Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 5, 31 January 1885 — KA HOIKE KULA SABATI HAPENUIA O NA KULA SABATI HUI O Maui me Molokai. KA MOOLELO PIHA O NA HANA. [ARTICLE]

KA HOIKE KULA SABATI HAPENUIA O NA KULA SABATI HUI O Maui me Molokai. KA MOOLELO PIHA O NA HANA.

NONA KULA SABATI. He elima mahele nui o na Kula Sabati kaulana o na mokupuni o Maui a| me Molokai. j Mahele ekahi.—Na Kula Sabati o Molokai a puni, malalo o ka noho Kahu Kula Sabati Nui ana o J. W. M. Poohea. Mahele elua. —Na Kula Sabati o Maui Hikina, ma kela aoao o hlaleakala, (oia kahi e puka mai ai ka La,) malalo o ka noho K. K. S. Nui ana o S. N. Kaai. Mahele ekolu.—Na Kula Sabati o Maui Hikina ma keia aoao o Haleakala, e nana mai ana ia Wailuku, aina kuahiwi lua; malalo iho o ka noho K. K. • S. Nui ana o Jno. Kalama, Lunakana-

wai 0 Makawao, o ka Rain Ulalena. Mahele eha.—Na Kula Sabati o nn Wai-eha, oia hoi o Maui-waena, malalo o ki noho K. K. S. Nui ana c ka mea Hanohano J. W. Kalua o ke ahi, he poi wai ka mea e pio ai, a he pani wai o īao, aina malu i ke ao. Mahele elima.—Na Kula Sabati o Maui Komohana, malalo o ka noho K; K. S. Nui ana o D. Kahaulelio, Lunakanawai Hoomalu o Lahaina, aina mehameha o ke au hooulu lahui. NA HANA O KA LA. He la nui a hanohano ka La Hoike Hui ona Kula Sabati; ma ka hora 10 a. m. akoakoa mai la na Kula Sabati i oleloia ae la maluna, ama ka hora 11 i hoomakaia ai na hana me ka hauoli, a me ka malie kamahao, himeni hui ka mua, malalo o ke alakai ana a Lemona Makekau, he puukani no Lahainaluna; a pau ka himeni hui, na A. Pali i,wehe na hana me ka pule hoonani i ke Akua. A mahope iho, ua hoomakaia ka hoike o na Kula Sabati o Molokai me ka noeau nui, nana aku i na himeni, he nani me ka walohia, iniki hoeha puuwai, a aneane e haule na waimaka no ka walohia 0 na leo, me he la he puali anela e iho mai ana, e hoonani ana me na leo lea. He elua mahele o na ninau, he mau ninau ma ka olelo haole. a me na ninau ma ka olelo Hawaii, a ua pane kokeia na ninau me ke kali ole, a o kekahi mau ninau, ua paneia me na himeni. Iloko nae 0 keia wa e hoike nei, aia no maloko ka Hooilina Moi, ]. W. Girwin, E. Eaīle}-, (he makua kahiko no Wailuku,) a me W. H. Bailey a me ko laua mau ohana, ka makua W. P. Kahale, a nie na hoa hanohano maikai e ae, a malaila pu ae no hoi Waiwaiole, Rev. J. Waiamau, Kahu oka Ekalesia o Kaumakapili; a malaila pu ae no hoi na loio kaulana, W. L. Holokahiki, Sam. K.. Kane, ame ka luna alanui o na mokupuni 0 Maui, Geo. Richardson, a me na Kumu o ke Kula Kaikamahine kaulana o Maunaolu, a aneane hiki ole ia'u ke helu aku no ka nui launa ole 0 ka Doe i akoakoa mai. Mahope iho o ka pau o ko Molokai mau Kula Sabati, ua hoomakaia ko Maui Hikina mau Kula, ma ke kua 0 Haleakala; he ane īike no ka hoike ana oia Kula me ko Molokai. 0 keia na Kula i kaulana ua like ka oi o ia mau Kula Sabati me ke sila; aka, i ka nana aku, he oiaio no ia mau kaena ana; ua kohtikohu no na hana a pau me ke koena ole, piha pono ka manawa i na ninau noeau, a me na himeni ilihia i hui pu ia me ke aloha, auwe hoi ! A mahope o kela, ua hoikeia na Kula Sabati 0 Maui-waena, oia hoi na K. S. o Nawai-eha, nana aku no hoi i na ninau, eleu pu ma na pane ana aole haule hookahi minute, ua like ka hana ana me na lio heihei e malama ana i ka manawa, pela no hoi na himeni, ua maheleia na ninau haawina, me na himeni. Ke manao nei hoi au oko Molokoi a me ko Maui Hikina na oi aku, eia iho no ka hoi nei oi o ko Nawaieha; ke nana aku oe ike K. K. S. o Waiehu, me he la e lele mai ana ika lewa, i ka hoomohala ae o na lima, kohu mau eheu manu, oia nani okoa no hoi ia. Pela no hoi ke Kula Sabati o ka halepule 0 Kaahumanu, ke nana aku no hoi ia K. S., ua like me ka hilu ame na manu ku, ke hele la a alohi na maka kohu mau maka anela la, ua like no, no ka mea, no oukou no ke kahua, a ola no hoi ka inoa o ke Aliiwahine ka ulana o Kaahumanu, a makepono no hoi ka luhi ana i ka hana a ke Akua. Mahope iho o keia, ua hoikeia na Kula Sabati o Maui Hikina ma keia aoao aku o Haleakala, oia hoi na Kula Sabati 0 Makawao, ma ko'u nana ana i keia mau Kula Sabati he nui na <mo haumana, he hapa haole, he borabora, he niuhi, ua aoia no lakou ma ka Bai bala, ame na himeni. He mau himeni borabora, a he mau himeni Hawaii; aloha ae au i ka makua Green, i kana kaikamahine Mary Green, iaia kekahi papi Kula Sabati e hoike ana; i ka nana aku, ua lewa paha ka Baibala i ka [hoopaanaauia e na haumana o kana papa Kula, aole he mea a ka naau e hoo--1 halahala ai, koe wale no ka loihi loa o manawa ia lakou, aole hoi elike me na Kula e ae ka pololei a ko lakou manawa ponoi, aka, ona hana he maikai a he ku no i ka hoeha puuwai.

Mahope iho o ka pau ana o keia, ua hoikeia na Kula Sabati o Maui Komohana, oia ka panina loa o na hana o ka la ekahi. He ano e no hoi na hoolala ana o na hana o keia mau Kula Sabati, ua ike aku ia Rev. A. Pali, oia ka mea alakai o na ninau, e paa ana i kekahi mau laau liilii he elima ko lakou nui, ua wahiia me na kahakahana lole o na waihooluu like ole; nana aku au i ua mau laau nei, maikai no; olelo au ia Pali, ua like oe me ke kanaka anaana 1 ka paa i keia mau laau onionio kohu puhi ka-pa a me na puhi lei hala, eia ka hoi he nui ka waiwai o kela mau laau i wahiia i na welu lole like ole. A i ka wa i kaheaia'i na Kula Sabati o Maui Komohana, ia wa, puili ae la ua Pali nei i ua mau laau nei a kau la iluna me ka hoani iki ae, alaila, ku mai la na Kula Sabati a pau o Maui waena a haawi mai la i kekahi himeni; nana aku no hoi i ke anoano o na leo, aole paha he leo o ke kuahiwi iwaena o na manu

e hoohalike aku ai rae na manu leo lea 0 na Kula Sabati o Maui Komohana; aloha ae au i kuu aina hanau, a i kuu aina hoi i kulaiwi ai na ohana, a aloha pu ae no hoi au ia Lahaina, kahi a ka hanohano i hoopunana ai i kinohi, oia hoi o A. Moku, Hebera, Upai, a rne T. KeaweiwL na makua o ka pono nana 1 alakai ia niakou ma ka pono i ko makou wa opiopio. O ke kumu i ala mai! ai 0 ia mau manao iloko o'u, oia no ka hanaia ana o na hana a ka Haku ma Lahama me ka walohia kiekie, aohe Au i hanaia o keia hana ano e a ka Haku o na Haku i ke Au o na Alii i hala, koe wale iho no ka Puali Inuwai i ke Au ia Kamehameha 111. Mahope iho o ka pau ana 0 na himeni hui o ia mau Kula Sabati, waiho iho la ua A. Pali nei i ka nui o na laau liilii a paa ae la hookahi laau, oku ae la ia iluna, a himeni mai la kekahi Kula Sabati, a haawi aku la i na ninau, a puana ae la hookahi no Kula Sabati;a pela no oia e oku pinepine pakahi ai i na laau a pau, a pela no hoi kela a me keia Kula Sabati e hana ai; nana aku no hoi, na ku no i ka naauao. me ka hoomau no i ko lakou ku ana iluna, ia wa, ike aku la au ua hoailonaia na Kula Sabati a pau o Maui Komohana me na laau liiiii elima, a no lakou no hoi ka huina like me na K. S, elima. A o keia mau laau liiiii elima i kinohinohiia me na waihooluu like ole, nolaila ua ike kela a me keia K. S. i ko lakou mau laau a me ko lakou waihooluu, he hana naauao nui no ia; a ua mahalo nui ko'u naau, \ ka nani o ka ke Akua mau hana, a pela pu no hoi ka pos makaikai ma la la, a ke manao nei no hoi au ua komo no ia mahalo ana iloko 0 ka Ilooilina o ke Kalaunu o Hawaii, "e ola o Hawaii i ke A o ka nui o ko lakou manawa hoike he ekolu hapaha hora wale no, ua pau na ninau a me na himeni me ka maemae. Eo no i Lahaina. Eia kekahi mea hoike aku i na mea pili ia Lahaina. 0 na himeni a na t.aumana o Lahainaluna, ua mahalo nui na haole, olelo lakou, he mea hou ia ia lakou, ka lohe ana ia mau leo. He keu no hoi o ka eleu nui me ka wawalo 0 na leo me he la, a me he leo la no ka hanehane. Aole hoi oia wale ka'u mea i mahalo ai ma ka himeni, 0 ke Kula Sabati o Honokohau, na kekahi wahine nui momona he kokoke ekolu hanen paona paha kona nui, i haawi mai i kona leo ma ka himeni ana me ke eehia, oia no oe la o ka huewai ihiloa e ukuhiia ana iloko o ka wai mapuna, ka hele a olaola, a me he la penei paha ua leo la : u Hala—la, Hala—la, Hala —la, Hala—la?' īa wa a ua wahine la e himeni ana, he meha pu wale no ke anaina, aohe wi o ka iole, aohe kiu o ka alae, a aole hoi he kani o ka moa, me he la e kahea uiai ana ia mele kaulana : "Anoano aloha wale ia'u, Ke Ka-ha 0 Kaunalewa." Aole hoi 0 ia wale, ia wa e kani ana ua leo la, e lohe ana wau 1 kekahi leo kane e nunulu ana, me he la penei paha : "Hape—Hape Nuia." Nolaila, ma keia hoike ana i na mea 1 ike maka ia imua o he alo o ka lehur lehu, he mea pono e noonoo nui ia ke kukuluia ana o keia hana karissiano ma ka hoohuiia ana o na mokupuni elua i hookahi. A mahope iho o ka pau ana 0 na hana hoike o ia la, ua haawi mai o S. Waiwaiole i kekahi olelo paipai maikai i kupono i na hana 0 ka la hoike, a eia wale no ke ano nui o kana haiolelo imua o ke anaina : Ke haawi aku nei au i ko'u mahalo i na Kula Sabati a pau loa, no ka mea, ua ikaika like na Kula Sabati a pau i ka imi ana Pna mea e holo ai ka pono karistiano iwaena o ko oukou mau kula, a he nui aku na manao waiwai. Mahope iho ona, na haawi mai o Rev. J. Waiamau 1 kekahi mau manao paipai waiwai a ano nui, a hookahi mamalaolelo a'u i hoopaanaau ai mai iaia mai, oia hoi keia : Ua hele mai nei au e ike i ka oukou mau hana kaulana ma ko ke Akua aoao, aole hoi ma ko ke kanaka; ina paha ma ko ke kanaka aoao ka oukou hoolala ana 1 keia hana nui, ina paha ua ulu ' mai na hana pono ole a me na manao kanaka, aka, aole nae pela; ua piha a j hu ko'u uhane i ka i na hana o keia la, e haawi aku kakou i ko kakou I mahalo i ke Akua, a he nui wale aku. | A pau kana, ua ku mai o E. Bailey, kekahi makua kahiko e noho nei i ka piko o Wailuku, olelo mai oia, nui loa ko'u pomaikai i ka loaa ana o keia hana ano nui a ka Haku ma Wailuku nei īloko o ko'u mau la e ola nei, nui kuu mahalo i na hana maikai a pau, a he hana kaulana nui keia a oukou i hapai ai, a ua holopono loa keia mau hana, a he nui aku na manao waiwai; aka, aole i paanaau. Hu mai ko'u aloha i ka makua Alekanedero, i ka nalo ana aku o kona mau maka. Ua nalo 0 Alekanedero ka oluolu a me ka waipahe lua ole. A aloha pu ae no hoi au i kuu mama Hainakolo, i ka nalo ana o kona mau maka, ina paha ua alohi like na elike me ko lakou nei Aloha wale. A mahope iho, ua ku mai ia ka m§kua W. P. Kahale, a oia hoi ka olelo paipai hope loa, a nana no i haawi ka pule hookuu. Ua paneeia mai be pa-

paaina imna o ke anaina, eia paha keia| i ka hora ekolu, aka ua noho no na j mea a pau me ka paupauaho ole a me j ke kaniuhu ole. Eia keia : Ma ka j hora 12, ua lulu na Kula Sabati a pau loa, a ua ioaa na dala he 172. i NA MEA KAMAHAO. j He nui ka ua ma na la hope o Dec., j 0 kela makahiki, aka, ua kukuluia ke-j kahi kakela lole nui iloko o ka wa ua, j aole makau ko Wailuku i ka hoala ana, 1 hana no me ka hone ole a paa no keia kakela iloko o ka wa ua; a ma ka Poaono hope loa o Dec., oiai ka pawa o ke kakahiaka e huai pau mai ana i kona nani maluna o ka honua, ua haawiia mai la ia la he la nani, aole aheahe makani, aole ua, aole i hoonioniia na ale 0 ka moana, ua like pu me ka lokowai, ka lai maikai. Ma ka hora 10 o ia kakahiaka, ua hoea.mai la kahi kaupu aukai Mokolii me kana ukana makamae, na anela opio a me na hapauea makamae, ua hele a luluu o luna o kona wahi oneki ia lakou. I iho la au īloko iho o'u : Malia no ka hoi i lai ano e ai keia la, eia na anela o ke Akua ke hele mai nei ma ka ili o ke kai, e hui pu me ko Wailuku mau anela opio, a ma ia manawa hookahi no, iho mai ana hoi ka wahine aukai kaulana Likelike, mai Maui Hikina mai me ko laila mati anela, oia hoi ka Hao Sila kaulana, a hu huhui ana na maka i Kahului, i ke kai holuholu; ia wa no kani ae Ia ke oeoe 0 kahi kaa ahi, e hoomaka ana e motio mai i Wailuku, he elua piha kaa ahi nana i lawe mai i keia mau puali anela i Wailuku, a hui hauoli ae la me na kamaaina, a ua makaukau na kamaaina e hoopiha me ke aloha. I ka pau ana 0 kela a me keia mea i ka hoi iloko o' na kauhale, a ma ia iho, ua haawi hou mai 1* ko ka lani i na kulu waimaka, a ma ka Poakahi ae, ua nui mai la ka ua, hakukele na alanui o Wailuku. A ma ka Poalua, ua haawi hou ia mai la ka malie; ua paa ka ua i ka lani ma ia kakahiaka a po. Ma ia kakahiaka poniponi 110 hoi, kaalo mai ana no ua wahine aukai nei, (Likelike) me ko Lahaina puali anela, lai pu ka moana, he wahi mea iki wale no nae. A nia ka wanaao Poakolu, eia ka hoi ua ku mai la no o Kinau ma Kamaalaea me kana mau ukana makamae no hoi, oia hoi ka Hooilina o ke Kalaunu, L,. W. Holokahiki, Rev. I. Waiamau, a me Rev. S. Waiwaiole, a hui pu iho la makou me ke aloha pumehana. He wahi ua no nae ma ia ao ana ae, aole no hoi 1 mahuahua loa. A ma ka Poaha, la ekahi, ua haawi mai la ke Akua ia la, me ka nani nui Ua hoopaaia ka ua i ka lani, a ua hoopaa pu hoi 0 Laamaomao i kana ij)ii makani a po ia la, a pela no ma ka Poalrma a po īa la, a oia haawina like no hoi ma ka Poaono, a huli hoi aku la ko Molokai me ka lai mahno, e lawe ana i ka "nae o ka lanakila [i.aluna o kahi Mokolii. e kahea leo nui ana : Eo no ! Eo no i na K. S. o na mokupuni o Maui a me Molo kai, no ka mea ma Wailuku nei kahi i halawai ai ke Kila me ke Paea, ke ahi hoi me ka aeto, a he nui wale aku na mea i koe aole -e pau ia'u ke hoike aku; aka, e kala mai ia'u ma kahi i anuu iki. Ua haawi au i keia mau hoike ana, aole me ke ano e pai ana, aka, e hai ana au i keia mea i ka lehulehu mai Hawaii a Kauai, o keia ka moolelo oiaio 0 na hana o ia la a'u i ike ai, a pela iho la ka hanaia ana o ka La Hoike ma ka la ekahi o lanuari, o 1885 nei, malalo o ka olelo hooholo a ka Aha Kula Sabati mau ma ka malama o Novemaha, o '84 i hala. Me ka mahalo. JOSIAH HAOLK. Wailuku, Miui. Malalo iho na himeni i hakuia n i mele ia hoi e kekahi o na Kula Sabati o Molokai nui a Hina : ī Maikai wale na Hono, N T a Hono o Piilani I ka hui like ana mai Ma nei hana maikai. Chor. Mapunapuna mai ana Hoi na hana maikai :|| A e hai nku kakou I ko I (awaii Pae Aina O na hana Kula Sabati I T a h\iiia ma Wailuku nei, Hape Nuia ke aloha la liape Nuia ke aloha la Hape Naia ke aloha la No kakou nei a pau. 2 E ala e el< u like E ko Molokai a Hina Hookahi ke kulii ana Me ko Maui Komohana. Chor. Mapurapuna maiana. 3 Halii mai ke aloha E ko na Waieha Pupu kahi like mai E ka ua Ukiukiu. Chor. Mapunapuna mai ana. 4 Pehea hoi oukou ? E Maui rna ka Hikina Oholi pu kakou Ma nei hana maikai. Chor. Mapunapuna mai ana. 1 Hoonohoia ma Edena Kihapai nani maikai Malimali mai kahi nahesa . Ia Eva aoao palupalu. Chor. Auwe e ka Eha Koni e ! 0 Adamu me Eva, Ko kakou mau kupuna. 1 puni i kahi nahesa. j 2 Kahea mai la ke Akua. Auhea oe e Adamu ? I aku oia ua lohe au A makau au i ko leo. Chor. Auwe e ka Eha Koni e.

3 Auwe ke au ia Noa, I ke kai nui a Kahinalii Pau pulu aohe lau kanu Koe o Noa a me ka ohana. Chor. Auwe e ka Eha Koni e. 4 Auwe ke aū ia Mose Hoa olelo a o ke Akua Pau 0 Parao me na koa I ka lukuia e ke Kaiula. Chor. Auwe e ka Eha Koni e. Hakuia e ke Kula Sabati o Halawa, Molokai nui a Hina.