Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 2, 10 January 1885 — Page 1

Page PDF (1.97 MB)

This text was transcribed by:  Kaonohi Kai
This work is dedicated to:  XenoType Technologies

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 2.                 HONOLULU, POAONO, IANUARI 10, 1885.                 NA HELU A PAU, 2006.

 

 

HE MOOLELO KAAU NO

Ka-Mahina

Malamalama

 

Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puricalia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

 

(Kakauia no ke KUOKOA.)

 

                   I KONA hele ana a hala na mahina ekolu ma na waoakua kanaka ole, a i ke kakahiaka nui o kakahi la, oiai oia e ai ana i kona paina kakahiaka, a me ha halulu ana na kekahi kikiao makani, ku ana imua ona he kanalima naita a pane mai la ke alakai me ka leo nui e wawalo ana malalo o na lau laau, a na keia leo hoi i hookau aku i ke anoano eehia maluna o ka kakou eu, i ka olelo ana aku: E kahi keiki, aole oe i lohe he kapu loa keia mau ululaau na puu, na awawa, a hiki loa aku i na lalana mauna o Irelani, no ka naita Henele Bull, nolaila, ina he naita oe a i ole he bull paha, alaila, eia ka wa noi e pale ai i kou ola iho.

                   I keia wa a ke alakai o na powa e kamailio ana, ua ku koke ae la ka mea nona keia ilihia iluna a kokolo ae la ka ulu ohelohelo ma ona mau papalina. Me ka leo olu oia i pane aku ai imua o kona mau hoa paio: E pale no au no ko'u ola iho ke hoao mai oukou e lawe aku i ko'u ola, aole loa no hoi au e haawi pio aku ia oukou ke noi mai oukou ma ia ano, no ka mea, o ko'u ku olohelohe ana aku imua o oukou me ka aahu kaua ole, aole loa ia he mea no'u e haawi pio aku ai, aole loa au e haawi aku ana i ka lanakila ma ko oukou aoao, a e paio no au no ko'u pono, a i make au ua make au no ka pono o kuu aupuni, nolaila, ua makaukau au no ka pale ana, e pale anei oukou no ko oukou ola iho? wahi a ke koa opio.

                   Na keia mau olelo a ke koa opio i ho-a aku i ka inaina wela iloko o ke alakai o na powa, huli ae la ia a pane aku la i kona mau naita: E a'u mau keiki i punahele ia'u, e lei mau nei i ka hanohano ma o na laau ihe, a e nohoalii ana hoi maluna o ka oia o na pahikaua, e lele like aku e haehae i ko kakou enemi, e like me ka haehae ana o ka liona i kana pio. Aole no i upuupu iho na naita ua lele like aku la ka lakou mau pahikaua a oaka ana ko lakou mau huina i ka malamalama o ka la, a ulele like iho la lakou e hoike ana kela a me keia i kona akamai, e kuu ana hoi ko lakou mau io huki no ka hanohano a lakou i lia mau ai. Me ka eleu nui no joi i lele mai ai ka kakou i hope no ke kulana hou, aka, ua lele like aku no na naita me ka hikiwawe e like me ka hikiwawe o ka kakou eu; aka, ua hoopahaohao koke ia i ka ike ana aole ke koa opio ma kona kulana hou, oiai ua like ke opio me ka oloio ana a ka pua mai ka pana aku iaia i lele hou mai ai a haule iwaena o na naita, a niniu ae la oia iwaena o lakou me ka pahikaua ma kona lima akau. A i kona ku malie ana iho, ikeia aku la he mau apahu kino e waiho mokaki mai ana i ka hona, ua lele na poo; ke iho la ia a pane iho la maluna o na apahu kino: Ike pono iho la oukou i ka hua o ka manao haakei, a me ke kiaha koko o ka make mau loa, a ina e halawai ana au me ko oukou alii, alaila o ka pahu hopu loa ia o ko'u manao.

                   Mamua nae o ko ianei hele ana, hopu iho la oia i ka pana me ka pahikaua i hooilinaia aku ai a kaei ae la ma kona puhaka. Iaia e hele ana a hala na pule ekolu, aole he mau mea nui i halawai pu mai me ia ma kana huakai, a pela no kona hele ana a hala hou he mau pule, aole no he mau mea nana i keakea mai i kona hele mehameha ana; ai ko ianei aneane ana e hiki aku i ke Kakela Omaomao, pii ae la oia maluna o kekahi kualapa nui a kiekie no hoi, a kiei aku la mao a maanei, a he mea ano e i kona manao ka ike ana aku i ke kaupaku o ua kakela hoopahaohao nei e oni ae ana iloko o ka lewa, a ua hoopuniia hoi e ka ohu o ke kuahiwi, ka home hoi o na aiwaiwa i nohoalii ai me ka hanohano nui. Iho aku la oia ilalo o ua kualapa nei a hele aku la no ke kakela; a iaia no a ku ma ka ipuka pa, maalo ana he mau naita kuahinahina a kua ana imua o ianei.

                   A kuliu ko lakou ku ana me ka pane leo ole, a pela pu no hoi me ianei. A me he nakolo la na ka hekili, ninau mai la ua mau naita kie nei: Owai oe a nohea mai oe? Hoomau aku la no keia i ka hele ana me ka pane leo ole aku ua laua, a no ka haina ole ia aku o ka laua ninau, unuhi ae la ka lua o na naita kiu i kana pahikaua a anapa ana iwaho. Ina aole oe e hai mai i kou wahi i hele mai ai a me kou inoa, e kau koke aku no ka hoopai maluna ou.

                   I hele mai nei au e ike i na paia kapu o keia kakela eehia; ina eia iloko nei ko'u kuleana i hiki mai nei. Owai kou kulana o keia wahi i hiki mai nei e ike? No ka nai lua ole o keia keiki a laua e ike nei, ua makemake loa iho la laua, a pane hou aku la: Aole paha oe e ae ia ana, no ka mea, he kapu loa keia wahi; eia paha ka pono, e hina maua ia oe a hala na la he 15, alaila, pau ke kanawai a ko makou alii i kau ai maluna o makou, alaila, e lawe aku maua ia oe maloko o ke Kakela Omaomao nei. Ua ae aku la keia i ko laua manao, a ua hooko koke iho la laua e like me ka laua olelo mua.

                   I ka hala ana o na la i hoike mua ia ae la, ua komo aku la keia iloko o ua kakela nei ma o ke alakai ana a kona mau kahu nana i malama. Ma kana hoomaopopo iho, aole he kakela i oi ae ka nani e like me keia. I ka Moi i ike mai ai ai i ka nani lua ole o keia keiki, ua pahola mai la oia i kona lima no ka lulu lima aloha ana me ia, a me na mapuna leo waipahe oia i pane mai ai: E ke keiki a ka nani a me ka hiehie i nohoalii ai, ka mea hoi a'u e hoohalike ai i kou nani me na po mahina piha he 14, a i keia hora, ke lawe nei au ia oe i keiki hookama na'u, a i hooilina hoi no ko'u mau kakela nei a mau loa a ma ko'u ano he ike kilokilo i ke ano o na mea a pau, alaila, ke hoike mai nei kou kulana, he pua alii oe a he naita hoi nana e ulupa na powa a me ko lakou mau lua huna, a he koa hoi nana e palukuluku na deragona a pau o ka honua nei, a hooki iho la oia i kona mau mapuna olelo.

                   Huli ae la oia a pane aku la i kona mau naita he umi me na olelo hoolanalana manao: E a'u mau keiki punahele i hanaiia ai i ka waiu o na dia opio a me na pua momona o ka mauna o Alapa nei, ka poe a'u i hilinai nui ai, a he kukui pio ole hoi malalo o ko oukou mau inoa naita pakahi a puni ka honua nei, ka mea hoi a'u i kaena ai aole he naita aole hoi he deragona nana e hookau i ka make a hoopai paha maluna o oukou; i keia hora, e kau aku maluna o ko oukou mau lio, a holo aku ma na ululaau e uhai holoholona ai e haawi ana kakou he ahaaina hauoli no ke keiki alii a Moi o kakou ma keia mua aku; e hele aku a lawe mai i na dia opio wale no, e wiki, mai lohi.

                   I ka pau ana o na olelo a ke alii, ua kani koke aku la ka o-le a ka puuku, a emoole ku ana he umi lio i makaukau i na pono a pau a nalo aku la kela a me keia naita i manawa pokole loa, a me he wili ana na ka makani puahiohio, ku ana ua mau kae'ae'a nei me na kauoha a ko lakou haku. Lele iho lakou a pau ilalo, a ia wa i poha hou mai ai ka o-le a ka puuku, a o ke ano o kela o-le i kani hou mai ai e kauoha ana i keia mau lio e hoi i ko lakou mau ana huna.

                   (E na hoa hoinainau o keia moolelo, e wehewehe iki au ma kahi e pili ana i ke kahea ana a ka puuku i na lio he umi ma ka leo o ka o-le.)

                   Aole ma ke ano mana keia mau lio e hiki mai ai imua o ko lakou mau haku me ka hikiwawe loa, aole no hoi ma ke ano kupua, ua hiki no i keia puuku ke kahea aku i umi lio a hiki aku i ke tausani o na tausani lio ma ka leo wale no o ka o-le e hele mai ai ai a e hoi aku ai i k lakou ana-huna,a  pela me ka moolelo o ke Kakela Omaomao, he 12 wale no ka nui o ka poe e noho ana malaila, o ke alii, o ka alihikaua, a me umi naita wale no, a e hoomanao iho e ka poe heluhelu, o Ka Mahina Malamalama aku la ka 13 o lakou.

                   Ia lakou nei i noho ai a hala na pule ekolu, aole no i ao ia keia ma na mea kaua; ua noonoo nui nae ka Moi i kana mea e hana aku ai maluna o ke keiki hookama. I ka piha ana o ka mahina hookahi, hoomakaukau iho la ka Moi e ao aku i kana keiki, a i ka pau ana o ko lakou paina ana ma kekahi la pane aku la ka Moi imua o kana keiki penei: E kuu keiki, e hoomanao, aia i hora ewalu, e lawe aku ana au ia oe i na lua huna ilalo o ka honua nei, aia malaila na ano mea kaua a pau i hoakoakoaia maloko o na rumi, a o ko lakou mau paia a puni he mabala wale no. Ua ae aku la keia.

                   I ka ki pono ana ae i ka manawa e iho ai laua nei ilalo, pane ho mai la ua Moi nei: E iho kaua ilalo, aia malaila na mea a pau e pono ai no ko'u ao ana ia oe. Ua hele aku la laua nei ma ke ala e hiki aku ai i na lua huna, aua nui ke pahaohao o ke koa opio i keia wahi a laua e hele nei no ka malamalama, a ua hala mai ia laua na mile he 3 a oia kekahi kumu kokua nui i ko laua hele ana, o ka malamalama o na mea nani a pau. I alaua i hiki aku ai ma ua mau rumi nei, aole no hoi o ka nunui a kana mai, ua malamalama apuni me ka daimana, ke gula, a me na mea nani no a pau loa, a lawe aku la ke alii o hoomakaikai i kana keiki ma na wahi a pau loa o na lua huna, a ua hoike pu mai la no hoi oia i ka moolelo o kekahi mau naita kaulana o ke au kahiko a me ko lakou mau inoa pakahi, oiai hoi  ko lakou mau kii e kau mai ana ma na paia mabala a puni, a o ke kii o kona makuakane kekahi e kau pu mai ana.

                   I kona ike ana aku i ua kii la, ua kulou iho la ke poo o ke koa opio ilalo a huai mai la kona mau waimaka, na waipuna hoi a ke aloha makua ma kona mau lihilihi; ninau mai la ka Moi: Heaha kau e uwe nei? Ua hoole aku la nae keia. Pane hou mai la ka Moi: Ke kau e wale mai nei no na haha ana ia'u me he makuakane la kekahi noi iloko o na naita a'u i hoike aku nei, a i ole ia aia paha iloko o na kii gula o na Moi o ka honua nei.

                   I ka pau ana o na kukai olelo ana a me na waimaka e loku ana mana papalina o ka opio, pane iho la ke alii, e hele kaua e hookomo i kapakila nou, aia mao na aahu kila paa loa. Ua hoole aku la keia; a pane hou aku la ka Moi, aole oe e pono pela e hana ai, no ka mea e aho aka ana au ia oe ma na mea kaua, a ina e loaa ana ia oe ke koa a me ka ikaika, alaila o ka makia ia e paa ai ke aupuni ina he aupuni kou, a ina aole oe e komo ana i ke kapa kila, alaila aole oe e komo ana ma ka papa helu inoa o na naita.

                   I ka hooki ana o ka Moi i kana olelo, ua pane koke mai la kana keiki me ka oluolu: Aole au i manao e hooaahu ia'u iho me kekahi kapa kila i mea e pale aku ai i ka oi o ka pahikaua a me ka maka winiwini o ka laau ihe, a na ke au o ka manawa e hoike mai i ko'u komo ana i kapa kila no'u, a pau ae la kana kamailio ana.

                   Ike iho la ka Moi ua paakiki loa ka manao o kana keiki, nolaila pane aku la ke alii; Ano ko'u wa e ao aku ai ia oe, e ku me ka makaukau a e pale nou iho me ka hakalia ole. Ia manawa no, me he anapu ana la na ka uwila, poha ae la na hauna pahi a laua me ka helelei ana iho o na huna ahi iluna o ka papahele mabala, na keia hauna pahi koikoi i kau iho maluna o ke pahaohao iloko ona, oiai ua panai mai la kana keiki i ke pale ana nono iho me ka hikiwawe loa, a iloko no oia wa oia i haalele pau aku ai i kana hana pahi maluna o kona makuakane, aua pale ae la oia me ke ano hiki pono ole, no ka mea, ma kona manao wale ana o keia kekahi o na hauna pahi koikoi loa i halawai pu me kana pale i loaa ole iaia mamua, a ua hoopahaohao loa ia noia no ka lua ole o kana mau hauna pahi a pau, a iloko o hookahi hora ko lakou kupapa ana me na pahi, aole hiki i ka Moi ke haawi hou aku he mau hauna pahi maluna o ke koa opio, a o ke pale no ka mea pono iaia iloko o kela manawa, oiai kana keiki e hoolele pau ana i na ike a kona makuakane ponoi i ao aku ai iaia.

                   I ka hala ana o na hora elua o keia ao ana, ua hai pu ae la ka pahi a kona makuakane i eha pauku, a no ia kumu i hookau aku ka weli maluna ona, a ua noi aku la oia i kana keiki e hoomaha laua, a ua ae aku la keia i kana noi. I ke kuu pono ana iho o ka nae, ua pane aku la ka Moi: Aole au i manao he keiki malihini oe ma na mea kaua, me he mea la ua loaa mua ka ike ia oe no ka mea, o ka'u mea hauna pahi a pau i manao ai e moku oe, eia nae ua loaa e mai la no ka pale o ia hauna a'u ia oe; nolaila, ke manao nei au ma kuu ike kilokilo, aole no paha he naita e lanakila maluna ou a puni keia mau welau anu, a pulelo loa aku ma ke ao holookoa, a aole no hoi he naita nana e hookau iho i ka weli a me ka maka oi o na mea kaua maluna o kou oiwi kilakila, a he mea ole na enemi imua ou.

                   Pau ae la kana mau kamailio ana no keia mau mea, kena aku la oia i kana keiki e kii aku i na koi kaua aia ma ka rumi helu kanalima; ua hooko koke ia keia kauoha me ka hakalia ole, a mokaki ana i ke alo; hopu pakahi like iho la laua he mau koi kaua a kuene pono iho la ma ke kulana maikai no ka paio ana; haka pono ae la na maka o kekahi i kekahi, a emoole poha ae la na hauna koi me ka ikaika nui. Ua hoohalaia he hora ma keia ao ana, ia wa i loaa pono aku ai ke koi a ka makuakane a mahele pu ia ae la i elua apana, no ka mea, i keia wili'na no, a ia alu'na ana iho, a ia waiho'na ana no, lele aku la na apana i kahi e.

                   (Aole i pau.)

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

 

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na lua huna o na Powa.

 

                   PILI mai la ua waapa nei ma ka aoao o ka moku oiai lakou nei e le-ku ana a e hoolai ana hoi na sela, a iloko o kela a me keia sekona, e haawi ana lakou i na huro o ka hauoli a me ka hoomaikai ana no na alii opio. Pii mai la kela a me keia kanaka o ka waapa iluna o ka moku me ko lakou mau aahu i hele wale a luluu i na mea hoonani o kela a me kei aano o na waihooluu like ole, a e hiolo ana hoi na pilali, a e hoike ana hoi kela a me keia mea pakahi o lakou i na kulana maikai, a he mea no paha i e poina ole ai i na hoa heluhelu o kea nanea, a aole hoi me ke kahe o ka hou i loaa ai, aka, me ka oi wale no o na mea kaua. Hele mai la lakou a pau imua o ka alihikaua nui a haawi mai la i ko lakou hoomaikai, a pane mai la ko lakou alakai: Auhea la ke alii opio? Ua hai ia aku na haina, aia no ilalo o ka moku, a ua makaukau hoi no ka lele aku i ka aina. Ia manawa ua haawi koke ae la ua alakai nei i ke kauoha i kona mau ukali i hele pu mai ai me ia, e ku laina ae me ka haawi ana hoi i na hoomaikai imua o ko lakou alii opio i kona wa e pii mai ai mai lalo mai. Iho aku la ua alakai nei ilalo o ka moku no ka halawai ana me ke alii opio. Hiki aku la ia imua o ka kakou koa a me kana aloha, aia hoi, me ka puuwai i hoopiha ia i ke aloha alii, ua kukuli iho la ia ma kona mau kuli, a haawi aku la i na hoomaikai ana imua o laua, me ka manao ole no kona mau aahu nani.

                   Pau kana hoomaikai ana, ua launa kamailio iho la lakou, a iwaena o keia mau kamakamailio ana, ua ninau aku la ua alakai nei ina o ka wahine keia a ko lakou Moi aloha, aka ua kuhihewa nae; ua hoole mai la ke alii opio me ka olelo pu mai: Aole keia o ka mea a kuu makua i kauoha mai ai ia'u e kii, aole ia e kala i hoea ai i ko kakou aupuni nei, a aia hoi ua ui la ke hiolani nona ka inoa i kau ia ka weli e na aupuni nui o ke ao nei. A o ka mea au e ike mai la, ka mea hoi nona ka nani o na nani, a me ka nohea o na nohenohea, oia no ka mea nana i kaili aku i ko'u mau manao aloha a pau e pili mau me ia, a o ka mea hoi nana i hoauwana aku i ko'u mau noonoo ana e hiki ole ai i kekahi mea ke hoomalie lie iho. A nolaila e hoopau kakou i na kamailio ana, a e huli hoi aku kakou no ke kulanakauhale o ka alihikaua nui ke Poo Hao. Ia wa ua hoomaka aku la lakou nei e pii, a ua pii pu mai la no hoi me na ukali o ua alii opio la. I ko lakou hoea ana aku i ka oneki o luna loa, aia hoi ua haawi koke mai la na ukali o ka mea e pii pu aku nei me na alii opio i na huro ekolu, a me na hoomaikai palena ole, a pela i hoomauia ai na hoomaikai ana a hiki i ke kau ana aku o ua mau alii opio la me na ukali iluna o ka waapa, a hoomaka aku la na sela e pu-le-he-te i ka boat, a nee aku la lakou nei me ka pakika iluna o ka iliwai oiaio he kalania maikai a lana malie hoi ka wai, aohe wahi ohuku ale.

                   Oiai lakou nei i pili aku ai i ka uwapo, ua piha-u mai la ka uwapo i na kanaka a me na puali naita o Poo Hao, a ku laina mai la lakou a pau ma kahi a na alii opio e pii aku ai me ko laua mau ukali. Ua haawi mai la lakou i na hoomaikai palena ole imua o na alii opio, a pela no hoi laua nei i panai aku ai imua o lakou ma ia haawina hookahi. Hoomaka aku la ka huakai alii e nee imua, a no ka hale o Poo Hao ka pahu hopu. I ko lakou hiki ana aku, ua hoomakaukauia ka papaaina, a iloko o keia papaaina, ua pahola ia mai na mea a ka puu e hoohalahala ole ai, a ua pahola pu mai la hoi ka alihikaua nui Poo Hao i na mea inu o kela a me keia ano, a hoomaka iho la e paina. A i ko lakou wa e ohohia ana i ka ono o na mea ai, ua hoopiha ia mai la na kiaha waina, a me na leo kaukau e pili ana no na alii opio, me ke kalokalo pu ana ma ka inoa o na mana Lani, e hooloihi i ke ola ana o na alii opio a kau i ke aheahe lau makani, a inu ae la lakou.

                   Ua hoomau ia keia papaaina a hiki wale i na hora ko-lio o ke aumoe, ua haawiia na lealea hoohauoli, a ua haa mai la hoi ka poe hula, a ua kono pu ia mai la na alii opio e komo aku ma ia aha lealea a hoohauoli manao, a hula pu iho la lakou. Elike no me na malao ia ana a me na hoomaikai a pau i loaa ia laua i Sepania, pela no hoi na makaainana e haawi nei i na mahalo a me na hoomaikai he nui maluna o laua nei ma keia mea he hula. Ua hoomau ia keia mau lealea a hiki wale i ke ao ana, a ua kau mai la hoi ka hiamoe maluna o kela a me keia o na kamaaina, a haule aku lakou a pau iloko o ka hiamoe nui.

                   I ka puka ana mai o ka la, ua makaukau mai la na lio o lakou nei, a pau ka paina ana, ua liuliu iho la ka huakai a na kamahele no ka huli hoi aku i ke kulanakauhale alii no ka ike ana aku i ka maka o ka makua. Ma keia huakai a na alii opio, ua hahai mai la ka alihikaua nui Poo Hao me kana lede, ka laua kaikamahine, kona mau mahele naita he ehiku, na haiawahine lawelawe he 50, a he huakai nui ke ano o keia huakai a na alii opio. Ua nee aku la no hoi keia huakai a ua kae'ae'a nei ma ke ala kuahiwi, a no elua la me ka hapa ko lakou naku hele ana i ka nahelehele, e hoomanawanui ana hoi i ke anu o na kehau o ka waokele, a kokoke loa aku la lakou nei i ke kulana kauhale alii o kona makuakane. No elua mile ke kowa mawaena o lakou nei a me ke kulanakauhale alii, ua hoouna aku la ka alihikaua nui Poo Hao i kekahi o kona mau ukali e holo aku i ka pa alii, a e hai aku imua o ka Moi e hoomakaukau i kekahi ahaaina nui no ka hiki aku o na alii opio, a meia hoi kona alihikaua nui, a e hooko koke ia keia mau mea a pau mamua o ko lakou hiki ana aku.

                   Oiai ua mau elele nei e holo ana no ka hale alii, ua hiki aku la laua iloko o ka hapalua hora, a ma ko laua ano he mau elele alii, ua hele aku la laua a nui aloha pu, iho la me ka Moi, a pane aku la kekahi o laua: Auhea oe e ka Moi, i hoounaia mai nei maua he mau elele e hai aku ia oe, eia'e na alii opio ke hoi mai nei, a oiai hoi ua kokoke loa. O ke kauoha i kauohaia mai nei, e liuliu a e hoomakaukau pu ia hoi  me kekahi ahaaina nui, a e hookipa mai hoi i na alii opio me ka hanohano nui, a e kauoha aku hoi oe i ko kakou mau tausani naita, e kahiko ia lakou iho me na kahiko piha o ka oihana, a e ku laina hoi lakou ma kela a me keia aoao o ke alanui, a e wehe ia hoi ka pa alii me ka nani a me ka hiehie, a e malama ia na lealea a pau ma ka wa a na alii opio e makemake ai. E kauoha pu aku no hoi i na naita helu ekahi o kou alo alii nei, e kahiko lakou ia lakou iho me ko lakou mau kahiko piha o ka oihana naita, a hoolako hoi me na mea kaua, a e ku poai puni lakou i ka hale alii nei, no ka malama ana i ka maluhia o na alii opio, a me na hana e hana ia aku ana i keia po, oia hoi na lealea; a o keia mau mea a pau a maua e hai aku nei imua ou e ka moi aloha, o kau kekahi hookama no ia, a eia pu hoi meia ka ui o Arabia nei a kakou i ike ole ai mamua, a o ka mea hoi a ke alii i aloha ai.

                   I ka lohe ana o ka makuakane o Kahanuopaineki i keia kauoha, ua kauoha koke ae la oia i kona haku puuku e kauoha aku i kona mau tausani naita a me na kuene a me na mea no a pau, e hoomakaukau lakou ia lakou iho mamua o ka hiki ana mai o ko lakou Moi opio. A e ku laina hoi kela a me keia naita ma na kapa alanui; a i ka wa e puka mai ai ka huakai alii mawaho o ka ululaau, e haawi aku lakou i na hoomaikai a me ke aloha alii ma ka maka o ka lakou mau mea kaua, elike me ka mea maa mau.

                   Ha mau minute pokole mahope iho o ka pau ana o na hoonohonoho ana o na puali naita me ka holopono o na hana, aia hoi, ua ike ia aku la ka huakai alii e puka mai ana mawaho o ka ululaau, a e pulelo ana hoi ka hae alii o Arabia. Oiai ka huakai a ua opio nei, e iho mai ana, aia hoi, ua haawi ia aku he mau leo mele ma na mea kani, a ma ka hoomaopopo aku a ka poe makaikai, he ku maoli no i ka nani. I ke kokoke ana mai o ka huakai e komo i ka pa alii, ua haawi aku la na tausani naita i ko lakou aloha i ko lakou Moi opio, ka mea hoi a lakou i makahehi nui ai, a e kukuli ana hoi lakou a pau, a na keia mau hana hoalohaloha a kona mau makaainana imua ona, aole e hiki iaia ke aua iho i kona mau waimaka, oiai e iho makawalu ana ma kona mau papalina. Ua komo aku la ka huakai alii iloko o ka pa alii me na hoohanohano he nui wale, a ua mele pu ia mai la ke mele lahui o Arabia, a iloko o na leo mele o na mea kani e uhene nei, e lohe pu ia aku ana na lea hone o na lede e oiliili ae ana iloko o ka ikuwa o na mea kani, a hiki loa aku la lakou nei i ka puka o ka hale alii, a lele iho la lakou nei ilalo.

                   Ia wa, puka mai la ka ui o Sepania iwaho me kona nani nui, ka mea hoi i kapaia ka "Ui Lalinia," me kona mau ukali no ka hookipa ana aku i na malihini, ua kuikui lima aku la ia me ka ui o Arabia, a mahope aku no hoi ka kakou koa me ka alihikaua nui ke Poo Hao, a me na ukali. A iloko o keia wa, e haawi mai ana na tausani makaainana i na leo hulo. A na keia mau hoomaikai i kono mai i ke koa opio e haawi aku i kona aloha imua o lakou ma kona kunou ana. Ia wa, ua komo aku la ua eueu nei me kona mau ukali i ka rumi hookipa; aia hoi ua ku mai la kona makuakane Moi a me kana aloha, na alii a me na kaukau alii a me ka poe hanohano o Arabia, a haawi mai la i ko lakou hoomaikai nui imua o ke koa opio. Ia wa, me na waimaka e hiolo ana ma na papalina o ka makuakane o kakou koa, ua hele mai la ia a kukuli mai la imua o kana keiki, a no ka ike ana mai o na alii i ke kukuli like mai la lakou a pau malalo mai ona. No ka ike ana o kana keiki i na mea a pau e hana ia nei e kona makua Moi a me na alii, ua pane koke aku la ia: Auhea oe e kuu makua, mai kukuli mai oe imua o'u, owau ke kukuli aku imua ou. Aole, aole oe e kukuli mai imua o'u, wahi a ka Moi, no ka mea, ua poni ia oe i Moi no ko kaua aupuni nei, a o oe ka mana maluna o makou a pau. Pau keia mau launa aloha ana, ua hoi aku la lakou no ka rumi aina, a malaila lakou kahi i hoonuu iho ai i na mea ai i hoomakaukauia.

                   Mahope iho o ka pau an ao ka paina, ua huli hoi aku la lakou ma ka rumi hookipa, a hooluana iho la, me ka oluolu. Ua kukala akea aku la ka Moi imua o kona mau tausani makaainana, e akoakoa mai iloko o ka pa alii ma ka hora eono o ia ahiahi, no ka haawi ana i kekahi ahaaina a me na lealea no ka hoohanohano ana i na alii opio, a o ka hooilina hoi o ke kalaunu o ke aupuni o Arabia; nolaila, e hoi oukou i ko oukou mau home iho, a e liuliu hoi no na hana o keia po. Nolaila, ua hookuu ia ke anaina e hoi aku i ko lakou mau home iho. Kukakuka iho la ka makua me ke keiki no ka mare like o laua i na wahine, aka, ua hoole aku la nae ke keiki me ka olelo aku: Aole maua e mare koke, oiai eia ke kau mai nei ia'u na hoomanao ana no kuu hoohiki paa, oia hoi keia: Aia au a ana pahikaua pu me kuu mea nana i hoomainoino, a make kekahi o maua, a o ka mea o maua e ola ana, oia auanei ka mea nana e lei i keia momi makamae, ka mea hoi nona ka nani a me ka ui a kuu puuwai e li-a mai ai; nolaila, he mea pono o olua no ke mare e mamua, aia hoi a hookoia ka'u mea i hoohiki ai, alaila, mare maua. Aka, pane hou mai la ka makuakane: Auhea oe e kuu keiki, ua noimai nei ko wahine e mare like kakou. Me ka leo o ka inaina, pane aku la ua keiki nei: Aole anei oe i lohe e kuu makua, o kuu kanawai paa i hai aku nei ia oe, nolaila, e hoi oe a ai aku iaia, e noho ia me ka hoomanawanui a hiki mai ka manawa a'u i i hai aku ai iaia, alaila, e hooko ia no ia mau mea.

                   Huli hoi aku la ia no ka hai ana aku i ka olelo i ke kaikamahine alii. Hiki aku la ia imua o ua ui nei a pane aku la: E ku kaikamahine, aole i holopono ko'u mau manao i hele aku nei imua o ke alii, no ka mea, ua olelo paa mai nei kela, aole olua e mare a hiki i ka wa e hakaka pu ai me ko kane hoopalau, a o ka mea o laua e lanakila ana, oia auanei ka mea e mare pu me oe. He mea makehewa wale no paha ko kakou kamailio wale ana no ka lakou mare, a e huli ae hoi kakou no ka ahaaina hoohanohano ia po iho.

                   (Aole i pau.)

 

HE MOOLELO KAAO NO

KEAOMELEMELE.

 

KA PUA NANI IUIU O

 

Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe eepa a pau i noho ia.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu, no ke Kuokoa.

 

                   Ia Keaomelemele i haalele aku ia ia Kuaihelani me kona mau ukali, lele mai la oia me he manu la maluna o na ale o ka moana me he puahiohio la e kuehu ana i na ale ahiu o ka moana, a me he moku manuwa la i makaukau no ka hooili kaua ana, ka hele a halii na pea i ka ili o ke kai, aia hoi, he manawa pokole loa hele ana lakou nei maluna o Kaula a me Niihau, aole no hoi i upu iho o kahi a Paliuli ma e ao nei i ka hula ma Kauai, malaila lakou nei i kaulua iki ai ma ka hoolohe ana i na leo hula, a ma ke ano hoomakakiu o Keaomelemele i nana 'ku ai i na lealea a pau o loko o ua hale hula nei, me ko ia nei ike ole ia mai e na poe olohe a pau.

                   Ia Keaomelemele e hoolei pau nei i kona nanaina imua o ke anaina hula me kona ike ole ia mai, aia i keia wa i hookuu aku ai ka eueu o Kealohilani i ke ala puia o ke kiele, a i keia wa i u like ae ai na mea a pau o loko i ke ala nohea o keia mea, ma ka ninau aku a ninau a ninau mai i kahi i hiki mai ai o keia mea ala, a nui ka olelo ana o ua poe olohe nei, a pela no hoi me Maunahina ma, a o Paliuli hoi, ano kau mai la imua ona na halia aloha o ka aina hanau me na makua, a haule iho la kona mau waimaka, a no ia mea ninau aku la o Hiilaniwai, he waimaka aha keia ou e uwe nei? Pane aku la o Paliuli, aloha mai la au i na makua o kakou a me ka aina, nolaila, haupu wale ae la no ua me he mea la mai kuu aina mai keia ala i hiki mai ai, eia la he ala no ka lau kiele. Nolaila hoomaka ae la oia e hapai i keia mau lalani:

                   Halialia aloha ia'u ke ala,

                   He ala lau kiele,

                   Na ka welelau makani i lawe mai,

                   Na ka opua mele o Kealohilani,

Nona keia waimaka a'u e u nei la

Hanini kuu waimaka i ke aloha e.

                   Ma keia mele a Paliuli e oli nei, ua meha pu iho la ka poe a pau o loko ua hale hula nei, a ke hoomaopopo la no hoi o Keaomelemele i ke ano o keia mele me kona uwe pu aku no hoi; a i ka pau ana o ko Keaomelemele nanea ina ana malaila, ua haalele aku la oia ia Kauai a hoomaka mai la e lele maluna o na ale o ka moana o Kaieiewaho, a he manawa pokole, hoea mai la oia ma ka lae o Kaena a hiki maluna pono o Kaala, mai laila mai hiki maluna o Waolani, a malaila oia kahi i halawai ai me Kane laua me Kanaloa, a aole i liuliu kona olelo ana me laua no ka makemake o Kane ma e noho me laua aka, hai aku o Keaomelemele i kona manao e hookuu iaia e hele e ike pono i kahi a ko laua kaikunane i noho ai me ka eueu o Maunakea. Ma keia olelo a ka mea nona keia moolelo, ua ae mai la o Kane ma i kona manao e hele.

                   Iaia i haalele i haalele iho ai ia Waolani, hoomaka aku la oia, ma Puna i Hawaii, ua hoea pono aku oia ma ka lae o Kumukahi, oia ka wa a ka la e hoomaka ae ana e puka mai ka ilikai ae, o keia ko Poliahu manawa i ike ae ai i keia kaikamahine ui e pii pu ae ana me na kukuna o ka la. Ia Poliahu e nana pono ana me he mea la me he amo la na ka maka me ka noonoo nui, ua nalowale ae la ia mai kona mau kiionohi ae a me kona manao ole eia ka olali, o Kealohilani ke kau pono iho nei maluna o ka piko o Maunakea kahi i kiei iho ai ia lakou; o kahi keia a Keaomelemele i nana pono ai i ko lakou hanau mua a maopopo iaia huli hoi mai la oia a hiki imua o Waka a me ke aikane a laua me Paieie, oia oia e noho ana me ka hoolohe i na kauoha a Paliuli mamua ae o kona hele ana no Kauai, aia no hoi maanei kahi i noho ai o Keaomelemele no na anahulu elua a oi.

                   (Aole i pau.)