Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 1, 3 January 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KA MAHINA MALAMALAMA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KA MAHINA MALAMALAMA.

KE KEIKI ALII O KA WELAU ANU O KE AUPUNI O HINEDU, KA HIAPAIOLE O NA WAOAKUA KANAKA OLE O PURICALIA, KA NAITA HOI NANA I ULUPA NA LUA HUNA O NA POWA.

(Kakauia no kt KUOKOA.) Imua o oukou e na tausani o ko ma\Ob poe e heluhelu ana i ke kino lahi ahi o ka nupepa Kuokoa, e noho ana 'nai ka Ia kolili i Haehae a ka welo'na a ka la i ka mole olu o Lehua. Ke pahola aku nei makou i ka moolelo nani 0 "Ka Mahina Malamalama,'' no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, ka popo uwila hoi nana e hoanapu ae i ka manao o ke kanaka i ka hauoli, ka wai meli e olu ai na kileo o na keonimana, ke kiowai ia c olu ai ka puuwai o na Iede, e wiki, e uleu, e lawe i ke Kilohana Pookela a ka Lahui, o lohe pepeiao iuanei. Mea Kakau Moolelo OHENERI ka Moi o Hinedu, a o Melekuwila kana wahine, he mau pua alii laua no ko laua one hanau aloha, ua mau no hoi ka noho ana maluhia mawaena o na Moi a me ko laua mau makaainana; a o ke kulana o keia mau alii, he oluolu, akahai, a he olu waipahe no hoi, ua lilo no hoi keia mau Moi i pulakaumaka na ko laua mau makaainana, no ka ui a me ka nani, a ua kaulana no hoi ka Moi Henri no ke akamai a lehia no hoi ma na mea kaua, a o kona mea i oi loa aku ai ma ke akamai, oia no ka pana pua pololei. Aole ona mea nana i hoohoka ma ka pana pua a puni ke ao holookoa. Ia laua e noho alii ana maluna o ke aupuni a hala na makahiki he 28, ua loaa mai la na laua he ekolu keiki; o ka mua, oia o Murasila, he keikikane ia; o ka lua, oia o Selia, he kaikamahine; a o ke koiu, oia no ka mea nona keia nanea a kakou e kuilima pu aku ai ma keia mua aku, ka mea hoi nana e hoonakoio ka puuwai o na keonimana loea o keia au holomua e nee nei; ke kuikele kila nana e uneune i ka manao o na lede, a o ka opio puuwai waipahe hoi nana e hooma-lo pono na lena ike 0 na kini hoinainau o keia wahi nanea. I kekahi manawa, ua koi aku la ka Moi kane i kana aliiwahine e hele laua ma na ululaau o Puricalia e noho ai, ma ke ano he hooluolu i ko laua mau ola kino. Ua hookoia ko laua mau iini a hele aku la laua nei me kekahi puaii koa nui, e hele ana ma na kula panoa, a kaalo ae la ma na lae laau, a hiki i ke komo loa ana aku 1 ka lipo waokele. 1 ko lakou hikl ana ma na hale hooluolu 0 ua mau alii nei, a o kahi hoi a ka manao i lia ai, a oiai no hoi lakou e nanea ana i ka ono o na io holoholona, a me na ea oiuolu hoi e pa kolonahe mai ana me he ipo la, a nana kulu ke~ hau i omau iho i ka halia ana i na keonimana a mc na lede e walea nei ma ia home kuaMwi. A ia lakou e nanea ana i ka iniki hu'i welenia a ke anu o ka hau o ka hooilo, oiai hoi na welau anu o ka honua e hookuu ana i ke anu like ole ma na paia o ka lewa i ka po mahina o Mahealam, oiai ua aliiwahine la e hoolei pau ana i kona nani piha, a o na paia lani hoi kalae» a ua ahuwale no hoi na kualono, a e e ana kona mau kukuna olinolino maluna o oa kuahiwi anoano a me na ululaau eehia, na puu kanaka ole a ire na awawa He> letela, ua hanau iho ii ka mea nona keia ilihii, oia o *Ka Mahina Malamalama/ £ wehewehe iki au t kahi moolelo pokole no keia mau keiki alii ekolu. Uakapauke keiki mua o Murasila, he pua ala i aloha mii ia e ka khui ka-' naka o Hinedu a me na poai o Europa hoiookoa. Ua kapaia hōi ke kaikamahine o Selia, ka hunahuna. o ko laua waiwai oiai laua e nohoalii ana maluna okeaupunl Atui kapaia hoio Ki Mahina Malamalama nokona hanau ana i ka po mahina o Maihealani oia napoepoepoe piha aat ka mahina, a

i, peii i!k> !a aa hoakaka pekole ana xso • :ml inoa paiahi o keia man keiki *e I i hali ae kakoa a hek pobki aku īmua, > [ i loaa poloiei aku ke aknus o ka kakou -jhiwahiwa. I I I ka hanau ana ?»« o ka mea nona l ! keia nanea, a iaia i hemo mai ai i«aho liahalaka hapaha hora, h* niea e ka ; iele o ka hauli 0 ka Moi Henen i ka i ike ana aku ua haakle iho 1a ka hanu i hope loa o kaea wahine. Noho iho la , ka Moi me ka haaliila, a me ka weie- • nia o koaa naau no ka haia ana aku o i kana lei aloha he wahioe, a puana ae i ia ke aiii i keia mau wahi huaolelo o ke aloha paumako: Nani ka mana lam i ka h?awi ana mai i keia hoa nani lua , oie i kia hoomanao na knu lahui e poina ole aL Ke kau niai nei hoi na ouh a me na kahoaka no keia opuu a'u i ioaa iho nei i ko'u mau la hapauea 2 Hapai ae la oia i ke keiki a pane iho la: Ke horke mai nei kot mau helehelena ia'u he keiki oluolu a waipahe, nolaila, ke hoohiki nei au mai ieeia po aku a hiki i ka waiho ana ihe 0 ko T u mau iwi ma na uiulaau nei, a e hanai no au ia oe me ka waiu o na dia oki wale no i hanau hpi hookahi keiki, 1 o kou waiu ia e omo ai a hala ka ma* scahikL A hoomaka iho la keia e hanai ponoi me ka haawi ole aku na hai e ha nai aole hoi na kona mau haia wahine. j Ia lakou e noho ana a hala ka maka hiki hookahi, ua pii ae la ka nui o ua | keiki la, a 0 ka ui a me ka nani pu ma- j luna ona, a pela aku no ka noho ana a ! hala na makahiki eha, oiai hoi ka Moi | e hoomau ana i kana hana o ka hahai I holoholona me ka loaa ole o kekahi j mea nana e hoopuiwa 1 na manao lana malie a e lele ai hoi ka oili, a aole n<» hoi oia i moeuhane mua $ komohia j aku ana ua hapauea Heneri la 1 ka ulia 1 poino nui, aole hoi i manao mua ia e j hoohioloia ana kona noho aliii, a e lilo j ana hoi ke ola o kona mau tausani koa a me na naita 1 luahi a i puuiehu hoi nr ka make. No ka mea, aia ka naita Henele Bull e ulupa ana i na kanaka a e hoolilo ana i i lakoū i mea ole, e luku ana ia lakou e like me ka make ana o na holoholo m, mai na alīi aku a hiki i na makaai nma. I keia wa a ka naita o na lalani mauna o Irelani e luku mai nei, ua lehe ia aku la na leo hanehane o na kan īka e kupinai ana, me he la ua ala ae na ilina o na waoakua a ua hiki mai hoi na hora hope o keia noho ana, me ka weliwell Mamua ae o ka hiki ana mai o ka luku weliweli maluna o ke aupuni 0 Hinedu, ua hoouna malu iho la ka Moi i kana keiki i ke kulanakauhale o Etineboro, kahi hoi o kona kaikuahine kilokilo e noho alii ana, a i ke kokoke loa ana mai o ka piiikia i ko ianei aupuni, ua hoouna iho la oia i kona mau elele e kii aku i 87 tausani a ua hookoia ke kauoha me ka hakalia ole, a i ka makaukau ana o na mea a pau, oia no ka wa i hahani loa mai ai ua naita nei o Irelani ma ko ianei wahi. I ka hoouka kaua mua loa ana, ua lilo no ka hae o Ra lanakila ma ka aoao o na naita Hinedu, a pela no ka lua o na hoouka ana. No keia lanakila hanohano e loaa mau nei i na naita o ke 'iii Heneri, na ia mea i hooi loa ae i ka inaina o Henele Bull, a hui hou mai la oia ma ke kolu o na hoouka kaua ana me 95 tausani koa. ■ Ma keia hoouka kaua ana, ua kaa aku la ka lanakila ma ka aoao o na keiki powa, oia hoi na koa o Henele Bull, oiai he poe lakou i paulehia wale ma na mea kaua, a he poe hoi i ailolo i ka ihu winiwini o ka la iu ihe, a me ka huim oi o na pahikiua. Pela mau ke kaua ana a hiki i ke kaua ehiku, a o ka hopena hoi o ka hoomanawanui ana o Heneri iloko o ka hookahe koko. Ua haawi pio aku la ka Moi hapauea ia*a a me kona mau mea a pau malalo o ka mana o Henele Bull, a ua noi pu aku la oia i ua naita la e hoomau ia akū kona noho ana ma ke ano he pio ma na ululaau o Puricolia a hikt i ka wa e waiho ai kona mau iwi malaila, no ka met, aia ma keia ululaau ka hooilina alii mai kona kupuna kane kualima mai, a hooilina kauoha hoi a kau aku i kana mau mamo, a ma ia ano oia i noi ai. Ua ae ia mai kana ! noi no ka wa 01l wale no, a ua kauoha hou ia kana keiki, a hoi mai ia oia. Ua noho laua nei ma ua ululaau nei ma ke ano he mau kuewa, a o ka io o l na holoholona ko laua mea e pono ai, ■ j a i na wa a pau loa a laua e noho hoo , I manawanui ana, e maalo mau ana o j j Henele BuII ma ko laua wahi hale, oiai ; | ua naita powa nei e hele ana ma kela a < ;me keia wahi o ke aupuni e luku ai i , ; na ola makamae o na kanaka, t mea e , ! loaa ai kona pomaikai a me ka waiwaL . £ hoike mao. ana no hoi o Heneii i , kana keiki i ke ano o ka naila powa. , O kela kanaka, wahi a kona makuakane, oia no ka mea nana i kaili aku i . 1 ko kaua aupuni, a noho aupum ole hot ( kaua a me kou mau mua, oia keia o kaua e kuewa hele nel Pane aku la . kana keiki, auhea ko'u mau mua ? Aia ' laua me Wa«raedta, oia no kekahi kanaka kaulana k» o*u ma ka hahai holoholona, aole aiea nana oia i hoopapa ma ia ano a puni o Europa. (Maanei, e , na ho% e naaa aku kakou i ka mea nona keia moolelo a me ka hana hope loa a kona makuakine.) I la laua nei e noho ana, ua paha se la na makahiki he 13 o ke keiki, a ua ao aku la kooa makuakane iaia ma na ik«

>ja pau e hiki ai ke lawelawe 1 na mea : j kaua, a piha ana o na mahina eiima o , kona ao ana. ua pau pono aku la na ike i ka Usaa i kana keikī, a ua hiki ole no hoi iaia ke ku aku imua ona, no ka : mea, ua hoike mai la kona niau hiona \ ika wiwo oie a rae ke koa, a e hoike 1 ana hoi kona mau aa huki i ka wikani 0 kona mau io paahana, oiai oka ikaika o ka hauna pahi a kona makuaka ne imua o kona alo, ua hiki iaia ke pame ka hu o ka makani o kana pahL 1 Pela oia i hoomau aku ai ike ao ana 1 kana keiki a hiki i ka piha ana oka makahiVi, a ke kokoke loa mai la hoi na la hope o kona luaui, ia oaanawa i pane mai ai kona makuakane: E kuu keiki aloha nui, ke nee mai nei na hora hope, a ke kiei mat nei hoi na minute e kaili ia aku ai keia mau ohohina, a haalele iho au ia oe e noho ma ke ano he keiki makua ole; eia ka ? u kaueha ia ,>e t aia he pahikaua nui maloko o ka Hooilina Alil, a me kekahi pana nui a ne na pua, e hiki ai ia oe ke luku he kanaono tausani kanaka i ka wa pokole Soa, a i make au, e hoihoi oe ia'u i ka lina huna o kou kupunakane kualima, 1 e hele oe mai keia wahi aku, o loaa luanei oe i ka pilikīa, a e imi hou aku oe i ike hou nou, aia hoi ke alanui heu 52 ma ka aoao hikina akau o keia ululaau, a malaila oe e hele aku ai me <a hoomanawanui i ke anu o ka hooilo ameka la wela oka makalii, a hiki i kou ike ana aku i kekahi hale kakela nui, a o kona inoa ka Hale-Kakela-Omaomao. Malaila oe e ao ia ai ma na tke he nui, aia hoi malaila na mea kaua t pau o ke ao nei. Kokoke loa mai la na minute hope o kona luaui e make ai, nolaila, apo ae la oia i kana keiki no ka hui hope loa maaleleloa ae la kona aho. Noho iho la kana keiki ma kona aoao a uwe iho la, me ka noonoo nui ana no kona noho mehameha aku, a i ke ao ana ae, ia hooko koke oia i na kauoha a kona nakuakane me ka holopono, lawe mai lalainameai hooiliia iaia a hoi aku ia no ko laua hale, owili iho la keia he mau wahi io dia maloo a me na mea ai kupono no kana wahi huakai, a i ka nakaukau ana, kaha iho la keia hele {Aole i pau.)