Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 8, 21 February 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puricalia, a o ka nai* ta hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

( Kakauia no ke KUOK'OA.) OIAI ka naita opio e kulou ana a e halo ana mao a maanei me ke ake nui e ike i ke ano a me ke kulana 0 ka enemi, ua hooi loa ia ae ke kani a me ka piena o na lio, a aole no hoi he puoho ae o ka Moi a me ka puuku no keia mau leo hoaiiona a na iio, aole no hoi he hoala aku o ka naita opio ia iaua; a huliu ioa poha hou mai la ka leO o ua mau lio nei i oi ae i ko ka wa mua, a na keia mau leo i hoopuoho ae ia laua a kaakaa ana na maka me ka pihoihoi nui a ninau aku ia i ke koa opio : Heaha keia, e kuu keiki ? He mau hoailona na na lio e hoolale mai nei; he enemi, wahi a ke koa opio.

I ka lohe ana oka Moi a me kona puuku i keia mea, ua kau e aku la na halia ana o ka makau a me ka weli hoi 0 ka hopohopo maluna o laua, no ka mea ma keia huakai a ka Moi, aole ia 1 hele pu me kona pono kaua a pela pu me kona mau hoa hele, a o na pono a pau e pili ana i ka uhai holoholona oia ka i lako me lakou. Kulou iho la ka Moi ilalo a liuliu ea ae la iluna a pane aku la : Ua manao au o na naita pilikua paha keia he 58 e nohoalii la maluna o na awawa kapu o Heletela, a ua kapaia lakou he poe pilikua mai ka po mai; ina hoi ua komo mai lakou ma na '*a newii ko iakou aoao, a e lilo auanei ko lakou mau apahu kino i mau pauku laau p(>popo no loko o keia ululaau, ke kii ia aku ko'u mau liona pololi « noho mai la iloko o na lua huna, a na lakou auanei e haehae i keia mau kupuino i ka wa pokole.

I keia wa a ka Moi e kamailio nei, wawalo hou irai la ka leo o ua maa lio

nei me ka pinapmai, a hoomaoiX)po ae la lakou nei ua kokoke loa ka enemi, a emoole no hoi lohe aku la lakou i kekahi halulu nui me he kikiao makani la mai ka akau mai, *a ku ae lakou iluna me na hiona o ka weli maluna o ke alii a me ka haku puuku, oiai ka halulu e hookokoke loa mai ana ia lakou ma ke ano poai puni. Ia lakou e kuku ana inaloko o ke a-na iloko o ka aaki a ka pouli, aole he mau hiona oka makau maluna o ke koa opio, aka, e ku olohelohe ana me ka nele i na mea kaua e pale aku ai i na enemi no ko lakou ola iho, a he wa kupilikii loa keia no lakou a me-he halulu ana la no ka lapu, lohe aku la lakou i ka nehe o kekahi kaina wawae ma ka puka o ke a-na, a ia wa no i unuhi like ae ai ka Moi a me kona puuku i ka laua mau newa pepehi holoholona, a o ka naita opio hoi i kana pahi puhaka pokole, a me he olapa ana a ka uwila ua pa pono aku 1a ka Nloi i kekahi hauna newa ikaika a kekahi on na pilikua a haule aku la ika honua me ka oni ole. Hala hu ae la keia hauna newa ma ka aoao o ka puuku a ia wa i nee koke aku ai ua puuku la ma ke kulana o kona alii i haule aku la a hakoko aku la me ka pilikua nana i ku lai aku ika Moi. Eia hoi ke koa opio ke nana mai nei iloko o ka pouli nui me ka ike pono ole mai, aka, lohe mai la oia i ke poha ana o ka hauna newa a me ka leo ehaeha o kona makuakane iaia*e haule iho ana i ka honua, a o ka wa no ia ona i lele niai ai imua me ka ikaika a hookui pu mai la me ka naita e hakoko ana we ka haku puuku, a na keia hookui ana i kulai aku i ua pilikua la ilalo a loaa aku la hoi i ka hauna newa a ka haku puuku a waiho oni o!e ana ua piUkua la i ka honua.

Haiawai hou aku la ka naita opio me ka lua o na pilikua, a waiho mua mai ia oia i kana hauna newa, aka, mamua 0 ka pa ana o ke kino o ke koa opio, ua paa aku la kona opi aoao 1 na lima hao kiia o ke koa opio a opeapea ia ae la i ka iewa me he opala ia a kiola» aku ia ma ka puka o ke a-na. Ma o keia kino i haule mawaho i hoomaopopo koke iho ai ka hapanui o na pilikua aia ka eu iua oie o ka ikaika iloko kahi 1 noho ai, a ua haohao nui iakou no ka mea nana i hoopio mai i kekahi o ko iakou mau pukaua ikaika; noiaiia, uwo

ae la lakou me ka leo nui t a kupinai ae la hoi tia leo ahiu ma na paia pouii o ke a-na, a komo nui aku la. Aia no hoi ka naiia opio maloko mai kahi i hoolono mai ai, a mahope koke iho no ona ka haku puuku, a ia e hoolono ana i ka haluku o na pilikua me ka ike pono ole mai iko lakou mau kino, o ka wa no ia i paa mai ai jua aoaa o ka oaīnamana Hma nnnui, a hoao iho la e kulai, aka, ua like ke koa opio me kumulaau i kela wa, nona hoi ke aa inole i kolo pakaawili aku ilalo lilo o ka honua, a o kona kino hoi ua like ka pauku hao ka wikani, a e hoike ana hoi na maka i ka weli me he maka la no ke tiga inu koko iloko o ka poull

O keia pilikua e hakoko nei me ke koa opio, ua nele oia me kana laau newa, a ke kulai nei oia me kona mau iima kakauha i ke koa opio, aka, he ole ka hina iho. I keia wa ana manamana lima o ka pilikua e umii nei ma ka aoao o ke koa opio, ua lele aku la ua naita la imua me ka ikaika nui, a na ia lele ana i hoohina pu aku i ka pilikua e paa ana iaia, a hemo ae la na lima mai ke kino mai o ke koa opio, a no ia mea huli koke ae la ke koa opio i hope a ike poliuliu aku la i kona enemi e ku ae ana, nolaila, lele hou aku la oia poe ka hikiwawe imua o kona enemi a pa hu pololei aku la i kana pahi pokole i ka puuwai o ka pilikua, a ia wa no i newa aku ai ia a haule aku la i ka honua he kino puanuanu. Ia wa no i hahan loa mai ai na pilikua ma ko ianei wahi e ku ana, a e hu ana ka makani o ka lakou mau laau newa ma kona mau aoao a pau. Loaa aku la ike koa opio kekahi newa e waiho ana ilalo, paa ae la ia ma kona lima akau, a o kana pahi hoi ma kona lima hema, a me ia mau mea oia i leie hou aku ai iwaena o ke a maanei o lakou, a ikeia aku la ko lakou hiolo ana me he mau laau la, a o ka lakou mau laau hoi, e hahau aku ana no maluna iho no o lakou, a na lakou pilikua no lakou e luku iho.

I ke koa opio e hooinau ?na i ka luku i na enemi me ka hoomau no i ka nee ana iinua, a e haawi ana hoi i ka elele a ka make maluna o kela a me keia mea e maalo ana ma kona alo, ua lohe aku la oia i ka leo o ke koena iho 0 na pilikua e hooho ana me ke kuwo leo nui, e kahea ana hoi i ka inoa hahia 0 ko lakou kupunakane, a o ka lakou mea hoi i hilinai nui ai a i loaa ai ko lakou waiwai malalo o ua inoa la, a penei ka lakou kalahea ana : E L)o Balado e, ka deragona kupua o na naita i ke au i hala aku la, ano, eia makou ke hakoko nei iio kou pono a me ka lanakila malalo o kou inoa ihiihi, a i loaa ia na kokua ana ma ou la, e papahi auanei kakou i ka lanakila, ka hanohano, ame na pomaikai he nui. Ika makou uwalo a kuu iho e; o kou lanakila ka makou ia, Amamau—e. Ia lakou e hoopuka ana i ka huaolelo hope, ke mamau hele la ka pahi a ke koa opio ika puuwai o kela a me keia pilikua e loaa aku ana i ka wini o kana pahi pepehi holoholona, a o kana laau hoi e pohapoha ana ma na iwipoo, e kakele ans hoi i kona mau lima elua me ka puahi nui, a e lele ana mao a maanei me he liona pololi la, a e niniu ana kona kino* me he huila la 1 ka la makani, a hiki i kona hoomaopopo aila iho ua kauliilii kona mau enemi, nolaila, holo polplei aku la oia no ka waha o ke a-na kahi ano maamaama iki, aka, ike aku !a ia he elua o na pilikua e puhalahiu ana, a ahai aku la ka pupuhi no ka uluiaau. Ku lohaloha iho la ke koa opio me ka nalu nui ana no na piiikua e ahai la ka pupuhi, a e kololio ana me he kikiao makani la, a kia pololei ana hoi no na awawa kapu o Heletela, kahi o ko lakou alii e noho ana me na manaolana no ka lanakila o kona mau naita pHikua.

I ke koa opio e nalu nei, hooholo koke iho la la e hahai aku mahope o na pilikua i holo aku, nolaila, hoio aku ia oia ma kahi e ku ana kona Uo kau ae b i na pono a pau a hoio aku la ma hope q ka meheu o ka eneml Hoomau aku la oia i ka holo ana roe kona ike oie aku i na hiona o ua mau pHikua nei, peia no kona hele imi ana a hiki i ka wehewehe ana mai o kaiao, a e hanu heie ana ka liei o ke koa opio i ka meheu o na Uo o kela mau pihkua e holo mahuka la. I ke koa opio i nana pono iho ai maiuna o ka lepo, ike ibo h oia i iu mdieu makamaka hou e waiho &na, a ua ike pu no hea kona lb

i keia meheu. noiaila, b ia i ka holo o kona lio, a me hejxno ana la na ka maka, haule hope ae k na Jae !aau a iho ana laua nei ma aa awawa kapu oua mau kae'ae'a la. '%

Ma keia wahi e hoomaopopo iho ai na hoa hekhelu eia ka koa ma ka meheu o na piiikua, 6iaf. hoio me iw pom? waft no o ka hahai holoholona, a e paa ana hoi ma kona linu kekahi pahikaua nui, a oia pahi, na kekahi no ia o na naiu pilikua i haule pio niai ma kona mau lima kakauhx laia e iho nei iialo, ua kaā pono; aku la keia i ka polikua o ua mau awawa nei, alawa ae la oia iluna a ike aku la iloko o ke koliuliu i ka malamalama o ka la e uiuiki mai ana ma na plfi a e oni ae ana kekahi man ohuku paii iwaho ma kela a me keia aoao o ke awawa a ke koa opio e iho nei, a ua aneane e hookui ae i kahi hoekahi, a o ka hihipea a ke koa opio e naku hele nei, he wahi i kau ia ka weli e kekahi poe i lalapaia ko lakou umauma e ke ahi o ka wiwo ole, aka, aole ia mau hiona i ike ia maluna ona, oiai oia e hele rualihini ana ma ia mau ala pohihihi.

I ke koa e hele nei, ke lohe'pu nei oia i na leo hanehane lapu e 'walaau ana a he k\i i ke anoano a ilihia, a he hooweliweli maoli no, aka, aole loa e komo ke kauwahi o ka wiwo iioko ona no keia mau hana hoopahaohao. Hoomau aku la kona lio i ka ukali ana ma ka meheu o kela mau pilikua, a o ka iua huna o ua mau kupuino la ka pahu hopu o na iini o ke koa opio, &ma ka nana iho a ke koa opio i kona lio, me he la ua maa vale ma ia mau huna me ka paulehia pu no hoL

I ka hala ana o na mile ehāoiloko o ka hihipea, hoea aku la oia ma kekahi ponaha poe|>oe nui iwaena o k& ululaau a heie loa aku ia keia a ma ka iihi o aku la maluna o kona iii iauia. O keia wahi a kona maka e nana nei, oia kahi e paikau ia ai ua mau ihukani !a o ia mau awawa, na eueu lae oo o na pali pohaku paa a iaumania hoi o Kakopila a o na iwikani hoi o na alanui pohaku pio he 12 o Kakelapolo, ao ka home kulaiwi hoi o ua mau naita pilikua nei mai ka po mai. Ike aku la ke koa i na alanui poepoe like oie he 25 e hoopuni ana i ua ponaha la a nona hoi ke anawaena he ekolu mile, a ma keia mau alanui e paikau la ai na naita he eiima tausani. Hele hou aku ia keia me ka hoomau no o ka jiana ana i keia mau hiona hoopahaohao a me na paia pali laumania e ku poai puni ana, puiwa ae la oia i ke kani ana ae o\a ihu o kona iio no hookahi manawa, a e hoike ana hei ia i kona haku ua kokoke laua i ka ka puka 0 ka lua huna.

Hookokoke loa aku la keia ma na paia o ka pali e ku mai ana mamua, a e halo ana hoi na maka mao a maanei me ke ake nui e ike i na helehena a i ke kulana hoi ona enemi. Eia ke koa ma ke kulana he elima anana ke kaawale mai na paia mai o ka pali a aole loa he mau hiona o na pilikua, a nolaiia, hoomaka ae Ia keia e hoohuli i kona lio, a oia no ka manawa i lele oloio mai ai na pua maluna o kona kino mai na paia mai o ua pali la, a e iho makawalu pu mai ana n& pohaku maa maluna ona, aka, ua lilo ae la ia i wai auau nona, a hoohuli hou mai la oia i kona lio no ka paia pohaku, oiai ua ike mai la oia i ka hemo ana ae o ua paia pali nei, a hamama ana ka pufca o ua lua huna la, a īke pu aku la oia ia elua naita e oiii mai ana, ka wa ia aku ai ka naita opio me kona lio mawaena 6 laua a hahau aku la ma ke poo o ke> kahi o laua me ka hikiwawe, a lele ana ke poo i kahi e; mao ae la na pakaua o n* elele a ka make e hiolo makawalu mai ana maluna ona a poha mai la ka leo oka pilikua kiai me ke okalakaia i ka pane ana mai:

Owai oe, a nohea mai oe ? Pane aku ia ke koa opio, E ka mea e ku nei mua o kuu alo» e hoihoi i kou uiau !ako kaua ma ko !akou wahi, a e abkai aku ia'u imua o kou aiii, a me kou mau hoa pilikua, a ilaila %uases e lohe ai oe i ka haioa aka mea e papa ko pu oei roe oe. Aole ioa a» eae akii ana, no ka mea, ke hea mai nei ka handiane o ke koko o kp'u hoa i haia aku h e panai aku i kou ola no ia ak hookahi; ia wa hapai ae la iā i kana pahi a hahau aku la maluna oke koa opio, ai ke koa opio i hapai ae ai i kana pale, hina pu iho la kona lio Uaio a paa iho la ko na wawae malalo o ka lio, oiai ka hauna pahi a ka pilikua e hauk iho ana ma ka poohiwi o ke koa opia