Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 45, 8 November 1884 — Page 1
This text was transcribed by: | Lilinoe Lindsey |
This work is dedicated to: | Roberta Mailekini Lindsey & Norla Mailekaluheaaliimakanoeola Kaleo |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXIII, HELU 45. HONOLULU, POAONO, NOVEMABA 8, 1884. NA HELU A PAU, 1197.
NA HOOLAHA KUMAU.
MAIKAI KA . HOI KA PAPA
---A ME---
KA LAAU O KOU HALE!
---NOHEA LA?---
KA I NO HOI NO KAHI O
WAILA MA!
-----------
NANA AK NO MOI IA LA, OHI A IO O KA LAAU O MAKAWAO I KA UA MEA O KA
NANI.
NA PAPA! NA PAPA!
---A ME---
NO PONO KUKULU HALE.
@ na Ano no a Pau.
AIA MA KE KIHI O NA ALANUI
Papu me Moiwahine,
HONOLULU.
Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
------------
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
----------
Na Laau, Na Laau,
NA KUA,
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.
PILI ULAULA,
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI,
PUKA OLEPELEPE
-----
PENA
O NA ANO A PAU,
Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila hoomaloo,
Waniti, Pate,
NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA, ANIANI.
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,
E loaa no malaila.
-----
PAAKAI HELU I,
- O -
KAKAAKO ME PUULOA.
-----
No ke Dala Ku@ke e loaa no na mea a pau aku ae la no ke Kumukuai Emi Loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no K ka ka hooko pololeila. ‘pa nui laila ike hoiaio. 905 tf. i
NA HOOLAHA KUMAU.
KE KUAI HOEMI NEI
A WAIPAHE O NA
Waiwai Aiwaiwa
--- o ---
CHAS. J. Fishel.
-----
EIA LA
PA PAPALE BIVA HOU LOA,
PAPALE WAHINE KAE HULU HULU
O NA ANOA PAU LOA,
NA LIHILIHI HOU E HAA AI NA
PIHAPIHA, A E HAO AE AI OE
LINOHAU LUA I NA KALAKOA
HOU LOA A HEHEE OLE IHO,
A I NA GINHAMA HOU IHO OE E
LILO AI OE I KA WAI A E
KU AI KAENA A NA IWA HOOHEHELO
O UA KAONA NEI KE
KUAI MAI I NA HULUMANU HOU.
E loaa no ma ka halekuai o
Chas. J. Fishel.
NA PAPALE PAHUA LAIKI, O
NA ANO A PAU.
Na kakini hou a me na
MEA LIILII E AE E PANIO AI NA
LEDE ME NA KEONIMANA.
-----
Na Waiwai hou o ka hoea ana mai nei no
No kei Halekuai.
-----
Na Paikini hope loa hoi o ka loaa ana mai nei no mai Europa mai o na lihilihi kuuwelu hou loa, a i kupono loa hoi no keia mau wahi.
NA KAMAA HAAHAA O NA LEDE
O NA ANO A PAU.
Na lihilihi puka aniani nani hou loa, he
waipahe na auhau no ka I-a.
Ua loaa mai nei iloko o keia mau la koke i o nei he 100 paa lole o na keiki, oia ke kuka, lole wawae, puliki, a kuaiia aku ana no
Hapalua Dala
Wale no o ka Paa hookah. Heaha la ia!
-----
A lole Lilina hou loa
MA KA HALEKUAI EM O
CHAS. J. FISHEL.
-----
Ina oukou e makemake e ike i ka oiaio, a e kulike ai hoi me ko oukou mau iini, e ku ae no a maloeloe a hele pololei mai no io u nei a hooiaio no oukou iho, oiai ke kuai aku nei au in a waiwai a pau me ka emi loa i ike ole ia ma kekahi mau wahi e ae o keia aina. E naue mai.
---MA KA HALEKUAI O ---
Chas. J. Fishel,
K@@i o alanui Papa me Hotele, 1190-ft.
KA MOOLELO KAAO O
Kahanuopaineki.
Ke keiki alii o ke aupuni o Italia
Ka Olali o na Waoakua o Arabia,
Ka Naita nana i kuekaa na lua huna o na Powa.
-----
I KEIA Manawa e hooiliia nei o ke kaua hahana mawaena o na aoao a elua, ke nana a kilohi aku hoi i na koa powa e hoolele mai nei i ka lakou mau mea make, ua like na pua pana me kekahi kua-ua nui ka hiolo makawalu maluna o lakou nei, e holokika ana na laau ihe, e koekoele ana na koikaua, aole hoi i emo iho, komo pono aku la ka kakou mau eueu iloko o ke aluka nui o na powa, e lawe ana hoi na ukali o ka kakou koa i na elele mainoino o ka make iwaena o na powa. Ia wa loheia aku la kekahi leo i ka pane ana mai: E ko makou haku alii opio, e ae mai i kou mau ukali nei e lawe i ke ola o na mea a pau me ke kali ole aku i hookahi sekona. Poha aku la ka leo o ka kakou eu: E luku aku i na powa me ke kaulua ole, no ka mea, elike me ko lakou mau manao haakei o ka inaina, pela no e luku aku ai me ka hookoe ole i hookahi ola o keia poe powa puuwai eleele a pakaha wale; a e hooko koke aku i keia leo kauoha.
I ka pau ana ae o keia mau olelo a ke alii opio, ua hoomaka koke aku la kela a me keia ukali o ka kakou eu e luku aku i na powa me ka mainoino nui. Halawai mai la me ka naita o ka hulu omaomao ka naita powa Makedonia, a hoomaka koke iho la no ka paio ana. Iloko o na minute pokole loa, ua ikeia aku la ua powa Makedonia nei e waiho ana kona kino i ka honua he luahi na ka make a he punua i hei i ka ulili a ke kanaka kia-manu; a wahi a ua naita nei i puana ae ai:
“Kahe-a-wai na maka o ka ‘opua,
Kih@ahea i ka @una o @a@@ ia
Haha ion a eu o Arabia,
Ike oe i ka pahuna ihe welawela.”
Oiai ua loaa pono aku la i ka pahuna ihe a ua naita nei ma ka poaeae akau o ua powa Makedonia la. A i keia wa a lakou e kaua nei, halawai aku la ka kakou koa me ka naita huluhulu a lele ana ke poo i kahi e, ua loaa aku la i ka hauna pahi a ua eu nei. Poha aku la kekahi leo nui moakaka i ka i ana aku: E na naita puuwai ahi o Arabia, e luku aku i ko oukou mau enemi a e anai aku hoi i na koa. No ka mea, o ko lakou mau alii, aole loa laua e ike hou i ka malamalama o ka la. He manawa pokole ke kaua hou ana ua pau loa iho la ka hapanui o na powa i ka make, a ua auhee aku la ke koena aku i koe a pili wale i ke kumu o ka pali. Ku like aku la ua mau kae’ae’a nei o na mauna hui, a pane aku la: E na kamaaina o keia mau kuahiwi, e aa ana anei oukou e kaua hou mai imua o makou i keia manawa? Pane mai la kekahi o na koa powa: Aole makou e aa ana e lawe hou i ka makou mau mea kaua a kaua kue aku ia oukou, ke waiho nei makou ia lakou i ka honua, a ke kukuli hoomaikai aku nei makou imua o oukou, a imua hoi o ko oukou alakai opio ko makou mihi ana me ka manaolana no ko makou huikalaia no keia hewa nui a makou i hana kue aku nei ia oukou, a o makou nei a pau aia malalo o ko oukou malu.
Ia lohe ana o ka kakou koa i keia mau huaolelo o ke aloha i pa-e mai ma kona mau pepeiao mai kona mau enemi mai o ka wa mamua iho, a me ka mahe a me ka puuwai i hoopihaia me ke aloha walania, pane aku la ia: Auhea oukou a pau loa, aole a’u hoopai e kau aku ai maluna o oukou, eia wale iho no ka’u wahi olelo: O oukou, e lilo no oukou a pau i poe keiki na’u, a na’u no e hoonoho aku i hope no’u, a nana e malama ia oukou elike me ka’u mau kauoha e kauoha aku ai; nolaila, aole a’u mea nui e olelo aku @i i keia manawa, he hookahi wale iho no, e ku aku oukou i ka poe i make a eha; o ka poe i make, e lawe aku ia lakou e kanu, a o ka poe i eha e hoihoi aku ia lakou i ko oukou mau halemai, a mahope aku e hooponopono no au i ko oukou noho ana. Eia hou keia: E kii mua aku oukou i na alii o oukou, a ina ua make loa, e hoohanohano no au ia laua ma ko’u hoolewa ana ia laua a hiki i ko laua home lua. Ia Manawa, i hooho mai ai ua poe la me ke kahea ana: E ko makou Haku alii opio, e ola mau loa oe i ka Makua Lani, a e mau ka pa-e ana o kou inoa @e “alii puuwai aloha kanaka” a kau aku i kau mau pulapula.
I keia Manawa, hu@ hele aku la ua poe powa nei i ko lakou mau alii a me na koa i pau i ka make @ eha hoi; lawe mua aku la lakou i ko lakou mau alii a hiki i ka hale alii o ua @@u powa nei, i nana iho ko lakou h@@@ i ka naita Makedonia, ua lele loa kea no. Hoomakaukau ia aku la ka @un@i nui o ka hale alii, a waiho ia aku la na kino make o ua mau alii nei maluna o kekahi pakaukau, a o ke poo hoi o ka naita huluhulu, aole ia ma kona kino, ua huliia a loaa hoihoiia mai ana a hoopilia ma kona wahi. Aole hoi i liuliu iho, puka mai la kekahi kaoo o na lede mai kekahi mau hale mai, a aole no hoi keia he huakai n aka mea e, aka, o ka wahine no keia a ka naita Makedonia me kona mau haia wahine, a o ka laua opuu rose pu hoi kekahi iwaena o ia huakai ka ui hoi i puka aku mai ko laua mau puhaka mai.
I ko lakou hiki ana mai iloko o ka rumi kahi e waiho ana o na kino kupapau o kana kane Makedonia a me ke aikane, uwe ku-o ae la lakou me ka hoopuka ana ae o ke kaikamahine me nei mau huaolelo kaukau o ke aloha makua: E kuu makua e, aole no au e kala i ao aku ai ia oe e haalele oe i keia hana puuwai eleele, a e huli hoi aku kaua no ke kulanakauhale alii, a malai la kaua e noho ai a hiki maui na la hope o ko kaua ola ana. Mahope iho o ka pau ana o ka uwe, ua hoomaaliliia mai la ka manao kupilikii o ke aloha makua o ke kaikamahine alii i kona ike ana mai i ka kakou koa, me ka manao la hoi e maliu mai ana la hoi i ka iala hoohie mai, nolaila i hoomanao ae ai na paahana i keia mau wahi lalani mele:
“Kau mai ana ia’u na maka,
Na maka o ka opua @ki kaka(hiaka.
Akaka wale o Hale@@ a
I ka hoo@@@ @@ @@@ @@ l@@ m@”
Aka nae, ua poho wale kona @@@ kukolapuwale ana pela, oiai aole i hookoia ia manao ona, ua kupaa no o Kahanuopaineki ma o kana mea i hooholo ai i kona ae. No na la elua ka waiho ana o na kino make o ua mau naita nei, a ua hoalii mau ia na kuahiwi me ke anoano eehia, a o kea no kaumaha hoi maluna o ka ohana; e uwe ana me ka leo nui na kane me na wahine, e uwe hoooeoe ana hoi na keiki opio no ko lakou Moi i hala i ka make, a ua komo pu iho la no hoi iloko o ka kakou koa na manao aloha no laua, aole hoi e hihi o ka laua mau hana ino.
I ka wehe ana mai o ka malamalama o ka La o ke kolu o ka la, ua hoomaka aku la na ukali o Kahanuopaineki e hoonohonoho i ka huakai hoolewa, a penei: Na naita e lawe ana i laau ihi a me na kakaka mamua loa, na naita aku e auamo ana i na koikaua, ua pahu kupapau aku, ka ohana aku o na mea make a me ko lakou mau ukali, a o ka naita opio no hoi me kona mau ukali aku mahope loa. I ka hiki ana aku o ka huakai i ka lua kahi hoi e waiho ai ko laua mau kino kupapau, ku iho la ka hulakai a lele iho la no hoi ka kakou koa mai kona lio iho, a pela pu no hoi me kona mau ukali. Ia wa, wehe like ae la lakou i ko lakou mau koloka hele kuahiwi, a hulali olinolino ae la ko lakou mau aahu i hookinohinohiia me na mea gula, dala, ke daimana, a o na mea nani no a pau o ke aupuni o Arabia. Aia nae iloko o keia mau mea nani a ka lehulehu e ike nei o na koa o Arabia, ua komo pu iho la na manao hoohuoi no ko lakou ike ana aku i ka kakou koa me kona mau hoailona alii i kau ia ma kona umauma, a e kau ana hoi ka Hoku Alii ma ka aoao akau o ua mau hoailona la a, wahi a lakou ia lakou iho, he alii nui maoli keia keiki ui opiopio. Hele aku la lakou nei a hiki ma kahi o na pahu kupapau e wahi ana, ku iho la ka kakou koa ma ke poo o na pahu, a kauoha aku la ia i ke kahunapule e haipule e mamua o ke kanu ana, a ua hooko aku la no ke kahunapule i kana apana hana; a pau ka pule ana, ua ku mai la ka kakou koa a haiolelo aku la imua o ke anaina no ko lakou mau alii i make, a penei no ia: “E na naita puuwai hopo ole o keia aupuni, na mea hoi nana i hookuemi mai i ko’u mau kapuai, na olali hoi o na pali eiwa o Sepania nei, i keia la, eia olua ke hoi nei i kahi mau o ko kakou mau kino, a pau hoi ka oni ana ma keia honua. Aole no hoi au a me ko’u ukali i hele mai mai ko’u aupuni mai me ka manao e hoopoino wale aku i na ola makamae o kela a me keia kana o keia aupuni elike me ko olua mau manao haa@ei a hookiekie, a o ke kumu no paha ia nana i kono ia olua e hana i na hana puuwai eleele a pakaha wale, elike me ko olua hana ana mai ia’u ma ia ano. O ka’u huakai i hele mai ai, he huakai makaikai honua, a no ko’u makemake e ike i na mea hou o keia aupuni, na ia mea i kono mai ia’u e hele makaikai mai ma na ululaau, a no ke kulanakahale alii o Sepania nei ka pahu hopu o ka’u huakai. A mai hookoia no paha ko olua mau manao lapuwale maluna iho o makou ina aole makou i hele makaukau mai, a o ke aloha no ko olua.”
Ia wa, hookomo ia aku la na pahu iloko o ke ana, a paniia aku la ka puka a paa, huli hoi aku la ka huakai no ka hale alii. I ka hiki ana o ka huakai i ka pa alii, ua ku mai la ka kakou koa a pane mai la: E na makaainana o ke alii Makedonia, e noho oukou malalo o ka malu o ko oukou alii opio, oia hoi ke kaikaimahine a ko oukou Moi i hala i ka make, a o kana mau kauoa e hoolohe oukou, a nana no e koho i kona mau ukali. Eia no hoi kekahi, ina e hoea mai kekahi huakai a mau huakai paha maloko mai o keia mau ululaau, mail awe i ko lakou mau ola, e apo aku a e hookipa mai ia lakou a e malama me ka maluhia o ko lakou mau kino. E hoomau aku no hoi oukou i ka imi i mau mea e pono ai o ka noho ana ma keia ola ana, a e waiho i na hana puuwai eleele. Ia ke kuu ana iho o neia mau olelo a ke alii opio, ua haawi mai la ka lehulehu i na leo huro e hoopaiak@ li ana i ka lewa, a e haawi ana i na leo mahalo no lakou alii opio, me ke kahea ana: “E ola mau ke alii opio i ke Akua.” Pau keia mau leo huro, ua ku mai la ke kaikamahine alii a pane mai la: Imua o oukou e na makaainana aloha, ke kau@@@@@@ nei @@ @@ @@@@@ @ @@ loa @ akoakoa mai ma ka pa alii nei no ka malama ana i kekahi Aha Mele no ka hoohanohao ana i ko oukou Moi opio i keia ahiahi, a o na lealea a pau e malama ia ana, e malama pu ia ana he Aha hulahula, a e hoolohe i keia leo.
I ka hiki ana mai o ka Manawa, ua ike ia aku la he huakai nui o na naita a me na lede ke hele mai ana no ka hale alii me ko lakou mau kahiko piha. I ka hoea ana mai o ka huakai i ka pa alii, ua haawi like mai la lakou i ka leo aloha i ka naita ko lakou alii opio. I keia Manawa, ua hoomakaukauia kekahi papaaina nui, a hoi aku la no hoi kela a me keia i ko lakou mau noho iho, a hoonuu iho la i na mea ai o ka papaaina i hoomakaukauia. (Aole i pau.)
-----
HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.
-----
--- KA PUA NANI IUIU O ---
Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me
Kuaihelani: ka mea nana i uneune ia
Konahuanui a kaawale o Waolani
Ka aina o ka poe eepa a pau i
Noho ai.
-----
Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana
Mose Manu, no ke Kuakoa.
Helu 6.
I KEIA WA a Kukuluokahiki me kana aikane Waiola e nanea nei i ka lai o Hilohanakahi me na kaikuahine o Kauakanilehua, aia hoi, ua ku’i ae la ka lohe mai o a o o Hilo, a ma ia lohe i hiki mai ai o Ohele ka mea non aka nalu hai o Kawili ma ka Nukuokamanu, ka mea hoi nona na lalani mele o na la i hala aku nei o kona Kikina.
“O ke kawa lele opu,
O ka nuku o ka manu
O ka nalu h@i nuku,
O Kawili wale la.”
Ia Ohele i hiki aku ai ma kahi o ka malihini e piha pu ana in a kanaka e ha@amu ana me ka hookeke, a no kona manao nui e ike aku i na helehelena a pau o ka malihini ana i lohe ai, nolaila, ua hooikaika nui oia i ka hooke ana iwaena o na kanaka a hiki wale i kona ike pono ana i ka ui o Waolani, a iaia i hoolei pau aku ai i kona nanaina maluna o ka malihini, auwe! “I ka lihilihi no oe lawe o Malio i ka la,” ma ia ano ua hoopuni ia kona mau noonoo maikai e na manao ana i ike ole ai e halawai mai ana oia me ia mau haawina aka, no ia Manawa no, ue emil hope mai la oia a hoi loa aku la no kona hale ma kai o Waiakea a hai aku la i kona manao i kona kaikunane ponoi oia hoi o Kanukuokamanu, a no ka makemake nui o kona kaikunane e io@e i kona manao, nolaila, ua hai aku la kona kaikuahine: E kuu kaikunane, aole a’u mea e ae e hai aku ai ia oe, eia wale no, he mea oiaio ka mea a kakou i lohe iho nei no kela kanaka mai@@@ ua hele aku nei au e ike maka i ua kanaka la, aole io no o kana mai o ka ui a me ka nani, a nolaila, ua manao au e pii aku oe i uka o Kaipalaoa a haawi aku i kou aloha no ka malihini, me kou olelo aku iaia i aikane nau, aole paha ia e hole mai ana i kau noi aku iaia, no ka mea he olelo ma kona alo, a ina ia e ae mai i kkau noi aku alaila, e iho pu mai olua i kai nei a oia ko’u mea i hoi hou mai nei ia oe, no ko’u hilahila hoi ke olelo aku imua o ka lehulehu, nolaila, e pii oe i keia wa, a no keia mea, olelo aku la kona kaikunane, ua ae au i kou manao e kuu kaikuahine e hai mai nei, a i aha la uanei ka’u makana i ka malihini? Pane hou aku la kona kaikuahine ina pela, e kamailio aku no hoi oe he makana nui kau e haawi aku ai iaia, oia hoi kuu kino nei e noho aku la. “Wahi a kona kaikunane: Ina pela aohe mea hilahila mai a koe aku ia’u ke olelo aku imua o ka malihini, aka, e hooko no au i kou makemake aka nae, ia’u e hele aku ai, alaila e hoomakaukau ae oe ia hope nei o ka hale a me oe iho, a pau na olelo ana, o ko Kanukuokamanu pii aku la no ia i ke one o Mauaua a au ana i ka muliwai o Waiolama a kau aku la ma kela aoao, a hele aku la no keia a hiki ana i Kaipalaoa kahi e makaikai nui ia nei e na kanaka o Hilo, iaia i kokoke aku ai e ike i ka malihini, ike aku la oia ia Piikea a me Mokupane e lawe aku ana he owili lei lehua a haawi aku la imua o ka malihini, aka, ia laua nae i hoike aku ai i keia mau owili lei, ua kuhikuhi ae la oia e haawi ae no kana aikane no Waiola, me ka olelo pu mai ia laua, auhea olua a n@ maka@@@@@ @ @@@@; e @@@@@ olua, @@ @ei no ko @ @ like ole me @@@@ ma@@ lei ke makemake au i lei no’u no ka Manawa, he mea i hana ole ia e ka lima o ke kanaka, a ina makemake olua e ike, alaila e ike no olua i keia Manawa; aia iloko o keia wa i kahea ae ai o Kukulu okahiki ma ka inoa o kona kahu hanai ke Anuenue, i loa no a pau kana mau mapuna leo, he Manawa pokole loa welo ana ke anuenue maluna pono iho o ka mea e hiaai nui ia nei e ko Hilo poe, me he hae Hawaii ia e welo ana i na welelau makani iloko o ka lewa, aia iloko o keia wa i kau pono iho ai ke anuenue maluna o ke poo o ka mea nona ua lei la, me na lei ahihi kamakahala o Waolani, a no keia mea, ua uwa ae la ka pihe a haalele wale a na kanaka o Hilo.
Aia no hoi iloko o keia wa i hele aku ai o Kanukuokamanu a hiki imua o ka malihini me ka haawi aku i kona aloha me ke noi pu aku iaia i aikane nana, a ae mai ka malihini i kona makemake. Ma ia hope iho, ua koi aku la oia e hele pu ma kona hale, a ua ae ia mai kona manao, a hele aku la lakou nei a hiki ana i kai o Waiakea; ia lakou nei i hele aku ai a hiki i kona hale, oiai kona kaikuahine e noho mai ana me ka makaukau no ka hookipa ana aku i ka malihini ma ko laua hale, ia Manawa i haawiia’i ke aloha mawaena o lakou a pau, ma ka hiki kino ana mai o Kukuluokahiki ma ka hale o Ohele, ua manao ae la oia e hooko ia ana kona iini nui nona, aka, aole nae pela ka manao o ka malihini, ua hoohoka loa ia kona mau manao ana, a hiki wale i ka hele ana aku o Kukuluokahiki no Hilo-paliku, a ua pau wal na manao lana ana o na kaikamahine o Hilo Bay.
A hala he mau la o kona nono ana ma hilo, ua hele aku la oia me kana mau aikane elua a hiki ma Honolii, ua hoomau aku la no ko lakou hele ana me ka nui o na hookipa ia mai e na kamaaina ma kahi a lakou e hele nei ma ke alanui, a hiki lakou iluna o ka pali o Hakalau, huli aku la o Kukuluokahiki nana aku la iuka o ke kuahiwi o Maunakea, aia hoi, ike aku la oia i na wahine noho mauna, e halii mai ana ko laua mau kappa hau iluna o ka lau laau, aia ma keia ike ana ona, ua kau mai la kea no halialia lau makani ae o Hamakua ia Kukuluokahiki, a ia lakou i moe ai malaila ia po-a ao ae, ua haalele lakou ia wahi, a hiki lakou ma Kaupahoehoe, ua hooluolu iki lakou malaila no elua la. Ia lakou i haalele iho ai ia wahi, ua hiki aku la lakou i ka mokuna o Hilo a me Hamakua, oia hoi o Kaula.
A ia lakou e noho ana malaila, ua hiki mua ae la o Poliahu maluna o ka pali kaulana o Hamakua ma Kohala-lele; oiai, ma kona ano mana kupua, ua ike e mai oia ia Kukuluokahiki e hele aku ana, @@@@@ @@@@ iho mua @@@ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@nu@@@@ @@k@ oioi mua no ka loaa. A iaia e noho ana me kona kappa hau maluna o ka pali, ua hoike ae la oia i kona kulana oiwi kilakila e hiki ae e kulai i ka ui o Kuaihelani, a e hooko io ia ana no paha kona makemake; aka, na ke au paha o ka mana o keia moolelo e hoike mai ia oe e ka mea heluhelu. Ia Kukuluokahiki ma i kokoke aku ai e hiki ma kahi a Poliahu e noho mai nei, ua huli pono aku la ka nanaina o ka poe malihini i ua wahine noho anu la. Ia lakou ne ii maalo ae ai mamua pono o ua wahine hookalakupua nei, aia hoi, ua pa-e mai la kona leo nahenahe i na malihini me ke aloha pu mai, nolaila, ua huli ae la na malihini a haawi aku la ia haawina hookah; a ma ia manawa no i i hou mai ae o Poliahu ia lakou nei e hoi ma ka hale, a no ia mea, ua ninau aku ka malihini, auhea kou hale? Kuhikuhi ae la na lima o ua wahine nei iuka, aia ko’u hale i kela kuahiwi e ku mai la; no keia olelo a Poliahu, huli ae la keia a olelo ae la i kana mau aikane elua e hele pu nei me ia, pehea ko olua manao i keai olelo a ke kamaaina e koi mai nei ia kakou e kipa ma kona hale, pane aku la kana mau aikane, aole a maua olelo, aia wale no ia i ka mea i holo i kou manao; ma kau mea e olelo mai ai ia maua, malaila wale aku no maua; ma keia olelo maikai a kana mau aikane, ua ae aku la oia i ke koi mai a Poliahu; nolaila, ua huli like aku la ko lakou mau alo no ka hale noho mauna o ua eueu la o Maunakea.
Ia lakou i hiki aku ai malaila, ua kuu pau ia mai la na mea a ko lakou kamaaina nana i hookipa aku ia lakou imua o ko lakou mau alo; a ma ia hope iho, ua kii aku la o Poliahu i kona mau @@i@@@@@@ oia hoi o Lilino- a me Kalauakoleaihe mau kaikamahine maikai laua, a pela no hoi me Poliahu; ua like wale no ko lakou nanaina a pau, a he kaina like ko lakou helehelena. Ia Lilinoe ma i hiki mai ai me ka ike ole o na malihini ia laua, no ka mea, ua olelo o Poliahu ia laua e noho ae ma kahi e ae, me ka hoike ole aku imua o na malihini, ua ae laua ia mea; a ia Poliahu i hoi aku ai a hiki ma kona hale, ua nanea pu iho la me na malihini a hiki wale i ka Manawa i upoi iho ai na lihilihi a lilo aku la lakou me Niolopua i ka aina uhane, me ka ike ole ae o lakou i na hana a ke kamaaina; aia nae ia lakou e hiamoe nei, ua hele aku la o Poliahu a olelo aku la ia Lilinoe, o oe auanei ea, aia hoi aku au a liuliu, alaila e hoomaka ae oe e puhi i ka pu-a me ka maikai loa e ku ai i ka makemake o na malihini, malia o ala’e a ninau mai ia’u, alaila, na’u e hai aku iaia ia mea, nolaila e hao mau ae oe i ke puhi ana i ka pu-a a hiki i ke aumoe, a ma ka pili aku hoi o ka wanaao ea, alaila ia Kalauakolea aku ia manawa a hiki i kea o ana, ma keia mau olelo a Poliahu, ua ae mai la o Lilinoe ia mea; a liuliu iki ua hoi aku la oia ma kona hale; a iaia i hooluolu iho ai no kahi wa, ua hoomaka mai la o Lilinoe e puhi i kana mea kani lealea, aole no hoi o kanamai, ke hele la ka leo o ka pu-a a kani ka’ula o ka pepeiao o na malihini no keia mea kani; ua puoho like ae la na malihini mailoko ae o ko lakou hiamoe ana a ia lakou e hoolohe ana i ka leo hone o keia mea, ua nui loa ko lakou makemake, a nune iho la lakou ia Manawa, me he la e i mai ana keia mau lalani mele.
“Hai ke kupukupu ka nene i ke kula,
Hoi ka Waikoloa ne i ke kehau,
Ma keia hana a Lilinoe, aole nae i loaa ka manao ninau a na malihini i ke kamaaina, a hiki wale i ka huli ana o kana mai; aole no hoi he pono iki o ko ke kamaaina manao nona iho; aka, kali oia i ko Kalauakolea manawa.
I ka hiki ana ‘ku hoi i ka pili o kea o, aia hoi, ua pu-a mai la he leo okoa loa keia, aole hoi he like me ka leo mua a lakou i lohe ai, he wahi leo honehone keia, he ku i ka nani a me ka nanahe ke lohe aku, aole he mea e hiki ai i ka manao ke hoowahawaha me ka akaka pono o ke mele; a eia ua mele la,
“Moe ana oe la hoolono ike mai,
E pii kaua i ka hua lamalama,
I ka lau akolea i ke kapa kahuli,
Kahuli aku kahuli mai,
Kahui lei ula lei akolea,
Kolekolea kolekolea,
Pupu kani oe maiau kela,
Pololei leo lea kappa hau o uka,
Mehana i kuu poli,
Hiolani kela Kolekolea.”
(Aole i pau)