Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 9, 28 February 1885 — (Kakauia no ke Kuokoa) [ARTICLE]

(Kakauia no ke Kuokoa)

Ma ka nupepa o kela pule aki.: nei T ua 1 hoolaha aku makou i ka manao o keka-! bi o ko makou makamaka ma Waiiuku, ■ Maui, o J. Haole, e hoike ana i konai hoomaopopo ana i ke kumu hewa o ke I dala keokeo Hawaii, i hoopaeia mai ai e keia Aha Kuhina. Ua apono no rna kou ma kekahi o kana mau wehewehe ana, a me kona ake e ike i ka manao o kekahi poe e ae i ke ano a me na mea e pili ana i ke dala keokeo. He mea maikai ke kaiaimanao akahele ana o ka poe e hoomaopopo ana i na hana e hoohanaia ana no ka pono o ka aina; he mau hoailona keia e hoike ana i ke aia ana mai o ka noonoo o ka lehulehu no na ninau nui e pili ana i ko lakou pomaikai, a he alanui no hoi ke kalaimanao maikai e loa* ai ka maopopo pono o na mea e hana la ana, a e ike pono iho ai ka lehulehu a hoonaauao me ka hookanaka makua i ka hana. He elua mau manao ano nui iloko o ka Haole mau wehewehe ana, oia hoi, he ahewa a he apono. Ma kona noonoo ana ua ahewa oia i ka poe Lunamakaainana a ua apono i ka Moi a me kona mau Kuhina, a ua hoolaha akea ae oia i. kona manao me ka hookamani ole, a oiai ua hoike pinepine aku makou i ko makou manao no ke dala Hawaii no ka poe nana i hoaie aku i keia dala a me ka mea nana i lawelawe ka hana ma ka aoao o ka poe nana i hoaie mai, aole makou e hooloihi aku i ke kamailio ana no ka manao o ko makou makamaka i hoike ae nel I mea hoi e akaka pono ai ke ano a me ka oiaio o keia kumuhana a ke aupuni i hookele iho nei no ka pono o ka lehulehu, e hoomaopopo kakou 1 kona kulana i keia wa e like me ka kakou e

ike pono nei. Ma na kalepa ana 0 kela me keia ano, he elua ano nui o ke dala, he gula a he seleva (keokeo); o ke gula ke kiekie 0 ke kumu waiwai, a oke gula no hoi ke ana hoohalike o na dala a pau e hookele nei na oihana kalepa ma na aina naauao o ka honua. Ua hoohehee ia ke dala seleva no kakou mamuli o ke kauoha a me ka makemake o keia Aha Kuhina e noho nei ma ka oihana; mai Amenka mai ke dala. O Spreckels ka mea lawelawe ma Amerika ma ka aoao hoaie mai. Ua hanaia keia dala seleva no ke kumu waiwai he 15 keneta malalo iho 0 ke ana hoohalike (gula) a ua hoopaeia mai ma Hawaii nei e ke aupuni a pahola ia aku maluna o ka aina, a eia ke kaa hele nei iwaena o kakou. Ua ike pu no hoi kakou, mahope 0 ka hoopaeia ana mai, a hoolaha ia ana 'ku, ua hoole hou mai no ke aupuni i ka lawe ana i ke dala keokeo a. lakou i kauoha ai no ka a na 'ku ina auhau a aupuni. Mahope mai hou ke aupuni e lawe i no na auhau a*hiki i ka umi dala, a he dala gula ke oi aku, no kona mau auhau. Ua hooholo ka Aha Kalepa e lawe e like me ke kanawai e hooponopono ana i na hookaa ana o kela me keia ano, he seleva a hiki i ka umi dala a ina he oi aku ka aie mamua o ka umi ma ke gula wale no a pau. Oia iho la ko inakou hoomaopopo ana i ke kulana oke dala Hawaii. Ke wehewehe mai nei ko makou makamaka i kona ike i ke kumu o ka hewa 0 keia mau hana, a me ka hewa ole o ka Aha Kuhina a me ka Moi, no keia mea a kakou e ike nei, a me he la oia no ka manao o kekahi poe, i hoomaopopo piha ole i ke ano a pau o na loina o na mea i hanaia a me na hopena e ileeia nei a ke hoolilo aku nei i ka hewa no na Lunamakaainana oke kau o 1882. Ma kekahi hapa o kona ike i hoike mai ai ua apono makou, a ma kekahi hapa ua like ole. E nana kakou ike kumu i hooulu ia mai ai o keia mea he aie dala ahe da!a Hawaii se!eva. Mai ka noho ana ae oko kakou Moi ma ka noho kalaunu o Hawaii nei ua lohe pinai kakou i kana mau olelo hooulu a hoolau pai i ka aina t i ke kanaka a me na pono a pau e ola ai lea noho ana o ke kanaka. Iloko o kana mau olelo Alii e hoolala ana no ia manao maikai i ke akea a iwaena 0 kona mau nu kaainaoa ana i lawe aku ai i mau hoa kuka no na hana e pono ai ka lahui, ua hoomaopopo pu iho oia o ka «*ie lahui kekahi kumu e ulu ai 0 ka pono iwaena nei o kakou. He nui no na makaainana o ke 'Lii i apono i keia mau kumuhana a ka Moi i hoolaia ai, me ka hilinai i kona aloha aina a aloha lahui, e hookele maikai ia ana ka aie lahui malalo o kona kiai makaala ana i ka pono o kona lahui, a malalo o ia kumu e hoonoho i na kanaka nana e hookele na hana o kona aupuni no ka pomaikai o ka lehulehu. Mamuli 0 keia ua kamailio nui ia ka Aie Lahui a hiki mai i ke kau o iBso, a hoaoia e hooholo i kanawai hoaie lahui, a aole nae i holo ia kau. Ke hoomaopopo nei makou o na moho iho no o ke alo alii ka mea nana ilawemaike kumuhana a haule wale no ka hiki pobo ole ke wehewehe pono ia ke ano a me na pomaikai o la hana i ka poe o u kau ma ka aoao ona makaainana a ma o na alii oka ahaolelo me ke olowmlu o na leo oka Maiu: Papa Pal

I ke k*u o m. h, iSSa tia hoio ke kanawai hoaie Uhui mamuli no\p k& leo» he ieo kauoha enai ua kupuna a he ieo oo e hiipoiia Dei e ka poe ma-

nao aina a aloha lahui, ke ku i kahi o ; ka pono ame ke o'a oia leo. Iloko o; ke kau i holo ai ke kanawai aie lahui, he mau hoa no ke Kuhina o ko na aina ; |ea me ke Kuhina Waiwai. (namea| | nana i hookele iho nei ka aie lahui,) no J ia kau, a o laua pu kekahi mau kokua | ikaika i holo ai ke kanawai, —he lunamakaainana kekahi a he alii kekahi no ka Hale Ahaolela Aole keia mau hue kumu e waihoia aku neī i ke akea i hanaia ma ke ano kue Moi, a manao ino waie i kekahi mea e ae, ua waiho wale 1 ia aku no imua o oukou ma kona ano | oiaio maoiī i lamalama no ka lunaike-; hala o kela me keia kanaka, i mea e f hiki ai iaia ke hoomaopopo pono iho i \ kana hana e hana ai malalo o kona ku- j ieana ma ke kanawai ke hiki mai k%| manawa. He oiaio no ka Haole e ole-1 lo mai nei o na lunamakaainana (i ko- j kua) ka i hewa, a ke olelo aku nei ma* kou o na 'lii o ka Hale Ahaolelo (i kokua) a o na Kuhina pu kekahi, ina he hewa ke kanawai hoaie. Ina ua hemahema na lunamakaainana nana ke kanawai a me ka poe i kokua i ke kiki paa ole ana i na puka e komo ia ai keia kumuhana e ke kolohe, e hoomanao kakou, he mea kamahao ka ikeia o ke kanaka a mau kanaka paha i loaa ka piha naauao e lawa pono ai ka ike i na hemahema a pau o kana hana i manao ai e kukulu a hoohana aku no kekahi wa e aku, —ke hoomanao nei makou hookahi wale no kanaka o ke ao nei i ikeia kona moolelo naauao kanawai— o Moke, ke kaula, a aole maoli iho nona kona ike, aka, no ka Lani mai. Aka, aole makou i manao ua hewa na lunamakaainana ma ka hooholo ana i ka aie lahui, ke kumu i hiki ai o ke dala i Hawaii nei. Aole makou i manao no

ke kanawai a na ka poe nana i hana ke kanawai ka hewa. Ua manao makou, aoko makou koho ana mamuli o na mea e ikeia nei, o ka poe nana i hooko ke kanawai ka i hewa, ka i hana naaupo, ka i hana n.aoli no i na hana e loaa ai ke kanalua no ka maemae o ka lakou mau hana. Me he la, e ike m?i ana no oukou i ko makou kulana ma keia wehewehe manao ana i ke kumu o na paewaewa oke dala Hawaii a me ka poe nona ka hewa. Oiai ke kapaia mai nei o ka poe hana kanawai ka hewa, ke puana ae nei makou, ina he kahua oiaio ia, alaila, ua hewa ka poe Lunamakaainana, na 'Lii, na Kuhina, a ua hewa ka Moi, a ua oi loa aku ka hewa o na makaainana i ke koho ana i na Lunamakaainana, ka poe a Haole e ahewa nei; ua hewa na makaainana i ke koho ana i na Lunamakaainana nana i koho ka Moi, ka mea kohu^n^Li ij> M*- Kaukanawai a me na Kuhina, kekahi mau Alii o ia Hale, ka poe i kokua i ke Kanawai Aie, a malalo no o ia ano ua hewa hou na makaainana i ke koho ana i na Lu- | namakaainlna nana i Koho ka Moi, ka | mea i kokua i keia kanawai ma kona j kakau inoa ana. O keia iho la ke ano | o ke kulana o ka Haole hoahewa ana |ke hooholo loa aku kakou a ke kumu. Ua hewa ke kanawai a kona noo 1100 maikai ana, aole i hewa ka poe nana i hooko aku. . Maanei makou e mahae ai ine ko makou hoa noouoo ma keia kumuhana. Iko makou manao ua hewa ka hooko ia ana o ka hana a ke Kanawai i kauoha ai—oia ka hoaie—ma o na Kuhine o ka Moi. Aole i alai ia na Kuhina e keia. kanawai, a e kekahi kanawai eae o ka aina, e hoaie aku ma Jce gula. Ua waiho hamamaia ka ipuka, malalo oka noonoo maikai ana a ka hapa nui oka poe nana i hooholo ke kanawai, no na noonoo maikai a me na ike laulaha e kuhikuhi i na Kuhina i ka mea kupono e hana ai e pili ana i ke ano o ia kauoha ake kanawai. A , malalo o na noonoo maikai ana a pau o ke kanaka, me na ike e hamama ana imua o kona alo, ua haalele aku ka Aha Kuhina me ke keakea ole ia e ke kanawai, i ka hoohana ana a hoaie ana, ma ka metala mau o kona kumu waiwai io, ao ke ana waiwai oka heluna piha o ke dala no ka hookahi haneri oia ke dala gula o Amerika, a hoohana iho ma ia ana i dala gula Hawaii, aole hoi e like me ka mea i hanaia he dala seleva, nona ke kumu waiwai he 15 keneta malalo o ke ana pololei, he haneri keneta no ke dala. O ke gula ka oi i na wa a pau o keiā Kenetutia, mamua oke seleva no na kalepa ana a me na ano ai oke kanaka. He mea keia i ike u eka poe i kamaaina i ke ano o keia mau meiala, ai ko makou manao paa t jna e waiho ia aku he gula a he seleva imua o ke kahi pegana i ike mua ole i keia mau ano, e koho ana no oia ike gula. Nolaila, malalo ona kumu hea makou e hiki ai ke alo ae ika hooili ana i keīa hewa maluna ona Kuhina oka Moi, ka poe i kauohaia e ka io a me ka uhane maoli oJke kanawai ana Lunamakaainana i hooholo ai, a na 'Lii i hooholo ai, a na Kuhiaa i hooholo ai, a ka Moi i kakau inoa ai, ma Kona noonoo maikai iho a roe ke ao pu aku a kona Aha Kuhina he mea maikai. Ua hoo koia ke kanawai e like me ka manao o ka Aha Kuhina me ke kuka ana me kekahi haole malihini, oaim ke kaena i

oleloia, "aia he Moi ūoko o kona pake ke i na wa a pau," a ma īa hana ana he dala sdeva ka i loaa mai ia kakou nooa "ke kumu enii e hiki ole ai ia kakou ke

kuai a hookaa i na mea a pau a kakou ? e makemake aL XJa tDinamiru makoū < ika hoike aku iko makou manaoio, i j kukiiiu ia maiunao ke kahua o na mea 1 ike ia e pili ana i ieia hana, he pomaikai nui ko ka lehukhu ma o keia fcanawai i hoohaule ae ana e hoahu ia i i mau iala no ke kukulu ana i na hana e hooholomua ai i ka pomaikai o na mea a pau e noho ana ma keia alo honua o ka honua holookoa oke aō nei He poino ka kakou e ike maka nei ma o keia hana, a he nuiii poino hou ke ili mai ana malana o kakou a me ka kakou aku ma keia hope aku, a o ka poino a me na luuluu e ili ana no ia maluna o kaiehulehu, a oka oi aku maluna oka hokua oka poe nona ka hou nui o ka lae me ki uiAu o kahi loaa e hoolawa aku ai, ke hai mai ia wa, me ka mau o ka noho tna o keia Aha Kuhina ma na hana hookapeke e hoopomaikai ana ika pono "o na mea he uuku ma oka hoopoino ana ika mea i kukuluia no ka pomaikai o ka aina.