Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 51, 20 December 1884 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kehaulani Shintani
This work is dedicated to:  ʻAha Pūnana Leo - Lolena Nicholas

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXIII, HELU 51 HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 20, 1884

 

KA HOʻOLAHA KUMAU

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

            A ME

KA LAAU O KOU HALE

 

NO HEA LA!

 

KA I NO HOI NO KAHI O

WAILA MAI!

 

@ANA AKU NO HOI IA LA, OHI KA IO O

KA LAAU O MAKAWAO I KA UA MEA O KA NANI

 

NA PAPA! NA PAPA!

            A ME

NA PONO KUKULU HALE

 

O na Ano no a Pa@

 

AIA MA KE KIHO O NĀ ALANUI

 

 

PAPU ME Moiwahine

 

            HONOLULU

 

Ma laila e loaa ai e like me ka makemake no ke

 

            KUMUKAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA! PAPA! PAPA!

 

NA PAPA HULUHULU

            NA PAPA MANOANOA

            NA PAPA I KAHI IA

            NA PAPA KEPA

            NA PAPA HOLE KEOKEO

            PAPA HOLE ULAULA

 

Na Laau, Na Laau

NA KUA

            NA KAOLA

            NA AAHO

            NA MOLINA

            NA PEAPEA

            PINE HULUHULU

            PINE I KAHI IA

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA

 

            PILI ULAULA

            PILI KEOKEO

            PANI PUKA

            PUKA ANIANI

            PAI PUKA ANIANI

            PUKA OLEPELEPE

 

PENA

            O NA ANO A PAU

Hulu pena mai ka liilii a ka nui,

            Aila Pena,

            Aila Hoomaloo

            Waniti, Pate

 

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO

 

NA AMI PUKA HALE,

            NA AMI PUKA PA

            ANIANI

           

            PEPA HALE A ME NA LIHILIHI

 

            E loaa no ma laila

 

PAAKAI HELU 1

O

KAKAAKO ME PUULOA

 

No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i aha ae la no ke Kumukuai Emi Loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no @ ka hooko pololei la. @pa nui laila i ke @.

 

KE KUAI HOEMI NUI

 

E WAIPAHE O NA

 

WAIWAI AIWAIWA

O

 

CHAS. J. FISHEL

 

EIA LA

 

NA PAPALE BIVA HOU LOA, E

            PAPALE WAHINE KAI HULUHULU

            O NA ANO A PAU LOA

            NA LIHILIHI HOU E HAA AI NA

 

PIHAPIHA, A E HAO AE AI OE

            LINOHAU LUA I NA KALAKOA

            HOU LOA A HEHEE OLA IHO,

            A I NA GINIHAMA HOU IHO OE E

 

LILO AI OE I KA WAI A E

            KU AI KAENA A NA IWA HOO

            HEHELO O UA KAONA NEI

            KE KAUAI MAI I NA HULUMANU HOU.

 

E loaa no ma ka halekuai o

 

            CHAS. J. FISHEL

 

NA PAPALE PAHUA LAIKI, O

            NA ʻANO A PAU

 

Na Kakini hou a me na

            MEA LIILII E AE E PANI O AI NA

            LEDE ME NA KEONIMANA

 

Na WaiWai hou o ka hoea ana mai nei no

no keia Halekuai.

 

Na Paikini hope loa hoi o ka loaa ana

mai nei no mai Europa o na lihilihi

kuuwelu hou loa, a i kupono loa hoi

no keia mau wahi.

 

NA KAMAA HAAHAA O NA LEDE

 

            O NA ANO A PAU

 

Na lihilihi puka aniani nani hou loa, he

            waipahe na auhau no ka I-a.

 

Ua loa mai nei i loko o keia mau la koke

i o nei he 100 aa lole o na keiki, oia  ke ku-

ka, lole wawae, puliki. a e kuailaaku ana no

 

HAPALUA DALA

 

Wale no o ka Paa hoʻokahi. Heaha la ia !

 

Na lole Lilina hou loa

MA KA HALEKUA EMI O

 

CHAS. J. FISHEL

 

Ina oukou e makemake e ike i ka oiaio, a e

kulike ai hoi me ko oukou mau tini, e ke ae

no a laoaloa a hele pololei mai no ioʻu nei a

a hooiaio no oukou iho, oiai ke kuai aku nei au i

na waiwai apau me ke emi loa i ike ole ia ma

kekahi mau wahi e ae o keia aina. E naue mai

 

            MA KA HALEKUAI O

            Chas. J. Fishel

 

Kihi o @ Papu me Hotela

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

 

Ke Keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na lua

huna o na Powa

 

I ka pau ana o keia mau kukaiolelo ana ma waena o ka opio a me ke alii powa Rotario, ua ku mai la ka Moi a kauoha mai la i ka naita opio e hele mai a e papahi ae i ka lei alii o ka hanohano; aole hoi na ka mea e ae e hookau mai, aka, na ke kaikamahine alii o Arabia no. Hele aku la ka kakou koa imua o ka Moi elike me kana kauoha, aka nae, kuhi ae la kona mau lima e hele loa ae ka naita opio i mua o ke kaikamahine alii, ka mea nana e hoolei mai i ka lei alii. No keia mea, ua hooko aku la no keia. Hiki aku la ia imua o ua ui la a kukuli aku la keia. Mai kukuli mai oe imua ou, e kuu lei onaona aloha, wahi a ua ui la. Pane aku la ka opio: Aole pela ka rula, e hana au elike me ka rula e pono ai. Ku mai la ua ui la a me na mapuna leo kaukau o ke aloha ipo, puana ae la ia:

            "Ano, e na ahiahi makani e pa [kolonahe nei,]

            E haawi ae i ko oukou aloha no ka mea aʻu e li-a nei,

            o kuu aloha i-a aloha- wa-le.

            Eia au he luahi no ke aloha,

            He ukana nui na ka waimaka,

            Ua ikea- o kuu aloha no ia-a

Haloiloi mai la kona mau waimaka, a hoolei mai la i ka lei alii. No keia mau waimaka e hiolo makawalu ana ma na papalina o ua ui nei, ua komo pu mai la na manao kulipolipo o ke aloha i ka opio, nolaila, ua haawi koke aku la oia i kona aloha, a huli hou aku la e hui me ka makuakane hou ona, a hoi loa aku la no ka hale lole. O keia kumu o ko ka naita hoi koke, i hoomama ia na waimaka o kana aloha.

            Ku mai la ka Moi a kauoha ae la i kona haku puuku, e kahea aku i na puali naita a pau loa e akoakoa mai imua ona. Ia wa, ua haawi pau mai la ua puuku nei i kona ike puhi o-le, ʻoiai kona leo e pohapoha wawalo ana i na paia lani, a e hoonakulu ana hoi i ka honua paa. Ikeia aku la ka puka ana mai o na naita pau mai ko lakou mau lio me ka hiehie nui, a e hookelakela ana hoi kela a me keia i kona kula maikai ma ke kau lio, e hele loa aku la a haawi aku la i ko lakou hoomaikai imua o ka Moi ma ka maka o ka lakou mau pahikaua. I ke kuu ana iho o na pahi a a ua mau kaeʻaeʻa nei, ua meha pu iho la ke anaina makaikai. Poha mai la ka leo olu waipahe o ka Moi i ka pane ana mai: E na naita apau i hele mai i Sapania nei mai na aupuni o ka honua nei, mamuli o na kauoha i kuahaua ia aku no na lealea i hana ia i keia la, aohe au mea nui e hai aku ai imua o oukou, aka ke pahola aku nei au i koʻu hoomaikai ana no oukou, a no na koa o Arabia koʻu hoomaikai palena ole, ka pae nana i lawe aku ka lanakila hanohano o ke kahua hookahakaha o na moho kaulana. A i hoi aku oukou i ko oukou mau aupuni, e noho oukou me ka maluhia, pela wale no e pono ai. Ke kauoha aku nei au ia oukou, e malama ana au he ahaaina hauoli ma ka Hale Alii i keia ahiahi,a a e malama pu ia ana na lealea apau ma ua ahaaina la; ke kono ia aku nei oukou a pau lo e akoakoa ae mamua o ka manwa, pela e hookuu ia ai na hana o keia la. Huli ae la ua Moi nei imua o ke anaina, a e like me kana mau olelo i na naita, pela no ia i kukala aku ai imua o ke anaina, a hookuu ia aku la me ka hauoli.

            I ka hiki ana mai o ka manawa, ua ike ia aku la kekahi huakai nui e hele mai ana no ka pa alii; hiki mai la lakou, a puhi ia ae la na lamalama kukui, oiai ua hoalii iho la ka pouli poele maluna o ka honua. Oiai e kauluwela ana ka pa alii i na kukui, aia ke aniana nui e luana ana me ka hauoli; a hala ka hora 7, ua pahola ia mai la na mea ai imua o ke aaina, a hoonuu iho la lakou i na kohi kelekelea ka puukolu,a e hoopiha na i ka lua o ka inaina. I ka pau ana o ka paina ana, ua hoomaka iho la na lealea o ia po. Kani mai la na mea kani o kela me keia ano,a e ikuwa ana na leo o ka poe jimeni, a e nakulu ana hoi na leo o na pahu, e haa ana hoi ka poe hula. No keia mau mea kani e kuokuolo nei, ua nui ka hauoli o ke aniani. Ano, e na makamaka heluhelu o keia moolelo kaili puuwai, ua hiki mai kakou i kahi o na  mea kani,a e ike auanei kakou, e halawai mai ana me ko kakou mau nanaina ka mea i i ka ole ia ma Sepania,a o ka leo honei hoi o ka pila Gita a Kahanuopaineki; a e ko ana paha ka mea aka moe i li a mua ai, aka na na kahoaka o ka manawa e hai mai.

            A @ o keia wae e @  nei, ua holo malu iho la ka kakou koa a hoi aku la no kona hetele me ka ike ole o koana aloha a me ke anaina i ko ianei hema ana. Awiwi aku la keia o ka hiki koke aku i kona rumi, a ua hiki aku la ia iloko o na minute pokole. Komo aku la oia iloko, a me ka pupuahulu, lalo aku la ia i kana pila Gita, a hookomo iho la i loko o kona koloka hele kuahiwi, a huli hoi aku la no ka hale alii. Hiki aku la ia, a komo pu aku la keia me kanaka aloha ma ka hula ana, a e inu ana hoi i ka waina no ka hauoli; a ua hoomau ia na lealea a hiki i ka hora ekahi o ua po nei, ua pau loa iho la na mea apau i ka ona, no ka mea ua nui ka lealea, nui pu me ka ona i ka waina; a aia hoi iloko o keia anaina e ona nei, ua komo pu aku la ka ui o Arabia iloko o ka ona kuliplipo, a ua hoihoi ia aku la ia i ka rumi iluna loa o ka hale alii. Pii aku la o Kahanuopaineki no ka hakilo ana i kana aloha oiai oia e moe ana; ku iho la keia ma ka aoao o ua ui la me ka hoolono ana, aia hoi wahi ana, ua moe loa oe e kuu aloha.

            Ia wā koke no komo mai la na manao hauoli iloko ona, no ka mea aole he mea nana e hookuemi mai i kona kapuai no ka hele ana aku e hooko i ka mea a kona makuakane i kauoha mai ai, a no ia mea hoi ke kumu o kana huakai i hiki mai ai i Sepania. Haalele iho la ia i ka rumi kahi e mei ana o kana aloha, a iho aku la i lalo me ka awiwi; hui aku ia me kona mau ukali a pane aku la me ka leo oluolu; E o mau ukali a ma@ hoi noʻu o ka wa pilikia, e noho oukou maanei, a ina e makemake e hooluolu i ko oukou mau lihilihi, oiai ua hala loa keia ala ana mawaho o ka manawa kupono, e hoi oukou i ko kakou hetele, ua ae mai la no hoi lakou. Hopu koke aku la ia i kona koloka me kana pila Gita a hele aku la. Puka aku la ua opio nei a hele loa aku la ma kahi e kokoke ana ma ka puke aniani o ka ui o Sepania, wehe ae la oia i kana Gita a hookani iho la, a ike iho la ia ua kupono, nolaila, ua hookani aku la ia i pakui ia ae hoi me kona leo nanahe a e koʻukoʻu ana i kona kileo. Hapi loa ae la keiai kona leo nahename i ke kiekie, oiai e pakui ia ana e ka leo waimeli hoonaue puuwai o kaa Gita a na kei leo i hoala ae i ka hiamoe o ua ui nei. No ka hiki ole iaia ke moe hou, na ka mea, ua lohe maopopo aku la ia i keia leo o kekahi mea kani ana i ike ole ai ma mua , nui loa iho la kona li-a ana, a na ia mea i koi mai iaia e hele aku e ike maka i ka leo pila ana e lohe nei, a me ka mea hoi nana e hookani ana,\. Kiei aku la ia ma kona puka aniani, a ike aku la i kekahi mea e ku ana ma kahi e kokoke ana ma kona puka aniani, ia wa, me he mea la e i mai ana kekahi mea iaia, e haawi aku i kona aloha i ka mea ana e ike nei, nolaila, lalau aku la ia i kana pika pua, a unuhi ae la i ka pua Sadinia, a me na ole kaukau, puana ae la ia:

            : Ia oe e kuu pu Sadinia onaona,

            ka mea hoi nona ke ala waianuhea,

            ka pua hoi aʻe e li-a mau nei,

            Ke haawi nei au ia oe no ka mea aʻu [e ike nei,

            A nau hoi e lawe aku i koʻu aloha  [iaia; a,

            E haawi mai i kou aonaona iaʻu no [ka wa hope loa"

Honi iho la ia, a kiola iho la mamua o ka mea hookani pila.

            Puiwa ae la o Kahanuopaineki i keia mea i pa mai ma kona umauma,a na ia mea i hooki koke ae i kona himeni ana. Honi e aku la nae keia i ke aa pua Sadinia, a no laila, lalau iho la ia, he mea oiaio ka mea ana i upu mua ai. Haule hou iho la keia hookani i kana Gita, a e hookuu pau ana hoi i kona leo kapalili honehone, aia hoi, ike aku la ua pio nei i ka a o ke kukui o ka rumi o ka ui o Sepania, manao iho la keia ua ala ua ui la; a hooki iho la ia i kona himeni ana. Ia  wa, huki ae la keia i ke kolu e pana ana ma kana buke kupua, kahi hoi e noho ana o kona lio, a me he imo ana a ka maka, ku ana o Lo Paina Huele, me ka lako i na mea apau. Kau ae la keia, a hookani hou mai la. Aole i pau pono ae kana mele, ike aku la ia i ua ui nei i ka puka ana mai, hele mai la ia ku malalo o ianei, me ka nana pono ana mai e ake o ka ike mai i ko ianei helehelena. Hooko iho la keia i ka hookani ana, a pane koke mai la ua kaikamahine alii nei: E hookani hou mai hoi oe, no ka mea he akahi wale no au a lohe i ka leo o kekahi meakani i oi ae ka maikai mamua o na mea kani a pau aʻu i lohe ai; a aoe no hoi au i ike i kekahi mea kani o keia ano ma koʻu aupuni nei, a ua hooko aku la no hoi keia elike me ka makemake o ua ui la. I keia wa a laua e papa leo nei, ua hoike pau mai la ke aliiwahine o ka po i kona nani kilakila, ahuwale na kuahiwi, na awawa, na kualomo, a maluna hoi o laua nei na hoohali-a ana. No ka pau ole o ka pohihihi o ua ui nei, nolaila, nana pono mai la ia; aia hoi, puiwa a hikilele ae la ia no kona ike ana mai o ke koa opio no ka keia. O oe no ia e ke alii, wahi ua kaikamahine nei; ae aku la no hoi ka kakou koa. Pane hou mai la ia: He mea kaumaha noʻu ka hookipa na aku ia oe ma keia wahi, eia wale no ka pono, e hoi akaua ma koʻu hale alii. Aka, hoole aku la ka opio, me ke noi pu aku e kau pau mai laua maluna o ka lio, no ka hele holoholo, ae mai la ia a kau mai la. I hakalia no a kau pono mai ua kaikamahine alii nei, ia wa i pane iho ai o Kahanuopaineki i kona lio: E Lo Paina Huelo, kuu ia a pau ko mama lele, a e lawe aku hoi ia maua i koʻu kulanakauhale alii. Me he imo ana na ka maka, ua kuu pau aku la ua lio nei i kona mana kupua, aia hoi, he manawa pokolem hoolai ana lakou nei maluna pono o Arabia; a hoemi iho la ke koa opio i ke kui elua maluna o ka buke, pela i emi iho ai ua lio nei a ku ana i ka puka o ko laua hale alii. Lele iho la keia ilalo a hapai aku la i ke kaika mahine alii i ka rumi o kona makuakane. No ka nui loa o ke poniuniu o ua ui nohea nei, aole oia i puoho koke ae. Wehe mai la ia i ka puka o ka rumi o kona makuakane emoe ana, a komo aku la. Waiho iho la ke koa opio i ka ui Lalinia ma ka aoao o kona makuakane, pani mai la keia i ka puka hoi loa aku la keia ma ka rumi hookipa, a hoomaha iho la. He mau minute pokole keia homaha ana, hele aku la ia e hoala i ke kuene no ka homakaukau ana mai i mau wahi mea ai, a he manwa olem hukuku ana ka mahu o na mea ai i ke pakaukau.

            Aole i pau

 

HE KAAO NO

KEAOMELEMELE

 

KA PUA NAI IUIU O

Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me

Kuaihelani; ka mea nana i neune ia

konahuanui a kaawale o Waolani

ka aina o ka poe eepa a pau i noho ai

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu, no ke Kuokoa

 

Ia Paliuli e noho nei me na kaai na o ka makani anu he Waikoloa, ua uleu aku la ua mai kaika mahine nei i ke kui ei mokuhana iluna o Kaala, a me ka lau o ka mauu ne-ne he mau mea ala keia, a ua hakuia keia mau mea i lei no ka malihini, a oia no paha ka mea i hakuiaa ke mele e ka poe kahiko:

            "Hoi ke kupukupu ka nene i ke kula

            Hoi Kawaikoloa-ne i ke kehau.

            Ia laua i hoi mai ai me na owili lei elua ua haawi aku la laua ia mau mea i ka malihini, a ua lilo ia i mea maikai i kona manao; a iaia e noho ana, aia hoi ua hoike ia mai la he mau lealea e Kalena a me Haleauau, a ua hiki i ka mea heluhelu ke puana ae i keia mau lalani mele e pili ana ia Kalena:

            Nihi mai Kawaikaloa,

            Ke uhi nei o Kalena,

            Alo i ke kula o Kalena,

            He pana Kukaniloko.

            A na keia mau mea i hoonanea iaia i kona noo ana malila no kekahi mau la, a liuliu iki ua hai aku la o Paliuli i kona manao hele imua o na kamaaina, a ua nui ko laua aloha a me ka ohana iaia. I kekahi la, ua makaukau ae la oia no ka hele ana, a ua ukali pu aku no hoi ua mau kaikamahine nei a hiki ma luna o Kolekole, a malaila lakou i haawi iho ai i na aloha hope loa, a huli aku la no hoi kei pii aku la no ke kuahiwi o Kaala, a hoi mai la no hoi o Kalena ma. Ia Paliuli i hiki aku ai ma luna o ua huahiwi la, aia hoi, ua auwana wale aku la no keia iloko o ka nahelehele io a ianei; a iaia e hele ana a hiki ma kekahi kiowai nui, i kapaio o kiowai o Kaala, a iaia e nanea ana ma laila no ka manawa, oiai e lawe aku ana Lehua i ka la akokoke i ka ilikai, a iaia e hoomakaukau ana e hiamoe ma laila, aia hoi, hone ana kekahi leo hula me ka olioli, a no ia mea ua hiki ole iaia ke hiamoe ma hai o kela lokowai, a ua llo ia i mea hiaaloa nona a hiki i ke aoana ae o ua po nei, a laila e noho ana ma laila, ua hele mai la oia a ku ma ka welelelau o ka pali o Kumaipo, maua pono o Waianae, malaila o ia i noho ai a ahiahi. I ka poeleele ana iho, pa e hou ana no ua leo hula nei ana i lohe ai, aole no hoi o kanamai ua mea he lealea i ko ianei hoolohe aku, a iaia e hoolohe ana a lliuliu iki, ua hele ae la kei ma luna o ia welelau pali, a kupono keima maluna o Puhawai, ua maopopo loa iaia na leo hula he nui wale a hookahi nae loe oi aku o ka lealea, oia no o Hiilaniwai, ka mea e ao ia ana i ka hula "alaapapa". He kaikamahine ui keia ma kona mau helehelena a pau ke nana aku, a ua ao ia oia ma ia hana a lehia wale, a o ko Waianae kaikamahine kaula keia o ia mau la. A no ko Paliuli mano nui e ike pono i ka mea nona ka leo ana e lohe nei, ua iho aku oia ma ia pali a hiki ana kei mawaho o ka hale e hula nei; eia nae, aole he wahi mea a ike ia aku ka poe o loko e hula ana, no ka mea, ua pania ka puka a ua paa, elike no me ka rula mau o ia hana he hula, a hiki wale no ia keia wa.

            No keia mea, ua makemake loa o Paliuli e ike maka i keia mea, aka aole nae e hiki iaia ke ike aku; nolaila, ua noho keia mawaho a hiki wale i ka manawa i hoomaha ai ka hula ana. Ia wa i puka mai ai o Hiilaniwai iwaho me ka poe hoopaa, a ia lakou e hoomaha ana mawaho, ua ike ia mai la o Paliuli e kekahi mea hoopaa hule e noho ana, a na ia mea i hai aku i ko lakou poe a me Hiilaniwai; a i ka lohe ana o ka mea nona ka po hula, ua hele kino mai la oia e ike maka i ka mea ana i lohe ai ia wa, a i kona ike ana, ua kono mai la oia ia Paliuhi e hoi maloko o ka hale hula. A ia laua i komo aku ai iloko o ua hale nei, ua hele o loko a uluwehiwehi lua i na lau nahelehele, a aia no hoi i loko o ia manawa, ua kuu pau ae la o Hiilaniwai i kona ike hula "olapa", oiai, he "alaapapa" ka hala ana e ao ana, a he 12 ka nui o kana mau hoopaa, a hui me ke kumu 13, a he nui wale ka poe e noho ana maloko o ua hale hula nei. I ko Paliuli ike'na i ke ano o ka hula, a o ka makamua no hoi ia o kona ike ana i a mea, a na ia mea i hoopau iki ae i kona aloha kane, a ua nui kona makemame ia mea, a oia kona kumu i lawe ai ia Hiilaniwai i aikane nana, a ua noho loihi hoi oia malaila a hiki i kona hele pu ana me kana aikane ma ia kuahiwi aku a hiki i Kuaokala. I kekahi la, ua hele aku la o Paliuli a me Hiilaniwai ma ke kuahiwi aku a hiki ma Makaha a me Makua, a ia laua e hele ana ma Kuaokala i ke awakea, ua hoouna aku la o Kane ma i na lau nahelehele e alai mamua, nolaila, he manwa ole, hele ana ua poe lau nahelehele nei iluna o kahi a laua nei e hele ana. Ia manawa no laua nei i lohe mai ai i na laau e oli ana a e hula ana kekahi poe laau me he kanaka la.

            I ka lohe na o Hiilaniwai i keia mau laau e hula ana mamua pono mai o laua, pane aku la oia ia Paliuli: He mea kupanaha hoi- ha keia mau laau e hula mai nei. akahi wale no au a ike i keia mea he laau e hula ana me ke oli. Olelo mai la o Paliuli; ua ike mua au i keia mea i ko mau hoao me kuu kaikunane ma Hawaii, na kona kahu hanai i lawe pu ae i keia poe laau; a me he mea la, na na kaikunane no kei mau mea i hoouna mai nei. Ma keia wahi i hai ai o Paliuli i kona hele naauaauwa ana, mai ka mua oa ka hope, akahi no a lohe pono kana aikane i ke kumu o kona hele ana.

            Aia iloko o keia hana mai a ua poe laau nei e hooealea mai ana i kona manao kupouli i ke aloha o ke kane, aole nae he wahi mea e malio ia aku o ia mau hana a hoi wale lakou me ka nele. A ia laua e hele ana, ua ike mai la no o Kane ma iaia , ua iho pono maila laua ma Keawaula, a malaila laua i hele aku ai a hiki ma ka lae o Kaena, kahi hoi noa keia mau lalani mele:

            He alelo Keawaula,

            Na ka makani inuwai,

            Naueue o Kaena,

            Pohaku o Kaui

            Ia Paliuli ma i hiki ai ma Kaena, huli ae la laua nei nana i na pali o Nenelea, no laila ua hiki no ke @ ae i kau a Hiiakaikapoliopele no Kaena, iaia i noi aku ai i waa no laua e holo ai i Kauai me wAhiomao, oia hoi keia:

            Lele o Kaena me he manu la i ka malie

            Me he kaha na ka uwau la na pali o Nenelea

            Ua hookipa ia aku la laua nei e ko laila poe, malaila laua nei i noho ai no kekahi mau la. I ke ahiahi o kekahi la, ua noi aku o Paliuli i na kamaaina i waa no laua e holo ai i Kauai, a no keia olelo, ua pane mai la ke kamaaina, he wahi waa no, aole nae i kupono ia olua no ka holo ana ma keia moana nui o Kaieiewaho, no ka mea, he moana kualaloa, a pehea la olua e lanakila ai ke holo? Nolaila, he mea pono loa ia olua ke noho iho kakou i Oahu nei, a hiki i ka wa kupono e holo ai; aka, in a olua e paakiki i ka holo no Kauai, me he mea la, e lilo ana olua i luahi na ka makani a me na ale o ka moana, nolaila, minamina maua ia olua i ka hhele wahine aku o poina i ka moana, no laila, o auka no keia noho iho, mai paakiki i ka hele. Ma keia mau olelo maikai a Kaaiea, aole no i pau ko Paliuli manao paa no ka holo ana i Kauai, aole no hoi i pau kona manao nui i waa no laua, a no kona olelo pinepine aku imua o na kamaaina, nolaa, ua haawi ia mai la he wahi waa uuku loa, (a he mea hiki paha i ka mea heluhelu ke hoomano ae i kahi waa uuku o Hao i holo mai ai mai Maliko, Maui mai i kela mau mahina aku nei; he uuku ia wahi waa, ua lilo nae na ale o Pailolo a me ke keai o Kaiwi i mea paani wale ia no a kapalulu ana keia i ke aia o Kou nei.) A pela auanei paha o Paliuli ma.

            I ke kakahiaka nui o kekahi la, ua liuliu laua nei no ka holo ana maluna o kahi waa, a pau na lawelawe ana, haawi ke aloha hope loa no na kamaaina. Aia iloko o keia manawa i olelo aku ai o Paliuli ia Hiilaniwai: E kuu aikane aloha, pehea la kou manao no ka holo pu ana me aʻu i ka moana, no ka mea he nui wale na pilikia e waiho mai nei ma kahi o kaua e holo aku ai, oiai ke ike iho la no oe he uuku kahi kuleana e hiki ai. No keia olelo a Paliuli, hai aku la o Hiilaniwai i kona manao: Ua maikai no ka mea au i hai mai nei iaʻu, aka, aole nou ka makemake i koi mai iaʻu e hele pu me oe, noʻu no; nolaila, aole oʻu manaʻo no ka pilikia ina oe e pilikia ana, o kaua pu no, nolaila, mai haalele oe iaʻu ianei nei. A no keia manao o Hiilaniwai, ua lilo ae la ia mea he mea maikai like ia laua. Ma ia wa no, a panee aku la kahi waa o laua nei a lana ana i ke kai, a o ko laua kau iho no ia, a ua lilo ia Hiilaniwai ka hookele ana mahope, a ia Paliuli hoi ke ka ana o ka liu. Ia laua nei e holo ana no ke ala moana, he maikai wale no ka pa ana o ka makani, a ua noho malie na ale huhu o ka moana o Kaieiewaho, no ia mea i hoomanao ae ai ka mea kakau moolelo i keia mau wahi lalani mele:

            Kau aku na maka nou e Lehua,

            E ka hale hooipo a kuu aloha,

            I aloha ia hale lana i ke kai,

            Na puka aniani e alohi nei,

            Kau oe iluna o Kawailani,

            Hehiku i na ale o Kaieie,

            Eia ke wa o Nawiliwili.

            Ia laua nei e holo ana, huli mai la laua nei o ka waiho mai o ka aina nona ka ehukai, a ke oni ae la hoi ka lae o Kahuku i ke kai, a ke ku kilakila aku la hoi ke kuahiwi o Kaala. A ia laua nei e hele ana, a e huli ana hoi e nana i ka aina, he pakika he pahee wale no kahi waa i ka lawe a ke au, auku i ka holu a ka ale, a ma ke awakea o ua a nei, ke hele loa aku la laua i ka moana loa. Ia wa haule aku la o Paliuli hiamoe, ka mea hoi a ka poe kahiko i olelo ai,"ka hiamoe no ka ianei o uka;" i ka aui ana ae o ka la, aia hoi, ua ike aku la o Hiilaniwai i ke oni mai a Haupu mamua pono o ka ihu o ka waa, a ke lele mai la hoi ke ao lewa me he manu la i ke kai. I ke ko welowelo loa ana aku o ka la, ua ike pono loa ia ka aina o Kauai a pau loa, a ke ale aku la ke kai ia Oahu nei. Ua hoomau no laua nei i ka holo ana me ka haawina laki me ka halawai ole me na poina me ka moana a hiki wale i ka polehulehu ana, a eia no hoi a o Paliuli ke waiho la no iloko o ka hiamoe nui. A i loko o ia manawa, ua huli poni aku la na maka o ke kaikamahine o Waianae @ a pono i na holu kau ahiahai, a hookele aku la i ka iuh o o ko laua waa uuku.

 

            (Aole i pau)