Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 7, 14 February 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

j(e K«ki Alii 0 ka weUu anu o ke aupuni o Hineda. ka Hiapaiole o na waoakua r .in ole 0 Punealia, ao ka naia j, 0; eoni i ulupa oa lua huna ona powa.

i A'iUhUi no kt KUOh'OA.) MA keia wahi e wehewehe iki au i ke ano o keia mau kii mahala. (i i-j Ukou mau kino he mahala, a o •u mea e uhi ana mawaho he gula me ke diimana, a ua hele no hoi a luluu i ni nini a ko ianei makuakane i na-i ai

i puni ke ao holookoa. Maluna iho o ai pini j>uka la e kau ana he mau hua--0 c!j nunui moakaka ma ke ano poai ; jr.i, a e hoakaka ana hoi ia mau huao!do penei : (.) na mea ola a pau e ku wa ko lakou mau kapuai maluna iho o keu pani, e lilo no ko lakou mau ola i moepuu na ka make mau loa, aole loa iikou e ike hou i ko lakou aupuni iho Ime kahi e waiho ai ko iakou mau ki r.o A liuliu ko laua ku ana malaila, r>ane mai la ka naita kiai o ua pani puka nei, Auhea ©e, he aHi au maluna o keia pani a me keia mau wahi a ko makuakane i hoonoho mai ai ia'u, a pela u e noho mana nei maluna o na tausani he kanaono naita malalo aku nei o keia pani; Kia hoi tna na leo like ole o keia mau ulili he 12, e nalo aku ai keia pini mai ia kaua aku i ka manawa pokole loa, a me he imo ana la hoi na ka maka, wahi a ka naita kiai.

I ka pau ana o keia mau olelo a ka | naita, alakai loa aku la oia i ke koa opio iiia kekahi keena okoa, a ia laua 1 hiki aku ai malaila, ike aku la ke koa o}ōni na mea nabr piu tr ioko, £ 0 hoi loa aku o na mea nani ana i ike iku ai oia no na hoku he 12 e kau ana m ka piko waena o ua keena la, a ma ka papahele hoi e hamama ana kekahi puka nui me he lina poepoe la ke ano, i ui.i i kiei iho ai ilalo o ua lua nei, ike īku !a oia i na waiwai a pau o lalo, na meu nani 0 kela me keia ano, e waiho mokaki ana mao a maanei, a na ko laiou nani i hoolele ae i ka malamalama i na hoku e kau pono ana maluna o ua !ua nei. A ma ka hoomaopopo iho a ke koa opio, he kohu umu ahi ka pipii ae oka ula wena 0 ka lala[)a ahi, a me he uwila hoi ka anaanapu mai 0 ka malamalama iloko o na hoku. t»

Ui hoohalaia e ke koa opio he hapahihoni ma keia makaikai ana ia lalo o U lua, alawa hou ae la oia ma kahi o m hoku e kau ana, a iaia e nanea ana i ka nana i ka nani o na hoku, ike hou iku la oia i kekahi hua pala{>ala e kau ana tualuna e ua mau hoku nei, a ia i haka pono aku ai kona mau maka • penei na mea i kakauia mawaho o ua nuu noku nei: He mau alii makou e iki ina i ko niakou waiwai a kau aku i ®*kou mau mamo. I keia wa i |>ane ii ke kiai i kfc koa opio e hoi laua, ka mea ke kokoke mai nei ka wa e fc*ni ai ka o-le a ka haku puuku, nolaiua ae koke aku la keia a huli hoi la laua nei me ka hakalia ole.

I ke koa opio a me ke kiai e hoi nei ke ala e hiki aku ai ma kahi kiai o k* ntita, ua pane aku la ua aiwaiwa la 1 ka naiui opio me ka leo ano kaumaha j Ika pane ana aku, E ka naita opio lua oka ikaika a me ka wiwo ole, ka hoi maluna o makou, ina i oiuolu ** e kou ihiihi ke kala ana uiai i kau kuwa nei; eia ka'u kauoha ia oe, ina e hiki aku ana imua © kou inakua, hoike aku i kekahi mau mea au i iho nei, he oiaio e make no makou 4 P*u ke makili īki aku kauwahi iono 1 oni la, no ka mea, he kanawai paa ia 00 ®*kou e kau nei, a nolaila, ina he aloha kou i kau kauwa nei alaie oraau iho i keia mau manao kauiioko o kou umauma a e kakia 01 i ke aloha io iloko o kou puuwai, a 1 1 wu ou c makemake ai e iho ilalo nei, ua makaukau mau makou 60 kokua ana nou, a e hoolohe mai 1 na kanawai i kau palena ia maluna 0 nakou, a penei no ia :

1 e huna ana kekahi o makou a i kekahi kanaka a loaa a i ole lohe Nw e ka Moi, aole he luahi e ae o ®*ke, aka, o makou no a pau loa. ' e kani raai ka pu a ka haku pu,u 1 patlli ole aku makou me ke ieo ulili, ala2la ua hoowahawaha mai hana, a o ka make no ka hoo-

pai, Ina na kekahi i hana ka hewa, alaila he make no ka hoopai maiuna o makou a pau, a he nui wale aku na kanawai paakiki i kauia mai maiuna ihoo makou, a oia iho la i lohe oe. I keia wa i pane aku ai ke koa opio, E ka naita, e hoolana i kou manao, a e ku maanei me ka hauoli i na manawa a pau, a mai lele hoi kou oili no ka make e kau ia mai ana, no ka mea, owau pu me oukou; nolaila, e ke kiai, e hoopau ae i na manao hakumakuma o ke kaumaha, a e lei iho hoi i na hiona © ka hauoli, a i loaa ia'u ka pomaikai nui e papahi auanei oukou pakahi i ka hanohano maluna o kuu aupuni, a e kala ia auanei na pilihua o ke kaumaha maluna o oukou. Eke kiai, e ku oe me ka hoomanawanui. Na keia mau olelo hoolana a ka naita opio i hookau aku i na hiona o ka hauoii maluna o ke kiai, a nolaila, lele koke mai la oia a paa i ka lima o ke koa opio a iuiu lima pu iho la, a kaha aku la no ka kakou koa hoi ana no ke kakela, a iaia i hiki aku ai ma ka rumi o kona makuakane kiei aku la ia, aia hoi e onioni ae ana ke alii e ala, a oia no hoi ka wa aka haku puuku i kuupau ae ai i ke kani o kana pu a hoene ana i ka pahukani o ua Moi nei, a puana ae la oia i keia mau huaolelo kaena, Owai no la hoi kou mea nana e hoopapa ma ka leo hone o ka ole a puni ka honua nei, ke h©i iho no hoi oe ma ke kaka pahi, aoie ou giea nana e hoohoka, koe waie mai no au kou alii.

I ka lohe ana o ke koa opio i na olelo kaena a kona makuakane, mino aka iki iho la ia a hoi loa aku la no kona rumi, a haule aku la hiolani, a oiai 0 na hora kakahiaka nui keia, nolaila ala loa ae la ka Moi a puka aku la iwaho no ka holoholo ana iloko 0 kona mala pua a e hanu hoi i na ea oiuolu o kona home kuahiwi, oial ke ahe kehaU e ko mai ana i ke onaona hke ole o na pua o ka wao, a e kuwiliwili pu mai ana hoi ke ala lauae o na lau nahele, a na keia mau hiona i kukuni paa i ke aloha iloko o kona puuwai no kona home.

I ke alii e nanea ana ma kona mala pua, oili malie ae la na kukuna nani o ka la a kiei uiai ia mahma o na kuahiwi, a e uiuiki mai ana ka malamalama o ka la maloko o na ululaau a hoa.iki mai la hoi maluna o na puu no ke kakela anoano a na aiwaiwa i noho ai, a oiai hoi ka la e pii ae ana me ka nani nui, kani mai la ka bele aina kakahiaka a hoi aku la ke alii e hoomakaukau nona iho no ka papaaina, a o ka naita hoi aia no ke hiolani la, a no keia hiamoe loa o ke koa opio, hele aku la kona makuakane e hoala.

laia i ala ae ai, haka pono aku la ka Moi maluna o kana keiki, a me he la ua paumi la iho kona nani i ko ka la, a ua haule hope hoi ka nani o ka mahina konane, oiai aia ma kona mau papalina e haike mai ana no ia i kona ula ohelohelo, kona mau maka hoi i ka uliuli |x)niix)ni, oiai kona lihilihi e ooi mai ana, a e luhe ana hoi kona mau maawe lauoho li}X)lij>o ma kona mau ;\ipalina, a e hoike mai ana hoi kona kulana hiehie he nani oi kelakela no ke ao holookoa, aole he lua e kohu ai me ia.

E ka nani, e lalelale no ka paina kakahiaka, no ka mea e hele aku ana kaua maloko o ka ululaau no ka hoolanalana, a aia hoi malaila kekahi mea nana e hoohauoii i ko kaua mau noonoo, wahi a ka Moi i kana keiki. No ia mea, hoomakaukau koke iho la ka naita opio, a uhaele aku la e paina. I ka pau ana o ka paina, kauoha aku la ka Moi i kona haku puuku e kahea aku i kona Ho kaua a me ko ke koa opio, a he manawa ole ia ika haku puuku ku ana na iio me ka makaukau a e paa la ana ena kahu lio, oili mai !a ka haku puuku me kona aahu hahai holoholona a ku iho la ma kahi o na iio e kali ana no ka Moi a me koa opio, a aoie no i Huliu puka like mai la laua, kau ae ia I lakou nei maiuna ona lio a holo nui i aku la no ka uiulaau.

Holo aku la lakou ma ke ala mauna, j e pii ana i na kualapa» e iho ana ma na oawa, e nihi ana raa na kae pali, ae kikaha ana hoi ma na kula palahalaha, a pela lakou » hoomau ai i ka hele a hiki aku la lakou ma kahi i maa mau i ka Moi no ka noho ana, a o ua wahi la*e no ia. Hiki pono aku la lakou nei ma ka waha o ua ana nei, a lele like iho la ilaio, hoomaha nui iho la, a iiuliu pane maiUka Moi e hele lakou no kahahai holohoiona, aua p*no ae ia ia laua nei; alu nui aku la no lakou nei a make no na io lioloholona, hoi oui

mai la, hoomoa, a noho nui iho la e ai, oiai ke iho aku la ka la e napoo. Hoomau iho la iakou i ka haupa ana i na io, a e kamau wale aku ana no hoi t na kipona ehaeha a ka houpo lewalewa, a mahope iho o ka pau ana o ka paina, lualai nui iho la a hala loa aku la īloko o na hora aumoe, a ia wa no i haule aku ai ka Moi a me kona puuku iloko o ka hiamoe kutipotipo me Va nanea, a o ke koa opio hoi hilinai ae !a ia ma kekahi laau a hoolai inalie iho la a e nanea ana hoi i ke Wololio mai a na ahe lau makani o ke kuahiwL

laia e hoohiaalaai ia ana e keia mau anuhea huihui o ka wao, hihio iki iho la e moe, a he mea hikilele lōa ia nona ka lohe ana i kekahi halulu ano e, a ia wa i hoolana iki ae ai keia, a emoole lohe aku la keia i ka halulu mai o na kapuai o ko lakou nei mau lio; halo aku la keia iloko o ka pouli aaki a ike aku la i na lio e holoke ana i o a ianei, e kani ana na ihu, e kope ana na manea wawae, a e pū ana hoi ka e'a o ka lepo iluna. Na keia mau leo ona lio i hoopaiakuli ae i ka lewa ma ke ano hoi he hoailona e hoike ana i ko lakou poe haku eia ka enemi a hiki mai. A oiai ua maopo]X) i ke koa opio ma o na ko* na ao ia ana e kona makua no ke ano o na hoailona a pau a ka lio ina he wa kaua a kaua ole, a nolaila, ua hoomaopopo koke iho la oia i keia mau hoailona, he enemi ke hanu mai nei i ko lakou meheu, nolaila, haka pono aku la oia ma kahi a rta lio e noke nei i ka piena, a kali mulie iho la no ka ike ana aku i na hiona o ka enemi.