Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 3, 17 January 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

KA PUA NANl IIHU O Ke&lohiUoi, KahUpaiole Nuume*lani a me Kiuuhelūu; k& me& nana i uneune ia Konahuanoi a kaawale o Waoiani ka aina o ka poe eepa a pau i noho aL Hoopukaia t ka Haku Mooklo kaulana Afost Afanu t no ke Kuokoa, A pau kona makemake e noho malaila, alaiia huli hoi mai la oia no Oahu nei a noho ma Waoiani me Kane ma me ka nani nui. (E ka mea heluhelu, ma keia wahi e ike ai kakou i ke ao ana o Keaomelemele i ka hula a me ka owa ana o ke kuahiwi nui o Konahuanui a kaawale o Waolani, a lilo o Nuu|anu i awawa a e ike auanei kakou i ka leo o ua eueu nei e kapalili hone ana maluna o na kuahiwi o keia pae aina holookoa mai Hawaii a Kauai, a oia hookahi ka oi i ikeia ma keia moolelo, aole ona iua. IA Keaomelemele i noho ihoai ma Waoiani me Kane ma, ua hai aku laua i ka iaua oielo iaia ; Pehea kou manao e Keaomeiemeie ? Wahi hoi ana i pane mai ai : Heaha ko olua manao no'u ? Oieio hou aku o Kane ma: |Ja e ao ia oe i ka [iana ioa; he ha'na ai ma keia mua aku ēlike me ko kaj|&uaana e ao mai ia i ka hula i na pali o I Halelea, ma Kauai; aoie nae maua i imanao oia ke oiaku anamamua ou, ke Ihoolohe oe i ka maua e oleio aku nei jia oe. I ko ianei lohe ana i keia mau olelo a ma, ua ae aku la o Keao melemele me ke kauiua ole o kona manao no ia mea. I ka pono ana o keia mea a Kane naa i olelo ai, ua hoomakaukau koke ia na mea a pau ioa no ke ao ana i ka hula me ka eleu iauna oie nui me ka hakaiia ole. (O keia ka manawa au e ka mea heiuheiu e hoomaopopo ai i na ano a pau e pili ana i ke ano o ka oiha na hula, a i mea e akaka ai ia kakou ke ano o ia hana he lealea o ia au kahiko a i hiiinai nui ia hoi e keia lahuikanaka o Laka ke akua hula, ke hooie nei ka mea e kakau nei 1 keia mooieio. Penei e akaka ai ia kakou -.) I ka wa aole i naha o Konahuanui a kaawaie o Waolani, ua hooiiioia o Kahuwaiianawai i kahua hula, me ka hanaia a maikai ioa; a hookahi laau a Kane i kukuiu ai mamua pono o kahi a laua i hana ai he Koil A hana iho )a iaua i na mea a pau e piii ana i ka hoala ana i ke kuahu, oia hoi na iau nahelehele a me na iaau, oia hoi ka ohia, ka lama, ke aahi, ka halapepe, ka ulu, a me kekahi mau laau e ae he nui wale; a ua kui ia na iei ahfhi a me Ilima, a me ka pua koolau, a me kekahi mau ano lei e ae; aole nae i paukuia me kekahi mau pua e ae e kui ai i ka lei, aia wale no he lei holookoa e kui ai, a hoohihi aku la ua poe iei ne% a pau iiuna o k* kuahu a laua i hana ai, a pela hoi me ke kapa paiula a rae kekapa keokeo. Aia i ka makaukau ana o keia mau mea a pau loa, aia hoi, ua kii aku ia o Kane ma i ke kaikuahi* ne o laua ia Keanuenue, e ho» e roai ! oia mamua e noho ma kahi a iaua i hoomakaukau ai ma Kahuwaiiarawai; aoieno hoi o Ko iaua kaikuahine waie no, o na kaikamahine kekahi o ka welelau pali o Kuuanu. O ka iaua nana hoi a Kane ma t manao ai, he kui lei i na wa a pau no Keaomelemeie, ke hoomaka oia i ka hula f a roa ia hope iho, ua kii ia ke akua huia e hoi mai a noho iluna o ke kuaha hula a laua i ha omakaukau ai e ao ia Keaomeiemele, oia hoi o Kapo, he wahine oia ma Ma unaloa ma Moiokai kona wahi i noho ai, a ma Waiiua iki ma Kooiau o Maui i kahi wa e noho ai f a ma Kona no hoi i Hawaū e noho ai i kekahi wa. O ke k«ikuahyve keia o ka mea iaia ka awaawa a me ka mulea, oia hoi o Kaukna«U.

[ Ika w.i i hiki mai ai o Kapo a noho I raaluru o kahi a laua i Hana ai i ke kuahu nona r o kci\ ka manawa t»u* ka i kii ia ai o Keaomelemele Ouna o Waolani kahi i noho ai me* kona mau kiai mau mailuna mai o Keak»hilanL Ika wa i hiki mai ai ua eueu nei a ku ma ka puka o kahi e komo ai ik>ko o «a kuahiwi nei o Konahuanui, aia hoi na aupaa, jtn*Jka lima o Keanue-

ehu keia o ka ihulu, a he puain |X>pola, aole i laha nui ieeia a«ra nii keia paeaina; aia nae keui awa e ulu nei i keia wa nauka o Waia«ra ma Ewa ae nei I ka naanawa i haawt ia ai o keia mau niakana ma ka lima o Keaomelemele a me kona lei pua kou» aia hoi, ua hele aku la ia a hiki imua o ke kuahu a hoomaka aku la oia e kamaiīia Aia nae 1 keia wa a Keaomelemele e kamailio nei, ua wehe ia mai la ka paku, he Kaulaula; aia keia ano kapa mamua pono o ke kuahu kahi i kau ia ai. O keia hoi ka manawa mua loa i ike ia aku ai o Kapo e noho mai ana me kona hiehie nui t a he ku i ka eehia a me ka ilihia ke ike aku i kona mau ano a pau. O keia no ka manawa a Keaomelemele i hoomaka aku aT e olioli, a oia hoi keia mele malalo iho nei: "Noho ana Kapo i ka uluwehiwehl Ku ana iluna o Maohelaia. Ohia ku i Maunaloa, Alohamai Kaulanau la» Eia mai ka ula la—-he ula leo, He waimaka —he mohai na'u ia oe e [Kāpo, O ka Pakulani o Moehaunaiki, E hea -au e—e o oc. M - (0 keia ka unuhi pololei ana o keia puIe, aka t mahopo mai nae o ia a hiki wale mai i ka poe* ao hula o keia au hou, ua laweia na (alani hope o keia mele penei:

"He i£aimafea he mohai na*u ia oe e (Laka, E maliu mai oe, ao hula, aia a Jawe pono inai ka mea . heluhelu ana i keia meie, alaiia, e hlke auanei ke hooiau» iho o Kapo ke akua hula, oiai nona ke kanawai he "inoku lehua a he pii kuahu." A ina o Laka ke akua hula, he keiki oia na Wahietoa, aia kana mau hana a pau ioa ke waiho ia ma kuu aina hanau ma Kipahulu, Maui; he akamai nae oia ma na oleio ana, a he wahi ano kupua no hoi kona.

0 keia ka Keaomelemeie mele i oii mua loa ai. I ka hookuu ia ana aku o ua puaa ehu nei, ua hoio pololei aku la ia a hiki maiaio o ke kuahu, moe iho iluna o kekahi pohaku Aia e waiho ana a o ka make ioa iho la no'ia o ua puaa nei me ke umi oie la; aiwaiwa no hoi ka hana a ka eueu o KealohiianL A make ua puaa nei, ua lilo ae ta ka j lawelawe ana ia Keaoopua ko KeaomeI iemele kanaka ponoL Mahope iho o keia wā i kuene pono iho ai ka noho ana o na |>oe a pau maioko o ua wahi kupanaha nei; a o ka mea nae nona keia moolelo, aia keia ke miki la i ka hoopaa ana i na mele hula, a ke haiakau la na wawae io a ianei, a ke oniom ia na lima ma kona mau aoao a pau ! loa, ma ia ano no oia i hana ai me ka uieu launa ole mai. 1 ka hala ana o na anahuiu eiua, ui iiio na mele a pau i mea oie loa iaia, nolaiia, ua hoomaka o Keaomeiemele e hana pono i ka hula ana, a ma ke ahiahl oia e huia aku ai a hiki i ka poeleeie ana. Pela no a hiki i ka wanaao, aiaila, pau kona hula ana. A pau kona huia a me ka Pupuweuweu ana, oia ka hoonoa ana o ka hula, alaila, hooniaka aku la oia e lele i Niihau e hee ai i ka nalu oiaiia, ieie mai ta a au~ au i ka wai o ka Paoo i Lehua, hoi mai keia moe ma kahi ana e ao ai i ka huno a kuu kona luhL Iaia e moe ana a ala mai i ka auina ia, aia na tei a me na mea a pau ua makaukau ia Keanuenue a me na kaikamahine o ka weielau paii Ma ka iua o ka po, mahope iho no o ka pau ana o ka huia ana, ieie aku la keia hee i ka naiu o Kaiehuawehi ma Waliua i Kauai, a pau kona hee nalu ana, leie mai ia auau i ka wai o K%amo, a hoi mai no huimoe. Pela mau oia e ieie ai i na naiu a me na wai kauiana o Maui, oia hoi ka nalu o t T o ma ke awa ma Lahaina, a me ka wai ma Auwaiawao mauka o Lahaina, a me ka wai o Kapoulu. Pela no ka naiu o Keanini ma ke awa ku moku ma Kapueokahi ma Hana i Maui* a auau i ka wai o Kualihau; ka nalu 0 Puuhele» luu iho no i . wii o Kumaka.