Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 49, 6 December 1884 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

KA PUA NAN! lUIU 0 Kealohilani, Kahiapalole Nuumeai&ni a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe eepa a pau i noho ai. Hoopukaia e ka Haku Mooklo kaulana Mose Manu, no ke Kuokoa. IA WAKA raa e kamailio nei, ua hai mai la o ke Anuenue, aole kona mau kaikunane ma Waolani ia wa aia laua ma Kealohilani kahi i noho pu ai me ka Mpoinanea, aole no hoi laua i lihi ike iki aku i ka nani oi kelakela o ua aina la iloko oka lewa, ka mea hoi nona keia moolelo a kakou e kau nui aku nei nei e hiki roai oia ma keia mau Pae Moku; aka, ke aneane mai nei kona mau la e kaana pu ai me ia. Ia Kane ma nae e noho ana malaila, aia hoi, ua ike mai la laua i ko Waka noho pu ana me ko laua kaikuahine a me ka i <ua mau olelo, a ua ike pu no hoi laua i ka lilo ana o Kahanaiakekua ia Poliahu, ahe mea kanalua nui keia i ko laua manao; holaila, ua hoi koke mai ia laua a hui pu iho la me Waka ma ma ko laua wahi mau maluna 0 WaolanL

A i ko laua hiki ana mai, ua hahai( pololei aku la 0 Waka i ko Kahanaiakekua lilo ana i ka wahine hou, aua haalele ia hoi kana hanai me ka loaa oie ia Paliuli kekahi hewa e kue ai ko iaua noho ana, ano ia mea, ua pane mai o Kane ma ia Waka, e hoi oe a hiki i Hawaii; alaila, e hai aku oe i kau hanai, e noho malie iho no pela, e hoo manawanui i ke aloha i ke kaikunane kane ona, a hiki mai ka manawa nana e hoopau i kona aloha alaila, e kau aku auanei na hoopai maluna o ka mau» hanai, a he hopena pono ole kona o ke oU ana, ahe hopena kona e hoohoka ia ana me ka hilahila alaila, e IHo auanei maluna o kau hanai na pomaikai he nui ma keia mua"ku; nolaiU, ua ae aku o Waka i keia mau olelo a Kane ma.

I Ika pau ana o keia mau olelo a la- | kou, aia hoi ua hiu koke ae la ua Waka nei no ka hoi ana i Hawaii; aiaia i hiki aku ai ma kona wahi mau, a hiki oia ma ka hale o kana hanai a komo aku k oia eaaloko, a huii at la oia ma

| wahi a pau o ka haie a aok kana hanai | roe he mea U, e i mai ana keb raau la j lani mele . • j uUa hala ka Puulena Ia i Hilo, ] ' Ua imi iku !a ia p3-*ahuahl •" | Ma ii hope iho» Iswi makapolena, e kala i hete'lSiia manawa i u'eu hou ae ai ua ; nei malokoo na uiuiaau a iaia e kokoke | aku ana ma K.ukulukuikui. lohe aku b oia i kekahi leo uwe maloko o ka nahelehele, ua upu e ae ia no ia oia no, aole he leo e, me he mea la no o ka leo no 0 kana hmai; aole no i upu iho, iawai aku la oia rne ke kino o Paliuli, ua hele a ohu i na lei lehua, a e noho pu ana me Paieie ke kaikamahine a Puaaloa me Mawae, aia no keia mau wahi i kapaia niauka o ke alanui e hele ai luka Olaa ame ka l uaopeie mai Hilo aku. Na keia kaikamahine i hoe* nanea iki ia Paiiuh, a hiki wale i kona wa i loaa aku ai ia Waka, a no ia mea, ua koi aku la oia i kana hanai e hoi ma ko laua wahi i hai aku ai oia i na olelo a Kane ma iaia; a nolaila, ua hoi pu oia me Paieie a hiki ma ko laua hale ponoi, a oia kona lawe ana iaia i aikane nana a hiki i kona hele ana e poaipuni ia Hawaii. Ia lakou i hiki aku ai ika hale ponoi, alaila, ua hai mai la o Waka Ina olelo kauoha a pau a Kane ma imua o Paliuli, a i kona lohe ana ia mea, aole no oia i hoolohe aku ia olelo aka olelo aku nae oia ia Waka, aole au e hoolohe aku i kena mau olelo kauoha, a hiki i ka manawa a'u e ike waka aku ai i kuu kaikunane me kana wahine hou, a oia kuu wa e hoohoka ai iaia. Nolaila, eae oe ia'u e kuu kahu hanai e hele au e kaapuni ia Hawaii | nei, ina aole oia e loaa ana ia'u, oia iho la no; ua hai mua no hoi au ia oe ia mea» a e noho malie oe e malama i kuu hale a me kuu mau laau elua ame na mea a'u pau. Eia au ke hele nei mamuli o ke aloha o ke kaikunane, a e noho no oe peia a hiki i ka wa e loaa ai ia'u ka pomaikai no kaua. Pau ka Paliuli mau olelo, oko ia nei puka mai la no ia hele ana me ke aikane me Paieie, kani ae la ka ianei olioli ana no ke aloha i kahi e noho ai me ke kaikunane, oia hoi keia mele malalo; iho : " Kuu kane hoolono leo Kahuli, I huli i ke anu a ka awaawa, Uhi nalowale i ka maka o ka Opua, Pu-a mai ana ke aloha i o'u nei, Owau o kuu aloha ia e—u nei, E ku-lolia nei me ka waimaka, Au wale ana'u o kahi e ike ai, Aloha wale—hoi—e. I loa no a pau keia olioli ana a ia neL Ua haawi ia ke aloha hope loa no kona kupunawahine Waka a me na kiai a pau e noho pu ana me ia, ma keia hele ana a Paliuli ma rae kana aikane me Paieie, ua hiki aku iaua ma kahi o na makua o Paieie, ua noho malaila no kahi mau la, haalele i kahi o na makua o kana aikane hiki laua ma Keaau ma Puna, halawai laua me ko laila mau kaikamahine kamaaina a hoe* kipaia e iakou ma na hale, nui na lealea oko laila poe ma ka hee-nalu ana, aole nae he mea a kanahai iki mai ko Paliuli aloha no kona kaikunane kane, he uwe wale no kana hana, nan,i no hoi e uwe, hookahi no ko laua uwe pu ana me kana Pela wale no laua i hele ai a pau o Puna, aka, iole nae iaua i ike iki i kekahi keiki kanaka maikai ma Puna, elike me Kahanaiakokua, nolaila, ua hele mai laua no Kau, a ha-

laua me ke kaikamahine nona ka Papalohi o Maukele ka mea nona kahi mau lalani mele e hula ia nei : u Moe aku kaua-o ka wai-welawela, O ka papa-iohi o Maukele lae-a— Akeleakele ko aloha lae-a. " Na keia kaikamahine i hookipa aku ia ftua ma kona hale me ka maikai. Pela no laua i hookipa ia ti e na mea a pau o Kau me ka pilikia ole, a hiki lauama" Kona kai opua i ka lai, " oia ano like no, a pau pono o Kona i ka hele ia e laua. Hiki laua ma Kohala hele laua ma na p*li hulaana o Kaka auki a pae me ko laila mau kamaaina ' ma Waimaau, moe malaila a ao ae, pii I maluna 0 ka pali a halawai pu me ko laila mau kamaaina me Kaukini a me Pokahi, na mea nona keia mau lalani mele : Ike iia Kaukini he lawaia mano, He upena kuu i ka noe ko Pokahi. " Noho iki malaila a pau ka lakou olelo ana, hek mai !a laua a hiki maluna o km pali o Koaekea, huh iho lia nana j ia lalo o " Maikai Waipio he aleiua, na

paii e poaipuni. PiVtuii ma e noho ana malaila. akahi no a loaa ia P&liuli kahi ano o*uo!u iki o koaa manao oo koaa ike ana aku i keia keiki kanaki ui e noho mai ana ika welelau oka pali, aii b* ; Hu:.i'.vc\ kela *»vai kaj!ana a i iao ai pSwSama. a «a kui ae h ka lohe i ko bi!a poe a pau i ka wahine ui o Paliuti« ama iu lohe no hoi i hiki enai ii o Hiiiawe a luLiwai nu iho ia me na malihini, a papa wahi ieo iki hoi me !ā« ua; a o keia ke keiki a PaiiuU i kauoha ai e noho malie pela aole e hoao me kekahi wahine hou aku» a hiki i kon* wa e hiki hou ai ma Waipio, a ua holo ia mea ia laua. A hala he roau ta o ko laua noho pu ana nialai!a rae ka hoohau mia ole ua hele mai la Uua nei no Hamakua me ka lilo no o Hiilawe i kamaaina no laua nei no ka hele ana mai a hiki lakou nei ma KohoUlele. Ua hoomaha iki iho la lakou malaila, huli like aku la ko lakou nei mau alo oo ka nana ana ia uka oka mauna, Ia wa, ua loaa no ka ike ia Poliahu ma kona ano mana kupua no Paliuh ma e hele kaapuni nei ia Hawaii, nolaiia, ua hai aku la ua Poliahu nei ia Kukuluokahiki, aia o Paliuli ma makai o Koho-ia-lele me ke kane hou, eia nae aole he wahi mea a hoomanaoae o kona kaikuahine e ho-a-a ia nei eke aloha. Noho iho la lakou nei malaila a haia kekahi U, ua heie mai ia iakou nei a hiki ma ka mokuna o liamakua me Hilo, ma-

laiia lakou nei i haawi ai ike aloha hope loa, a hoi aku la o Hiilawe me ka hoolohe i na olelo kauoha a Pahuli, a hele mai ia no hoi laua nei no Hilopa-li-ku, ua hoi mai laua a hiki ma ko laua a hiki hou ma ko iaua wahi mau, a halaidki pu me Waka a na makua o i kana Iftkane Paieie me ke | Ma keia hiki ani aku o laua nei o ko Paliuli haule aku la no ia hiamoe, a iilo ae ia na olelo ana no ka laua huikai o ka heie kaapuni ana ia Hawaii a 'he mea nanea loa ia mau olelo ika hoolohe mai a kona mau makua a me W'aka, aole no hoi i loa? ia iaua kekahi mea pono ole ma ko laua hele ana a hoi wale na Ma keia hiamoe ana o Paliuli, ua ha'oha'o ia ke ano o kona >noe ana, nolaila, ua hoala ia aku la ia, aoie he aia mai me he mea ia ua make, aka, he oia mau no nae ka pumehana 0 ke kino hala hookahi Anahulu 1 aia mai ia oia—a ninau aku la kana ai- | kane me ka leo uwe helu i ka laua wa|hi 1 hele ai, ( heaha iho nei keia hia- | «noe loihi loa ana iho nei ou ? Pane | mai ia o Palkili, u ua hele aku nei k'ou ! uhane ma keia mau aina aku nei a ma |ke onp o ka aina, aia malalo o kekahi | kuahiwi, aole nae e ike ia aku ke kai; | lia malaiia he poe kanaka he nui wale | «ne na wahine maikai eao ana ika ! hula, aple no hoi au i ike i kahi roea ! maikai nui wale elike me ka hana a | keia poe, a i kuu ike ana aku i ua poe I nei, ua nui ioa ia kuu makemake no ka | iakou mau hana hoonanea, a na ia mea no hoi! i kaiii aku i kuu manao kupo uii a mao'ae la kuu aioha i kuu kaikunane kare, me kuu manao la eia ike kino . maoli keia mau hana a'u e ike net» ka au'nei he moe uhane. " Nolaila, ke hai aku nei au ia oe e kuu aikane aloha i kuu manao, eia ka haie ame ke kupunawahine o kaua, a rae na pono a pau ioa me ka hemahema ole, e noho oe me ia; eia au ke hele hou nei e imi ika mea a kaua i hele aku nei e poaipuni u Hawaii nei me ka waiwai oie o ia heie ana a kaua; nolaiia, e no-

ho oe e like me kuu olelo kauoha, * hiki i kuu vra e hoi hou mai ai a hui hou kaua. I ka pau ana o keia mau oklo a Pa* Uuli, ua hai hou mo oia i kona manao hele imua o Waka, a ua ae no oia la enau mea. Mahope iho oia manawa, ua hele hou oo oia a hiki ma Kaoaau ma Kohala, malaila oia kahi i noho ai a loaa ka waa e holo ana no Maui, maLiila oia i kau mai ai mamuU oka oluoiu o ka poe mea **aa iaia; ua holo mai U lakou ma ka moana a pae ma Pukuilu, i Hana, ma Maui, milaila oia kihi i noho ai a hala kekahi mau ia. Haa!ele o Paliuli ia «ahi a hele aku la ma ka aoao Kooolau o Maui a hiki ma Hamakua-loa, mai laiia oia i hele aku ai no Na-wai-eha; a hiki keia ma Kahakuloa ame Kaanapaii, ua ioaa. iaia ka waa ma Honolua e holo ana no Molekai, mahila oia i kau aku ai 'a hiki ira Waialua ma Molokai, oia i hel« li mana palio Koolau a hoea aot Kalaupp.