Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 43, 25 October 1884 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

– KA PUA NANI IUIU O — Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe eepa a pau i noho ai. Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu, no ke Kuokoa. HELU 6. I KA wa a ka Mooinanea i lawe ae ai i ke koko i puka ai ma ke poo o Hina, a lilo ae la ia mea i kino kanaka maoli, a o kona ano a pau ia wa he kaikamahine oi loa aku o ka nani a me ka ui, a nolaila i lawe ai kona kupuna ka Mooinanea a malama pono iaia, a ma ia ano ua kapu loa o Kealohilani, aole e hiki kahi mea kino kanaka i hoohaumiaia kona kino maluna o ua aina la, aole no hoi e hiki kahi mau kupua malaila a me kekahi mau pilikia e ae e hoopoino i kana hanai, a nolaila ua lawe ae ka Mooinanea i mau ao opua i ka lewa a hoonoho aku ia lakou a pau i mau kiai nana e nana a malama ia Keaomelemele maluna o ka aina o Kealohilani, a eia ko lakou mau inoa: Kaopuahikikakahiaka, Kaopuahikiahiahi, Kaoupahikiaumoe, Kaopuakiei, Kaopu-aha-lo, Kaopuakii, Kaopuahele, Kaopuanohomai, Kaopuamelemele, Kaopualani, Kapaeopua, Kalalaniopua, Kaopuaikamakaokala, Kawelelauopua. O keia mau ao opua i haiia ae la, o lakou na kiai o ke kaikamahine alii o Kealohilani e hanai ia ana. I ka ike ana o ka Mooinanea i keia mau opua ua makaukau lakou a pau ua hai aku oia i na olelo kauoha a me ke kanawai paa maluna o lakou me ka hooko pono i na mea a pau i oleloia ia lakou, a holopono ko ka Mooinanea manao, alaila lawe hou oia ia Kukeaoloa i kiai mamua pono o ka puka o ka hale ohu o kana hanai a oia ka mana

nui o ke kiai ana a ma o na la e hiki ai na olelo a pau ke manao e hoouna ia mai luna mai o Kealohilani a i Nuumealani a me Kuaihelani, a oia kona mea i olelo ia ai he elele, a o Kaopuaikamakaokala, oia ka opua iaia ka mana nui e ike i na mea a pau loa ma kahi e loa, ina he mau pilikia a mau poino e ae paha e hiki mai ana maluna o ka aina i hoonohoia ai lakou i mau kiai, alaila na keia opua no e hoike aku i na opua a pau malalo aku ona a ua kapa hou ia kona inoa o Kaopuaola, a he opua **, aia ma keia opua i oleloia i lilo ai oia he opua kilokilo mai a ka Mooinanea aku, a oia kekahi hana nui a ka Mooinanea i ao ai i ua poe opua nei me ka pauaho ole.

A makaukau lakou ma keia hana kupaianaha, alaila ua haawi pau oia i kona ike a me kona mana nui i kana hanai Keaomelemele, oiai akahi wale no anahulu ana i malama ai i kana hanai, aia nae ua hikiwawe a emoole ka pii o kona kino, ka mua loa o ka hanau ana ma ke ano he wahi puu koko ma ke poo o kona makuahine o Hinawelelani. O ko Keaomelemele ano a me kona kulana he ihi kapu akua a he mana me ka ike i na mea ma kahi e loa. Ma keia mau ano a pau i hoolilo mua ai ka Mooinanea i ka hooilina o keia mau aina ekolu maluna o kana hanai a ma ia ike a ka mea nona keia moolelo i ike ai oia i ka lilo ana o ko laua hanaumua i ka wahine ia Poliahu, a lilo o Paliuli i ke au a ka hewahewa, a oia ke kumu o kona hiki ana i na paemoku o Hawaii. Ma keia wahi o ko kakou moolelo, e waiho i ka olelo ana no Keaomelemele a mahope aku, a he mea hiki hoi ke aui hou ae kakou a kamailio pokole no Ku a me Hina, i ike ia ko laua manao a me ka laua hana. I ka manawa a ka Mooinanea i hoonoho pono ai i na opua i mau kiai no kana hanai, a me kona ao ana ia lakou a ma ia hope iho, aia hoi puka ae la ia iwaho a ike aku la oia i kekahi ao nui pololei ano melemele, a e kuku ana na opua malalo pono e hoopuni ana ma kona mau aoao a pau me he mau kino kanaka maoli la ke ano ke nana aku, a ma keia ike ana aku o Hina, ua ilihiaia oia me ka eehia nui a he mea ano e loa keia i kona nana ana, a no keia mea ua komo hou aku oia iloko o ka hale me ka manao pihoihoi a hoala aku la i kana kane ia Ku, a puoho ae la o Ku me ke ano puiwa, a ninau aku la. Heaha keia au e hoala nei i ko'u hiamoe? Olelo iho la o Hina, heaha mai ka hoi kau, e puka aku paha oe iwaho la, a e nana pono aku oe i kela ao e ku pololei mai la iluna a me kekahi mau opua e nonoho iho la malalo pono, me he mau kanaka la; a i ko Ku puka ana aku iwaho, he oiaio ua halawai mai la kona ike me ka mea a kana wahine i hoike aku ai iaia. Ma keia mea, ua hoomau aku laua i ka nana ana a hiki i ka malamalama loa ana, a i keia wa a na kukuna o ka la e halaoa ae ana me kona olinolino aia hoi,

Ua loli ae la ke ano o ua ao nei a lilo i ao ulaula, e hoopuni ana i na paia o ka lani, aole no hoi i liuliu iho, loli ae la ke ano o ua ao ulaula nei a he manamana me he hee la ke ano, a me he kahili la kekahi ano. Aia nae i keia wa a Ku ma e nana nei, ua nui wale na ano opua e kuku mai ana, a e hele ino ana kekahi mau ao iloko o ka lewa, a oia paha ka mea i oleloia ai e na alii, "makani luna, ke hele ino nei ke ao;" ua hoike ia keia mau mea a pau no na la ekolu a me na po ekolu. Aia i ke kolu o na la i ike aku ai o Ku ma i kekahi aina iloko o ka lewa i hoopuniia e na ao opua he nui wale, ua hoomau aku la no o Ku ma i ka nana ana i ua aina la a hiki i ka po ana. O ka po ia o Mahealani, ka po e poepoe loa ai ka mahina, oia ka po i lele aku ai ke aka o ua aina nei a paa i ka mahina, a oia ka mea i kapaia ai o kona inoa, "ke Aliiwahine o ka malu," a o Kawaluna, o Kanamee, a me Kahakaekaea kahi mau inoa, a no ka hiki ole ia Ku a me Hina ke hoomaopopo i ke ano o keia hana a na ao opua. (Aole i pau.)

Ua mao iki ae nei na pakaua o Kulanihakoi i keia mau la, aka ke mau nei no na ao hakumakuma. Maloko o kekahi o na nupepa haole o Kaleponi i ike ia iho ai, ua haalele iho ka Loio Kuhina Paul Numana ia Kapalakiko no Mekika. He huakai keia ana malaila no ka hoao ana ka e loaa hou ona laina mokuahi mawaena o ia aupuni me Hawaii nei.