Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 47, 22 November 1884 — Ka Haiolelo a ka Lunakanawai Kiekie, I HAIIA IMUA O Na Ahahui Opiopio ma Kaumakapili, ma ka po sabati nov. 16. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a ka Lunakanawai Kiekie, I HAIIA IMUA O Na Ahahui Opiopio ma Kaumakapili, ma ka po sabati nov. 16.

£ n i makamaka: Ua konoia au e haio!elo aku i ka poe opiopio ma na mea e pili ana 1 ka iakou hana maloko o na "Ahahui Opiopio Imi Pono Karistiano" ma Hawaii nei. Ke hoomanao mai nei oukou ua hoololiia ke ano o na Ahahui iloko 0 keta makahiki; a i ka halawai iloko o lune 1884 ua hookumuia i Aha hui Nui a ua hooholoia i Kumukanawai a me na Rula no na ahahui apana. Mamuli o ka lohe ana mai ua kanalua ia keia Kumukanawai hou e kekahi poe, a ua ano holo ole ka hana o na ahahui o kakou iloko 0 kekahi mau apana, he mea maika' paha e hooikaika aku au, ka Peresidena Mua o ka Ahahui Nui, e wehewehe a e hoopau aku i kekahi mau kuhihewa.

He oiaio no he ano loihi iki no ke kukuluia ana o na Ahahui Opiopio Imi Pono Kiristiano iwaena ona Hawaii ma Hono!ftu, gia hoi ko Kawaiahao a me KLaumakapili mau ahahui; aka, no na apana eae oka Pae Aina Hawai) he ano hou no keia mea ia lakou. Ina aole au i kuhihewa na John Kaiama iwaena o kana mau hana haioleio Eua* nelio i kukulu keia mau ahahui Apana iloko o na makahiki elua i kaa hope ae nel Aka, aole no keia he manao Hawaii maoll Mai na aina e mai ka ma nao a me ke kahua o keia ano hana.

Aole i lohe o Kaahumanu i keia mea a pela no hoi kona kumuao o Binamu. AoW i maa o Lim&ikaika, a o KaUka, a o li, a me na haipule kahiko o Hawaii nei i na ahahui o keia ano, no ka mea, ma ka hapa hope o ka keneturia Umikumamaiwa i toaa keia manao a holo iwaena o na Karistiano o ke ao neL

Ma Pekkane i ka m. h. 1837, he keikiopiopio, nona na makahiki he 16 wak no, i iunau hou iloko o maaaoio

, le» Kari*a Rh* *<*»» uhane ik *|' «lehuU koo, nuo hoa oka hikkuai, ia Kimlo. Hoo- | i ■oakakokeoia i ir.au fiab*ai haipuk; ■to hkoa a huli no kekahi poe. Ika > M H. iS4i s hek ou. i a hv?Oj auu aku ou ma keUkuiaaakaiihale nu* j , kea hana maiiai, i mahope, īka ; ii iS44« kakulu oia tne ke kokua ana t Enai o kekahi poe e ae i ka ahahui miu \ o na Optopto (kane) Imi Peno Kamti j ana O iTr. ** inoa | o keia haoie. Re ola «« ou a hiki i j keia la. Aia no me ia ka pomaikai nui o ka ike raaka ana o ka haa nui a»a o ka aooano ana i la ai iloko o na makahiki be Kanaha i hala, Uaoiaku ke kuhna kiekie o Mr. Wtllian»s mamua o na Alihikaua kaulana oke ao nel He make, he koko.

he hale pauahi, he «ahine kanemake kumakena, ka lakou mao mea e ike ai i mau hopena no ka lakou mau kaua: aka, ke ike nei o Mr. \ViUiatos ua hooponaikai ke Akua i kana hana, a 1 keta M. H. 1884, he ahlhui ' kukulua ma ka honua nel Eia mai ka hoakaka ana: Afenka 9, Austialia 24, AuseWna a; Berrauda 1; Belegiuma. _ 3 «/-Tjni!i a; Farani 64; Enelani me Irelani 388; Gereroania 400; Hohni 335; laia 2; Ikalia 10; lapana 2; Rusia 8j Sepania 14; Switzerland 222; S**ēden 71; Tureke 15; West Indies 3; Arnerika Huipuia 786; Hawaii 1. Ke heluia nei hookahi wale no ma Hawaii nei, no keīa kumu. Ma na wahi e ae o ka honua ua komo ia na: kane wale no ma keia mau Ahahui, a o! ka inoa Mens Christian Asso-! eiaūon," ua pili wale no i na kane. Aka i Hawaii nei ua pili ka īnoa Opioj>io i na kane a me na wahine, a mamuli o ka maa pela ua manao ke komite, na lakou ka hana o ka haku ana i kumu kanawai no na Ahahui Hawaii, e hoomau aku i ka ae ana e komo na wahine iloko ona AhahuL Aka. 0 keia mea hookahi wale i ano e ai na Ahahui Hawaii. Ma na mea e ae ua hoohalike a ua like loa no me na Ahahui e ae o ka honua. He hiki no ia kakou ke kapa aky i na lala o ko lakou Ahahui i mau " hoahanau " no kakou.

I ka makahiki 1851 kukulu mua ia ka Ahahui Opiopio kane Imi Pono Karistiano ma Amerika Huiouia ma Bosetona kulanakauhale. Iloko ana makahiki he 33 ua pii na ahahui mai ka akahi a hiki i ka 786.

Ma Hawaii nei he 59 Ahahui Opiopio. Aka, he 40,000 wale no paha ka nui 0 na kanaka Hawaii, a me he la he hookahi ahahui no na kanaka he 680. Ma Amenka Huipuia he kanalima miliona kanaka, a o na ahahui he 786 ua kokoke* like ine akahi no na kanaka he t>3,000. iNoiaila, ua lawa paha ka nui 0 na Ahahui iwaena o na Hawaii. Hookahi wale no mea i koe, e hapai ia keia mau ahahui i holo pono ka hana iwae na o lakou, a oia no ka ninau nui no keia hcra. Pehea la e hoeueu ai ka hana maloko o na Ahahui Opiopio apana ? Ke hat aku nei i kuu manao penei: Ma ka hooholo ana e lawe lakeu 1 ke kumukanawai hou a me na Rula, a e hoohana ia lakou iho e like me ke kuhikuhi o na Pauku.

Ua ike kakou a pau he makaukau loa na Kanaka Hawaii i ke kamailio. He pahee ka olelo, aole he uu e like me na haole. Ua loaa keia kulana 1 na Hawaii mami li o ka maa mai ka wa kahiko mai ma ka olelo waha wale no e holo ai ka olelo. Aole Buke, aole Nupepa i ka wa kahiko. Paanaau ia na Mele, na Kuauhau, aole kakau ia, a raa ka waha aku wale no e hoolaha ai.

Nolaila, ua alakai a paipai keia makaukau ma ke kamailio i ka naau o na kanaka Hawaii e haiolelo, e wehewehe manao a e hoopaapaa 'no hoi i kekahi naanawa, a he mea lealea keia i ka nui ona Hawaii No keia kumu lilo na halawai o na ahahui opiopio i mau Aha Kamailio. E hoike ana o A. 1 kona manao, ku koke o E. a paio aku " aole pela ko'u manao," alaila, imi oia i na olelo a pau e haule ai ka manao o A. Makemake hoi oA. e lanakila kona aoao, nolaila, ka,mailio hou oia, a mahope aneane lilo ka hilawai haipule i Kula Hoopaapaa a pau kona ano eehia. Aole no he nui ka waiwai o keia ano hana.

Ua oi aku ka waiwai o ka hana Kar.stiano mamua ona oUlo naauaa Ua olelo ka Haku lesu, —"O ka poe e olelo roai ia'u, E ka Haku, Eka Haku, aole e pau lakou ) ke komo mai iloko o ke aupuni o ka hni; aka, o ka mea e

malama i ka makemake o ko'u Makua iloko oka lanl w Mat VII. 21. A penei ka olelo Hookumu o ke ku« mukanawai:

makou + + + ke hoohui nei makou ia makou iho i Ahahui no ka

hoeueu ana i ka naauao» ka noho ana pono a me ka /*?«<? iarisfia*#, iwaena o | makou

Aole i kukuluK aa Ahahui Opiopio i mea e hoike ai ke akamai o kela me keia mea ma ke kamaiiio, aka, i nui ka a*a o na HawaiL Ke oleloia nei ke malama nei kekahi mau aha« hui opiopio i mau halawai haipule 00 na po elua a ekolu a eha paha Ooko o ka hepedoaia. Ua manao au ina hookahi halawai haipule ma ka hepedoma I . a nui ka poe i hele» a nui ka poe i hoi- • ke pokok i ko lakou mau *

i ®e ko mm mzrao o»kv me ki %sāhā* * s*e ka hoopaapaa oie, ua 01 oa aku ki o hak«» bo<> uihī »a haUwai he l-hukha :nm mi kekila&o hoopaapaa ka hana nni ma ia ftsu fca!awai Ma ke lumakanawai hoo i paiia aole i papa 'n rl habwai haipule, ira i maaao ka A&fcui e makma. Aka ua iawa piha ina ta ka Eka!«ta i hookahi hahirai hai)vk iloko O ka hoped ->ma a eia ka Ahkhiii Opiopio i hookahi. Aka hloko* ** u hab wai n i nwnaoia ma ka XL Penēi ka okio ana. "E halawsfS»ati ka Āhahui fna ke ahiahi Poakdii ekolu o kela a me keia roahina.* li halawai hana keia, aoie he haipule. Heaha i hana o keia maa halawai ? Enanai i Rula VIII no ka haina.| MalaSa i |»kakaia he " Papa Kuhi- j kuhi " noja hana o na halawai mau- j

14 1 PuU| u a Heihelu moolelo. 1 3 H<« aka Papa Luna Hana a peia aku. A ma \ mahele V. " Hoike a na Komite o ka nui o ka hana. No ka mea o|ka Rula VI ua mahele ia he Umi imamalua Komiie Kumau. A ma kaj*alawai mau oka Poakolu ekolu o I mahina, e hoike ana keia mau KonA Kumau i na mea a lakeu i hana oka mahina i hala. Penei ka h>ko ana. Ina oMr Kama !ka Luna liomalu oke Komite Ku- ! mau Hu Umikumamakahi, 11 "Ka koaka ana ina Baibala" &c. j Kahea ka lresidena ia Kaina e hoike. | Ku mai o ) ima a olelo aku, " luka o Palolo kot > aku au iloko o ka hale o kekahi kan ;a o—mea ka inoa, ninau aku au inaie Baibala kona. Hoole mai. Hoo&o aku au iaia a nui kona olioli. Maipe mai kii kana keiki i Kauoha Hel a haawi mai ia'u i ka hapalua a kuai au nona i Kauoha Hou. Ina ma ke tamite 8 " Ke kono ana e heU ika hapwai oka Ekalesia. " O Mr Manu li Luna Hoomalu oia Komite. #Hoil« aku o Manu, penei, * 4 1 ka la Sabati |io nei i ka hora io hele au ma ke e moe ana i Ewa, ike iho la au he hau keiki kane e hele ana i ka auau, lib au i ke kamailio me likou a mahopj o ka'u olelo oluolu ana me lakou, u 1 ae mai eha o lakou e

huli me a'a ajs hele i ka pule ma Kaumakapili " 'Ua hookomoia keia poe keiki i ke Kula Sabati a ua ae mai lakou e hele miu mai i ka pule a me ke Kula Sabati. 1 A eia ka hana kupono ia Manu a me kona mau hoa lala o keia Komite, e hele mau nu na la Sabati, mamua o ka manawa pule, e imi a paipai ina kanaka e heie ika pule. Pela

laUrxn <» Jbarva a. Qum. ka makahiki, alaila koho la na Komite.

Pela e hoike mau ai na Komite Kumau a pau: Na Komite no na Halawai Haipule. Na Komite no na Kula Sabati; na Komite no ke kinai ana i ka inu waiona; na Komite no ke kinai ana i na hana hoomanamana, a pau na Komite he Uniikumamalua. Ma ka hoike mahina a na Komite Kumau i akaka ai ina ua hooko io lakou 1 ka lakou mau hana. No ka mea, ina aole lakou i hana iloko o ka mahina i hala i kekahi mea e pili ana i ko lakou mahele hana, e nele ana lakou i ka mea e hoike ai, a akaka iho la he Komite hana ole kaa !

Ua manao au a pela no paha ko oukou manao, he nui no na hemahema i koe iwaena o na Kanaka Hawaii—He ona, he moekolohe, he piliwaiwai, he malama o!e i ka la Sabati, he hilinai i na kahuna anaana, he nele i ka Baibala, he hele ole i ke Kula Sabati, he hele ole i ka Pule; he nui no hoi ka poe mai, ka poe ilihune, —he nui no hoi ka poe e auwana nei me ka mea ole e ho pu ia lakou ma ka lima aku o ke aloha a alakni ia lakou ma na alanui oka pono,

Ina he puuwai aloha kakou Hawaii i na Hawaii he hiki ole ia kakou ke noho palaualelo a hookuu aku i keia poe me ka hooikaika ole e huki mai ia lakou mai ka lua o ka hewa mai.

E i mai auanei kekahi poe, " Ka ! o ka hana keia o ka Ekalesia e hana ai. " Ke ae aku nei au, ae, aka, iioko oka Puali kaua oka Haku ka Alihikaua Nui, he nui na ano koa, he puali Pukuniahi ahe Puali Koa hele wawae a

he mau kaua Uo mama. Me he 'la o ka ahahui Opiopio na Kaua Lio: a aia lakou imua a aia mahope o lakou ka Pukuniahi oka Ekales'u. E kaua like ana lakou a pau i kc enemi,—oia hoi ka hewa o ke ao nei.

Ua kukukia keia mau Ahahui iloko o ka pule a rae ka manaolana e loaa i na pomaikai nui, ke hana ia na hana me ka naauao a me ka ikaika. Aia ma-

luna o na Ahahui apana he Ahahui Nui me kona Komiie Hooka He elh

ma Lala o keia Komite Hooka Ma ka Pauku V o ke Kumukanawai Nui— aia maluna o kkou "ke alakai ana jna

Ahahui Apana ma na mea a pau e holopono ai ka hana Kaiistiano me ko Hawaii Nei Pae Aina. w Ina he pohihihi ko kekahi Ahahui no kekahi Pauku o ke Kumukanawai a mena Rula paha, hiki no ke palapala mai i ka t*eisskiena, a na ke Komiie j Hi>oko e wehewehe aku. Ua makemakeia na Ahahui Apana e • palapala koke maiia A.P. Kalaukoa 1 Esq« ke kakauolelo» i ka iooa o ko la-

kou miu Lena o ke Kuiuuk3na-| wai hoo a e pcira ok !tkou i kc kobo jfu i heokahi EMe. i!oko o ki iwhiM o Mei e hek mai i ka Halawai makahiki iloko o jur.€ ma Hoooiulu (Pauku XIV.) Ina o ka ?€«Ssd€fMi i o ka Ekle |>iha ka Hoike Makahiki e maka-| : ala oia i ka Pauku "V I, o ke Kumiikana- ; wai oka Ahahiīi Nui e pUi ana i keia Ihana. * O ko'u makenaake nui e loaa la kskoa apaui ra olelo pomaikai oka Haku lesu K»mto penei; "Eheknai! oukou, eka poe i hoomaikaiia eko u Makua, e koiwo oukou ike Aupani i hoomakaukaoia no oukou mai ka hookurau ana mai o ka honua. n wNo ka mea, poloii iho la au, a haawi mai la oukou i ai oa u; makewai au a hoinu niai la oukou ia u; he malihini au, a hookipa oukou ia o;

kt He kapa ole ko'u, a hoaahu mai 1* oukou ia'u; mai iho la au, a ike mai la oukou ia'u; maloko hoi o ka halepaahao, a heie mai la oukou ia ? u; " Alaila, e olelo maika poe pono īaia, E ka Haku, inahea i ike ai makou ia oe ua pololi a haawi aku i ai nau ? a ua makewau a hoinu makou ia oe ? " Inahea hoi e ike ai makou ia ee he malihini, a hookipa makou ia oe ? a me ke kapa ole, a hoaahu makou ia oe ?

" Inahea hoi i ike ai makou ia oe he malihini, a hookipamakou ia oe ? a me kc kapa ole, a hoaahu makou ia oe ? u Inahea hoi i ike ai makou ia oe t he mai, a iloko o ka halepaahao, a hele aku makou i ou la ? " A e olelo aku ke 'lii ia lakou, me ka i aku. He oiaio ka'u e olelo aku nei ia oukou, i ka oukou hana ana pela i kekahi mea Uilii loa o keia poe hoahanau ou t ua hana mai oukou pela ia'u. " Mat xxv: 34» 4*-