Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 7, 14 February 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

KA PUA NANI IUIU O Kealohilani; Kahiapaiole Nuumealani a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe eepa a pau i noho ai. Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu no ke Kuokoa. Ma keia ike ana o Keaomelemele ua ko ka makemake o kona hanau mua, noiaila, ua >*ane aku oia i ko laua kai* kunane me ka oluolu : 4 *N*o kau mau hana |>ono ole e ke kaikunane o maua, nolaUa, ua hoohilahila ia oe i keia ta, a ! mai manao nui aku hoi i ko kaikuahioe wahine e hoi hou mai ana me oe, aole oe e ike hou ana me kooa mau helehelena ma keia mua aku a hiki i kou hope«a, aka, ina oe e manao ana i wahine n&a, alaila na'u e haawi ia oe i hana

nau," ae mai la ko laua kaikunane, ? pane hou mai o Keaomeiemele U K ao aku no au ia oe i ka oihana kahuna a me ka ike kiiakiio, ma ia oihana oe e ao ai ike, aiaiia e ike no oe i na mea pohihihi a pau loa." A hoio keia roau olelo ana a iaua, ua hoihoi ia o Kahanaiakekua Uoko oka hale huia e noho ai me ka hooiohe pooo i na olelo a kona muii pokil A haia ke anahuiu hookahi o ka hula ana, ua pau ae ia na,ie* alea ana ma Kahuwaiianawai, a hoi 'ku Ia na mea a pau ioa, a hoi aku b o Paiiuii me Hiiiawe a me k&na mau aikane ma kona wahi mau ma Hawaii, ma kahi a kona kahu hanai Waka e noho ana me kana aikane mua me Paieie, a o na |x>e olohe kumu hula kekahi i hele pu ma ia huakai hookahi, a heie iakou e makaikai ia Hawaii a puni; nolaila, ua hiki paha ia kakou ke hoomanao ae i kekahi mooielo o kekahi kanaka i haaleieia e kana wahine, oia hoi o Napuaihalemano.

MAMULI o kona ao anai ka hula i hoi mai ai kana w&hine, aia nae, aole he mau hoomanao hou ana aku o Napuaiheleniano nona, oiai, i ka manawa aole iao ua kanaka nei ika hula, aole he wahi mea a mallu ia mai, no ka mea, ua hilinai aku kona manao i kc kanaka hou aku; no keia kumu i huii ai o Napuaihelemano i kumu e hoi mai ai kona hoa pili onala i hala. A hala he mau mahina loihi o kona ao ana i ka hula, ua kukui mai la ka lohe a hiki imua o kana wahine no ka uleu launa ole mai o kana kane i ka hula, a ma ia kumu ua wahine nei i heie aku ai e ike maka i kana kane. He mea oiaio ka mea ana i lohe ai, no ka mea, iaia i nana aku ai i kana kane e hula ana me ka maikai launa oie mai, a he makena wale ua mea he wahine e auuieume ana i kana kane. iiolaila, ua ku: puaihelemano. laia nae i hele aku ai a hiki imua o kana kane, ua huki kok* ia aku ia nae kela e kekahi mau wahine a paa loa aku la iloko o ka hale me ka ike hou ole ia mai, ame he mea la e puana ia mai ana keia mau hua mele malalo iho : U E koekoe aku kikaku Ka wahine i ka i—kikili—ka, Ua pau ka manao kikao —ka, Ua hala ka palena kikena- kx" Elike me ko Kahanaiakekua hoohoka ia ana e kona mau kaikuahine, pela no hoi keia wahine e hoohoka ia nei e Napuaihelemano, ahe hana keia ua maa

i keia iahui mai ka wa kahiko ioa mai a hiki wale no i keia au hou, a he ike maka ko ka mea nana e hoopukn nei i keia moolelo i ke ano o ia mea he hula. 0 Keaomelemele a me Paliuli, na iaua 1 hoomaka mua ke ano oia mea he hula, aua <( ka ika ai" keia hana i keia lahui. Peia no hoi i hai ai na Uiu o Lele ma 1 ka nui o na kanaka e nana ana i kekahi mau kanaka e hula ana imua o na 'I.ii i ke au o ko Lihoiiho, oia o Kamehameha II e noho Moi ana ma ka Paeaina Hawaii neL Ona kanaka keb nana i hoohiki, aoie e ao i Ika huia mahope iho o keia wa, aia a | puka mai ka ia ma Kauai mai. O keia | iho ia na hoakaka ana no keia mea he Ihula.

Maho{>e iho o ko Paiiuii ma hoi ana j i Hawaii, ua hoomaka koke o Keaome-1 iemeie e ao t ka oihana kahuna a rae ke kilokilo ia Kahanaiakekua maluna o; Waolani, aole i loihi loa na anahulu o ko laua ao ana, aia hoi, ua ioaa koke i Kona kaikunane na ike ma ia mau oihana, a ua hikt laia ke ike i na mea a pau loa, a ma ia ike oia i hai ae ai i ka makaukau o ko Kaumaiiilua hele mai no keia Paeaina. A no ia mea ua hai aku oia ia Keaomelemele, a i kona huli ana aku a nana i na ouii o na hoku o k* lani, a me na opua e 'noononoho mai ana ma ka lewa, nolaiia, ua oiaio ka ike a kona kaikunane, noUUa, ua hai aku ota ia mea ia Kane ma, a ua oielo aku la hoi • Kane ma i na kanaka eepa a pau e noho ana maiuna o Waolani, e hana koke i mau waa kauiua e hoio ai t Kuaihelani e kii at ia Kaumailiiua. I ka lohe ana o ua poe kanaka eepa nei i keia olelo kauoha, aia hoi, me ka awiwi nui a a>e ka eieu, hookahi wale no po» ua pau na waa t | ka hanaīa a paa, a ua makaukau hoi i ! na tako a pau. A ikt o Kane ma ua ! hooko ia kolaua makemake, nolaiia, ua iliooholo iho ia ko laua manao o Kahanaiakekua ka inea nana e kau maiuna o ua mau waa nei a nie na poe e hoio \m ana me ia. A holo pono keia inea a me K«wmelemele, ua hai aku ka inea nona keia mooklo i kona kaikuna*

ne, iru oia e makaukau i ka holo ana, alaila aoie e huli «ui a oina i hope nei a hiki wale ikawa e r>ae aku ai i na kaj>ikai oka aina o Kuaihelani, aua ae o Kahanaiakekua i keu olckx

| Ika pau ana o keb mau kamailio | arv% \ia kau ae la o Kahanaiakekua Uu[na o ua mau waa nei me ka j»e e hoJo tpu aiu me ia he 25 ko lakou nu». Eia !no keia i uka o \S'aolani e kau nei bj kou nei» a pau na oielo ana, o ke kena koke iho Ih no ia o Kane raa ika poe menehune a pau e hapai. I loa no a pau na olelo ana, oka ikuwa koke ae la no ia 0 ka teo o ua ;>oe menehune I nei, aole o kanamai o ka wawalo ona leo nc ekolu manawa, a o ka blau Uke I iho la no ia o na lima o ua poe nei i na I waa a ua Kahanaiakekua e kau nei me kona poe hoa hele, he manawa pokole ! loa hele ana na waa i kai nei 0 Puunui, alaila hoomaka hou e uwa ka pihe elike me kela hana mua ana iuka o Waolani Ma ia wahi mai hele i ke alanui Kauka a hiki ma-nae iho o ka hale o Rev. H. H. Paleka eku nei, ka ona hoi nona keia pejxi.

Hoomaka e iho mai ma Niupaipai, malaila ka iho ana mai a hiki ma Waikahalulu, a malaila mai a Peleula a me Kaumakapili, a hiki ma ka wai o Kikihale, aia malaila kahi i lana mua ai ua mau waa nei a hoomaka e holo aku no ka moana kai uli kai hohonu. A ma keia wahi i hoi aku ai ua poe menehune nei no uka o ko lakou home mau ma Waolani, a no keia lahui ka olelo kaulana : "He pupukahi wale no." Aia no hoi na hana nui a keia poe e waiho nei ma Waimea i Kauai, ka "auwai o ka menehune, oia hoi o Kikiaola; aia mai kekahi ma ka muliwai o Huleia ma Niumalu, he "kuapao alakoko" ka inoa; pela no hoi ma Oahu nei a me kuu aina hanau ma Kipahulu i Maui; a pela no me na mokupuni e ae o keia Paeaina, a oia na hoakaka ana no keia ano kanaka pahaohao. Ma keia wahi, he pono e olelo pokole aku au imua ou e ka mea heiuhelu no ka lawe houia ana mai o kekahi waa.

I ka wa i lan.i ai na waa ma ka wai o Kikihale, oiai o Kahanaiakekua a me kona mau hoa hele e kau ana iluna o ua mau waa nei, ua huli hoi mai la ua poe menehune nei a hiki nia Kaopuana, lohe hou mai la iakou i ka uwa o ka pihe a haalele wale, no keia mea, ua wikiwiki mai la lakou nei a hiki ma Waikahaiuiu, halawai mai ia lakuu tnc ka |>oe Namu Nawa tna e hapai mai ana i ka lakou waa, aka, i ko lakou halawai ana mai nae me ka poe menehu ne, ua hai aku ia iakou i ua |>oe Namu Nawa nei, ua hala ke ahi me na waa kauiua, a no keia mea ua waihoia keia waa malaila a hiki i ke;a la, ua |>au ioa i ka popi>po ka nui a ua iaweia kekahi mau a[>ana o ua waa nei;aia nia 'hope iho o ka haie noho o A. R Judd, ma Kaalaa, alanui Nuuanu, e ninau ia Kahiwaiani k. e noho la malaila, na lakou e kuhikuhi mai i ka poe e heie ana e ike maka iua waa h e waiho nei; a ua kapaia ka inoa o ua waa la, "O ka waa ake kupua, r oia na kuhikuhi ana o keia moolelo, elike me na moa o na aina i hoikeia 4ceia mooleio mai Hawaii a Kauai, he mau mea oiaio waie no.

O ka poe nana i kalai keia waa e waiho nei malaila, oka iua ta o na iahui kanaka eepa e noho ana ma Waoiani, a 0 Kekupua, o*«i ko lakou me ke kiekie, a o keia mau ano kanaka a pau 1 oleloia ae I*, me he h mai a Kane ma aku no īa; peia e maopopo ai ke aj»o o keia moolelo i ka poe a pau e heiuheiu ana; a e waiho ioa ika olelo ana no lakou ma keb wahi, a e hoomaka kakou e kamailio no Kahanaiakekua holo ana a hiki i KuaiheianL

I ka wa i iana aku ai na waa ma ka vrai o Kikihale me na kanaka a pau maluna, aia hoi t ua pii inai ke kai no ka wa pokole a emi iku la, ma kek wa i kahea ac ai o Kahanaiakek ua ma ka inoa o K?ine raa, a pau kana oklo ana, he manawa o!e, iho pono mai la ka makani ma ke awawa o Nuuanu me na kikiao makani e hao ana i na lau taau o luna o WaoLmi a rae Konahuanui a ke ulupaia la na hale o Honolulu nei i kau-a roca he ikaiLa buna ole o ka makam, a ua kupono paha keia mau lalani mek ke panai aku ma keia wahi: i4 Hao !a—e—hao, Hao ka Inuwai maloo ka bu laau.'' A ina hoi ma Nuuanu mai ka niakani, alajb, he onou mai hoi ko laiia makani, me he mea la he inoa hou ko keia miikani no keia au hou. 'Ael* i /**-)