Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 8, 21 February 1885 — HE LETA MAI WAILUKU MAI. [ARTICLE]

HE LETA MAI WAILUKU MAI.

He nui ka nune ana o na makaainana a me na nupepa o keia au naauao no na mea e pili ana i ke dala Hawaii KalaWaua, a ke hohola aku nei na manao iioko o na puuwai o na bhui like o keia honua, malalo o keia huaolelo sno nui, "he da]a emi ke dala Hawaii,'* a no ia ano nui la ea, ke noke aku nei i ka hoahewa i na kuhina ame ka Moi. Nolaila, ma keia wahi, e pono e ala mai na noonoo ana no keia dala a ninau iho, nowai la ka hewa ? No na kuhina anef a me ka Moi ka hewa o ka hana īa ana o keia dala, a i ole no na lunamakaainana paha o ke kau ahaolelo o ka 1882 ? E aho ia mamua o ka ahewa wale ana ia hai me ka nana e ole i ke kumu o keia pilikia, a rae ka mea nana i hana ia pilikia oke dala HawaiL Ua hewa anei au ke hoakaka i ko'u manao raa ka imi ana i ke kumu i piiikia ai keia dala ? E pono 0 hoao au e wehewehe i ko'u kuokoa iloko iho o'u,

Ma ka inakahiki 1882 ke kau i hana ia ai ke kanawai hana dala Hawaii, ua waihoia kela bila imua o ka ahaolelo a ua ae aku na lunamakaainana i ua ma. nii) la a hooholo iho la e hana ia ua eiala la ma ka helu piha ana i na keneta he hookahi haneri mailoko mai o ka auka dala wale no, aole mailoko ae o ka auka kepau a keleawe paha; a ua laweia ua bila nei imua o ka Moi a kau iho la i kona inoa malalo o ia bila a lilo īho la 1 kanawai, koe wale no, aole i ■olelo ia ma ia kanawai ka mea nana e hoohehee i ua dala nei, aka, ua oleloia ma ka pauku 36 o ke kumukanawai, na ka Moi e hana i ke dala a nana no e hooponopono i ke dala ma ke kanawai oia hoi keia kanawai i hooholoia 1 ke kau ahaolelo o ka 1882, a ma keia wahi, owai ka i hewa ? Ua maopopo no 0 na lunamakaainana ka i hewa, no ka mea, na lakou i kauoha i ka Moi malalo o ka lakou bila i hooholo ai e kakau 1 kona inoa a lilo i kanawai hana dala.

Eia kekahi hoohalike ana, kauoha aku la au ia A. e hele ma ka haiekuai a E. e aie i iwakalua dala ma ka lole, a hala na la elua alaila wau hookaa aku i ua mau dala nei, aka, i ka hala ana 0 na \a elua, aole i hookaa ia kela aie e like me ka aelike, alaila, owai ka i hewa, oJca mea anei nana ke kauoha, a o ka mea anei i kauohaia ? Eia, o ka mea nana ke kauoha, a pehea keia, o na lunamakaainana ka poe nana i hana ke kanawai a hooholō, alaila kauoha aku la i ka Moi e hoeko iho i ko lakou makemake, a ua hookoia no hoi, alaila, o ka pau ae la np ia, a ma ka hapa hope oka makahiki 1883, ua hiki mai la kela dala mai Kaleponi mai he mau tausani ma ka hapalua wale no, a maho pe mai hiki hou mai la he mau tausani tria ka hapaha wale no, a pela wale aku a ia wa no hoi, haiia mai ana e emi ani ua mau dala nei a i ke 85 keneta wale no ka waiwai io ma keia hope aku a ua hiki io mai ka hopena oiaio o ia wanana ana, a oia ka kakou e noke nei i ke kamnilio.

Kia kekahi hemahema o keia <l<ila aia ka aoao o na lunamakaainana, aole lakou i hana i kanawai hou iho e kauo ha ana e hana ia i bona no ka mea nana e hana kela dala i ka wa e pilikia ai ua dala nei, i hiki ke uku ia na poho o ke aupuni a me ka lehulehu, e like me keia emi ana, ake kau io ia nei no ia pilikia i na makaainana, malia paha, i ka wa i waihoia mai ai kela bila iloko o ka ahaolelo, hookahi aoao kalakala e like me ka iwi omole; a hookahi hoi he aoao hinuhinu, alaila o ka aoao hinuhinu ka i hoohuliia mai, a ia wa pa pono iho la paha i na kukuna malamalama lele ae la ia malamalama i na maka a pohina ae la ka ike, alaila hoopuka ae ia i keia mau huaolelo, "all right/' nolaila, ina no i haha pono na lima i na aoao a elua, ina ua ike i ka ino, alaila, hoole koke aku i ka pono o īa kanawai hana dala Hawaii,

Eia hou keia, ina no hoi ua haha no na lima o na iunamakaainana i na aoao i elua o ua bila nei, a ua ike no i ke kalakala o kekahi aoao, a ae aku no, ilailn, he keu aku o ka apiki launa ole, he mea nui ka hana ana, ka īmi ana, ka hooponopono ana, ka malama ana i ko hai pono a me na kauoha no kekahi hana i haawiia ma ko lakou lima, ina no ke kanaka hookahi, ka ohana hoo- | kahi, ka lahui hookahi, a mau lahui e | ae paha, he mea pono no ke lawelawe ia me ke akahele loa ina no aole e holo i keia kau, hoopanee no ia kau aku, a hiki i ka wa e ike peno ia ai kona mau aoao a pau. NA HELEHELENA O KE DALA. Ma ko'u nana ana i ke dala; he dalu maikai no, ua like no ke kaumaha o ke dala Hawaii oie ko ke dala Amenka, aole ano e, a ua manao ia he dala piha no. Ua pau ae la na hoakaka ana i na mea pili i ka hana ia ana o ke dala Hawaii, a e kamaiiio ana wau i ka mea i emi ai o keia dala a mamuli o ia emi ana a liīo ai i mea kamailio nui a i mea hoopiiikia no hoi i ke aupum a me ka lehulehu holookoa. Nawai ia i hoemi iho i keia da!a he 85 keneta wale no ? Ka na Kuhina * (MM me ka Moi, aole p«bft ? Ina na

lakou io i hoemi iho, ua kue lakou i ke wnawai a ua pono ko iakou nuku ia ana, no ka mea ua ka'ohe io no r a inj hoi m na haole kalepa dala a hoopukapuka dala. a i oie na na haole miiama hanako da!a paha, abib r ua hala ole no na kuhīna a me ka Mol Ma keia mau' ninau, e pono no e hoaia ia mai na noonoo ana 1 loaa aku ke alanui hele o keia emi ana a hiki aku i ka papaka 0 na pilikia. AkahL Ua ulu mai kci; ; pihkia m-i--loko inai o na hui mahiko a i ole iuai loko mai paha o na hui kalepa, no ka mea o ka poe kalepa aole iakeu makenoake e hana wale i kekahi hana me ka j ioaa ole ia lakou he puka, oiai o ka Ia- i kou oihana nui no ia. aia malaila ko lakou ola ana, nolaila, penei ka hana ana a na hui hanako malama dala: Ina ua aie kekahi mao hale kuai nei 1 na hui kalepa o Kaleponi i na waiwai kalepa i hoounaia mai, a manao ko kakou poe kalepa e hookaa i ua mau aie nei me ke da!a Hawaii, no ka mea oia ke daia i hanaia no Hawaii nei, e lawe mua aku i na dala keokeo i ka hanako ma Honolulu, a loaa mai na pepa kikoo dala i Kaleponi, aka, olelo mai nei ka poe maiama hanako aole e loaa aku na kikoo dala no Kaleponi aia a haawi aku i 15 keneta no ke dala hookahi, a i ole e loaa aku keia mau keneta oi ae, aole e loaa ke kikoo dala i Kaleponi, a pela iho la ka hoemi ia ana o ua dala Hawaii nei, a no ia pilikia ke hoololi ia nei ma ke dala gula; a eia kekahi, ina ua aie kakou i na halekuai he mau haneri dala, aole lakou e ae ana, aia he dala gula. e lawe ana ka haku aie ma ka helu 75 keneta wale no 0 ke dala, a pela iho la i lilo ai keia dala i dala emi a oleloia he ino, a eia ka ninau, na na kuhina anei ia i hoeini a me ka Moi ? Aole paha, no ka mea, mai ka hanako malama dala mai a Bihopa ma ka hoomaka ana 0 ke emi, aole paha mai na keena oihana aupuni mai, A eia keia mea i lohe nui ia, ua hoolimalima ka ke aupuni ia Spreckels i mea nana e hoohee ka auka dala a hoolilo ae i dala Hawaii, a i kana hana ana ua laweia he 15 keneta 0 kela me keia dala i uku no kona hana ana i ua dala nei, a 0 ia hana ana a keia haole pela, oia ke kumu i emi ai, a oia hana ana a ke aupuni pela, aole no i hewa ke aupuni malaila, no ka mea, ua ike no kakou aole o kakou hale hana dala ma Hawaii nei, aka hana no nae i kanawai hana dala; ina no aole na Spreckels i hana ua dala nei, a ina no na ke aupuni o Amenka 1 hana ua dala Hawaii la, e lilo ana no kakou i ke aupuui Amerika i uku no ka hana ana, ina paha he elima keneta ka uku 0 ka hana ana, e emi ana no ua dala Hawaii nei he 95 kenetā a mahea la e pakele ai ka lilo, a no ia liio, ua emi no ua elala nei no ka mea, auhea la ka mea hana wale i na hana nui e like me keia rne ka uku ole. Auhea hoi, nolaila ea, auhea la ka pili o ke ino o kela dala a me ka emi ana o kona waiwai io mamuli o na kuhina ame ka Moi ? Aole au i ike he wahi maawe, aka ina ua kuhihewa au, alaila e hoihoi no au i ka'u, ke hoakaka pololei mai kekahi mea e ae malalo o keia kumumanao, ke olelo mai nei paha kekahi ia'u ke hoomaka nei o J. Haole e pai i na kuhina a me ka Moi; aole pela ko'u manao.

Eta keia, ke olelo hou nei ka mea e kue ana īa'u na na kuhina a me ka Moi i waiho mai keia bila i ka ahaolelo a hoowalewale ia kekahi poe lunamakaainana, ua hoakaka au maluna ae nei aole no ka waiho ana mai o ka bila ka hewa, aka, no ka ae wale ma ka noonoo ole ka hewa a me ka ike ole i ka hope pomo oia btla, ua ike no na lunamakaainana o ia kau aole hale hana dala o ke aupuni ma Hawaii nei, ae no e hana i dala—hu ae la ka aka. Aka, he mea kaumaha nae ia'u ka ili ana iho o keia pilikia īloko o ko kakou mau oihana kuloko nei no ka mea ua kuai pono ia mai ka lole i ka lehulehu me ke emi ona kumukuai, aka, hookaa aku nei nae ko kakou poe kalepa ma Klleponi aka, hoemi ia mai nei ua mau da!a nei a ka lehulehu, a o ke poho no ia o ka poe kalepa, no ka mea, o keia poe kalepa no ka poe nana e hoolako mai i na hemahema o keia lahui. Pela iho la i ulu mai ai kekahi manao iloko*>'u e hoakaka aku no nei mea he dala Hawaii, nie ko'u manao o keia iho la paha ke kumu pilikia o keia lahui aole na hai i hoopilikia ia kakou na kakou iho no, a kahi wa hai hou aku ke loaa ka rfianawa. Haole, Wailuku, Maui.