Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 42, 18 October 1884 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Michelle Baie
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HONOLULU, POAONO, OKATOBA 18, 1884.

BUKE XXIII, HELU 42.                                                                   NA HELU A PAU, 1194.   

 

NA HOOLAHA KUMAU

.

MAIKAI KA HOI KA PAPA

-- A ME –

KA LAAU O KOU HALE!

NOHEA LA?

KA I NO HOI NO KAHI O WAILA MA!

 

NANA AKU NO HOI IA LA OHI KA IO O KA LAAU O MAKAWAO I KA UA MEA HOI O KA NANI.

NA PAPA!  NA PAPA!!

-- A ME –

NA PONO KUKULU HALE O na Ano no a Pau.

 

AIA MA KE KIHI O NA ALANUI PAPU me MOIWAHINE, HONOLULU

Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA

 

PAPA, PAPA, PAPA,

NA PAPA HULUHULU, NA PAPA MANOANOA,NA PAPA I KAHIIA, NA PAPA KEPA, PAPA HOLE KEOKEO, PAPA HOLE ULAULA.

 

Na Lauau, Na Laau,

NA KUA, NA KAOLA, NA AAHO, NA MOLINA, NA PEAPEA,

PINE HULUHULU, PINE I KAHIAA.

 

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA! PILI ULAULA, PILI KEOKEO, PANI PUKA, PANI ANIANI, PANI PUKA ANIANI, PUKA OLEPELEPE.

 

PENA O NA ANO A PAU!

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui, Aila Pena, Aila Hoomaloo, Waniti, Pate,

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO.

NA AMI PUKA HALE, NA AMI PUKA PA, ANIANI

PEPE HALE A ME NA LIHILIHI

E loaa no malaila.

PAAKAI HELU I, O KAKAAKO me PUULOA

  No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke Kumuuai Emi loa.  O na Kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no @ hooko pololeila. E kipa nui ilaila, i ike i ka oiaio.    905-tf i

 

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Hao

Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA!  ANA AINA!!

KEENA HANA:  Aia ma alanui Moi, kokoke loa i kaUwapo o Hooliliamanu.                   tf.

 

PAPA, PAPA

AIA MA KAHI O LEWERS & COOKE!

(O LUI MA)

ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi

E loaa ai na PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.

Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe, Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papa Ku,

A me na Papa Moe nui loa

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau, Na Kui mai ke Nui a Ka Makalii, Na Ami Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami o na ano a pau, Na Aila Pena, o kela me keia ano, Na Aila Hoomaloo, he lehulehu wale, Na Aila e ae o na ano a pau.

NA WAI VANIKI

- A ME NA –

WAI HOOHINIHINU NANI!

O NA ANO A PAU LOA.

NA BALAKI ANO NUI WALE

A ke hai ia aku nei ka lono ia na Makamaka a pau, ua makaukau keia mau Makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana

- NO KA-

UKU HAAHAA LOA!

E like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.

E Hele mai!  E na Makamaka!

A e lawa no hoi ko oukou makemake A me ka oluolu a me ka maikai!

 

LOLE MAKEPONO

Ke Kuika e loaa no ia ma kahi o Kakela me Kuke.

- E laa na –

 AHINAHINA, KALAKOA KEOKEO, LEPONALO, PENA, AILA, AILA HONUA, ANIANI.

NA MEA PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu Palahi, na Palumi, ahe agena no na mokupuni o Hawaii neino na Lainakini-nao

Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa, Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i ka Wawae, Palule Huluhulu, Na Lole Huluhulu, Na ka hoohelo ana, Li Lole no pini, lihilihi, etc.

A ME NA Mikini Humuhumu MAKEPONO LOA.

He mau MEA AI KAHI:  KA PALAOA, KOPAA RAIKI, PIA, HOOHU PAAKAI, HUAALA, PIA KULINA, KOPE

A HE Laau Lapaau Kaulana Loa A DR. JAYNE,

LAAU HOOMAEMAE KOKO, LAAU HOOPAU NAIO, PENIKILA, HUAALE,

LAAU KUNU

No na Laau Hamo, a Pola ‘ku.

@-tf

 

KA MOOLELO KAAO O Kahanuopaineki, ke keiki alii o ke aupuni o Italia.

Ka Olali o na Waoakua o Arabia.  Ka Naita nana i kuekaa na lua huna o ua Powa.

  Paili mai la kana aikane ma kona mau wawae, a uwe ku-o ae la laua nei, a pau ka laua nei uwe ku-o ana, ua kamailio aku la kana wahi aikane, e kuu haku e, ua kaumaha ko’u uhane nou, no kuu ike ana aku e hakaka ana oe me na powa he ewalu haneri a oi, nolaila, kulu ko’u mau waimaka no ke aloha ia oe, no ka alo hookahi i na pilikia, aole hoi e like me mamua, o kaua pu ke alo i na pilikia a pau, aneane ko’u kino wailua e lalau i ka’u pahikaua ina he mea hiki ia’u; olelo aku la o Kahanuopaineki, o na mea a pau e hiki mai ana imua o ko’u alo me ka manao e hoopio mai ia’u, aole loa au e kanalua a pela no hoi oe, a nolaila, ke hai aku nei au ia oe, ua makaukau na mea ai e paina kaua, a pau ka paina ana, alaila, ehuli hoi aku kaua i ko kaua home kuahiwi, kahi a kaua e noho ai me ka hanohano. Eia kuu olelo ia oe, aole a pau kuu manao no kela lua huna, a hiki i ka wa e kau ai i ka hoopai maluna o kela kanaka puuwai eleele, a me kona mau naita kona makuakane hana lapuwale; i ka pau ana o ka laua paina ana, ua hoomakaukau iho la no ka hoi no ka home kuahiwi, a makaukau na lio, kau ae la laua nei a huli hoi aku la no ka home, ma ia la; i ke kani pono ana ae o ka hora umikumamalua, ua hoea aku la laua nei i ka home kuahiwi, ia manawa i ike ia mai ai laua nei, ua haawi ia mai la he mau huro hoomaikai no laua nei, i ka pau ana o keia mau hoomaikai ana, ua puka mai ia ka makuakane me ka hoihoi nui, me ka manao la hoi, ua puka aku kana keike me ka maikai, eia ka auanei ua loaa oi i ka pilikia, a ina aole na ike kilokilo o kana keiki alua, ina no la ua pilikia kona lei a-i ana i manao ai.  I ka pau ana o keia mau uluaoa, ua huli hoi aku la lakou nei no ka halealii, i ka hiki ana aku iloko o ka rumi hookipa, ua luana iho la lakou malaila no ka hapaha hora.

  A pau ka hapaha hora ua nonoi mai la ko laua makuakane e hoike aku i ka moolelo o ko laua hele ana, ia manawa i hahai aku ai kana keiki i ka moolelo o ko laua hele ana, a me ka loaa ana ia laua o ka pilikia mai ka moi Gonokaliko mai me kona mau ukali he 15, a me ko laua lanakila ana maluna o la kou, ka lawe ana o ka Moi Gono Kiliko ia laua i keiki hanai, ko lakou hele ana ma ke ala kuahiwi, ka haawi ana mai o ka Moi Gono  Kiliko i ke kaikamahine an ia ianei.  Ko lakou hoouka kaua ana me na puali powa o na mahoe me ka lanakila ana o laua nei maluna o laua (na mahoe), ma ke kakelekele ana i na laau ihe, ko ianei lilo ana i Moi no ia kahua powa.  Ko lakou hele ana a kaua me ka piliakua me ka make ana ia ianei a lilo keia i Moi maluna o ia poe, me kona lawe ana i ke poo o ka pilikua imua o ka Moi o Rusia, me ka haawi ana mai o ka Moi o Rusia i ke aupuni a me kana kaikamahine alii ana ponoi, ko ianei ana pahikaua ana me ke keike a ka puuku a pa-ka ia eia ua naita la ma ke kani a-i, ko laua alu ia ana i kona mau mahele naita he 500, me ka haawi ana o ka Moi i na ahaaina hoohanohano.  Hiki laua nei i ke kulanakauhale o ke ‘lii Gono Kiliko, me ko laua nei huli hoi ma ke kuahiwi me ke ‘lii Gono Kiliko, hoonoho keia i Moi no ke aupuni o ka pilikua i hope no ianei.  Huli hoi laua nei a hiki i ke aupuni powa o na mahoe hoonoho keia i i Moi no ia wahi a huli hoi laua no ka home lua, halawai me ka makuakane, komo i ka luahuna, ko ia nei luku ana i na naita he 6,000, ko ianei paio an me kekahi naita akamai o ka lua huna.  Ko ianei haawi ia ana i ka laau make iloko o ke kiaha waina, ka make ana o ke aikane, ka huli hoi ana i Arabia, ke kaua nui ma ka moana me na powa he 800, ke pio ana, lilo ka waiwai ia ianei, hiki ma ka ilina o kahi aikane, ke ola hou ana o ke aikane a hui aloha hou lakou.

  Iloko o keia manawa e kamailio nei o ka kakou wahi eu, aole he waimaka paa o ko laua nei mau ukali a me ka Moi, ua ku-o ae la lakou i loko o ka rumi, a hoopuka ae la ka naita o ka hulu omaomao, e ae aku ka Moi @ hele ke kau aku i ka hoopai maluna o kela luahuna, ke lako nae oia i na @ he 5,000 ua hoopuka ae la no hoi ka makuakane o ianei, oia a me kona ai@ helu ekahi ke hele a kau aku i @ hoopai weliweli maluna o kona mal@, a me kona hanau mua, aole @ hui aia wale no ma ka maka o na @ kaua.

  E o’u poe a hoa kuili hoi @ ka pulakaumaka hoolele hauli @ o na lede maka palupalu o keia au o lomua, aole au i manao e nee papa @ ma na olelo a pau, no ka hoike ana @ kana huakai hele, aka, ua hoike au ma na mea nui a kaulana hoi, ma o keia kaahele ana ma kana huakai makai@.  E haalele kakou i kona moolelo, @ huli ae kakou a nana aku i ka mea a kona makuakane i hana ai.

  I ka pau ana o keia mau kamaka@ilio ana, o ka wa no ia o ka makuakane i kauoha aku ai i kona mau naita, e hoomakaukau koke ia ia papaahaaina nui, a i elua pule e ahaaina ai me na hoa’lohaloha ana i ko kakou Hooilina Moi, ka hanau-kahi hoi mai ko’u puhaka ae, ka Lei Alii ho i loaa mai i ko’u mau la makua.  Pau ka olelo kuahaua alii, ua uleu like mai la lakou me ka hoihoi nui, a he elua hora o keia hoomakaukau ana, ua lawa pono loa na mea ai o kela a me keia ano.  Ike ia aku la ka huakai o na naita a pau me ko lakou mau kahiko piha i hele a lulu ka makani, ke halo pono aku hoi i na kahiko o na lede, hele kela palahinu pahee i kaliae, i ke kilohi ana aku i ka huakai e kamoe la i ko lakou ala no ka Hale Alii, aole o kana mai o ka nui o keia huakai ike Alii. I ka hiki ana aku o ka huakai i ka pa alii, ua piha ku’i na papaaina i hoomakaukauia no na mea a pau, ia wa no i ulele like iho ai kela a me keia, e hoopiha ana i ka lua o @inaina.  Pau ka paina ana, ua ha@ mai la kekahi rumi nui no na hana lealea a pau ma ia po a ao, a pela wale no ka hana ana a hala na pule elua.  O ka lealea ana ia wa e noho nei o ke anaina me ka maluhia, a ua huli hoi aku la kela a me keia i ko lakou mau home iho.

  I kekahi ahiahi, ua kono ia mai la laua nei e ka makuakane e hele lakou e holoholo maloko o na mala pua, ua ae aku la no laua nei.  Hele aku la lakou nei a liuliu iki, huli mai la ua makuakane nei, a pane mai la imua oia nei:  E kuu keiki, he mea huna ka’u e hoike aku ai ia oe, oia hoi, o ko’u mau manao a pau, a me kuu puuwai nei, ua kailia aku no ia e kekahi kaikamahine alii e noho mai la i Sepania, oia hoi ke Kama aliiwahine Lalinia, a Hooilina alii hoi o Sepania; ano, e kuu keiki, pehea la e ko ai ka makemake o kou makuakane nei?  Ua hoao au e kii no na manawa he nui, me ka manao e luku aku i na koa o loko o ka pa alii, aka nae, o keia hooko ana ia mau kuko lapuwale, ua ili mai no ka poino maluna o’u, oiai ua pau loa aku ko’u mau koa i ka make a pakele mahunehune mai ko’u ola; a no ia kumu, aole i ko iki ko’u mau manao ana no ua kaikamahine la, a o ka mea hoi a’u i aloha ai.  A ua komohia no hoi ke aloha mawaena o maua a elua, oiai, e loaa mau mai ana kana leta ia’u, a pela no hoi ka’u leta iaia; a na ia mea i hapai mai i kela mau manao ana mamua.  A eia ka’u wahi ninau ia oe e kuu keiki, ina nae ia he mea pono i kou manao, a oia keia:  Ina he mea kupono i kou manao ma ka ae ana mai ia wahine na’u a me ka ole, e hai koke mai.

  I ka lohe ana o kana keiki i ka olelo a kona makuakane, ua pane aku la ia me ka hakalia ole:  E kuu makuakane aloha, aole no paha me na pualikoa a me na mea kaua e hiki ai ke hooko ia kou makemake.  (Maanei e na hoa heluhelu o keia nanea, e ike aku ana kakou i ka pane hope a Kahanuopaineki i kona makuakane, a he mea hoi no kakou e hauoli ai i ka ike hou ana i ka leo waimeli o kana Gita.  Ano, e na makamaka, ua poina paha ia oukou na hoomanao ana no kana Gita, ka waiwai hooilina hoi mai kona mau kupuna mai a hiki mai i kona au e nee nei.)

  Pane aku la ia:  Ina na’u e kii me @ wale no o’u mau ukali e hele ai, ua hiki @ a ia’u ke kii i kau mea i aloha ai.  A aole hoi me ka oi o na mea kaua aka, ke hai aku nei au ia oe, he hookahi wale no mea e hiki ai, oia no ka waiwai i hooilinaia mai e ko’u makuakane, mai na kupena mai, oia hoi kuu wahi Gita, a o na alakai helu ekahi o ko kaua mau puali, o lakou na ukali e hele pu ai me a’u.  I ka lohe ana o na makuakane nei i na olelo a kana keiki, ua puiwa ae la oia a puoho e wale mai la no kona leo me keia mau huaolelo: Ua pono!  Ua pono!!  Ua pono loa kela, e hoomakaukau i na mea e pono ai no ka oukou huakai. Hoi aku lakou nei a hiki i ka hale alii, ua komo hou mai la kekahi manao iloko o ka olo mana, ua hopohopo oia no kana keiki, a hele aku la a ku ana imua o kana keiki, a pane aku la.  E kuu keiki aloha, ke hopohopo nei au nou, no ka mea, aole i kawa kupono kela mau ukali no ka hele pu ana me oe, a ke manao nei au e hoouna pu aku me oe, i elima tausani koa na lakou e kiai a e malama loa hoi ia oe mai na lima mai o na enemi.

  Poha mai la kona leo olu waipahe:  E kuu makua, aole au e lawe ia mau tausani koa, no ka mea, oia hana ana pela, he ala pohihihi loa ia, a aole no hoi e hiki ke lawe i na koa elike me ia ke ano, oiai i ko’u wa e hiki aku ai me na koa, e manaoia mai no auanei au, e kii aku ana i ke aupuni e kipi, alaila, aole no e nele ka hoomakaukauia mai o na koa o ka hale alii, a pupu – hoi ka’u huakai; e aho au e hele ma ke ano he keiki makaikai honua, a pela pu hoi me ko’u mau ukali, alaila, e ike no auanei oe, aia ke hiamoe la kau aloha makou aoao i na wa a pau ma keia hope aku, a na ke Akua e kokua mai ia oe a me kau mea i makemake ai.  E kuu makua, i ka puka ana mai o ka la i ke kakahiaka nui, a ma ka hora ewalu e akoakoa mai ai na naita a pau iloko nei o ka rumi.  Ua kuahaua kokeia aku la ka olelo kauoha a ke alii opio e like me ka mea i hoikeia maluna.  I ka hiki ana i ka manawa i kuahauaia’i, ua ike ia aku la he 20 naita maluna o ko lakou mau lio i lako pono me na mea kaua.  Ua kahiko no hoi lakou i ko lakou mau kahiko piha o ka oihana naita, a ua kapaia no hoi lakou “he mau liona no na mauna hui o Arabia.”  I ka hiki ana mai o ua mau kae’ae’a la a noho iho la ma ko lakou mau noho mau, o ka wa no ia i komo mai ai o Kahauopaineki a ku ana imua o ke anaina, a kauoha aku la kona makuakane e noho iho ma kona wahi, a hoea pu mai la no hoi kahi aikane a ka kakou koa, a no nonoho iho la laua ma ko laua mau noho i hookaawaleia no laua.  Ku mai la ka Moi a kamailio mai la:  E o’u mau naita helu ekahi i hoopihaia ko oukou mau umauma me ke ahi o ka hopo ole, a o na naita hoi i hookau aku i ka weli maluna o Arabia holookoa, he hana nui ka’u i kono aku nei ia oukou e akoakoa mai i keia la, a e lohe no oukou ano: Ma ka la apopo oukou e hele ai me ke keiki a kakou i ke aupuni o Sepania, no ke kii ana i ke kaikamahine alii i wahine na’u, ke loaa nae; a o ko oukou poo ma keia huakai e hele aku ai, oia no ka kakou keiki a hooilina Moi hoi o ko kakou aupuni nei.  Nolaila, o na kauoha a pau mai ko oukou alii opio mai, oia wale no ka oukou e hoolohe a hooko pono no hoi.  A ke lana nei ko’u manao e hooko pono ana no oukou i kona leo, a ke kauoha hou nei au ia oukou, mai ike i kona opiopio a hookiekie ae oukou maluna ona, aka, e hoohaahaa, a e malama pu no hoi i ka ihiihi o ka oukou oihana naita.  A ka la apopo, oia ko oukou manawa e haalele mai ai i ko oukou home nani nei, nolaila ua lohe aku la oukou i ka olelo no ka hele na no Sepania, a e makaala hoi no ka la apopo e hiki mai ana.

  I keia wa io hookuu iho ai ka Moi i kana mau kamailio ana, a hooho like mai lalakou:  E ke alii aloha o Arabia nei, e hooko no makou i kau mau kauoha a pau, a pela no hoi ka kakou keiki.  Ia manawa i hookuuia aku ai ke anaina, e hoi i ko lakou mau home ponoi iho.

  I ka wehe’na o ke alaula o ke kakahiaka, a puka mai la hoi ka la, e hoolele ana i kona malamalama a puni ka honua, ua hoike mai la ka lani i kona nani molaelae maikai, ua ahu wale na kualono, na puu, a me na awaawa, ua ike ia ua hoalii iho ka uliuli ponoponi o na mauu a me na lau laau ma na lalani mauna.  I ka hiki ana i ka hapalua o ka hora eiwa, ua ike ia aku la kekahi puali nui e puka mai ana mai ka pa alii mai, a e kamoe ae ana ko lakou a@a hele no ke kuahiwi; i ka helu ia ana aku, ua hiki aku ko lakou heluna i ka 22, a ua hoaahuia no hoi lakou a pau me na kapa kila i hunaia hoi me na koloka hele kuahiwi, a ua hoolako ia no hoi lakou a pau me na mea kaua.  A ke hoohewahewa mai nei paha o’u mau hoa kuili no keia huakai, aka o ka huakai no keia a ka kakou koa e hele ana e hooko i ke kauoha a kona makuakane.

  Aole i liuliu ko lakou hala ana aku, aia hoi, paka mai la Moi mai ko laua hale alii mai, a huli pono aku la kona alo ma kahi a ka huakai a kana keiki e pii la ma ke kuahiwi, ia wa hu mai la kona aloha, a olelo iho la iloko ona Alua hoi mea nana e houluku mai i ko’u manao o ke aloha ou o ke keiki, a o ka’u mea hoi i aloha’i.  Puapuai mai la kona mau waimaka mai kona mau maka mai, e hiolo aan ma kela a me keia aoao o kona mau papalina, a pela na limahana i puana ae ai i keia mau huaolelo hoalohaloha:

“Hiolo lua na kulu kehau,

I ka luna o Kaala;

Alaa ka hele’na a nei eu,

Hooka’uka’ulua ole iho.

Kiina ka pua i ka iu,

I ka piko olu o Sepania.

E hooheno ana i ka lai,

O na kaiaulu wehi o ia taona.

Eia mai ka leo hone,

Leo waimeli o ke Gita,

I hui pu ia me ke ala,

Ka nanahe wai lehua a ka manu,

Ka leo hone ia o ka eu,

Ka naita o ka hulu keokeo;

Puuwai ahi o Arabia,

Kae’ae’a o na mauna hui.”

  E haalele kakou i ke kamailio ana no ka makuakane, a e huli ae kakou a nana aku i ka kakou koa e hele hooma nawanui la i ke anu o ke kuahiwi.  I ko lakou hiki pono ana aku i ka piko o ke kuahiwi, huli mai la ua eu nei a nana mai la ilalo, ike mai la ia i ka waiho aku a ke kulanakauhale alii o laua, a he hapalua hora ko lakou hoomaha ana.  Huli aku la lakou nei hele ma ke kuahiwi, pau ka ike’na i ka home nani, e iho ana ma na awawa, e pii ana ma na puu, a he mea paha ia na oukou e hoohuoi ai no keia hele ana ma ke ala kuahiwi   O ko lakou hele ana ma ia ala, aia ma kekahi aoao o Arabia na aumoku kaua powa o ka makuakane, me ko lakou Adimarala nui o Poohao, (Iron-head.)  a malaila no hoi ko lakou awa hoolulu.  A na keia aumoku e la we i ka kakou koa no ke aupuni o Sepania, kahi hoi e moe lolii mai la ka punua pee poli i haiamuia e ka nani a me ka maikai.

  I ko lakou hele ana a po ia la, ua hoaumoe iho la lakou malalo o ka malumalu o kekahi kumulaau nui, a i ka manawa a lakou e moe nei, ua loaa aku la i ua koa nei he hihio moeuhane.  Ia wa, ku mai la imua ona kekahi naita ua ano aoo i lako pono me na mea kaua, e kau ana hoi oia maluna a kekahi kio eleele, a ua hoohalikeia hoi kona hulu me he pahoehoe la ka anaanapa ana i ka la, a o ke kapa kila o ua naita aoo nei, ua like ia me ka enaena o na imu ehiku i pa tausanna.  Haawi mai la hoi ia i ke huaolelo:  Aloha oe, e ke kanaka i hoopihaia me ke ahi o ka wiwo ole, ka opuu hoi i puka aku mai ka puhaka aku o ka’u mamo; owau nei o kou kupuna kau-ha, ka mea nana i luku i na aupuni nui o ke ao nei a hala loa aku i ka lewanuu.  O ko’u inoa, o Lameka Puluka, a o ka hapa hope o kuu inoa oia no ka inoa o kou makuakane (ka Moi Puluka, ka makuakane nana i imi a hanau mai hoi ka mea nona keia nanea.)   No ka nui loa o ko’u aloha nou, a me kuu ike e komohia aku ana oe iloko o ka pilikia ma keia mua aku, nolaila au i hele mai nei e haawi aku i keia pahikana, a me keia lio kaua, a o ka inoa o keia lio, oia no o Lopaina Huelo, ka lio mana hookahi nana i luku ka lua ahi kupua o Hilela.  Ke hooili aku nei au ia oe a kau aku i kau mamo.  Aia mamua aku o kou alahele ka lua, a ina oe e hele i ka la apopo, a i ike oe i kekahi kanaka kino hoopahaohao, e ku ana ma kekahi kualapa, e hoomaopopo iho oe, owau no ia, a e hele pololei mai oe ma kahi a’u e ku ana.  A e hoomaopopo pu iho no hoi oe, oia ka puka e loaa aku ai ke kino make o keia lio, a i komo aku oe iloko o ua lua la, e ike koke no oe i na waiwai a pau e waiho mokaki ana ma na wahi a pau o ua lua huna nei, a ke hooili aku nei au ia mau waiwai a pau loa maluna ou; a ina he makemake kou e ike i ke kino o kou makuakane, e hoike aku no au ia oe me ka hakalia ole.  A i komo aku oe ma na rumi a pau, mai molowa oe a mai kanalua hoi, a i loaa aku ia oe kekahi rumi nui, a ia maloko o ua rumi la kekahi pakaukau daimana e ku ana, a aia hoi maluna o ua pakaukau la e kau ana keia pahikaua, a me kekahi wahi buke uuku, a aia no hoi iloko o ua buke la na kuhikuhi ana no keia lio, a e loaa na kokua he nui ia oe, a o ke aloha no kou, a eia ke aka (shadow) o kou makuakane.  Ike aku la keia i ke kino aka o kona makuakane i hoaahuia me na kahiko alii, ia wa kahea aku la ia:  E papa, e papa e mai haalele oe ia’u.  E papa – a puoho ae la mamuli o ka hoala ana o ua ukali no ka @ o ke alii opio i ke aumoe.

  I kona ala ana ae aole e hiki ke olelo mai, oiai ua puni loa kona kino i ka haalulu, a kahea ae la:  E papa e – a lele mai la na ukali me ka manao ua loaa ia la ko lakou alii opio i ka mai, a anehe iho lalakou e lomi.  Ia manawa poha aku la ka leo o kahi aikane:  Ua oki, ua oki e na ukali o ke alii, e waiho aku iaia pela, no ka mea, ua ike au, ua loaa iaia he @.   A pau ka nunulu ana a me ka haalulu ana o kona kino, a me ka uwe ana, ua ninau aku la na ukali iaia, ua hai mai la ia, no kona ike ana i ke kino wailua o kona makuakane hanau ma ka moeuhane, me ka manao eia no la i keia ao malamalama, a hoomaka aku la au e kahea:  E papa e – a nalowale aku la ia.  Ia manawa, ua hoopauia ke pahaohao o na ukali, a haule aku la lakou hiamoe hou, a na ke ao i hoala mai ia lakou.

  Hoomakaukau iho la lakou no ka paina kakahiaka, a pau ka paina ana, ua liuliu iho la no ka huakai hele.  Aole paha au e nee papa aku, aka e hoonee aku kakou imua.  I ko lakou hele ana a hala na pule elua, a i ka Poalua o kekahi pule mai, oiai lakou e hele nei ma ka huakai hele, ua hala aku la na ukali mamua a mahope wale aku la no hoi keia.  Aole i liuliu, me he aha ana la ka paia ana ae o ko ianei mau maka, alawa aku la ia ma kekahi kualapa nui e ku mai an amamua pono o kona ala hele.  Ike aku la keia i kekahi kino kanaka e ku mai ana iluna pono o ua kualapa nei, a hoomanao ae la keia i na mea i hoikeia mai ma kana moeuhane mamua; a iaia no hoi e hoomau ana i ka nana ana ma kahi o ke kino kanaka hoopahaohao e ku mai la, ia wa oia i ike aku ai i ke anai mai o na lima iaia nei, a o kona wa no ia i pii aku ai ma ua kualapa la, a aole no hoi i emo, hoea aku la keia ma kahi a ke kino pahaohao ana i ike ai, a iaia i kau pono loa aku ai ma ia wahi ike aku la oia i kekahi papa pohaku nui e waiho mai ana imua o kona alo, aneane he elima anana ka loa a me ka laula, au iho la keia i kahi e hiki ai keia papa pohaku nui, aka, kololio mai la ke aheahe makani a lohe aku la oia i keia mau mapuna olelo maloko mai o ka lipo waokele i ka pane ana mai penei:  E hea aku oe ma ka inoa o Lameka ka Nui, oia nei:  E lameka ka nui e!  -- e hemo keia puka!  Ua hooko no keia i na kauoha, a aole i liuliu iho kona ku ana, lohe aku la keia i ka uina o na pani olalo, a olepe pu ia ae la ua pani pohaku nei.  I ka hemo ana o ua papa la, hoomaka aku la keia e kiei aku, aia hoi ua hiki no i ka lio ke komo ma ua pu ka la me ka pilikia ole, nolaila, huli ae la keia a kau maluna o kona lio a hoomaka aku la e iho ilalo o ua lua nei me ke kanalua ole. Komo aku la keia ilo ko o ua lua nei, a no ka nui loa o ke daimana e hoomaamaama ana ia loko o ua lua nei, pela i loaa ai iaia he kokua ma ka makaikai ana ia lalo o ua lua nei.                   (Aole i pau.)

 

  Ia makou e nana ana me ka hialaai i ka hana a ke kapena Wile ma ke kaula e huki ai ke oeoe, maalo ana ke kanaka halua puaa, a hihia ae la ke kaula i kona wawae, a kani papalalu ae la, he hoike ana ia eia no ke hamo nei.

 

  Ke puapuai mai nei na lono no na heihei e malama ia aku ana iloko ae o keia mau mahina; oia hoi, na heihei waapa a pela aku, a he mau heihei ku kini ma Kapiolani Paka, a ke ike mau ia aku nei ka poe i ohohia wale ia ano hana e kulai pau ana i ke kuau hoe, a e haalele pau ana i na mapuna hoe a iwikani hookele waa.

 

  Ma ka pule kakahiaka o Kawaiahao i ka la Sabati aku nei, ua haiia ka olela e Mrs. Hana Holo (he wahine haole) ma ka olelo Beritania, a i unuhiia e ke Kahu H. H. Pareka.  Ea hoikeia mai e keia wahine kona kaahele ana i na aina mamao me kana kane pu, ma kana hoike ua hiki oia ma Ierusalema a me kekahi mau wahi kamahao. Nui na mea hou i haiia mai imua o ke anaina nui i akoakoa ae.   Mahalo pu ia me na hoike mea hou a ka Hon. J. W. Kalua a me H. Waterhouse no ka laua huakai aku nei.