Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 5, 31 January 1885 — Page 1

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Kawika Makanani
This work is dedicated to:  Emily Salai I Makanani

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 5. HONOLULU, POAONO, IANUARI 31, 1885. NA HELU A PAU, 2009

 

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

 

Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puricalia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

 

(Kakauia no ke KUOKOA.)

 

E NA HOA hoopapa, ma ko oukou ano he poe i ailolo ma o ka paulehia i ka lawelawe ana i na mea kaua, a he mau naita maopopo hoi i hilinai nui ia e ko oukou Moi nei, e lawe ana anei oukou i ka oukou mau mea kaua a paio mai me a ʻ u ma ka rula? I keia wa a ke koa opio i ninau aku ai, ua loheia aku la na leo olowalu o na naita e hooia mai ana i kana ninau. Iloko o ia manawa e ikuwa ana na leo aole loa i hoopalaleha ka haku puuku i kana apana hana, aka, kau ae la oia i ka pu ma kona waha a kani pohapoha aku la, oiai oia e hoonakolo ana i na paia lewa me ka leo o kana pu, e haawi ana hoi i ka hoailona hoomakaukau no na aoao a elua, a ia wa i ikeia aku ai ua mau lae-oo nei e hookuene pono iho ana, a emoole haawi hou ia mai la ka hoailona no ka hui ana o na aoao a elua, a ia wa i hoomaka mai ai na naita o ka Moi e lele aluka mai maluna o ka naita opio. Ike iho la ka naita opio aole keia poe i lawe maoli i ka rula o ka paio ana, o ke ku pakahi ka mea i kauohaia e ka Moi, aka, ma keia lele aluka ana, ua hooi loa ia ae la kona inaina i na ae apuhi wale ana a ua poe naita la, nolaila, me ka eleu oia i hookuemi hope mai ai i kona lio, a ia wa oia i haawi pau ae ai i na kui kepa maka opi o kona lio, a me he imo ana la na ka maka haule ana keia iloko o ke aluka on na naita a haawi pau ae la i ka ikaika o kona mau olona, oiai kana pahi e niniu poahi ma na aoao a pau o kona lio, a e hina ana na lio a me na koa pu me he palaoa la imua o ka pahi kakiwi; a he aneane paha e hapalua hora keia kaua hahana ana, ua ikeia aku la na lio a me na naita pu e ahu mokaki ana i ka honua, a o ka naita opio wale no ke ku mai ana.

Ku iho la ke koa opio a nalu iho la, pehea la keia poe i manao ai e lele aluka mai maluna o ka mea hookahi a hoao no hoi e uhaki i ka rula o ka oihana naita. Laia no e nalu ana, ike aku la oia he mahele naita hou e holo pololei mai ana iaia, no ka mea, o kela poe e ahu a lala kukui la malalo o kona mau kapuai he hapalua ia o na haneri naita i kauohaia ʻ i, a o ke koena keia e holo mai nei. Iloko o kela wa ua like oia me ke tiga makuahine i ka wa e laweia ai kana keiki; hoohuli pono ae la oia i ke poo o kona lio a hookele pololei aku la no kahi a ka puulu lio e holo mai ana. Emoole, halawai ae la lakou i kahi hookahi, halakau ae la na mea kaua, puko ae la ke ahi o na medala kila, a kani oeoe ae la i ka lewa, e hoouna ana i ka lono iloko o na lua huna o na powa, o Ka Mahina Malamalama ka moho, o ka la me ka olali o ke kahua paio. He manawa uluaoa loa keia, e hahau ana mao a maanei, e haule ana ka poe i eha a make, a i ka mao ana ae o na leo haukawewe o na mea kaua, aole loa hookahi o na naita o ka Moi i ikeia mai e ku aku ana, aka, o ke koa opio wale no i hele a paumaele me ke koko o ka poe i lukuia me ka oi o kana pahi. Ike mai la ka haku puuku i keia poino nui o na naita, nolaila hookani hou ae la oia i kana pu, a emoole ku ana he mau haneri naita hou. O keia mau naita i kaheaia, ua makemake ia lakou e hookaawale aku i ka poe i make a eha no hoi, a ua haawiia aku la na kauoha e like me ia, a he manawa pokole loa ua hookaawale koke ia e like me ke kauoha.

I keia manawa a ke koa opio e ku nei, ua auhee aku la na hiona o ka inaina maluna ona, hala ae la na manao uluku o ka huhu, a hoi pono iho la ka noonoo ana no ke aloha, ka minamina, a me ka hoahewa loa ana no kana mau hoopai weliweli i hookau aku maluna o na naita o ka Moi, a o kona mau hoa paio hoi. I keia mau noonoo like ole e ala mai nei iloko ona, nolaila, hele pololei aku la oia imua o ka Moi kona makuakane hookama, a kukuli iho la ma kona mau kuli, a me ka leo o ka walohia oia i pane aku ai: E ka Moi e noho alii ana maluna o na lua huna nui o ka honu, ano, eia au he pio nau iloko o keia hora; o na hoopai mainoino loa a ʻ u i hookau aku maluna o kou mau haneri naita, oia ka kuu naau e hoahewa nei; aole me ka waiwai he nui, aole me ka ikaika lua ole e loaa hou ai ia ʻ u ko lakou mau hanu ola makamae; nolaila, ua manao au e haawi aku i ko ʻ u kino e make i panai no ko lakou mau ola pakahi i kailiia ae e ka ʻ u pahikaua menemene ole; aka, ina e loaa ke aloha ia mai e kou ihi kapu e ka Moi e loaa ia ʻ u ke kalaia, alaila, o kau mea e pane mai ai oia ka ʻ u e hooko ai. I keia wa i pane mai ai ka Moi, me ka pahola koke ana mai i kona mau lima i ka opio e kulou ana: E ke keiki nona ka ikaika lua ole, ka mea a ʻ u i manao he opala imua o ko ʻ u mau tiga inu koko, ano e ku ae iluna, no ka mea, o kahi au e kukuli la aole loa i kupono no kou kulana. O keia ka la ou e lilo ai i keiki na ʻ u, a e hookau pu ia aku ai ka inoa naita maluna ou. Ano ua haulehia ko ʻ u mau kae ʻ ae ʻ a i kou ikaika lua ole, e ku ae a hoi mai me kou makua no ke kakela, no ka mea apopo e haawi ana au he ahaaina hauoli nui. O ka haulehia ana o ko ʻ u mau pukaua, o ko ʻ u haulehia ana no ia. No keia mau olelo a ka Moi, ku ae la ia a hoi nui aku la.

Ia lakou i hoea aku ai i ka hale kakela, ua malama ae la ka Moi he ahaaina hauoli no kana keiki, a kauoha pu aku la oia i kona haku puuku e kahea aku i elua haneri lede iloko o na ana huna, a he mea ole ia i kana haku puuku ma ka hooko koke ana i na kauoha, a oiai na lede nohea hoi e nanea ana me ka manaolana ole ae he mau hauoli ke malama ia ana, hone ana ka leo o ka o-le, a ia wa koke no ua makaukau ae la na mea a pau, oiai hoi ka leo o ke o-le, a ia wa koke no ua makaukau ae la na mea a pau, oiai hoi ka leo hone o ka pu e kani kapalili ana me ka nahenahe i ko lakou mau pahukani a e loku ana hoi me he lia ana la no ka ipo i ko lakou mau puuwai pakahi.

I ua mau lede nei e hoonanea iki ana, no ka lua o na kauoha, ku ana he elele me kona nani nui, a hoike aku la e like me ke kauoha a ka Moi, a nalo aku la, uleu koke ae la na lede a ku ana me ko lakou nani nui. Aia hoi iloko o keia pohai o na whaine ka ihuanu ʻ Wasuviana ʻ ka ui nohea puuwai waipahe o Etineboro, a o ka ui hoi i kapa ia ka opuu daimana o na lua huna.

I ko lakou luana pono ana iho, e nanea ana hoi i ka pa kolonahe mai a na ahe kehau, aole loa lakou i manao mua e hiki mai ana ka mea nona keia ilihia, a na kona nani auanei e pahola ae i na kipona a ke aloha a me ka hoohie maluna o lakou pakahi. Ua makaukau na mea a pau, aia ae la na puali o na mea kani ma ko lakou wahi, a ua hoohiwahiwaia hoi ka rumi ahaaina me na mea nani a me na luhiehu hoi o ka waokele, a eia pu hoi ua mau ihuanu nei ke hilinai nui la ia Puna kalele ia Kau iloko o ua keena la, a e kali ana hoi no ka manawa e malama ia ai na hauoli o ka la.

I ka hiki pono ana ae i ka manawa, ua kuupau ia mai la na leo hone o na mea kani, a e wawalo ana hoi na leo wailohia o ka hauoli, i keia wa i komo mai ai ka naita opio me ka hiehie, a ia wa no i hoalii iho ai ka meha maluna o na mea a pau, oiai na lede e lou iki ana kahi i kekahi no ka nani lua ole o keia naita opio, oiai ka nani kilakila o ka kakou koa e hoonaue ana i ka puuwai o ka ui nohea o Etineboro, a me he la o na lia ana a pau o ua ui la, ua komo kulipolipo aku no ia iloko o ke aloha kakia, a he mea hiki ole i keia makapeni ke hoike ae o ua ui la wale no ka i loaa me ia mau haawina, aka, o lakou no a pau pulu, a he mea hiki ole hoi ke huna iho i na iini walania o ko lakou mau pnuwai pakahi ke hoomaoe wale ae no hoi i keia mau wahi kananae:

Hoohihi wale aku i ka nani,

O ke oho lupalupa o ka pali,

Ua hele a maewa i ke ala,

O ka nohea, ka ʻ u ia e honi.

I keia wa e nipo nei na mea a pau iloko o na moeuhane o ka pahaohao i ka lua ole hoi o keia keiki, a e kaili pau ana hoi ka nani o ua naita opio la i ko lakou mau iini, ua hele mai la ka Moi a hoolauna aku la i ka kakou koa me na lede a me ka ui Wasuviana o Etinebore, a he mau kukai olelo kekahi i panaiia aku. I ka pau ana o keia mau hoolauna, ku like ae la na mea a pau, lou ae la na lima o kela me keia no ke kuikui ana, a pela pu no hoi na ui nohea opio, a naue nui aku la no ka papaaina i hele a lehau wale i na ono a ka lawakua, a o na koii koi ana o na iini hana mao ole iloko o ka ui Wasuviana, me he la e puapuai mau ae ana ia, a hoomakili iki ae la na kipona wai meli a kona mau lehelehe i wale waha ai penei:

Mahina opulepule,

Ka ʻ u ia e awihi nei.

Noho iho la ke anaina ilalo a haupa iho la i na mea ono o kela me keia ano a i ka hoonuu ana, aia no ka ilina o ko lakou mau noonoo ana no ke koa opio. I na opio hoi  i noho iho ai ilalo, lalau aku la laua i na mea ai i hoomakaukau ia ma ko laua alo, a lawe ae la i ka rula o ka ai ana, oiai laua e hoopa iki ana i kela me keia mea ai, a e haule mau mai ana na mapuna leo o ka hoomahie mai ko laua mau lehelehe mai. (E na hoa ʻ loha, maanei e waiho iki kakou i ke anaina e ai ana a e hauoli ana hoi me ka Moi i ka la i hookauia ai ka hoailona a me ka inoa naita maluna o kana keiki, a e nana iki ae hoi kakou i na opio e lualai nei iloko o na kukai olelo ana.)

He mau minute paha ko laua hoopa wale ana no i na mea ai, haule kulipolipo loa aku la laua iloko o na hoohali kamailio ana, a komo iho la ka haohao i ke koa opio, i ke kumu o ka hiki ana mai o keia kaikamahine malaila, a no ia mea, ninau aku la oia i ua ui la: Ma ke ano hea kou hiki ana mai ianei, a nawai oe i lawe mai? Na ka lima ikaika o na keikialii powa he 12 i lawe mai ia ʻ u, a ua laweia mai au ma ke ano he pio, wahi a ka ui Wasuviana. E wehewehe iki au ia oe i ke ano o ko’u laweia ana mai, wahi hou a ka lede i ka naita opio.

Oiai au ma ka nohoalii o ko’u aupuni aloha, a me ke kulanakauhale a ʻ u i lia mau ai, ua hala he mau la o ka hauoli ma ia kulana, a hiki mai la ka la o kuu lahui e kulaia ai. A oiai kuu aupuni a me ka lahui e inu ana i ke kiaha o ka hauoli, a e lu ana hoi i na lealea kulaia o ka la hanau o ko ʻ u pokii kaikunane, a o ka piha ana hoi iaia o na makahiki he umi, ua kukala akeaia ae la e malamaia ana he mau lealea i ka po maloko o ka pa alii. I ka hiki ana mai o ka manawa i kauohaia ai, ua malamaia iho la na lealea a pau, a i ka hiki ana aku i na hora kulu aumoe, oia ka manawa i malamaia ai kekahi anaina hula, a o ka wa no ia i komo ai keia poe keiki alii powa he 12, a hui pu ae la me ke anaina iloko o na hauoli; he ekolu paha hora o keia hauoli ana, ua pau aku la ka hapanui o ke anaina i ka hoi no na home; i keia wa i hoopio kokeia ai na kukui ea, a pouli ae la ke keena, oiai na kanaka e naku hele ana iloko o ka pouli; oiai au e hoao ana e haawi i na kauoha i ko ʻ u mau kauwa e ho-a hou i na kukui, ua paa mai la au i na lima ikaika o na keiki alii a laweia aku la au no kahi a ʻ u i hoomaopopo ole ai, a hiki i keia wahi; pau ko ʻ u ike ana i ke aupuni, ka lahui, a me ka ohana. O! he weliweli na mea i hana ia no ʻ u, a o ka ʻ u e hoike aku nei imua o kou ihiihi e ka ui, aole i hapalua o na maewaewa i hanaia mai maluna o ʻ u. I keia wa i hooki ae ai ua ui la i kona moolelo walohia, a oiai ka naita opio e hoolohe ana i na mea a pau me ke aloha, ua ninau hou aku la oia iaia:

Auhea ua mau keiki alii la? Aia lakou maluna o na aumoku kaua powa, a e nohoalii hoi maluna o na ale ahiu o ka moana Anu Akau, a hala loa aku i na palena o ke Kaiula, wahi a ka lede opio me na hiona o ka hoomahie.

Pau ae la ka ai ana a ke anaina, a pela pu no hoi me ka laua nei mau kamailio ana, a o na pane hope a ke koa opio, E noho oe me ka hoomanawanui, a na ke au o ka manawa e hoalii hou ia oe Ma keia mau olelo hope a ke koa opio e hoomanao iho ai ka poe heluhelu, ua paa ka manao o ke koa opio, nana ponoi e hoonoho hou aku i ka mea i hooneleia e ke aupuni.

I ka hiki ana mai o na hora ahiahi, ua malamaia iho a he mau lealea e na lede, a ia wa i kuupau hou mai ai ka leo o na mea kani, a hiki wale i ka wa i hoalii mai ai ka hiamoe maluna o ko lakou mau lihilihi, a ia wa no hoi i hoopau aku ai ka Moi i na lealea. Kani ae la ka o-le a ka haku puuku e kahea ana i na lede e hoi i ko lakou mau wahi iho, a emoole, nalu aku la.

Ia lakou i hiki akua ai i ko lakou wahi, ninau mai la na lede ukali i ka Wasuviana i keia keia keiki ui, a ua hoohalaia koena po e na lede no ke kamailio ana nona. E na makamaka, e aui iki kakou no ke koa opio a me kona iho malu ana ilalo o na lua huna o na tausani powa e noho mana ia ana e ka Lo Biliona a me ka ilio vilopepa, o keia Lo Biliona he hoahanau ponoi loa no ka makuakane hookama o ka naita opio e noho la i ke Kakela Omaomao, a o keia kahi a ka Moi i papa loa ai i kana keiki aole e hoomaalo malaila, a o ka mea e hoao ana e hiki ma ia mau lua huna aole loa e hoi ola hou mai.

Ma kela helu aku nei e hoomaopopo iho ai na hoa i ka hoike ana aku o ka Moi i keia mau lua hua i kana keiki, a no kona ake loa e ike i keia mau wahi nolaila, ua uilani ae la ia manao iloko ona a o keia iho malu ana ona na hooko ana o kona iini. Ia laua e noho ana a hala ae la kekahi wa loihi, oiai na kulu hau o na welau anu e loku ana, na ohu e halii ana, na ao hoi e kaalelewa ana maluna ae o na mauna anoano, a o na materia aiai hoi o ka hau e uiuiki mai ana maluna o na kaupoku like o ua kakela eehia nei, a oiai no hoi laua e luakaha ana i ka nani o ko laua home kuahiwi a e hanu ana hoi i na ea waionohia o ke ala lau kuahiwi a me ke onaona o na pua like o ka mauna, oia ka wa i kupu mai ai na manao iloko o ke koa opio e hele a hoike aku i kona kulana naita wiwo ole imua o na paia paa o na lua huna a e imi hoi i ka pono o kona aina hanau oiai oia he keiki alii no na welau anu o ke aupuni o Hinedu, a o ke aloha paa o ka makua i ke keiki oia na haawina makamae i hookahuaia iloko o ko laua mau puuwai pakahi.

O na uilani o ke koa opio, aole loa e hiki ke kapaeia mai ona aku, nolaila, ma kekahi la oiai na kukuna malamalama e pahola ana i kona nani maluna o ke ao holookoa, ua hele aku la ka kakou eueu a hiki imua o ka Moi a pane akua la: Imua o kou ihiihi kapu alii e kuu makua, e ae mai i ke noi a kau keiki e hele e ike i na kiai puka he umi, lede Wasuviana, na ʻ lii, a me ko lakou mau home; ua ake loa au ike ia lakou a me ko lakou ano. Pane koke mai la ka Moi, O kahi a ʻ u i papa loa ai ia oe, mai hele aku. No keia pane a kona makua, ua hooki pu oia i ke noi hou ana aku, nolaila, manao iho la oia e hele aku e ike i na naita nana i malama iaia e like me na mea i hoikeia ma na helu mua, a iaia e nalu ana, hooholo iho la oia e hooko aku ia manao, nolaila, noho iho la oia ia koena la a hiki i ka uhi ana mai o ka po, pau ae la ka paina ahiahi, a hoi aku la keia no kona keena e kali ana no ka wa kupono e iho aku ai.  (Aole i pau.)

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na lua huna o na Powa.

 

Ku hou ae la no ka Moi a hai aku la no hoi imua o ke anaina no na mea a pau e pili ana i ke alii opio, a no ka panina hope o kana mau kamailio ana, ua hoike aku ia i kona manao paa imua o kona ohana, aole ia e ae ana e hookuu aku i kana lei e mare me ke keiki alii of Farani, a ina ia e manao ana e kii mai e luku i kona aupuni, ua makaukau ia e hele aku imua ona ma ke ka hua kaua no ka make a me ke ola, a o kona makemake ke hookoia, oia hoi ka make ana o ua keiki alii la, a o kana mau olelo hooweliweli a pau, e hoihoi aku no ia me ia, a na ka ui nohea auanei o keia keiki, nana e koi ikaika mai i ko ʻ u mau olo-na a me na aa huki o ko ʻ u mau lima a me ko ʻ u mau tausani naita e hele aku i ke kaua ke hoea mai ia manawa. I keia wa a ka Moi e kamailio nei, he hoolohe wale no ka Kahanuopaineki a me kana aloha, a pela pu hoi me kona mau ukali; a e ike ia aku ana ka mino aka ana o ua opio la i kekahi wa, a he mea hoi ia na ke anaina kanaka nui e hooholo iho ai i ko lakou manao, “o ua eueu nei paha keia o na mauna hui e kaulana nei, ka opio hookahi nana i kuekaa na lua huna o na powa, a o ka umauma hoi i lalapaia e ke ahi o ka hopo ole, a o ka mea hoi nana i hookau aku i ka weli maluna o na aupuni a pau o ka honua.” O keia mau kamailio ana a pau a ua Moi nei, ua lawe ia aku nei ia a lohe ka Alihikaua nui o ke keiki alii o Farani, oiai oia e ku ana ma ka uwapo. Ia wa, ua lele mai la ia me kona mau ukali a hele mai la lakou no ka pa alii, no ka hooko ana aku i ka makemake o kona haku alii, no ka hoi ana aku e mare me ua keiki alii la o Farani, aka, ua poha aku la ka leo o ua Moi nei: Aole loa au e hookuu aku i kuu kaikamahine e hoi aku e mare me ia, no ka mea, he kane no kana, aole e hala he mau mahina mai keia la aku, e hoohuiia no laua ma ka berita mare. Ia wa, ua pii ae la kona kai, a pane mai la: No elua pula mai keia la aku, e hookau aku no auanei au i ka make weliweli maluna o kou hale alii nei, a e hoolilo hoi ia oe a me kou mau tausani makaainana i puu lehu na ko ʻ u inaina, a huli hoi aku la ia no kona moku, hiu na pea, a no Farani ka ihu.

No elua la a me elua po o ka holo ana, ua ku aku la lakou i Farani. Ike mai la na alii a me ke keiki alii Puliana i ka moku e kokoke aku ana e pili i ka uwapo, ua kukala leo nui aku la ia i kona mau tausani naita, e kahiko ia lakou iho me ko lakou mau aahu piha o ka oihana; a i kona mau miliona makaainana hoi, e hoomakaukau i na mea a pau e pono ai no ka hookipa ana mai i ke kama aliiwahine, ka mea hoi i kau nui ai o kona manao e hooko ia kana mea i upu ai, a ua manaoio loa no hoi ua keiki alii Puliana nei ua kau pu mai me ua ui nei, nolaila kona kukala leo nui ana, e hoomakaukau ia ka hale alii i na mea a pau, eia ka hoi he neo @a. A iloko o ia wa, ua puni ae la ka hale alii i na nani hoohiluhilu o kela a me keia ano, a e moani ana hoi ke ala kupaoa o na pua, a aole hoi he mea i koe ua makaukau loa, a e kali wale ana no o ka hiki mai o ka mea e kau nui ia nei. I ka pili ana aku o ka moku i ka uwapo ua kau aku la ke keiki alii Puliana iluna o ka moku, hele aku la ia a hui me kona alihikaua nui a ninau aku la: Auhea ka hoi kau mea i kii aku nei? E kuu alii, aole oia e hiki mai no ka mea, aia oia ke noho pu la me kana kane hou, a no ia kumu ua hoi mai nei au me ka nele; a no ia nele ana, ua hoolala au i ko’u manao e hoi mai a e hoike aku i keia mau mea a pau imua ou, a ua aloha loa hoi ua wahine la au i kela kane. Ia wa, ua pii ae la ka inaina wela o ua keiki alii la, hopu ae la ia i kona papale hulu a paki iho la iluna o ka oneki o ka moku, lele ae la oia iluna me ka nau ana o kona mau ku-i, a puana leo nui ae la: E li ia oia e pono ai! Aole auanei ia e pakele i ko’u mau lima ke loaa aku, a e hookau aku no au i ka make mainoino malun a o ia lahui kanaka, a e hoolilo hoi ia lakou i mau puu lehu na kuu inaina, a he enemi ino loa hoi kela wahi keiki no’u, a e make loa ana oia ia’u!!

Ia wa pane mai la ka alihikaua nui o ua keiki alii la i kona manao: Ua hoolala mai nei au i ko’u manao i ka moana, e kii kaua i ka powa kaulana o na kakai mauna o ko kaua aupuni mamua o ko kaua hele ana aku me ko kaua mau tausani naita i arabia, no ka mea, ua lohe no kaua, o ka makuakane o ua keiki la, ua kauia kona weli maluna o na aupuni a pau o ke ao holookoa, a he hiki loa hoi iaia ke hoopuehu aku i na miliona o kona mau enemi e hele aku ana ma kona alahele. Ina e huli mai ana ke alii powa kaulana o kou aupuni nei mahope ou, alaila, aole auanei he mea nana e hookuemi mai i ko kaua mau kapuai no ka hele ana aku e luku i ua alii powa la o Arabia a me kona mau tausani naita; o ka hope loa o ko’u manao, o ka pau loa o ka ohana alii a me ka lahui kanaka o Arabia i ka make, a e noho alii auanei na keiki Farani maluna o ua aupuni la, a na ia mea auanei e hoomaalili mai i ka inaina ou e ke alii. E hoolohe mai e kuu alii i ka’u mau olelo, a e ko no auanei kou makemake. Kunou mai la ua keiki ‘lii Puliana nei a huli hoi aku la no ka hale alii. I ka hiki ana aku o ke kaa o ua keiki alii la, ua ninau mai la kona makuakane Moi: Auhea ka hoi kau mea i iho aku nei, aole anei ia i hiki mai? Me ka huaolelo kaumaha, pane aku la ia: Aole ia i hiki mai, a aia oia ke noho pu la me kahi keiki a’u i manao ai e kau iaia ma ka amana li kanaka, a oia kana kane e noho la.

I ka lohe ana o kona makuakane ‘lii i keia mau olelo a kana keiki Puliana, ua nonoi aku la ia, e hoopau kona manao ana no ia wahine, a e huli hou aku no i wahine okoa, oiai ke kau mai nei na kahoaka o na ulia poino e hahai ana mahope ou e kuu keiki, a he mea hoi ia nana e hookuihe mai i ko’u manao; ke pakui mau mai nei na lono e hookaulana ana i ka inoa o ua keiki la au e manao nei e kii e pephi, ma ka ikaika lua ole, a aole hoi i helu ia na tausani o na tausani enemi e hele mai ana e kue iaia, a nolaila, ke manao nei au he pono ia oe e waiho aku ia wahine, a e huli aku no kaua i wahine okoa nau. Poha mai la ka leo o kana keiki me ka inaina: Aole loa au e ae aku i kou manao, a mahope oe e ike pono ai i ka’u mau mea e kamailio nei, e hoomakaukau mua ana au i ka amana li kanaka o ko kaua aupuni nei mamua o ko’u hele ana, a e ike no auanei oe, aia ua wahi keiki ai waiu la e lewalewa ana oia maluna o ka amana no na kau a kau a hiki i ka helelei ana o kona mau iwi. No ka nui paakiki a me na kaena ana a ua keiki nei, aka, aole i pau kona manao kanalua, nolaila, ua hooholo iho la ia e waiho aku keia kumuhana ano nui imua o kona mau kuhina, a na lakou e hooholo i ka mea kupono. Ma ke kakahiaka o kekahi la ae, ua akoakoa mai la na kuhina, na puali naita he mau tausani iloko o ka pa alii, a i ko lakou lohe ana i keia mea, ua puana like mai la lakou: E hooko koke i ka manao o ko makou haku alii opio, a e lalau like hoi e na tausani naita i na mea kaua. Ua holopono neia mea ia lakou. I ka uhi ana mai o ka malu po  maluna o ka honua, ua pii aku la ua keiki alii Puliana nei a me kona alihikaua nui, no ke kii ana i ke alii powa kaulana o na lalani mauna o Farani, a aole hoi i liuliu ko laua pii ana ua hoea aku la laua i ka home noho kuahiwi o ua kae’ae’a nei; a i ko laua hiki pono ana aku ma ka puka o ua hale nei, ua ninau koke  mai la ke kiai: Owai olua, a heaha hoi ke kuleana o ka hiki ana mai i ko makou aupuni nei? Owau o ke keiki alii Puliana o Farani, a he pilikia a he manao nui hoi e ike i ke alii powa Lolafiele, a imua wale no hoi ona e hai ia ai ka manao, a nona hoi ko’u makemake nui e ike. Pela iho, e kali olua no ka manawa; holo aku la ia a hoala aku la i ko lakou haku, a i kona ala ana ae, ua ninau mai la ia: Heaha ka pilikia? Ua hai aku la ia no ke keiki alii Puliana, ka hooilina o ke kalaunu o Farani, a me kona ukali, eia laua mawaho kahi i kali ai nou, a nou hoi kona makemake nui e ike, a he pilikia hoi kona kumu o ka hiki ana mai. Ua hoounaia aku kekahi o kona mau kiai imua o keiki alii nei, a kono aku la ia laua e komo iloko. Ua hoohalaia he mau hora ma ke kamailio ana i ka mea a laua i makemake ai, a ua ae mai la no hoi ua alii powa nei i keia noi, a ua ae aku la no hoi ia e komo pu aku ana oia i ke kaua huliamahi ma ka aoao o Puliana, a ua kaena ae la no hoi ua alii powa nei, akahi auanei a hooko ia ko’u mau iini nui maluna o Arabia, a o kuu inaina maluna o ke alii powa e noho la me ka nanea, a e kauliilii hoi kona io i ka wini oi o ka’u pahikaua, a i ka lohe ana o ke keiki alii Puliana i keia mau mea, ua kono aku la ia, e hoomakaukau koke ia na puali naita he mau haneri tausani ka nui, a i ke kokoke ana i ka hora eono, oia auanei ka wa e hui pu ai na puali a pau o laua ma ke kulanakauhale alii, a ua ae mai la no hoi ke alii powa, a huli hoi aku la laua no ke kulanakauhale alii, a kukalaia aku la ke kaua, a he manawa ole ua piha pu na wahi hoomoana i na tausani naita i lako pono me na mea kaua iloko o keia pouli, a aohe hoi he hana i koe o ke kali wale aku no o ka hiki mai o ko laua pu-kaua, oia hoi ke alii powa; a mamua ae hoi o ke kani ana o ka hora 6, ua kapalulu mai la ua powa nei me kona mau haneri tausani naita, a i ka hui anaae me ko kekeiki alii, he hiki ole ke helu ia, a puana ae la ua powa nei, “ua lawa ka ikaika ma ko’u aoao.” E makaukau kakou no ka holo ana i Arabia, a e haalele iho hoi i ko kakou aina aloha, wahi ana i ke keiki alii Puliana, a he manawa ole, ua piha ka uwapo i ua mau hiena nei, a hookau ia aku la iluna o na moku, a i ka pau pono ana, ua hiki aku ka huina o na moku e lawe nei i na naita i ka 6 haneri tausani, (aohe no he nui a ka-e mai;) a i ka hiki ana ae i ka hora 9 o ia kakahiaka, ua haalele iho la na aumoku i ke awa, a no Farani ka pahu hopu.

Auhea oukou e o’u mau hoa hooipo o keia nanea, e haalele kakou i ke kamailio ana no Puliana oiai oia ke holo mai nei e hooko i kona inaina maluna o kana mea i ukiuki ai a e huli ae hoi kakou no ka mea nona keia moolelo a me kana mau hoonohonoho ana i kona wahi puali i komo ole i ka heluna o na keiki Farani, a heaha la hoi ko lakou wahi ikaika.

I ka wa o ka alihikaua nui o ke keiki alii Puliana i haalele iho ai i na kapakai o Arabia, aia hoi ka ohana alii o ka Ui Pua Rose iloko o na nune ana no ko lakou poino nui e hiki mai ana, aka nae, ua kau aku la ko lakou mau manao a pau maluna o Kahonuopaineki, ka mea a lakou i lohe pepeiao ai me ka ike maka ole, a ua hilinai nui aku la hoi lakou maluna o ua opio nei, a o kana mea e pane mai ai oia ka lakou e hooko pono ai, a ua hooholo like lakou ma ia mea. Oiai ka ka@ koa a me kona mau ukali e noho ana me ka hauoli, me ka noonoo ole ae i na mea e hiki mai ana, a ma kekahi ahiahi, ua hele aku la o Kahanuopaineki a me kana wahi aikane e holoholo mawaena o na kihapai pua o ka hale alii o kana aloha no ka honi ana aku i na ea aala o na pua. A oiai laua e ku ana mawaena o kekahi mala pua, aia hoi, he mea hoohikilele i ka manao o kahi aikane, i kona wa i alawa aku ai maluna o ka ili hualala o ka moana; ike aku la ia i na ano opua like ole e kau mai ana imua o ko laua mau maka. A ma kona kilohi a noii nowelo ana i keia mea, ua hiki iaia ke ike aku i na ouli o ka pilikia e kau mai ana maluna o lakou, a huli ae la ia a pane mai la i ke koa opio: Ano e kuu aikane aloha, e huli a e nana aku maluna o na ao opua e ku mai nei imua o kaua, a ke ike nei au i na mea huna e hiki mai ana, oiai ke hoike mai ne na kahoaka o ke ao opua imua o’u, he pilikia nui e hiki mai ana, a me he la he mau la wale no koe a hoea mai. Ke lawe mai nei kou hoa paio he mau naita ikaika loa i oi pa tausani aku i kou mau naita; nolaila, e pono oe e hele e makaikai i na aumoku e holo mai nei, a e ike no oe i ka oiaio o ka’u mea e hoike aku nei.

Huli hoi aku la laua no ka hale alii, a komo aku la me ka ike ole ia mai e kekahi mea. I ka hiki ana aku o Kahanuopaineki i kahi e waiho ana o kona kapa kila, ua kahiko iho la ia a paa me ka awiwi, puka aku la ia a ma kekahi wahi puka aniani, wehe i ke kui e paa ana o ka lio kupua iloko o kahi buke kupua, emoole, ku ana ua lio nei. Kau ae la keia a hoopa ae la i kona mau sepa gula ma ka aoao o ua lio nei, aia hoi hele ana laua nei i ka lewa, a i ko ianei alawa ana iho, ike iho la keia i ua mau aumoku nei. Puki mai la ia i ke kaulawaha o kona lio, a hoolai malie iho la. Emi iho la laua a kokoke i a aumoku nei, i iho la ia iloko ona: “Eia oe e Puliana puuwai eleele ke holo nei i kuu aupuni no ka hooko ana i kou mau manao lili maluna o’u, a ina elike ko’u manao me kou, o ko oukou wa no keia e hoi ai iloko o ka opu anuanu o ka moana, a o ka mua hoi o ko’u hoohana ana i na ki he 12 o kuu pahikaua kupua; a no ko’u makemake hoi e hui pu kaua he alo a he alo, nolaila, aole au e hana aku i kekahi kue i ka mea a’u i manao ai he pono; nou ka make mainoino, a me kou mau miliona naita,” a huli hoi aku la ia no ke kulanakauhale alii.

I kona hiki ana aku, ua awiwi iho la ia i ka wehe ana i kona mau pono a pau me ka ike ole ia mai e na mea a pau o ka hale alii. Puka aku la ia iwaho a hui aku la me kana aikane, a hai aku la i na mea a pau ana i ike ai ma kana huakai ma ka lewa, a ua hooia pu aku la no hoi ia i ka mea i haha mai ai e kana aikane. Mahope iho o ka pau ana o ka laua kamailio ana no Puliana, ua hoomaka iho la laua e hoonohonoho i ko laua mau puali, me ka hoonohonoho pu ana aku hoi me na alakai pakahi, a ua lawe ia mai na mahele elima, oia hoi ka mahele 1, me na naita he 50, malalo o ke alakai ana o ka makuakane o ka kakou koa; mahele 2, me na naita he 75 malalo o ke alakai ana a Poo Hao; mahele 3, me na naita 100 malalo o ke alakai ana a ka Haku Makuisa; mahele 4, me na naita he 150, malalo o ke alakai ana a ka alihi kaua nui o ka Ui o Arabia; a o ka 5, oia no ka mahele o ka kakou eueu me kona mau naita, oia hoi kona mau ukali ponoi he 21. Mahope iho ka holopono ana o keia mau hoolala ana, ua konoia na mea a pau e noho maloko o ka rumi, a e lohe hoi i na olelo a pau mai ke alii opio aku. Ma keia mau mea i hooholoia, ua piha ae la ka rumi a e hoolohe ana hoi i na olelo a pau a ua opio la, a i ko lakou lohe ana i keia mau hoolala no ke kaua, ua piha loa lakou i ka hauoli, a e huro ana, e mele ana i na mele hoolanalana no ke kaua, a he mea hoohauoli ia ia Kahanuopaineki; a ua hooholoia keia mea iwaena o lakou.

(Aole i pau.)