Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 4, 24 January 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

KA PUA NANI lUIU O Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolani ka «ina o ka poe eepa a pau i noho ai.

Hoopukaia e ka Haku Aīooklo hiuh»a Mose Manu t no ke Kuokoa. Pela no ma Hawaii, hee oia i ka nalu o Huia ma Hilo, auau i ka wai o Waianuenue, a ma ia ano mau oia i hana ai, pela wale no a hiki i kona kokoke ana e uniki. I kona maamaa loa ana ma keia hana, ua pau kona hele ana ma ia mea, a noho paa iho la ia ma kahi ona e ao nei ika hula, a oia ka wa i hele aku ai na aheahe welelau makani o kona leo maluna ona kuahiwi, na pali, na awawa, na maka lae a me ka moana nui akea, na ale ahiu e waiho mai nei a puni o keia paemoku holookoa, a ke pii la iloko o ka lewa, a ke hoolai malie la i Kealohilani.

I ka lohe ponoia ana o keia leo hula ena kanaka a pau o keia paeaina, ua lilo ia i mea uluhua loa ia ena mea a pau, a ua hiki ole kahi poe ke hiamoe. Na keia leo hula no o ua Keaomelemele nei i kii aku iko laua kaikunam e noho pu la me Poliahu ma Maunakea i Hawaii, elike me na mea i olelo ia ma na he\u i hala, a ma keia leo hookahi no hoi i kii aku ia Paliuli a loaa i Kauai. A hala he mau la mahope mai, ua oi pakela loa ae ka nani ame ka honehone o Keaomelemele.

0 ko Kona nei poe kanaka a me na j Koolau, eia iakou ke huii hele nei, a ke holomoku nei na kane a me na wa-1 hine a ke huli nei lakou maluna o Ko nahuanui, iohe no nae iakou i ka leo | maioko o keia kuahiwi, aka, aole nae e! hiki la iakou ke ike pono aku i ka mea nona ka leo e huia nei, no ka mea, ua hao ka mana o Kane uia a me ko laua kaikuahine Keanuenue. Ke ike ae la no oe e ka mea heiuhelu i ka uleu o ka leo o ke kaikamahine o Kealohilani. Elike me na hoouiuhua ana aka leo hula o ka mea nona keia mooleio, i na kanaka o Oahii nei. peia n? na kanaka i holo mai ai mai Hawaii mai a me Maui, Molokai, Lanai, Kauai, a me Niihau, maluna o na waa, a ua pani paa ia e na waa na aekai o Kona nei mai ke kaha o Maunalua a hiki i Kou nei, a mai na waa mai hoi o Kauai a me Nii hau, ua pani paa ia ka nuku o Puuioa mai a hiki i Kahakaaulana, aole o kana mai ka nui o na waa a me na kanaka i hele mai e ike ika mea nona ka ieo e ahai ia e na weielau makani aioha o Waoiani. IKEIA. wa a na poe malihini o na wahi e ae a pau e noho ana ma I Kona, Oahu nei, a hala kekahi mau ia, j aia hoi, ua hoomaka koke no lakou e hele e huii i ka mea nona ka ieo e ulele nei iloko o ka lewa holookoa, a ua ho-a-a ia na kanaka me ka ioaa ole o kahi e iihi ike aku ai ia hoi, a ua hiki no hoi ia kakou ke panai aku i keia mau olelo:

"O ka leo, ka leo o lacoba, Na lima, na lima o Esau." Ma keia wahi, e pono kakou e o!e!o no Paliuli a me kana mau aikane a me ka poe Olohe hula o Kauai mai. I ko Paliuli ma hiki ana mai mai Kauai mai a noho maluna o Waolani me Kane ma me kana mau aikane a me kona mau hoahele a pau, aia hoi. ua ei ae ko Paliuli mau ano a pau loa i

kona wa mamua loa a laua i hui pu ai me kona kaikunane kane, a he huapala maopopo ko Paliuli mau hiona 0 keia wa. Ia lakou e noho pu ana me Kane ma, ua oluolu ia o Paliuli ma e Kane, e hoikeike mua ia aku lakou imua o Keaomelemele, mamua 0 ka ike ana o na mea a pau iaia. A holopono keia mea, ua kauoha aku o Kane ia Keanuenue, e hoomakaukau i wahi no ka poe nulihini e noho aku ai ejnakaikai maloko o Kahuwailanawai, ua ae 0 Keanuenue 1 keia olelo; anle no hoi i liuliu iho, ua makau* kau me ka eleu, a mahope iho o keia manawa i kii aku ai o Keanuenue ia Paliuh ma e hele mai, ala lakou i komo aku ai ma Keanaakamano, ua ho-a ia na ihoiho kukui he nui wale i kukulu lalani ia raa na aoao o ke alanui e hele aku ai a hiki imua o ke kuahu hula, a he kauluwela maoli o loko ke nana aku. Ia lakou nei nae i komo aku ai, ua lawe ae la o Keanuenue ia lakou nei ma kahi e ae, kahi e ike ole mai ai o Keaomelemele ia Paliuli ma. Ia lakou nei no e nana pono ana i na mea a pau o loko me ka eehia nui, aole no hoi i liuliu iho, lohe ia aku la ke kapalili mai o ka leo 0 ua kupueu nei, me he ulili holoholo kahakai la, ano ia wa no, «a weheia mai la ka paku a ike ia aku la ke kuahu hula me he ua koko la e halii paa ana iluna o ka ili o ke kai. a me he auuenue la e pipio ana iloko o ka lewa.

Aia i keia wa i poha mai ai ka leo o ua hiwahiwa nei o Kealohilani ma ke lioli ana mai i keia mele : "O na lehua wale i Kaana, Ke kui ae la ua lawa, He lei no ka wahine o Kapo, O Kapo alii nui o ia moku, Kiekie —haahaa—■ Ka la o ka ike e ike ai, He ike kumu—he ike lono, He ike puawa—hiawa, Ka ike e ke akua—e X lono oe I ka hookuu ana aku o Keaomelemele i kona leo olioli, ua ikeia aku la na kakamahine oka welelau pali e lawe ae «na i na owili lei ahihi ame ka pua '<ou a hoolei aku la maluna oua eueu aei o Waolani. O keia ka wa a Paliu* (i ma i hoolei pau loa aku ai i ko lakou mau nana ana. O no hoi ka maaawa a Keaomelemele i hele ae ai a <u mamua pono o ke kuahu hula, a o ka hoomaka aku la no ia e ulele kona nau wawae me he mea la aole i pa kona mau wawae iluna o ka moena, & me

ao opua la e oni mai ana ika moana, kau a mea o ke akamai launa ole mai i <a hula Olapa, aia oia ke lele nei ma na wahi a pau o loko o ua k'iahiwi nei 0 Konahuanui a me Waolani; ia manawa, ua kaili lilo loa ia aku ai na manao a pau o ko Kauai poe Olohe hula a t jau ioa ame na aikane a kona kaikuaina, aole a lakou mea e hana aku ai, a ke iniki aku a iniki mai na poe Olohe hula, ake lou a"ku a lou mai hoi na aikane a Paliuli. Pela wale no lakou i hana ai a hiki wale no ika pau ana o ka hula; mahope iho o keia wa i haawi ia ai na tke aioha ana mawaena o Paliuli a me kona pokii me na kulu waimaka, a me na aikane no hoi a laua. A pau ka uwe ana, ua hahai aku la o Keaomelemele i kona moolelo o kona hele ana mai, kona ike ana ia lakou ma na pali o Kauai, a, me ko lakou honi ina ike ala oke Tiele, aua hahai pu iku no hoi oia i hiki ana ma Hawaii a ike i ko laua kaikunane e noho ana me Poliahu, ame kona hoi ana mai a noio me Kane ma, a ao waie ai »o oia i <a hula; a pau kana mau olelo ana, hoomaka iho la lakou e kuka no ka hoooiaka ana e uniki ka hula, a holopono. ia lakou na olelo ana, ua hoolilo ia na Olohe i mau mea hoopaa, a o Paliuli, Hiilaniwai; Maluaka, a me Maunahina, he mau poe hula pu me Keaomelemele, a holopono keia mau manao o takou a pau me ka ae mai o Kane ma. 1 Mahope iho o keia wa, ua hoomaka koke ka poe olohe hula e ao i ka hula a me Paliuli ma i ka po a me ke ao no ke anahulu hookahi me na la keu ekolu; a o Keaomeiemeie hoi ua noho maiie mai oia a nana pono aku i ke ao ana mai a kona hanau mua rae ka Laua mau aikane a me na poe oiohe, a na Hiiianiwai a me Maunahina i hoikeik* mai i ke ano o ka hula o Kauai imua o Keaomelemele. Mahope ibo oka pau a»a o ka hula ana, na hoomakaukau ia na pono a pau no ka puka ana aku o ka hula. (AoU