Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 4, 24 January 1885 — Page 1

Page PDF (1.74 MB)

This text was transcribed by:  Kakulu Alameida
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 4 HONOLULU, POAONO, IANUARI 24, 1885.  NA HELE A PAU, 2008

 

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

 

Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puricalia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

 

(Kakauia na ke KUOKOA.)

 

            Ma keia mau olelo hooweliweli a kona makuakane hookama i ka kakou koa opio, aole i ikeia aku nahelehelena kaumaha a ano mae hoi iluna ona, aka, me he la ua moniia kela mau olelo hooweliweli iloko ihi ona a he mau hiona hauoli wale no ke ikeia aku ana maluna ona, nolaila, ku ae la ia a maloeloe a hele aku la imua o kona makuakane, a me ka leo nahenahe i pane aku aia oia: E kuu makua e, aole paha o ke kaena mua, o ka hoao paha ka mua a maopopo na keikikane o makou, oiai he poe mua lakou no’u ma na mea kaua, a he muli hoi au no la kou, a malia paha hoi o ulia wale no ka lanakila ma ko’u aoao, alaila, he au ia no ka laki, a i haule hoi au malalo o ko lakou ikaika, alaila e haalele i kuu kono nan a holoholona e ai, a i ole n aka honua e ale ia’u a nalo e like me kau i hai mua mai nei, a aole no auanei he mau waimaka e kulu iho no kuu make ana, no ka mea owau iho la no kei e ku aku la, ka mea i mauna i ke ole no ka pono o kona aupuni; a ia wa i halialia ae ai ke aloha o kona makua iloko ona. (E hoomanao e na makamaka, aole loa keia keiki i hoikeike no kona mau makua a me na mea i hana ia no kona aupuni, aka ma keia mau kamailio hope ana ona, ua hoomakiliiki aku ia  ia na noonoo o ka Mo ii kea no o kona hiki ana ilaila a pela aku.)

            Ia laua i komo aku ai iloko o na rumi w waihoia ai o na lako kaua, ua halawai koke mai la me na lena ike o ke koa opio na hoiona o kekahi papale kila, ua hoopuniia keia papale me na hulu lelolelo e luhe ana, a i konhinohi ia me na huna daimana a me ke gula, a n aka nani lua ole o keia papale i kaohi ma ii ka alawa ana ae o kona maka mao a maanei, a hoolei pau aku la oia i kona ike maluna o ua papale la, a ma kana hoomaopopo aku, me he la e pii paumi mau ana kona lalapa wena me he ahi la, i ka hulali o na mea hoonani, nolaila komo iho la ka makemake iaia no ua papale la, a lalau aku la ia. Iaia e kilohi ana i ka nani o ua mahiole la, ike iho la ia i kekahi mau hua palapala dala e kau an ma kahi i hoopaaia ai o na hulu lelo a me ke daimana, a penei na hoakaka ana: “O ka mea e kau ana i keia papale i kona poo, e lilo no auanei na tuasani enemi i luahi no ka make, ke ku oia a paio aku imua o lakou. A i makemake ka haku o keia papale e huna in a hua palapala, alaila e hookuu iho i ka pale daimana ilalo, a e pau no kona mana a nalowale hoi kona ikaika.

            Ia Kamahinamalamalama e nana a e heluhelu ana in a hua palapala o ua papale nei, ju an aka Moi me ke kappa kila unahi daimana deragona, hoike aku la i kana keiki, lalau mai la kana keiki a komo iho la, a kau ae la no hoi i ua papale nei, a mamaua ae o kona hookau ana ma kona poo, ua pale mua iho la keia i ka pale daimana a haule ilalo a nalo iho la ua mau hua palapala kupua la. I ka paa pono ana o kona mau pono a pau, ia wai i nana pono ae ai ka Mo ii kana keiki, a ua like me he anela la mailoko mai o ka lua ah ii paumi ia kona enaena.

            Hoi aku la laua nei a halawai pu aku la me ka haku puuku, haawi aku la ia he kauoha iaia e kahea aku i elua lio kaua o ka papaa ekahi, a me he imo la n aka maka ku ana ua mau lio nei; kau ae la laua nei a hele nui aku la no ke kahua paio. Ia lakou i hoea aku ai ma ke kahua paio, lele nui iho la lakou a pau ilalo, a hoi aku la ma ko lakou wahi i hoomakaukauia, a luakaha nui iho la, a no ka hapalua hora paha o ko lakou noho ana, ua kani pohapoha aku la ka o-le a ka haku puuku, e hoouna ana i ka lono in a naita kiai puka he umi o ka Moi e puka mai iwaho o ko lakou mau hale lole no ke kahua paio, a e ku malaila me ka makaukau no na kauoha e haawi ia aku ana. Oiai ka leo o ka o-le e kuu malie aku ana i ka nanahe, ua oili like mai la ua mau naiia kuahinahina la o na poai o Kakela Omaomao me ka hanohano nui, ka poe kae’ae’a a ko lakou Moi i kaena ai he nau tiga inu koko no kona kakela me na mauna, a hala loa aku in a lua huna nui o ka honua nei. Ma o kekahi hoailona i haawiia aku ua ku mai la lakou me ka makaukau no na kauoha e haawi ia aku ana. Ia wa no i oili mai ai kekahi me kana pahi nui e paa ana ma kona lima, a ku ana imua o lakou nei; aole he mau olelo e ae no kana keiki a ma ka aoao hoi o kona mau naita, no ka mea ua hilinai piha oia maluna o lakou ma o ko lakou maamaalea ma na rule o ka oihana kaua a me na mea kaua pu, a ua waiho pu aku oia i kana keiki nana e ike in a hoailona e haawa ia aku ana, e like me na ike ana i waiho aku ai iloko o kona naau; nolaila, i kona wa i ike ai i ka hoaolona a me ka pili ana mai o keia naita, ua hoomaopopo koke iho la ia he kauoha ia iaia e nee aku ma ke kahua paio no ka hui ana me ka hoa paio, nolaila, huli ae la ia a pane aku la i ka Moi me keia mau wahi huaolelo wale no, E nana i ha haule ana o kau keiki nei imua o kou kiai ke hiki ia lakou. A ia wa i unuhi ae @i oia i kana pahikaua a olinolino ana i ka malamalama o ka la, a nee aku la imua o kona hoa paio me ka hiehie nui.

            I keia wa i ikeia aku ai ua mau naita la e kauhaa ana mao a maanei, a hokikakaha ae la me he manu la, a ia laua i hookuene pono iho ai ma ke kulana maikai, o ka wa no ia a ka naita o ka Mo ii waiho mai ai i kana hauna pah! me ke ikaika, a he alu’na n aka naita opio hu an aka makani o ua hauna pahi la ma ko ianei kumu pepeiao o komo aku la ka hapalua o ka pahi iloko o ka lepo. Ike aku la ka naita opio he manawa ia e hiki ai i ke keiki opiopio loa ke hahau aku i kei koa i hoohokala ma o ka puliki paa loa ana o ka lepo i kana pahi, nolaila ku malie iho la oia me k amino aka ana iho oiai ua naita la e kuupau ana i kona ikaika ma ka huki ana i kana pahi me ka puapuahulu nui.

            Hemo ae la ka pahi a ua naita la, a hui hou ae la laua no ka lua o ka manawa, a he olapa ana n aka uila, kapalili an aka wlelau o kana pahi ma kahi he iniha ke kowa mai ka puuwai ae o ka naita opio, oiai ua kakele pololei maila oia i kana pahuna pahi no ka puuwai me ka manao e komo anuanu aku, aka nae he wili’na ana no na Ka Mahina Malamalama, hu hou ana no ka makani malalo o ko ianei poaeae, a komo pu mai la ke poo o ua naita la malalo o kona lima, ia wa keia i hopu iho ai ma ke kani-ai, owiliwili ae la iaia i ka lewa a waiho maokie aku la iaia maluna o ka honua e moe kau a kau, a ku hou aku la no ka lua o ka naita.

            I keia naita i ku hou mai ai, ua ano kau aku la ka weli i ke koena aku on na naita no ka mea, o ko lakou mua i wa iho kau a hooili aku la, oia no kekahi o na pukaua ikaika malalo iho o ke ‘lii a o kona hope aku keia; haawiia mai la kekahi hoailona ia laua, a ia wa i hi ikau ae ai ka laua mau makakila; kaa e aku ‘a no na kamaa n aka ahuna, a pale ae la no ka malihini me ka eleu; waiho hou ia mai la no ka huna pahi, pa no i ka ianei pale hala. Pela no ka hohele ana a ke kamaaina a hiki i ka pii ino o kona ukiuki, ia manawa no i lele mai ai oia me ka ikaika loa oiai kana pahi e walawala ana ma kona poo, a hahau mai la i ka malihini ma ke poo, aka, hoonee koke ae la keia i kana pa’e maluna, a lele liilii ana na pauku ekolu o ka pahi a ka nait kamaaina i kahi e.

            Pii ino ae la ka ena o ua naita la a hiki koke ae la i kana kou kaua, a hahau mai la me ka ikaika, aka, pale ae la ka naita opio me ka ikaika lua ole, a lele aku la ke koi i kahi e. Me ka eleu paa hou ae la ke kou ma ka lima o ka naita a nee hou mai la imu o ianei.

            Ma keia pa’e ana a ke koa opio, ua ike mai la ka Mo ii kona lehia maoli no ma na mea kaua, no ka mea, o kela hauna kou ana i ike aku ai ua kokoke loa iho no ia ma ka poohiwi o ka naita opio, aole he pale’na e hala ai, aka, he lima wale no ka hoi ka mea e pale ai a o ka hala ae la no ka ia. Ma keia hui hou ana o laua, ua hookui ae la ka laua mau mea kaua a puko ae la na ahi mai ko laua mau medela kila ae; i keia wa no i ikeia aku ai ka naita opio e lele ana imua a i hope, a e hoohana ana i kona mau ami me ka eleu, a he mau sekona pokole ma keia hoohali kaua ana, ikeia aku la ua naita nei e waiho mai ana i ka honua, aole kona poo me kona poohiwi hema, a o kona apahu kino wale no ke waiho mai ana. (E na hoa e hoomaopopo, ua palua na mea kaua i kela naita, a he hookah wale no a ka naita opio, a aole no hi i manao ke koa opio e hapala i kana pahikaua me ke koko, aka, i kumu e hoopokole ai i keia paio ana, nolaila ua lawe ko ke no oia i ke ola.)

            Na keia poino nu ii hookau aku i ka maeele anu o ka weli maluna o na naita ikoe o ka Moi, a o ka wa no ia o ua Moi la i kauoha ae ai i kona haku puuku e kahea hou aku i eono haneri o ka papa ekahi wale no, e noho la malalo o ka hounua, a he emoole loa ia i ka puuku ku ana na naita i kauohaia, a pane mai la na alakai eiono o ua mau haneri naita nei, Owai ka olali o nowai hoi ka lanakila o ke kahua paio ou e ka Moi, a owai hoi ia moho o ka la?

            O ka naita o ka hulu elelo, wahi ana. Nohea ia? wahi hou a ka ninau; aole i maopopo kona wahi i hele mai ai, wahi hoi a na wahi kauna naita i koe o ka Moi, a hoakaka pokole aku la lakou elike me na mea i hanaia. He keiki opio ui oia, he ikaika lua ole kona, a aole loa makou i helu ia imu ona a o kana mau hauna pahi ua like me na kikiao makahi iakaika o ka akau mai.

            Aole i pau pono keia mau nune ana kani mai la ka pu a ka puuku e kahea ana e laina na naita, a ua hooko koke ia keia kauoha. I ka makaukau ana o na mea a pau, ua pane mai la ka Mo ii kana keiki: E kuu keiki, e huli aku kou alo imua a nana aku i kou mau hoa paio o keia la; i keia la e ike ai o ii na kuakoko ehaeha o kou makuahine e kau mai ana maluna o kou poo, a ke kiea mai nein a hora hope e hui ai oe me ka uhane o kou mau maku ina ua make iaia, e hahai aku oe ma ia ala. I ka lohe ana o ke koa opio i keia mau olelo a ka Moi, puai mai la k aula ma kona mau papalina a holo ae la ka enaena ma kona mau maka; kani ae la ke o ma kona mau pepeiao a oni pu ae la kona mau aakoko. Lele aku la oia imua o na henari naita e ku ana a pane aku la: (Aole  pau)

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki.

 

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na I ua huna o na Powa.

 

            I ka hiki ana mai o ua kaoo lio ne ii ka pa alii, aia hoi ke koa opio ua makaukau e hookipa ma ii kona makuhonowai alii maloko o kona hale alii, a ua haawi mai la hoi na tausani naita o ka kakou eueu i ko lakou hoomaikai imua o ua alii la ma ka maka hulali o ka lakou mau pahikaua, a ua hele aku la hoi o Kahanuopaineki me kona hiehie nui, oiai hoi e anapa ana kona ka pa kila in a kukuna malamalama o ka la, a ua uhiia hoi kona mau maka me kekahi uhi silica i konohinohiia me na waihooluu like ole, a e kau ana hoi maluna o kona poo he papale kila, i uhiia me na hoailona aliii o na aupuni i lilo mai iaia na hooponopono aupuni ana, oia hoi o Rusia holooka a me Sepania, mamuli o ka lanakila hanohano i loaa iaia in a la hookah koko i aui wale aku la. Hele aku la ia a ku imua o ua Moi la, haawi aku la i kona aloha imua ona, a pela no hoi ua alii la i haawi mai ai i kona aloha ma kona kukuli ana. Kau pono mai la nae kona mau maka me ka haka pono ana maluna o ko ianei mau helehelena, aka, ua poho ia mau manao ana, no ka mea, ua uhiia ko ianei mau maka me ka uhi silica i ole e ike @a ma ii kekahi. Lalau aku la ke koa opio i ka lima o ua Moi la, a kuikui pu aku la, a ua ike koke iho la no hoi ua opio nei, o keia no ka mea nana i hoopakele iaia mai kona liia ana e ke keiki alii o Farani.

            Pii aku la laua nei ma ke alapii o ka hale alii a komo aku la iloko, a ua komo pu mai la no hoi me na ukali o ua Moi nei. I ko lakou komo ana aku a hiki ma ka rami hookipa, kahi a ke kaikamahine alii Ka Ui Pua Rose e noho ana, a i ka wa i ike aku aku ai ua Moi ne ii kana kaikamahine, ua holo aku la ia me ke ku-o-leo nui ana a puili aku la ma kona mau kuli; ua hoohalaia he hora hookah ma keia uwe ana mawaena o ka makua a me ke keiki, oiai, ua loihi na la o ke kaawale ana. Mahope iho o ka pau ana o ka laua uwe ana, ua ninau koke aku la kana kaikamahine iaia, ina paha he pilikia ko ke kulanakauhale alii, ke kumu nana i koi mai iaia e pii malihini mai ma na ululaau a hiki i kona hoea ana mai ma keia kulanakauhale a ka nan in oho ai, ua hole mai la ia; aka, unuhi ae la ia i kekahi lea mailoko ae o ke eke o kona kappa sila, a pane mai la: Na keia wahi apana pepa, nana i koi mai i kou makua nei e hele auwana mai ma keia mau ululaau a hiki iho la i keia kulanakauhale nani a’u e ike nei, @ aia hoi mahea ka mea nona keia nani a me ke kilakila a i ole hoi, o kahi pana keia o kau mea i aloha ai. Ku ae la ua ui nei a pane mai la: O ka mea @u e ike mai la, ka mea hoi e ku nei na kuu aoao akau, oia no ka mea nona keia mau nani, a o ka mea hoi a’u i aloha ai. E wehe ae i kou papale kila a me kou uhi maka, i ike aku hoi au i kou mau helehelena, wahi ana i ke koa opio. Me ka hene aka ana iho o ua opio la, wehe ae la ia i kona papale kila, a, aole hoi i hemo pono ae kona uhi maka, pu-a e mai la k aula lelolelo o kona mau papalina; a i ka hemo loa ana ae, aia hoi kona mau onohi uliuli poniponi iwaena o kona nani hoohie puuwai. Puia ae la ka makuakane o ka Ui Pua Rose, i ka ike ana mai i ke keiki opio o ku aku nei imua ona, ka mea hoi non aka ui ana i ike ai i kona wa opio loa; kulou iho la ia me ka haalulu nui, oiai oia e noonoo ana i kona wahi i ike ai. aka, hopu mai la ke ‘lii opio i kona mau lima, a pane mai la: Ano, e kuu makua, ka mea hoi nana au i hoopakele mai ka amana li kanaka mai a kau hunona, oia hoi ke keiki alii o Farani, ano, ke ike nei au, no’u iho he aie nui ko’u imua ou, a aole hoi e pau ke hoihoi ia ma na mea nani a pau o ko’u kulanakauhale alii nei, aka, na ke au o ka manawa e hai mai no ka pau a me ka ole.

            Me ka haalulu nui, pane mai la ua Moi nei; E kala mai ia’u nei, e kuu keiki, oiai, ke hoike mai nein a kahoaka o kou mau helehelena, he mea oiaio ka’u e ike nei, o oe no ka mea a’u i hoopakele ai mai ka hana puuwai eleele mai a ua kane hoopalau la a kuu kaikamahine, a ke hoike mai nei hoi kou kulana, he alii a he Moi oe i komo iloko o kea hi enaena o ka wiwo a me ka hopo ole, a oia hoi ka’u kumuhana nu ii hiki mai ne ii kou ihi kapu nei e kea lii opio. Wehe ae la ia i ka leta e paa ana ma kona lima, a haawi mai la i ka opio. Heluhelu iho la ia i ua leta nei, a ike iho la in a manao a pau mai ka mua a i ka hope. a o ua leta la hoi, na ke keiki alii mai no ia o Farani. Ike iho la ua opio ne ii keia mau mea, oia hoi e kauoha mai ana i ka Ui Pua Rose e hoi aku no ka mare ana; a ina e hooko ole ia keia kauoha a hala na pule elua mai ka la e loaa aku ai, alaila, e kii mai no ia e luku ia Arabia holookoa me ka mainoino nui. Nolaila, ku ae la oia iluna me ka hene aka ana iho, a he me hoopohihihi loa ia i ka manao o ka makuakane o kana aloha, me kona nalu ana iho: Ka, he mau mea aka waleia no ka hoi keia mau mea hoomaka’uka’u e keia keiki opio, o ke kii ana mai e luku ia makou, Haawi aku la ka opio i ua leta ne ii kana aloha, aka, ua lilo nae ia mau mea iaia i mea hopohopo nui nona, aka, ua hoopau ia nae kona mau manao ana pela mamuli o ka hoomalielieia ana e kana aloha. Mahope iho o keia, ua hoomakaukau ia na mea ai e pono ai ka malihini, a ua hoi pu aku la no hoi ka ohana alii no ka hoohanohano ana i ka papaaina a ka Moi o na aekai o Arabia.

            Ua hookuu ia aku la ke anaina e hoi i ko lakou mau home iho, a pela pu no hoi me na tausani naita i ko lakou wahi hoomoana. Ua noho iho ka ohana alii me ka maluhia, a no kea lii opio Kahanuopaineki hoi, ua hoohala mau oia ikona manawa ma ka laua mau ana me kona haku puuku, no ka hoonohonoho ana i ko laua mau puali naita no ka wa e lele kaua ia mai ai e na enemi. A hala he elua la, ua hoomakaukau iho la ka huakai alii e iho i kai o ke kulanakauhale alii o ka Ui Pua Rose. i ka makaukau pono ana, ua wae ae la o Kahanuopaineki i kona mau ukali, oia no hoi kona mau ukal@ mua i hele ai i Sepania he 21, a oia no hoi ka 22. Ua kai aku la ka huakai alii mai ka pa alii aku, a e welo haaheo ana hoi ka hae alii o Arabia i ke aheahe makani huihui o ua waokele kupaoa la i ke onaona o na pua, a komo aku la iloko o ka ululaau. I ka uhi ana mai o ka malu po, ua hoaumoe iho la lakou malalo o ka malumalu o na ululaau, a i ka wehewehe ana o kai ao, ua iho aku la lakou, a no ka pa alii ka pahu hopu. No eha hora o ko lakou nee ana, ua kaa hope ae la ka ululaau, a ikeia aku la ke ku mai o ke kulanakauhale alii o ka ui o Arabia me ke kilakila. Ma keia wa o lakou ne ii hemo aku ai mawaho o ka ululaau, ua ike koke ia mai la lakou e ka ohana ‘lii o ua kulanakauhale la, a ma o ko lakou ike ana ma ii ka hae kalaunu o Arabia, ua hiki ia lakou ke koho mai, o ko lakou Moi no ia a me kana kaikamahine alona, ka mea hoi i manano ia i hooilina no ke kalaunu; aka, ike mai la nae lakou he lehulehu loa lakou e iho mai nei, a he mea hoi ia na lakou e nalu iho ai: Ka; aole hoi lakou i nui loa i pii ai, a he nui lo aka hoi ke hoi mai.

            I ko lakou nei kokoke ana aku i ka pa alii, ua makaukau na alii a me na tausani naita e hookipa aku ia lakou nei me ka hanohano nui. A aole hoi i ikeia mai o ka naita puuwai ahi keia e iho pu aku nei me ko lakou. Moi a me kana lei, No kekahi kumu, aole hoi e ike ia aku na maka o Kahanuopaineki, oiai ua huna oia i kona mau helehelena mai ka ike ia ana mai e kekahi, a he mea ia n aka lehulehu e kuihe ai ka manao no ia mea. i ke komo ana ‘ku o ka huakai alii iloko o ka pa alii, ua hookani ia mai la na mea kani o kela a me keia ano, a e mele ia mai ana hoi ke Mele Lahui a i ke kuu ana iho o o keia mau mea kani, ua lele iho la lakou nei mai ko lakou mau lio iho, a komo aku la iloko o ka hale alii. Ke haawi mau nein a tausani o na tausani makaainana o ua ui ne ii na hoomaikai palena ole maluna ona a me ka Moi, a heaha la ka kakou koa i ko lakou manao ana. I ke komo ana aku o ua mau alii opio nei, oiai e kuikui pu ana laua, ua komo pu aku la no hoi me kona mau ukali, a hiki aku la no hoi lakou nei ma ka rumi hookipa, oiai e alakai ia ana e ka makuakane o ua ui la, kahi hoi a ka ‘ohana alii e noho ana ma ke makaukau e apo ma ii ko lakou Moi a me kana lei me ke aloha. I ka ike ana mai o ka makuahine i kana lei he keiki ua puili mai la ia me ka haawi ana in a leo uwe o ke aloha keiki, pela i hoohala ia ai he manawa loihi no ka ohana alii e noho mumule ai me ke kaumaka; a e kukuli ana hoi kela a me keia imua o ke kama aliiwahine, a e haawi ana hoi in a hoomaikai ana imua ona.

            Aka, me ka leo nu ii pane mai ai ka makuakane o ua ui la imua o ka oha alii: E haawai ae i ko aoukou hoomaikai ana imua o ka opio puuwai ahi o na mauna hui o Arabia nei, ke alii o na alii, a o k aMoi hoi in oho mana maluna o na tausani naita he lehulehu, a o ua ui la auanei ka mea nana e papahi i ka lei alii o ko’u aupuni nei. Ia wa, kulou like mai lakou a pau imua o ka kakou opio; aka, poha aku la kona leo waimeli i ka i ana aku: Mai kukuli mai oukou imua o’u, aka, imua o ko oukou aliiwahine opio ko oukou haawai ana in a hoomaikai palena ole, oiai oia ke alii, a he kanaka aku au. (Ua huna keia i kona ano alii elike me kon huna ana i kona mau helehelena.) Ma keia ka-u-a ana aku a ke alii opio no ke kapai ana ae in a hoomaikai ana a ka ohana alii mai ona aku, aole nae i hooko ia kana olelo, ua kukuli mai la no lakou elike me ka leo kauoha a ko lakou Moi, a aole hoi e hiki ke pale ae ia leo. Mahope iho o ka pau ana o ka launa aloha ana, ua hoomakaukauia na mea e pono ai no ka hoopiha ana i ko lakou mau houpo lewalewa, a haule ‘ku la lakou paina, a ua hoohanohanoia hoi kei papaaina e na heonimana a me na lede, a me ka poe hanohano i konoia.

            Mahope o ka pau ana o ka paina, ua hoi aku la ke anaina no ka rumi hookipa, a malaila hoi ka Mo ii huai pau ‘ku ai i kona moolelopiha mai ka mua a i ka hope, a hiki i kona hoea ana aku ma na paia laahia o ka hale alii o ua opio nei, a me ka hui aloha ana me kana lei, a me kona ike maka ana hoii ka nani o ia kulanakauhale. No keia mea, ua poiha hauoli ke anaina. Ma ia hope iho, ua haawi ia ma ii ke koa opio na hoomaikai a me na hulo ana no ka hauoli. Ku ae la ka Ui Pua Rose, a lalau mai la i ka lima o kana aloha, a ukali pu aku la no hoi ko laua mau ukali. Hele aku la lakou a ma kekahi rumi, ua kamailio aku la ke kaikamahine alii i kana aloha: Ano, a na naita, eia ka rumi no oukou e wehe ai i ko oukou mau aahu kila, a pela pu no hoi me oe e kuu aloha, eia aku ko kaua rumi, a e wehe aku hoi. Ia wa, kani aku la k abele, a weheia mai la ka puka o ua rumi nei e ke kiai puka, ia wa no i komo aku ai laua nei. Wehe ae la ke kama aliiwahine i kona aahu, a pela pu no hoi me ianei. Hele aku la laua no ka rumi auau, a i ka pau ana o ko laua auau ana, ua hoi aku la laua no ka rumi komo kappa, a i keia wa no hoi i ku aku ai keia i kana Buke kupua, no ka haawi ana ma ii mau aahu no laua, a ua hookoia hoi keia kauoha. Ua kahiko iho la laua a paa ko laua mau aahu, a kakali aku hoi o ko laua mau ukali.

            I ka makaukau ana o na ukali, ua komo mai la lakou a hoopuni ae la i ua mau opio nei, a ku ae la no hoi laua nei a kai aku la lakou no ka rumi hookipa, akhi hoi a ka ohana alii e hoolohe ana in a olelo a ka Moi. I ko lakou hiki ana aku, ua ike mai la lakou i keia keiki lua ole o ka ui, a he alii nui hoi kona ano, oiai, e kau ana na hoailona like ole ma kona umauma, a ua hoomaka mai la lakou e haawi ma ii ko lakou mau hoomaikai ana imua o laua nei, a pela no hoi laua nei ipanai aku ai imua o lakou ma ia haawina hookah. (Aole i pau.)

 

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELA

 

-- KA PUA NANI IUIU O—

Kealohinana, Kahiapaiole Nuumealani a me

Kuaihelani; ka me nana i uneune ia

Konahuanui a kaawale o Waolani

ka aina o ka poe eepa a pau i noho ai.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana

Mose Manu, no ke Kuokoa.

 

            Pela no ma Hawaii, hee oia i ka nalu o Huia ma Hilo, auau i ka wao o Waianuenue, a ma ia ano mau oia i hana ai, pela wale no a hiki i kona kokoke ana e uniki. I kona maamaa loa ana ma keia hana, ua pau kona hele ana ma ia mea, a noho paa iho la ia ma kahi ona e ao ne ii ka hula, a oia ka wa i hele aku ai na aheahe welelau makani o kona leo maluna o na kuahiwi, na pali, na awawa, na maka lae a me ka moana nui akea, na ale ahiu e waiho mai nei apuni o kei paemoku holookoa, a ke pii la iloko o ka lewa, a ke hoolai malie la i Kealohilani.

            I ka lohe ponoia ana o keia leo hula e na kanaka a pau o kei paeaina, ua lilo ia i mea uluhua loa ia e na mea a pau, a ua hiki ole kahi poe he hiamoe. Na keia leo hula no o ua Keaomelemele ne ii kii aku i ko laua kaikunanae e noho pu la me Poliahu ma Mounakea i Hawaii, elike me na mea i olelo ia main a helu i hala, a me kei leo hookah no hoi i kii aku ia Paliuli a loaa i Kauai. a hala he mau la mahope mai, ua oi pakela loa ae ka nani a ma ka honehone o Keaomelemele.

            O ko Kona nei poe kanaka a me na Koolau, eia lakou ke huli hele nei, a ke holomoku nei  na kane a me na wahine a ke huli nei lakou maluna o Konahuanui, lohe no nae lakou i ka leo maloko o keia kuahiwi, aka, aole nae e hiki ia lakou ke ike pono aku i ka mea non aka leo e hula nei, no ka mea, ua hao ka mana o kane ma a me ko laua kaikuahine Keanuenue. Ke ike ae la no oe e ka mea heluhelu i ka uleu o ka leo o ke kaikamahine o Kealohilani, elike me na hoouluhua ana a ka leo hula o ka mea nona keia moolelo, in a kanaka o Oahu nei, pela no na kanaka i holo mai ai mai Hawaii mai a me Maui, Molokai, Lanai, Kauai, a me Niihau, maluna o na waa, a ua pani paa ia e na waa na aekai o Kona nei mai ke kaha o Maunalua a hiki i Kou nei, a mai na waa mai hoi o Kauai a me Niihau ua pani paa ia ka nuku o Puuloa mai a hiki i Kahakaaulana, aole o kana mai ka nui o na waa a me na kanaka i hele mai e ike i ka mea no na ka leo e ahai ia e na welelau makani aloha o Waolani. 

            I keia wa o na poe malihini o na wahi e ae a pau e noho ana ma Kona, Oahu nei, a hala kekahi mau la, aia hoi, ua hoomaka koke no lakou e hele e huli i ka mea non aka leo e ulele nei iloko o ka lewa holookoa, a ua ho-a-a ia na kanaka me ka loaa ole o kahi e lihi ike aku ai la hoi, a ua hiki no hoi ia kakou ke panai aku i keia mau olelo:

            “O ka leo, ka leo o Iacoba,

            Na lima, na lima o Esau,”

Ma keia wahi, e pono kakou e olelo no Paliuli a me kana mau aikane a me ka poe Olohe hula o Kauai mai.

            I ko Paliuli ma hiki ana mai mai Kauai mai a noho maluna o Waolani me Kane ma me kana mau aikane a me kona mau hoahele a pau, aia hoi, ua oi ae ko Paliuli mau ano a pau loa i kona wa mamua loa a laua i hui pu ai me kona kaikunane kane, a he huapala maopopo ko Paliuli mau hiona o keia wa. Ia lakou e noho pu ana me Kane ma, ua oluolu ia o Paliuli ma e Kane, e hoikeike mua ia aku lakou imua o Keaomelemele, mamua o ka ike ana o na mea a pau iaia.

 

            A holopono kei mea, ua kauoha aku o Kane ia keanuenue, e hoomakaukau i wahi no ka poe malihini e noho aku ai e makaikai maloko o Kahuwalanwai, ua ae o Keanuenue i keia olelo; aole no hoi i liuliu iho, ua makaukau me ka eleu, a mahope iho o kei manawa i ku aku ai o Keanuenue ia Paliuli ma e hele mai, a ia lakou i komo aku ai ma Keanaakamano, ua ho-a ia na ihoiho kukui he nui wale i kukulu lalani ia ma na aoao o ke alanui e hele aku ai a hiki imua o ke kuahu hula, a he kauluwela maoli o loko ke nana aku. Ia lakou nei nae i komo aku ai, ua lawe ae la o Keanuenue ia lakou nei ma kahi e ae, kahi e ike ole mai ai o Keaomelemele ia Paliuli ma. Ia lakou ne no e nana pono ana in a mea a pau o loko me ka eehia nui, aole no hoi i liuliu iho, lohe ia aku la ke kapalili mai o ka leo o ua kupueu nei, me he ulili holoholo kahakai la, a no ia wa no, ua weheia mai la ka paku a ike ia aku la ke kuahu hula me he ua komo la e halii paa ana iluna o ka ili o ke kai, a me he auuenue la e pipio ana iloko o ka lewa.

            Aia i keia wa i poha mai ai ka leo o ua hiwahiwa nei o Kealohilani ma ke olioli ana mai i keia mele:

            “O na lehua wale i Kaana,

            Ke kui ae la ua lawa,

            He lei no ka wahine o Kapo,

            O Kapo alii nui o ia moku,

            Kiekie---haahaa---

            Ka la o ka ike e ike ai,

            He ike kumu---he ike lono,

            He ike puawa---hiawa.—

            Ka ike e ke akua---e---

            I lona oe----.”

 

I ka hookuu ana aku o Keaomelemele i kona leo olioli, ua ikeia aku la na kaimahine o ka welelau pali e lawe ae !na in a owili lei ahihi a me ka pua kou a hoolei aku la maluna o ua eueu nei o Waolani. O keia ka wa a Paliuli ma i hoolei pau loa aku ai i kolakou mau nana ana. O keia no hoi ka manawa a Keaomelemele i hele ae ai aku mamua pono o ke kuahu hula, a o ka hoomaka aku la no ia e ulele kona mau wawae me he mea la aole i pa kona mau wawae iluna o ka moena, a me ao opua la e one mai ana i ka moana, kau a mea o ke Akamai launa ole ma ii ka hula Olapa, aia oia ke lele nei ma na wahi a pau o loko o ua kuahiwi nei o Konahuanui a me Waolani; ia manawa, ua kaili lilo loa ia aku ai na manao a pau o ko Kauai poe Olohe hula a pau loa a me na aikane a kona kaikuana, aole a lakou mea e hana aku ai, a ke iniki aku a iniki main a poe Olohe hula, a ke lu aku a lu mai hoi na aikania Paliuli. Pela wale no lakou i hana ai a hiki wale no i ka pau ana o ka hula; mahope iho o kei wa i haawi ia ai na ike aloha ana mawaena o Paliuli a me kona pokii me na kulu waimaka, a me na aikane no hoi a lua. A pau ka uwe ana, ua hahai aku la o Keaomelemele i kona moolelo o kona hele ana mai, kona ike ana ia lakou ma na pali o Kauai, a me ko lakou honi @na i kea la o ke tiele, a ua hahai pu aku no hoi oia i hiki ana ma Hawaii a ike i ko laua kaikunane e noho ana me Poliahu, a me kona hoi ana mai a noho me Kane ma, a ao wale ai ao oia i ka hula; a pau kana mau olelo ana, hoomaka iho la lakou e kauka no ka hoomaka ana e uniki ka hula, a holopono ia lakou na olelo ana, ua hoolilo ia na Olohe i mau mea hoopaa, a o Paliuli, Hiilaniwai; Maluaka, a me Maunahina, he mau poe hula pu me keaomelemel, a holopono keia mau manao o lakou a pau me ka ae mai o Kane ma. Mahope iho o keia wa, ua hoomaka koke ka poe olohe hula e ao i ka hula a me Paliuli ma i ka po a me kea o no ke anahulu hookahi me na la keu ekolu; a o keaomelemele hoi ua noho malie mai oia a nana pono aku i kea o ana mai a kona hanau mua me ka laua mau aikane a me na poe olohe, a na Hiilaniwai a me Maunahina i hoikeike ma ii kea no o ka hula o Kauai imua o Keaomelemele. Mahole iho o ka pau ana o ka hula ana, ua hoomakaukau ia na pono a pau no ka puka ana aku o ka hula.

(Aole i pau.)