Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 41, 11 October 1884 — Page 1

Page PDF (1.70 MB)

This text was transcribed by:  Lawrence Gersaba
This work is dedicated to:  Judith Nalani Kahoano Gersaba

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIII, HELU 41

HONOLULU , POAONO, OKATOBA 11, 1884.

NA HELU A PAU, 1193.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

- A ME -

KA LAAU O KOU HALE!

- NOHEA LA? -

KA I NO HOI NO KAHI O

WAILA MA!

NANA AKU NO HOI IA LA, OHI KA 10 O

KA LAAU O MAKAWAO I KA UA MEA O

KA NANI.

NA PAPA!  NA PAPA!

- A ME -

NA PONO KUKULU HALE.

O na Ano no a Pau.

AIA MA KE KIHI O NA ALANUI

Papu me Moiwahine,

HONOLULU .

Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA!  PAPA!  PAPA!

NA PAPA HULUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA I KAHIIA,

NA PAPA KEPA,

PAPA HOLE KEOKEO,

PAPA HOLE ULAULA.

 

Na Laau,  Na Laau,

NA KUA,

NA KAOLA,

NA AAHO,

NA MOLINA,

NA PEAPEA.

PINE HULUHULU,

PINE I KAHIIA.

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PUKA ANIANI,

PANI PUKA ANIANI,

PUKA OLEPELEPE.

 

PENA

O NA ANO A PAU.

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate,

NA AMI PUKA HALE,

NA AMI PUKA PA,

ANIANI.

PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,

E loaa no malaila.

 

PAAKAI HELU 1,

- O -

KAKAAKO ME PUULOA.

No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i

aiu ae la no ke Kumukuai Emi Loa.  O na

kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no

K kaka hooko pololaila.  ipa nui laila ike

hoiala.                          905  tf.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Hao

Alanui  Papu,  Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA!  ANA AINA!!

KEENA HANA:  Aia ma alanui Moi, kokoke

loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.             @

 

PAPA!  PAPA!

AIA MA KAHI O

LEWERS & COOKE,

(O LUI MA)

ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.

E loaa ai na

PAPA NOU AIKI.

o kela a me keia ano.

 

Na Pane Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,

Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papu

Ku, A me na Papa Moe nui loa

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.

 

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau

Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami

Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami

o na ano a pau, Na Aila Pena, o

kela me keia ano Na Aila Hoomaloo,

he lehulehu wale.

Na Aila e ae o na

ano a pau.

NA WAI VANIKI

- A ME NA -

WAI HOOHINUHINU NANI!

O NA ANO A PAU LOA.

NA BALAKI ANO NUI WALE.

A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a

pau, ua makaukau keia mau Makamaka

o oukou e hoolawa aku ma

na mea a pau e pili ana

ma ka laua oihana

- NO KA -

UKU HAAHAA LOA.

E like me ka mea e holo ana mawaena o

LAUA a me ka MEA KUAI.

E Hele mai!  E na Makamaka

o lawa no hoi koo @     i makemake

A me ka oluolu ame @   aikai.

 

LOLE MAKEPONO

Ke Kuike a loaa no ia ma kahi o

Kakela me Kuke.

- E laa na -

AHINAHINA, KALAKOA. KEOKEO,

LEPONALO. PENA, AILA,

AILA HONUA, ANIANI

 

NA MEA PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa

keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu

Palahi, na Palumi, ahe agena

no na mokupuni o Hawaii

neino na Lainakini-nao

Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa,

Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i

ka Wawae, Palule Huluhulu,

Na Lole Huluhulu, Na

ka hoohelo ana, Li

Lole no pini, Lihilihi,

etc.

A ME NA

Mikini Humuhumu

MAKEPONO LOA.

he mau

MEA AI KAHI:

KA PALAOA, KOPAA

RAIKI, PIA, HOOHU

PAAKAI, HUAALA,

PIA KULINA, KOPE,

- A HE -

Laau Lapaau Kaulana Loa

A DR. JAYNE .

LAAU HOOMAEMAE KOKO

LAAU HOOPAU NAIO,

PENIKILA, HUAALE,

LAAU KUNU

Me na Laau Hamo, a Pela 'ku

                                     840  tf

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia.

Ka Naita nana i kuekaa na lua

huna o na Powa.

 

HE ELUA hora me ka hapa, nalowale aku la ka aina; ke hele nei ka moku i ka lewa, nana aku ia la olali lua i ka ohuku ale, i kau-a mea o ka holo o ka moku, i ka maikai o ka makani, a hala na la elua o ko lakou nei holo ana, i ke kakahiaka nui o ke kolu o ka la, ike aku la lakou nei i kekahi kiko eleele mamua pono o lakou nei.  Aohe i liuliu, pii mahuahua ae la ka nui o ua wahi kiko nei, a hala he mau hora hou, ike pono ia aku la he kino moku e hooiho pololei mai ana i o lakou nei, a ile pu ae la no hoi ke kapena he moku powa keia.  Ua nui ke pioloke o na sela me na alii moku, a o ke kapena pu kekahi ma ia haawina hookahi; a o ka kakou koa hoi, aole oia i hopo iho a pihoihoi hoi.  Ua nui launa ole mai ka holo o na moku i keia manawa, oiai hoi ua moku powa nei e hoomau mai ana i ke alualu ana ia lakou nei a o lakou nei hoi, ke imi nei ke kapena i kahi e pakele ai, aka, ua poho wale nae ia manaolama ana.  no ka nui o ka ino e onou mai ana mamua pono, olu hoi ka hele'na mai a ka moku powa, e hooiho ana i ka "Peu wini."

  He manawa ole pili ana ua moku powa nei ma ka aoao o ko lakou nei moku a - poha mai la kekahi leo:  E haawi pio mai oukou!  E haawi pio mai oukou i ka moku a me na waiwai a pau oluna!!  A ina aole e hooko ia keia leo kauoha, alaila, e puhi ola ia oukou a pau.  Ia manawa, ua pane aku la ke kapena:  E lawe oukou i na waiwai a pau, a e hookoe i ko makou mau ole.  Ua ae mai la ke alakai o na powa, a pii mai la ke alii powa a me kona mau ukali.  no ka ohi ana i na waiwai o ko lakou nei moku.  Mamua nae o ko lakou anehe ana iho e lalau, lohe aku la ke alii powa i keia mau huaolelo:  E na alii powa puuwai eleele, i hoopiha ia me ka makona, a no keia hora, aole loa au e ae i lawe oukou i kekahi waiwai mailuna aku o keia moku, aole loa he kuleana iki o oukou e lawe ai; no ka mea, ua lawe ae nei au i ka moku a me ma mea a pau ma ka poho o kuu lima, a i hoolohe ole oukou i ka leo o ke ola, e hookau aku no au i ka hoopai weliweli maluna o oukou.  Hookuu iho la ia i ke kino make o kana aikane, lalau aku la i kana pahikaua, a wehe ae la no hoi i kona koloka a lele aku la oia imua o ua mau alii powa nei me na ukali e ku mai la me Tiga la.  a uhau aku la oia me kana pahikaua a loaa aku la ka lua o ke alii powa a haule pahu aku la iluna o ka oneki ua make loa.

  I ka ike ana mai o na powa ua make ko lakou alii, hoomaka mai la lakou e iho makawalu mai Iuna mai o ko lakou moku a i ko lakou nei, e hookikina ana na alakai i na koa powa, ke polio mai nei na laau ihe, haukawewe na koi kaua, ke hala'o'a nei na pahikaua ma o a maanei o ka kakou koa, aka, aole i hopo iho keia no kela mau hauna pahikaua,  pahuna ihe, ke kakelekele me na koikaua, nolaila i hoomanao ae ai na limahana i neia wahi mele:

    "Aole i hopo iho neia eu.

     I ka nui alu a na powa;

    Mai noho oe a hooheno mai.

    I ka eu Kahanaopaineki."

Eia nae ka kakou koa ke hakaka nei me keia heluna nui o na powa, oiai he ewalu haneri ko lakou nui, a hookahi wale iho no ka kakou koa.  Pii mahuahua ae la ka inaina wela i kona houpo, a hoomaka aku la ia e pulumi i ke ola makamae o na powa, e hoopuehu liilii' na i na alii a me na alakai, a he elima minute koe hike i ka hapalua hora o keia kaua ana, ua pau loa i ka make aohe ahaailono.  Poha aku la kona leo nui, me keia mau huaolelo:  E na ilio pololi, i hele mai nei hoi me na mea kaua e lawe a pakaha wale i ke ola makamae o na kamahele aumoana me ko lakou mau waiwai, ano, aole paha oukou i moeuhane mua, e halawai aku ana oukou me ka make mainoino; aole loa ehiki i kekahi mea ola ma ka honua e aa e paio mai me a'u, ka mea i kapa ia "Ke ahi kanana o na waoakua o na mauna hui, a o ka naita puuwai ahi o Arabia."  Eia oukou a pau maloko o ka mana o kuu mau lima, a ua lilo hoi ka oukou mau hana pakaha wale i moepuu no ka make mau loa.  A o ko oukou ma lima e waiho ana i ka opu anuanu o ka mana, i uku pa nai no ka oukou mau hora ino.

  Hele mai la ke kapena o ko lakou nei moku, ka mea hoi i haawi pio aku ma ka lima o na powa, a kukuli mai la imua o ka kakou koa a pane mai la:  E kuu keiki aloha, i keia la e lilo no oe i alii a i haku maluna o'u i na wa a pau, a ke ike nei au, he aie nui ko makou ia oe e ke alii opio; ua hana iho nei oe i ka hana i ku i ke aloha, a oia ka'u e nalu nei, me ka manaolana ole no ke oka, oiai ua haiki mai ka noonoo.  o ka make wale no.  E ka hoola o ka wa popilikia, e kala mai ia makou, eia ka'u makana e haawi aku ai ia oe i uku no kau mau hana maikai, he hapalua miliona dala, maluna o keia moku, ke haawi aku nei an nau a e nohoalii oe maluna o ia waiwai a pau.

  I ka lohe ana o Kahanuopaineki i keia mau olelo a kona hoa kapena, pa-e aku la kona leo aloha:  Ano e ka hoa'loha maikai, aole au e lawe mai ia waiwai no'u iho, no ka mea, aole no hoi au i nele i kahi hunahuna o ia ano e kii aku i na waiwai o ka moku powa.  a e puunaue like mawaena o oukou pa kahi, me ka hookoe ole i kekahi na'u Lohe aku la na sela i keia olelo aloha a ke alii opio, pii aku la lakou maluna o ka moku powa, e alunu ana i na mea nani, hele ia la a piha ku'i ko lakou ne moku.  Ku ae ia keia ma ka aoao.  o ko lakou nei moku, a kauoha aku la i ke kapena e puhi aku i ka moku powa i ke ahi, ua hooko pono ia ke kauoha a lalapa ae la ke ahi a puni na moku nei, a poholo aku la ia iloko o ka opu hohonu o ka moana lipolipo.

  Hoomaka hou ke kapena e hoopiipii i ka ihu o ka moku i ka makani.  a pau na hemahema, ua hooiho aku la ua nene aukai nei no na baibulu o Arabia ka pahu hopu.  Ia lakou e holo nei a hala na laehiku, ua hoalii iho la ka manao kaumaha maluna o ianei, no ka mea aole he ike lihi ia aku o ka aina, no keia kumu, ku ae la oia a hele aku la me ke ano kaumaha a ninau aku la:  Aole paha kakou e ike ana i ka aina i ka la apopo?  Ua hai mai la ke kapena:  Ina a mau ka makani a po keia la a ao, alaila, o ka hora ehiku o ke kakahiaka, e ike aku on auanei ka kou i ka piko o na kuahiwi o Arabia, a ma ka hora 12 o ke awakea e pili ai i ka uwapo.  Hoi mai la ka manao hauoli iloko o kona puuwai, a huli hoi aku la keia ma kona rumi e waiho ana o kana aikane, noho iho la ia me ka malie; a po ia la a wehewehe kaiao o ke kakahiaka, ua ike ia na kuahiwi o Arabia.  I keia wa hoomaka mai i la na leo hanehane o ka ino, pii mahuahua mai la na ale kupikipikio, puhi mai la hoi ka makani me ka ikaika, a ke hele nei ka moku iloko o ke ehuehu o ka ino o ka moana.  Helelei mai la na kulu paka ua, halii paa iho laka ohu i ka aina a me ka moana, aohe hoi he ike aina ia, ua halii ka ua me ka pouli o ka ohu a hala he mau hora, ia wa akakuu mai la ka ino, a hala hou he hookahi hora, ua auhee aku la keia mau haawi hoopi lihua, oiai ua wehe mai la ka malamalama i kona nani piha, a hookaawaleia aku la hoi ka pouli mai ona aku.

  I ka mao ana ae, ua ike ia aku la na hale nani o ke kulana kauhale, a moani mai la hoi na ea aala o na pua, a pili aku la lakou nei i ka uwapo.  Puiwa ae la ka kakou koa mai kona hiamoe nui a puoho ae la, a hoomanao iho la keia ua ku i ka aina.  Pii aku la keia a ku ana iluna o ka oneki, haliu pono aku la keia i  ka aina, a ike aku la i ke ku mai o ka Hale Alii, kulu ino la kona mau waimaka, a me keia mau leo kaukau i puana ae ai oia:

    "E ke ahe lau makani e pa mai nei,

    E na puaaala o ka Hale Alii,

    Ina paha he mau pepeiao ko oukou,

    Ano ka we e hoolohe mai.

    Eia ka puolo a ka waimaka,

    E lawe aku i kuu u welina pau ole a e

       {haawi aku i ka mea a'u i aloha ai;

    Eia no paha oe i ka iu o ka Hale [Alii,

    Ka hale hoi a nei kiao i kau ai ka [weli,

    A - mai lilo ko'u ola mamuli ou."

Pau ae la ka ianei kaukau ana me na waimaka, hoomakaukau koke iho la keia i ko laua mau wahi puolo, a pau na hooponopono ana, ua puili mai la ke kapena, a ua haawiia na kipona a ke aloha mawaena o na sela.

  Haawi ke aloha lulu lima, kau ma ka lio, hoomaka aku la e holo no ke kuahiwi ka pahu hopu.  Kaa hope ae la ke kulana kau hale, hoomaka hou iho la keia e hoopa hou ae i ka lio me kona mau sepa Gula, ia wa hoike mai Ia kona lio i kona holo, oiai ua pii palua ae i ko ka mua; kaa hope ae la na ululaau, ke holo nei kona lio me he puahiohio la, aole no hoi i u iho, ku ana keia a me ka lio o kana wahi aikane aloha maluna pono o ka piko o kekahi pali, a aia hoi malalo o ke kumu o ka pali ka ilina o na kupuna o kana aikane, aole no keia i hopo no ke kiekie o ka pali, aka, lele aku la no nae ka kakou koa a ku ana mawaho o ka ilina; lele iho la keia ilalo a wehe ae la i ka lei o kahi aikane e paa ana ma kona a'i, a hoolei aku la i ke kino kupapau iloko o ka ilina.

  Puiwa koke ae la keia no kekahi leo i pa-e mai:  Ke haawi aku nei makou i na hoomaikai palena ole maluna ou, no kou ahonui, kaniuhu ole, a manao ae la hoi e hoolei iaia nei i ka hohonu o ka moana.  Ma o makou nei na kupua o ka po, elike me kou ahonui, pela makou e haawi hou ai i ke ola iloko o kona kino.  Olowalu hou mai la ka leo o ua poe eepa nei:  E ke alii e, e hoi oe a kela wahi hale a olua i noho mua ai, a e noho oe malaila a hala na la ewalu, e ike auanei oe e hoea aku ana ko aikane me ka pilikia ole.  I ka lohe ana o ianei i na olelo a na kupua o ka po, huli hoi aku la oia a ma kahi pupupu hale, malaila oia kahi i noho ai.

  I ke kokoke ana mai e pau na la 8, a i ka po ana iho, ua hoike mai la na ouli o ka lani i na helehelena o ka ino, ua hakumakuma na ao opua, a hoohaule mai la i na ku-aua eloelo, e ne-i nakolo papaaina ana ka hekili, e hoholo ana hoi ka lalapa malamalama o ka uila, ke hoonaueue nei ke olai me he la e hoolewa ia ana ka honua me he moku la e paialewaia ana e ma ale ahiu o ka moana, a ua puni loa o Arabia i keia ino, a he mea haohao nui loa ia keia.  Ua mau keia ino mai ke ahiahi mai a hiki i ka wehe'na o kaiao, ua meha pu iho la.  Hoike mai la hoi na lani i kona nani, ua kalae na kuahiwi, ahuwale na kualono, na puu.  Puka aku la o Kahanuopaineki iwaho o kona wahi pupupu hale, ua hoohikileleia mai nae keia no kekahi kino kanaka e hele mai ana.  Kaulono pono aku la keia i kona mau lena ike maluna o kela kino kanaka ana e ike nei, aka nae, komo koke mai la na manao aloha no kana aikane, a i kona hoomaopopo ana, he mea oiaio, o kana aikane no keia e hele mai nei imua ona.  Halo'ilo'i mai la na waimaka mai kona mau maka mai, a puana la keia me na kuaolelo aloha:

    "Nani ke aloha o na lani,

    I ka hoohui hou ana ia kaua;

    E kuu aikane aloha e -

    Hoa uhai-a holo o na mea kaua;

    Kuu puukalahala o na la pilikia,

                   Aloha wale a -----."

                      (Aole i pau.)

 

HE MOOLELO KAAO NO

KEAOMELEMELE,

- KA PUA NANI IUIU O -

Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me

Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia

Konahuanui a kaawale o Waolani

ka aina o ka poe eepa a pau i

noho ai.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana

Mose Manu, no ke Kuokoa.

HELU 5.

I KA pau ana o keia olelo a Paliuli imua o kona kahu malama Waka, aia hoi, ua kahea koke ia na laau elua, ka mea ia laua na lako ai - a ia, aole no hoi i liuliu iho, iho mai ana i Kakaikawai me kana mau mea ai he nui wale, a pela no hoi o Makalei.  E helu aole e pau, e nana no hoi a hewa ka maka, ma ka ike ana o ka Hanaiakeakua i keia mau mea ai a pau i lawelawe ole ia e kahi mau lima kanaka, he mea e ke kahaha o kona manao no keia mea.  A no keia manawa, ua ai pu iho la na malihini me na kamaaina a hiki wale i ka pau ana.

  Mahope iho o ia wa, ua ku ae la o Waka me ke Anuenue - a hookaawale ae la ia laua iho ma kekahi hale okoa e ae, a waiho aku la i ka hale no ka laua mau hanai.  Ia Paliuli ma i noho aku ai maloko o ua hale nei, ua hai mua aku la kona kaikunane i kana olelo mua, auhea oe e ke makaaina o'u nei, ua lohe ae nei au i kau mau olelo ana no'u, aka hoi, e hai aku no hoi au i ko'u manao ia oe, ae, wahi a Paliuli, e noho kaua maloko o keia hale i hookahi ana hulu, a e noho no hoi oe ma kou aoao a pela no hoi au, a pau ae kuu ano aku a ma ia hope aku e noho aku ai kaua he kane - a he wahine.  aole no hoi au e kii aku ia oe, a pela no hoi oe ia'u.  ae mai la o Paliuli i keia mau olelo.  A nolaila, he mea pono ia oe e ka mea heluhelu e nana i ko laua mea e uhaki mua ana i keia olelo.  A holopono keia mau olelo, ia laua e luana wale ana; aia hoi, ua puka a la ka Kahanaiakeakua olelo:

  Ua lohe au i ka olelo a ko'u kahu hanai, ua olelo ia ka wau, ina au e nui e like me keia aole au e ae ia e noho pu me kekahi wahine o Hawaiinuiakea nei.  Aia no a he wahine mai no ko'u aina i hanau ai, a oia no ka'u wahine e noho ai, a i ko Paliuli lohe ana i keia olelo, ninau aku la oia, nohea mai oe a o hea hou aina, a o wai hoi ka inoa o kou mau makua?  Hai aku la o Kahanaiakeaku o Ku, a me Hinawelelani ko'u mau makua, a no Kuaihelani ko'u aina hanau, a no ka manao nui o Kane ma ia'u i hanai na laua; nolaila, ua hoouna ia o ke Anuenue ko laua kaikuahine e kii ia'u ma kuu aina i hai aku nei ia oe, a ma ia mea, ua lawe ia mai au a hanai ia ma ke kuahiwi o Waolani, a mai laila au i hele mai nei a hui iho la kaua.

  I ka lohe ana o Paliuli i keia mau olelo, puka koke aku la oia a kahea aku la ia Waka, ai kona lohe ana i keia leo kahea a kana hanai, hele koke mai la oia a hiki imua o ke alo o kana hanai, a ninau mai la, heaha keia au e kahea nei?  Pane mai o Paliuli, o oe wale no anei ko'u makua?  Hoole mai la o Waka, o kou mau makua o Ku a ne Hinawelelani, aia no i Kauahelani, he aina mamao mai keia Pae Aina aku a mumuli o ke kauoha a Kane ma ia'u e kii ia oe i hanai na'u - a i alii no hoi no Hawaiinuiakea nei, nolaila, ua lawe mai au ia oe a malama ma keia wahi.

  I ka lohe ana o Paliuli i keia mau olelo a Waka, hoopuka aku la oia, ina pela aole kuu kane he mea e, no ka mea, o ko'u mau makua au e hai mai nei a me ka aina, aole ia i kaawale ae, oia no ka mea a kuu kane i hai mai nei, aole he wahi kaawale iki; nolaila, he pono ia oe ke hai maopopo mai ia'u a no keia ninau a Paliuli, ua hai pololei aku la oia, aole ia he kane e ae o kou mua ponoi no ia o kou kaikunane, nana i waele mai ke alanui mamua a nau hoi i ukali mai, aole no hoi na'u a me ke Anuenue ka manao ana ia olua i wahine a i kane kou kaikunane nau, aka, mamua ae o ka lawe ana mai o Lanihuli a me Waipuhia ia oe a hiki imua o'u, ua hai ia mai ia laua ka olelo kauoha ina oe e nui, a manao ae oe e noho pu me ke kane, alaila aole oe iae ia i kane e ae o kou kaikunane ponoi no kau kane, i ole lilo ko olua koko i mea haahaa loa, a e noekahi ka hele ana o ko olua ano me ke kiekie, aole hoi e olelo ia he kauwa, aole no hoi e puka ma ko olua olelo ana na olelo pono ole iloko o ka manawa huhu a inaina paha, a he nono a kaikunane a kaikuahine ke ano oia mea;  nolaila, aole na'u a me na kahu hanai o ko kaikunane, mai ke kupuna mai no o olua, mai a Kamooinanea mai no ia kauoha.  I ko Paliuli lohe ana i keia mau olelo, akahi no maopopo iaia o kona kaikunane ponoi no ka ia.  a no ia mea ua apono aku oia i na olelo a pau a kona kahu hanai i olelo mai ai, a puana ae la oia i keia mau kana'ho penei:

    I hoa pili mau ia no'u,

    No ka wa oi'na mikioi.

A paa iho la kona manao e hooko - a lawe i kona hanau mua i kane nana, a ma hope iho, ua hoi aku la o Paliuli a komo iloko o ka hale, a kamailio aku la i keia mea imua o kona kaikunane a ua lilo ia he mea maikai i ko laua manao.  A hala kahi mau ka, a i kekahi po, ia Kahanaiakeakua e kaia'na e ka hiamoe a e kaana pu ana me Niolopua iloko o ka aina moe uhane, a mai loko ae o ka hiamoe nui oia i hikilele ae ai i ka leo olioli a kona kaikuahine Paliuli e mele pu ana me na manu, a ua hooliloia ka hiamoe i mea hia-a a hiki wale i ka wanaao.

  A ua lilo ia i mea hana mau na Paliuli i na po a pau a hiki wale i ka pau ana o ke anahulu a Kahanaiakeakua i olelo ia nona iho.  I ka hiki ana aku i ka po i o Hilo, ka po mua hoi o ke kau ana o ka mahina ma ka helu a ka lahui o Hawaii nei.  A no keia po hoi keia mau lalani mele.

    Na po mahina keia keia,

    E hoonanea ai o Hilo,

    O huai pau i ke kehau,

    Ka pilina kakahiaka,

  Ua hoao ae la laua ma ke ano kane i wahine, ma keia mea, ua hiki mai la o Waka a ninau i kapa hanai no ko aua launa ana ma ia po, a ua ae aku o Paliuli e like me ka ninau a Waka a ma ia hope iho, ua hele aku la o Waka a hai aku la ia ke Anuenue, a i kona lohe ana i keia olelo; aia hoi, huli ae la o ke Anuenue a nana ae la oia i ka pipio a ke ao Alaneo iloko o ka lewa, ilaila, hai ae la oia i kana huaolelo ia Waka.

  O kau hanai e Waka aole ia e hapai ana i ke keiki a hiki wale i kona mau la hope, noke aha?  wahi a Waka; pane hou aku o ke Anuenue, e nana ae paha oe i ke ao Alaneo, aia la ke hoike mai nei ka lani i ke kumu e hapai ole ai, a ma keia mau olelo a ke Anuenue ua pau ae la ko Waka manao ana e ninau, a no keia wa, ua noho iho la o Paliuli ma me ka oluolu a hiki wale i ka manawa i hele ai o Kahanaiakekua i kana huakai makaikai kaapuni ia Hawaii, a hiki wale i kona lilo ana i ke kaikamahine noho mauna o Maunakea ia Poliahu, a nolaila, he pono ia kakou ke waiho i ka olelo ana no.  Paliuli ma, a mahope aku e ike ai oe e ka mea heluhelu i na hana pono ole a kona kaikunane, a ma keia wahi e hiki ai kakou ae nana ae i ka hanau ana o Keaomelemele ka mea nona keia moolelo i hoikeia, malia ke kau nui mai nei kou manao e ka mea heluhelu e ike kakou i kona hanau ana, a me kona hiki ana mai ma keia Paeaina, a me kana mau hana, he oiaio.  keae aku nei au, eia mai ua Eueu nei ke "Oili pulelo aku la ke ahi o Kamaile," ka mea nana i kaohi na aina o Nuumealani, ka mea nona ke kio-wai auau o Kulanihakoi, a e hoomanao kakou e olelo nona ma keia wahi.

  Mahope iho o ko Paliuli hanau ana, aia hoi ua noho aku la o Ku a me Hina no kekahi manawa loihi, me kona ike ole ua hapai hou oia, aole no oia i ike iki a hiki wali i ka manawa a ka Mooinanea i olelo ma ai ia laua.  Ma keia hapai ana o Hina, aole he mau iloli a mau ano e ae hoi e like me ke ano mau o ka mea hapai keiki, a he hapai kupanaha loa ana keia o ua Hina, a aia nae iloko o ko Hina wa i hiamoe ai ma kekahi awakea, ua puiwa ae la oia i ka pa-e ana mai o kekahi leo maluna pono iho o ko laua hale, a iaia i puoho ae ai a lohe pono i ka mea nona ka leo e pa e iho nei, aole ia he mea e ae, aka no ka Mooinanea no, a no keia mea ua ninau pono aku la o Hina iaia, a ua hai mai la ua Mooinanea la, ua hapai hou oe, aole nae oe e ike ana i ke ano o kou hapai ana, a me kou manawa e hanau ai,  ke keiki kupanaha keia au, a he like ole hoi kona ano me kau mau keiki mua i hanau ai, a o ka oi aku keia keiki mamua o laua, a o kona wahi hoi e noho mau ai ma keia mua aku aia no ia ma na paia o ka lewa lani a lewanuu a nona hoi na ano kino lehulehu wale, a e ike mau ia ana oia i ka po a me ka ao a me na manawa a pau loa.

  A pau ka laua mau olelo ana ua hiu aku la ua Mooinanea nei  a noho ana i Nuumealani, a ua hoolilo oia i kona manawa a pau ma ka hoomakaukau ana ia Kealohilani a ma ia aina oia i hana ai i kekahi hale kupanaha loa e ninia mau ana i ka po a me ke ao.  Aole no i like iki keia hale me na hale ano mau aka ua hoolilo ka Mooinanea i na ano ao a pau i hale noho no kana hanai i manao ai, a ina paha e hiamoe ana kana hanai, alaila e kauoha paa ana oia i ka ohu a me ka noe e uhi paa maluna o Kealohilanai.  A no ka manao nui no o ka Mooinanea e hana oia i kiowai e auau ai kana mea e manao nui nei, nolaila, ua lawe mai oia ia Kulanihakoi a waiho maluna o Kealohilani me na pua o Kanikawi a me Kanikawa, a lako pono na mea a pau ana i manao ai, a i kekahi la hiki mai la o ka Mooinanea a nana iho la ia Hina ma ke ano hoohalua a iaia nei nae e nana iho ana ua hiamoe ia o Hina a me Ku, a ma keia wa no i puka ae ai ke koko ma ke poo o Hina ma kahi i oleloia he milo, o keia koko i puka ae ai ua lawe mai la ka Mooinanea ia mea a waiho iho la maluna o Kealohilani, aa kapa aku la oia i kona inoa o Keaomelemele.  Au hoi e ka mea heluhelu e puana iki ae ai ia

    Auhea wale oe e ke ao.

    Ka opua haaheo oluna lilo.

    Aia o Keaomelemele

    Ke laweia la a way up.

    A loaa ka Biritapaineki

    Kahi hiro alo lua pouli.

              (Aole i pau.)