Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 45, 8 November 1884 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

– KA PUA NANI IUIU O – Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe eepa a pau i noho ai. Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu, no ke Kuokoa. HELU 6. I KEIA WA a Kukuluokahiki me kana aikane Waiola e nanea nei i ka lai o Hilohanakahi me na kaikuahine o Kauakanilehua, aia hoi, ua ku'i ae la ka lohe mai o a o o Hilo, a ma ia lohe i hiki mai ai o Ohele ka mea nona ka nalu hai o Kawili ma ka Nukuokamanu, ka mea hoi nona na lalani mele o na la i hala aku nei o kona Kikina.

"O ke kawa lele opu, O ka nuku o ka manu O ka nalu hai nuku, O Kawili wale la." Ia Ohele i hiki aku ai ma kahi o ka malihini e piha pu ana i na kanaka e haiamu ana me ka hookeke, a no kona manao nui e ike aku i na helehelena a pau o ka malihini ana i lohe ai, nolaila, ua hooikaika nui oia i ka hooke ana iwaena o na kanaka a hiki wale i kona ike pono ana i ka ui o Waolani, a iaia i hoolei pau aku ai i kona nanaina maluna o ka malihini, auwe! "I ka lihilihi no oe lawe o Malio i ka la," ma ia ano, ua hoopuni ia kona mau noonoo maikai e na manao ana i ike ole ai e halawai mai ana oia me ia mau haawina aka, no ia manawa no, ua emi hope mai la oia a hoi loa aku la no kona hale ma kai o Waiakea a hai aku la i kona manao i kona kaikunane ponoi

oia hoi o Kanukuokamanu, a no ka makemake nui o kona kaikunane e lohe i kona manao, nolaila, ua hai aku la kona kaikuahine: E kuu kaikunane, aole a'u mea e ae e hai aku ai ia oe, eia wale no, he mea oiaio ka mea a kakou i lohe iho nei no kela kanaka maikai, ua hele aku nei au e ike maka i ua kanaka la, aole io no o kana mai o ka ui a me ka nani, a nolaila, ua manao au e pii aku oe i uka o Kaipalaoa a haawi aku i kou aloha no ka malihini, me kou olelo aku iaia i aikane nau, aole paha ia e hoole mai ana i kau noi aku iaia, no ka mea he olelo ma kona alo, a ina ia e ae mai i kau noi aku alaila, e iho pu mai olua i kai nei, a oia ko'u mea i hoi hou mai nei ia oe, no ko'u hilahila hoi ke olelo aku imua o ka lehulehu, nolaila, e pii oe i keia wa, a no keia mea, olelo aku la kona kaikunane, ua ae au i kou manao e kuu kaikuahine e hai mai nei, a i aha la auanei ka'u makana i ka maiihini? Pane hou aku la kona kaikuahine ina pela, e kamailio aku no hoi oe he makana nui kau e haawi aku ai iaia, oia hoi kuu kino nei e noho aku la. "Wahi a kona kaikunane: Ina pela aohe mea hilahila mai a koe aku ia'u ke olelo aku imua o ka malihini, aka, e hooko no au i kou makemake aka nae, ia'u e hele aku ai, alaila e hoomakaukau ae oe ia hope nei o ka hale a me oe iho, a pau na olelo ana, o ko Kanukuokamanu pii aku la no ia i ke one o Mauaua a au ana i ka muliwai o Waiolama a kau aku la ma kela aoao, a hele aku la no keia a hiki ana i Kaipalaoa kahi e makaikai nui ia nei e na kanaka o Hilo, iaia i kokoke aku ai e ike i ka malihini, ike aku la oia ia Piikea a me Mokupane e lawe aku ana he owili lei lehua a haawi aku la imua o ka malihini, aka, ia laua nae i hoike aku ai i keia mau owili lei, ua kuhikuhi ae la oia e haawi ae no kana aikane no Waiola, me ka olelo pu mai ia laua, auhea olua e na makamakama o maua; e oluolu olua, he lei no ko'u i like ole me kena mau lei ke makemake au i lei no'u no ka manawa, he mea i hana ole ia e ka lima o ke kanaka, a ina makemake olua e ike, alaila e ike no olua i keia manawa; aia iloko o keia wa i kahea ae ai o Kukuluokahiki ma ka inoa o kona kahu hanai ke Anuenue, i loa no a pau kana mau mapuna leo, he manawa pokole loa welo ana ke anuenue maluna pono iho o ka mea e hiaai nui ia nei e ko Hilo poe, me he hae Hawaii la e welo ana i na welelau makani iloko o ka lewa, aia iloko o keia wa i kau pono iho ai ke anuenue maluna o ke poo o ka mea nona ua lei la, me na lei ahihi kamakahala o Waolani, a no keia mea, ua uwa ae la ka pihe a haalele wale a na kanaka o Hilo.

Aia no hoi iloko o keia wa i hele aku ai o Kanukuokamanu a hiki imua o ka malihini me ka haawi aku i kona aloha me ke noi pu aku iaia i aikane nana, a ae mai ka malihini i kona makemake. Ma ia hope iho, ua koi aku la oia e hele pu ma kona hale, a ua ae ia mai kona manao, a hele aku la lakou nei a hiki ana i kai o Waiakea; ia lakou nei i hele aku ai a hiki i kona hale, oiai kona kaikuahine e noho mai ana me ka makaukau no ka hookipa ana aku i ka malihini ma ko laua hale, ia manawa i haawiia'i ke aloha mawaena o lakou a pau, ma ka hiki kino ana mai o Kukuluokahiki ma ka hale o Ohele, ua manao ae la oia e hooko ia ana kona iini nui nona, aka, aole nae pela ka manao o ka malihini, ua hoohoka loa ia kona mau manao ana, a hiki wale i ka hele ana aku o Kukuluokahiki no Hilo-paliku, a ua pau wale na manao lana ana o na kaikamahine o Hilo Bay. A hala he mau la o kona noho ana ma Hilo, ua hele aku la oia me kana mau aikane elua a hiki ma Honolii, ua hoomau aku la no ko lakou hele ana me ka nui o na hookipa ia mai e na kamaaina ma kahi a lakou e hele nei ma ke alanui, a hiki lakou iluna o ka pali o Hakalau, huli aku la o Kukuluokahiki nana aku la iuka o ke kuahiwi o Maunakea, aia hoi, ike aku la oia i na wahine noho mauna, e halii mai ana ko laua mau kapa hau iluna o ka lau laau, aia ma keia ike ana ona, ua kau mai la ke ano halialia lau makani ae o Hamakua ia Kukuluokahiki, a ia lakou i moe ai malaila ia po~a ao ae, ua haalele lakou ia wahi, a hiki lakou ma Laupahoehoe, ua hooluolu iki lakou malaila no elua la. Ia lakou i haalele iho ai ia wahi, ua hiki aku la lakou i ka mokuna o Hilo a me Hamakua, oia hoi o Kaula.

A ia lakou e noho ana malaila, ua hiki mua ae la o Poliahu maluna o ka pali kaulana o Hamakua ma Kohalalele; oiai, rna kona ano mana kupua, ua ike e mai oia ia Kukuluokahiki e hele aku ana, *** iho mua *** oioi mua no ka loaa. A iaia w noho ana me kona kapa hau maluna o ka pali, ua hoike ae la oia i kona kulana oiwi kilakila e hiki ai e kulai i ka ui o Kuaihelani, a e hooko io ia ana no paha kona makemake; aka, na ke au pa~ ha o ka manawa o keia moolelo e hoike mai ia oe e ka mea heluhelu. Ia Kukuluokahiki ma i kokoke aku ai e hiki ma kahi a Poliahu e noho mai nei, ua huli pono aku la ka nanaina o ka poe malihini i ua wahme noho anu la. Ia lakou nei i maalo ae ai mamua pono o ua wahine hookalakupua nei, aia hoi ua pa-e mai la kona leo nahenahe i na malihini me ke aloha pu mai, nolaila, ua huli ae la na malihini a haawi aku la ia haawina hookahi; a ma ia manawa no i i hou mai ai o Poliahu ia lakou nei e hoi ma ka hale, a no ia mea, ua ninau aku ka malihini, auhea kou hale? Kuhikuhi ae la na lima o ua wahine nei iuka, aia ko'u hale i kela kuahiwi e ku mai la; no keia olelo a Poliahu, hu-

li ae la keia a olelo ae la i kana mau aikane elua e hele pu nei me ia, pehea ko olua manao i keia olelo a ke kamaaina e koi mai nei ia kakou e kipa ma kona hale, pane aku la kana mau aikane, aole a maua olelo, aia wale no ia i ka mea i holo i kou manao; ma kau mea e olelo mai ai ia maua, malaila wale aku no maua; ma keia olelo maikai a kana mau aikane, ua ae aku la oia i ke koi mai a Poliahu; nolaila, ua huli like aku la ko lakou mau alo no ka hale noho mauna o ua eueu la o Maunakea. Ia lakou i hiki aku ai malaila, ua kuu pau ia mai la na mea a ko lakou kamaaina nana i hookipa aku ia lakou imua o ko lakou mau alo; a ma ia hope iho, ua kii aku la o Poliahu i kona mau kaikaina elua, oia hoi o Lilinoe a me Kalauakolea; he mau kaikamahine maikai laua, a pela no hoi me Poliahu; ua like wale no ko lakou nanaina a pau, a he kaina like ko lakou helehelena. Ia Lilinoe ma i hiki mai ai me ka ike ole o na malihini ia laua, no ka mea, ua olelo o Poliahu ia laua e noho ae ma kahi e ae, me ka hoike ole aku imua o na malihini, ua ae laua ia mea; a ia Poliahu i hoi aku ai a hiki ma kona hale, ua nanea pu iho la me na malihini a hiki wale i ka manawa i upoi iho ai na lihilihi a lilo aku la lakou me Niolopua i ka aina uhane; a ia lakou e koia ana i ka aina uhane, me ka ike ole ae o lakou i na hana a ke kamaaina; aia nae ia lakou e hiamoe nei, ua hele aku la o Poliahu a olelo aku la ia Lilinoe, o oe auanei ea, aia hoi aku au a liuliu, alaila e hoomaka ae oe e puhi i ka pu a me ka maikai loa e ku ai i ka makemake o na malihini, malia o ala'e a ninau mai ia'u, alaila, na'u e hai aku iaia ia mea; nolaila e hao mau ae oe i ke puhi ana i ka pu-a a hiki i ke aumoe, a ma ka pili aku hoi o ka wanaao ea, alaila ia Kalauakolea aku ia manawa a hiki i ke ao ana, ma keia mau olelo a Poliahu, ua ae mai la o Lilinoe ia mea; a liuliu iki ua hoi aku la oia ma kona hale; a iaia i hooluolu iho ai no kahi wa, ua hoomaka mai la o Lilinoe e puhi i kana mea kani lealea, aole no hoi o kanamai, ke hele la ka leo o ka pu-a a kani ka'ula o ka pepeiao o na malihini no keia mea kani; ua puoho like ae la na malihini mailoko ae o ko lakou hiamoe ana a ia lakou e hoolohe ana i ka leo hone o keia mea, ua nui loa ko lakou makemake, a nune iho la lakou ia manawa, me he la e i mai ana keia mau lalani mele. "Hai ke kupukupu ka nene i ke kula, Hoi ka Waikoloa ne i ke kehau, Ma keia hana a Lilinoe, aole nae | loaa ka manao ninau a na malihini i ke kamaaina, a hiki wale i ka huli ana o kana wati; aole no hoi he pono iki o ko ke kamaaina manao nona iho; aka, kali oia i ko Kalauakolea manawa. I ka hiki ana 'ku hoi i ka pili o ke ao, aia hoi, ua pu-a mai la he leo okoa loa keia, aole hoi he like me ka leo mua a lakou i lohe ai, he wahi leo honehone keia, he ku i ka nani a me ka nanahe ke lohe aku, aole he mea e hiki ai i ka manao ke hoowahawaha me ke akaka pono o ke mele; a eia ua mele la. "Moe ana oe la hoolono iki mai, E pii kaua i ka hua lamalama, I ka lau akolea i ke kapa kahuli, Kahuli aku kahuli mai, Kahuli lei ula lei akolea, Kolekolea kolekolea, Pupu kani oe maiau kela, Pololei leo lea kapa hau o uka, Mehana i kuu poli, Hiolani kela Kolekolea." (Aole i pau.)