Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 11, 14 March 1885 — Page 3

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Pualani Steele
This work is dedicated to:  Nakila Steele

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

            Pa a e THOS. G. THRUM ma ka Halepai o ka nupepa "SATURDAY PRESS."  Keena Hooponopono, ma na kihi o Alanui Moi@ @ me Nuuanu.

            @ @ muai mai na Olelo Hoolaha ma ke Keena Hooponopono mamua ae o ka hora @ ke awakea o na Poaha a pau.  Aole e @ na Olelo Hoolaha ke laweia mai @ ka hora i hoikeia maluna.  E hooko @ ana makou i keia rula maluna.

            E @ mai i na leta a pau a me na kauoha @ uku pepa ia KA NUPEPA KUOKOA @ Honolulu.  Ina e loaa pono ole aku keia @ poe lawe, e hai mai me ka hakalia @ a Keena.

            Ona uku a keia pepa e haawi ai i kona @ he umi keneta no ke dala, koe ka @ Kona, Oahu, a me kekahi mau apana @ nui o ka luhi i ka halihali ana i ka @ mau apana, e hoai a ka uku luna. 

 

KELA ME KEIA.

 

            He mau la ku wale mai no keia o ka Hoku Ao Hou, ina aku i ka moana.

            Pakele kekahi hale mai pau i ke ahi @ @ale i ka po Poakolu nei.

            Ua hooholo iho nei ka Ahakukama@ noho iho nei, e kukulu ia i mau la @ kuai rama ma na mokupuni o Ha@ Maui, me Kauai.

            O na lono mai ma ka Malulani i ke kakahiaka Poakolu nei, oia no ka nui o ka ino ma ka moana.  Ua kuakea ka moana i na ale ahiu i kokua ia e ka makani.

            Ma ke ahiahi o ka Poakahi nei, ua hoohuiia ma ka berita mare o Mr. Jos. F. Wiseman me Miss Mollie C. Still ma ko ke kane wahi noho.

            Ua haawi manawalea ae ka ona nona ke kaa hoalu ma alanui Beritania i na @aa a pau o ka po Poaono nei no ka luakini o Kaumakapili.

            Ua hopuia o Kanakaole ma ke ahiahi Poakolu nei, ma o ka loaa ana o ka opiuma ma kona kino.  Ua hookolokoloia a hoopaiia he kanalima dala a me @ la ma ka hana oolea.

            E malamaia ana he heihei lio ma Kapiolani Paka, mawaena o na lio hei @ei kiau Joe Dake a me Thomas H., ma ka Poalua o keia pule ae, no ka @ia he 450 dala.

            Ua hoopuiwaia ko Hilo poe lawelawe oihana kalepa no ka ninau e pili ana i @e dala e laha nei iwaena o ke aupuni, a me na ano a pau e pili ana ia dala; a me he la paha, e eeke pu aku ana la hana.

            Ua hiki mai na kii nani o ka mokuahi Hoku Ao Hou, a eia ke waiho nei ma ke keena o ka Papa Hawaii.  E ike ia no kekahi o ia mau kii ma ke keena, @ ina o ka poe e ake ana i mau kii na @akou, e hele ae malaila a e loaa mai no.

            Ma ka Poalima o ka pule i hala i ku mai ai ke kuna Jennie Walker mai na paeaina Kilipati mai me ka piha i ka ukana, a maluna no hoi ona i holo mai o Mr. G. B. Greig Jr., B. Anderson, Mr. @. Dailing me ka wahine.

            Maloko o ka luakini bihopa, ua hoohuiia ma ka berita mare o Mr. H. R. Snythe lutanela mua iho nei o ka puali makai kiu me Miss Jennie Stillman, e ka bihopa Willis.  Mahope iho o ka mare ana, ua kau aku laua ma ka mokuahi Kinau i ka Poalua mai no ko laua home hou ma Kohala, Hawaii.

            Eia ma ko kakou mau poai he hui keaka hou ma ka Mariposa o ka Poakahi nei, he 12 ko lakou nui, a ua wehe mua ae lakou i ka lakou mau hana hoomakeaka ma ka Hale Mele i ka po o ka Poaha nei, i ka po nei a i keia po.

            He hana lapuwale loa ka hana a kekahi kanaka i kana moopuna wahine, a i hanaia iloko o na la hope o ka mahina i hala, oia hoi, ua lawe aku oia i ua moopuna nei ana a hoomoe aku la me kekahi haole wahine ole.  He hilahila maoli ka hana a keia kanaka, a e aho ka holoholona imua ona.

            Ua loaa pono aku la i kekahi kiai o ka halepaahao o Kawa, he elua mau paahao e lulu pili dala ano maloko o ko laua lumi, a i ikeia ma ko laua walaau, no ka mea, pili iho nei laua a hiki i ka lilo ana o kekahi, kuaki iho nei a hoomaka e hakaka.

            Ma ke kakahiaka o ka Poakolu nei i kaai kudalaia ae ai na noho o ka Hale Mele i ka poe e koho ana, a lilo ia lakou no ka noho ana iloko o na po keaka he eono e malamaia e keia hui keaka hou.  Ua muimuia ae na kanaka maloko o ke keena o J. E. Wiseman no ke koho ana i na noho.  He mea ano hou keia.

            Ua loaa aku ke kino make o kekahi kanaka mauka o Kalihi ma kekahi kahawai, o na lono no kona kumu i make ai wahi a kekahi poe, no ka ona awa ka a iaia i hele ai malaila ua ikaika loa paha ke poniuniu o ka awa a haule iho la iloko o ka wai a make loa.  O kamaka ka inoa o kela kanaka.  Ua ike ia nae he puka nui ma kona poo.

            Ua loaa mai ia makou kekahi puupuu paakai i loaa i kekahi kaikamahine mauka o kekahi awawa o Manoa, iaia e huli hele ana i na kikawaio.  Ma kana hoike, ua loaa aku iaia maloko o kekahi wahi punawai, a he nui wale no hoi.  Ua hoi mai oia no ka hale me ka lawe pu ana mai i kekahi mau puupuu paakai a hoike aku la i ko ka hale.  I ka hele hou ia ana e huli ma kahi i ike ia, aole i loaa aku ka nui e like me ka hoike a ke kaikamahine, aka, he mau hunahuna wale no ke waiho ana iloko o ka wai.  E hu auanei paha ka paakai ma Manoa? 

O William Adams na hala!

Ua ani newa aku la i ke ala a ka manu

Ua kilohi aku la i ka wa kapu o Poloula:

E ka L. H. o ke KUOKOA; Anoai:---

            Me ka walohia a me ka paukako makou e waiho aku nei i ka moolelo o Wm. Adams.  O keia ke keiki hiapo a Capt. Alekanedero Adams i hanau ai me Charlotte Adams (Halaki).  Ua hanauia oia ma ke kulanakauhale o Honolulu nei, ma ka la 22 o Feberuari ma ka makahiki 1833, a ua make aku la oia ma ke kakahiaka o ka la 6 o Maraki o keia makahiki 1885, ma Niu, Kona, Oahu.

            I ka wa o ka loheia ana mai o kona make, ua hoohapa koke ia ae na hae o na Hale Kaawai o ke kulanakauhale nei, oiai o Wm. Adams kekahi o na hoa ka hiko nana i kukulu a hookumu i ke Kaawai Helu 2 ma ka la 18 o Okatoba 1852.  A o laua wale no na hoa kahi ko i koe me Wm. B. Wright e ola nei.  Ua maneleia mai kona kino mai Niu mai ma ka la i make ai, a waihoia ma kahi o ka ohana ma Kapalama, a ma ka auina la Poaono ae, ua hoolewaia kona kino kupapau, me ke kaoo nui o na pilikoko, na makamaka a me na hoaloha, a waiho kona kino lepo ma ka aoao o kona luaui i hala e mamua ma ka ilina ma Maemae.  A nolaila, o ka nui o kona mau la ma keia ao, he 52 makahiki a me 12 la, a hala aku la oia ma kela aoao.

            I kona wa opio, ua hookomoia oia i ke kua haole a Mr. Johnson (Mika Ioane) e kona mau makua, a ua hoonaauao kupono ia oia ma na palapala kiekie o ka ike me kona mau hoa kula, oia ke 'Lii Hon. J. I. Dowsett, Wm. B. Wright Luna o ka Halemai Pupule e noho nei i keia wa, a me Alekanedero Smith Luna o na kamana moku o ke awa o Honolulu nei a me kekahi poe e ae i hala e aku mamua ona.  Ma ka pau ana o kona noho ana i ke kula, ua hoonohoia oia e kona makuakane ma ka oihana kamana malalo o ke ao ana a Andrew Auld, kekahi o na Luna Nui o na kamana o ke kulanakauhale nei, a he limahana akamai loa oia.  Ma ka makahiki 1852, ua hookaulana ae kana kumu iaia oia ka oi o ka poe ana i ao ai, a mai ia manawa mai ana i hookaulana ai, ua lilo o W. Adams i poo no ka Oihana Kamana malalo o kana ku mu--a a he nui wale o na hale o keia kulanakauhale e ku nei i lawelaweia e kona mau lima.

            Ua mareia oia me Mary Auld ma ka makahiki 1853, a ua hanau mai na laua elua keiki, a ua hala e mamua o ko laua makuakane, a mai ka wa o ko laua mare ana a hiki i ka wa o kona make ana aku la ua paa mau no ke kaula o ka mare aole i hoano e ia.  Nolaila, o ke aloha iwaena o na mea elua, aole e hiki i ka maka peni ke olelo, no ka mea, ua oi loa aku ia; oiai ua piliia ke kane e ka wahine ma na wahi a pau a laua i hele ai no ka hana.  Ma ka makahiki 1867, oiai oia e lawelawe ana malalo o ka Moi Kamehameha V. ma Kaunakakai i Molokai, ua loohiaia oia i ka mai hano, a oia ka mea nana i hoomailo i kona kino a hiki wale i kona kuu ana aku la; ua waiho oia ma keia ao he wahine kane make e paiauma ana nona me na waimaka e hiolo mau ana, he makuahine palupalu hoi e u ana nona, he mau kaikuahine a me na keiki e kumakena aku ana nona ma keia ao.

            A nolaila, ke panee aku nei ka mea kakau i kekahi mahele o kona inoa, malalo, i haku noiau ia e kona mau kupuna; oiai, he hoike ana keia he keiki makua na keika la i hala aku la.

            "O ke koolani o ka lau kapu i ka wai,"

            O ka lau kahuli, kahuli mae i ka la,

            Ohaha ke kumu, kalole ka lau,

            Kanuhia i ka piko alii,

            O Wakea ke kane, o Manaku ka wahine.

            He wahine, he aikane, he kane no-e."

            O keia kahi hoike hope loa e pili ana i kona ola ana, a me kona make ana aku la,---aloha!

                                                            KALAKINI,

            Honolulu, Mar. 10th. 1885.

 

Nu Hou o ko na Aina E.

            O na lono kaumaha i pahola ae iwaena o na pualikoa Pelekane a hala loa aku ma Ladana, oia no ka make hou ana mai nei o ia Generala o na Beritania, oia o Herbert Sterwart, oiai oia e mauleule ana i na eha i loaa ma kona kino, ma ke kahua kaua o Abu Klea me na paele.

            O na lono hoi i hoea ae ma Ladana iloko o na la hope o ka mahina i hala, oia no ko Generala Buller waele pono ana aku i kona ala mai Gubat a hiki loa aku i Abu Klea, a aia oia malaila kahi i hoomoana ai me kona pualikoa, a ke hookuene pono la ma ke kahua no ka hui pu ana aku me ko El Mahdi mau pualikoa nui e houluulu la ma ko na ala e hele aku ai a ke hooikaika la kona mau koa i ka hana ana i na wahi pale me ka hookahua pono ana.  O keia no ke Generala i hopohopoia no ka hiki maalahi ana aku ma ia mau wahi, a nolaila ua loaa mai na kauoha awiwi ia Gen. Wulese e hoouna koke aku i pualikoa kokua nona me ka hakalia ole.  Ke hopohopo ia la o loaa ia Gen Buller ka hopena mainoino e like me ko Gen. Dordon ke ole e loaa koke aku na kokua.

            FEB. 20---Ua hoopuka hou ae ke aupuni o Beritania i na kauoha no ka ohi hou ana i mau koa, a e hoouna ko keia aku no ka hui ana me na pualikoa ma ke kahua kaua e paa ia la e Gen. Buller malalo o ke alakai ana o kekahi mau aliikoa kumau o ke alo Alii o Ladana.  Ua kauoha koke ia keia mau koa hou, no ke hopohopo ia o haule na puali aole malalo o Gen. Buller wale no, aka, malalo o Gen. Wulese a me Brackenbury pu kekahi.  Ua hoea hou ae na lono i ke Keena Kaua ma o Wulese mai, e hoike ana i ko Generala Bula kulana kapekepeke ma Abu Klea.

            He wahi lono e hoike ana i ko Gen. Buller a me kona pualikoa kulana penei:  Ua lele kaua mai he heluna nui o na Araba ki pololei maluna o ko'u puali, a no lakou paha ka huina nui i ka eha tausani  Ua hoomau mai na Araba i ke ki ana ia makou no kekahi manawa loihi, aka, ua pale ae no ko'u mau koa ia lakou iho ma ke kukulu awiwi ana ae i na papu pale lepo Aole nae he mau hoao ana e hoemi aku i ko na enemi kulana e ki papa mai ana ia makou.  O ka poino ma ka aoao o ko'u mau koa, he elua i make a me 11 i hoehaia, me ka mea kakau nupepa Chronicle o ke kulanakauhale o Ladana, o Chas. Williams.  Ke kukulu nei o Kenela Bula he ekolu mau papu, ua makaukau hoi no ka lele kaua ia mai.  Ua hoouna aku no hoi he elele i o Wulese la e hoike aku ana i kona kulana a me ka nui o na enemi i makaukau e lele poipu mai iaia.

            Ua hoike ae no hoi kekahi lono, ua hiki aku o Bula me kona puali ma Korti mai Gubat aku ma ka la 15 o Feb., a ma ke awakea o ia la no i hoomaka ai oia e hoolele poka pahu aku i na laina koa o na Araba.  He elua o na poka pahu i hoopoino aku i na enemi, a ua pau aku lakou i ka puehu liilii.  Ua hoopuehu pu aku no hoi ka Haku Beresford i ka enemi me na pukuniahi Gardner.  Ua lilo aku ka hanohano o ka la ia Mekia Wardrop, oiai oia me 13 koa wale no i hoohahani aku i ko ka enemi aoao akau a ike pono ia aku la he wahi haneri no poe kipu raifela o na enemi i kokuaia e kekahi heluna nui o ka poe me ka ihe  Nolaila, ua lawe aku la oia he 12 o kona mau koa me na pukuniahi me ka hookoe ana iho i hookahi kanaka ma kona kulana mua me ka hoomau no o ke ki ana.  Ua kolo malu aku oia a hiki ma ke kulana he 800 i a ke kaawale mai ma enemi mai, a ia wa no i huai pau aku ai na elele make a keia poe he 12.  Ua luku nui ia aku ko ka enemi mau koa ma o keia hana wiwo ole ana, a ua emi hoi e aku lakou no Metene, me ka hali pu ana aku i ka lakou mau lako kaua, ka poe i make, a me ka poe i hoehaia.  Aia no hoi ma kahi he 3 mile ka mamao mai ia makou aku, ua hoonohoia iho he mau kiu o na enemi no ka nana ana i ko makou nee aku.  O ko na Beritania poino ma ia kaua ana he 4 i make me 20 i hoehaia.  Ke upuia aku nei k Kenela Brackenbury hoea mai ma Abu Hamen.

            FEB. 23---Ua hiki aku o Brackenbury ma Abu Hamen me kona mau koa, aka, ua pilikia no lakou no ka loaa nui ole o ka wai, oiai he hookahi wale no wahi e loaa ai ia lakou ka wai me ke apuepue no nae.

            Ke maki la o Mahdi me 40,000 a i ole he 60,000 paha o kona mau koa no Metene.  He wahi kaua no ka i hooukaia ma kahi kokoke ia Metene, a he heluna mahuahua o na enemi i make.

           

Na Leta a na Makamaka

(Na Nuhou o na Mokupuni)

 

NA OLINO O KA PALI O POHINA.

            Ke kipu ma Honuapo.---Ma ke Sabati, Maraki 1, ua hanaia kekahi hana hooweliweli ma Honuapo nei, e Chas. Bila, imua o kana wahine, me ka manao e lawe i ke ola o ua wahine la.  Ua inu oia i ka rama a ona, a oia kona wa i kii ai e pepehi i kana wahine.  A i ka wa i kii aku ai kekahi poe e kokua, ua hoao mai la oia e ki mai i ka pu panapana, aka, ua laki nae, aole i kani mamua o ke ko ana o kona makemake, a ua lilo e aku la ka pu ma ka lima o kekahi haole.  Ua oleloia mai ia'u, o ka hana mau no ka@a a keia kanaka o ka pepehi i kana wahine.  Nolaila, e oluolu oe e kuu Kilohana, e hoike ae i keia, i ike iho ai ua puuwai eleele nei.

            Aia ia la hookahi no, ua nui loa ka ona o na kanaka; ua hooliloia ka la o ka Haku i la inu rama no ko Honuapo nei poe, a me na wahi e ae a puni o Kau nei.  He lohe olelo wale nohoi, a akahi a ike maka.

            Ua hoikeia mai ia'u kahi moolelo i hanaia iloko o ko laila hale halawai.  Mamua loa aku nei, he inu ka a ona, alaila, hele i ka hale halawai; a ina e pule kekahi, aole e amene, ua pau loa kanaka i ka puka iwaho.

            Ua pau pu mai na makai a ka poe mawaho.  Pehea la keia?  Ua kupono anei i na kanaka o ke Aupuni ke hiamoe ka maka, a i ke dala e wikiwiki ai ka hookomo i ke eke?  Ma keia hemahema nui e ikeia nei, ke puana ae nei keia maka peni:  Ua make loa o Honuapo, aohe malamaia o ka maluhia o ka la o ka Haku, a aohe hoi he malamaia o na Kula Sabati a o ka ona wale iho la no ka mea malama mau ia.  Auwe ke ahi e!  Heaha la ka hopena? 

            Ka Luakini o Kauahaao.---Ma ia la hookahi no, ua komo au i ka Luakini kaulana o Kauahaao.  O ka'u koho i ka nui o ka poe i hiki ae malaila ia la, mawaena paha o 30 a me 40, a ua hoike pu ia mai ia'u, oia ka pule mahuahua loa o na kanaka i hele ae.  Oia hoi ka ka Buke Nui i olelo ai:  "He inoa ko oukou ma ke ola, aka, ua make nae."

            Ma ka halawai ahiahi ana iho hoi, oiai kekahi e haiolelo paipai ana, ua komo mai la kahi wahi kanaka, a i kona noho ana iho maluna o ka noho, ua hana ae la oia he wahi hana, oia hoi he owili kikaliki, (cigarette) i mea puhi nona iho.  Ea, he keu keia a ka eepa kupanaha o Waiohinu nei.  Ma keia mau ouli pahaohao i hooia mai, o ka poeleele haalele loa o ke aumoe pouli o ka po ke hoalii mau nei maluna o Kau mai o a o.  He hookamani wale no na hana Kula Sabati mamua aku nei a me keia mau la e nee nei no ka hoike i keia mau la iho.  E hoouna hou aku no au.

            Ua noho iho nei ka Hui Kalepa o Waiohinu nei no ka hooponopono, a ua ikeia ua nui ka aie, a ke emi hope nei ka Hui.

            Ka La.---He oia mau ka la ma Kau nei, pau loa ke ko i ka maloo, aohe ulu.  Oia ka hoopai a ke Akua.

            He nui no na hunahuna, aka, mahope e hoea hou aku no.

            O keia mau mea maluna ae, ua ike pono ia me ko'u mau maka elua, aole me ka maka hookahi.  Ke panee aku nei au i keia no kou kahua mokomoko.                       Owau iho no me ka oiaio.

                                                J. W. H. ISSAC KIHE.

            Kau, Hawaii.

 

KO "KALAIAKAMANU" MAU ANOAI.

            Ma ke Sabati, Mar. 1, ma ka luakini o Kaunakakai, ua noho ka Aha Luna Ekalesia a me na lala o ia Aha e noonoo a e kuka no ka hookomo hou ana mai ia M. P. Kekaula o Kawela, mai kona hoohemoia ana mai ka ekalesia aku o Kawela, oia no ka wa e noho Kahu ana o Rev S. Heulu, no Molokai nei, a oia no hoi ka wa e laha ana ka Hoomana "An. Kristo" a M------- o Kawela; ua huli nui aku la ko Bila poe a pau ma ia Hoomana.  Ua lilo ana o lakou, ua hoopauia ko lakou mau inoa hoahanau mai ia Ekalesia mai, a ua noho loihi lakou he mau makahiki, me ke kii ole ia aku e ka luna ekalesia o ia apana.  A nolaila, ua holo okoa mai la laua me kana Eva, ina he mea hiki i ka Aha Luna o Kaunakakai ke hoomaikai ia laua, a e lilo hou laua i mau hoa lawe hana.  Ma ka olelo hooholo a ka Aha Luna, u @ hoihoi hou ia ko laua mau inoa hoahanau, a i keia wa he mau hoahanau laua.  A pehea iho la keia?

            No ka poe pakaukau.---I keia wa o Kaunakakai nei, ke ulu mai nei kekahi mau keiki ma ke ano he kuai aku i ka i'a a ka poe lawaia, a na lakou no e imi aku i ko lakou ola ma ka lakou piele ana aku.  He elua Hui e ku nei, o kekahi Hui kuai Pihi, he ekolu mau kanaka; a he elua no hoi o kekahi.  A o kahi no e lawe ai o ka lakou i'a, o Wailuku no, a hiki loa aku i Paia, a malaila aku nei kekahi o lakou no elua pule a hoi mai nei, a ua hoike mai i ko lakou hui he $75.00, o ka lilo ia i ka i'a, he $40 a oi dala, a o ka puka ua pau no i ke kahukahu, ua kalua ka lakou puaa, a ua hoau no hoi kekahi i na eke palaoa.  Poha no ka waha o ia poe pakaukau o oukou.  Ke hoouna nei ka lakou i'a ma ka mokuahi Likelike.

            Pakele mai poino.---I ka Poalima o keia pule iho nei, ua pae mai la kekahi poe kanaka lawaia mai Honolulu mai maluna o ke kau wahi Kiakahi uuku; aka, ia lakou e makemake ana e pae iuka o ka aina ma Haleolono, ua ku ka moku mawaho o kuanalu, a oiai lakou e holo ana no uka ma ka waa maoli a me ka waapa, ua hoopihaia nae keia mau waa me ka ukana.  Ia lakou e holo ana no uka, mai ka moku mai, ua poi iho la ka nalu i keia mau waa, a ua lana ka auwae kahi uuku, a o na ukana kupono i ka loaa o ka i'a, ua lilo 'ku a lilo pu aku no hoi na wahi pono kino, a me na upena.  A ma keia huakai a lakou, ua nui ko lakou poino a me ka pilikia pu.  A ma ka Poaono ua lilo ka moku i ka makani, no ka pokole o ke kaulahao; a no ia lilo ana, ua hooikaika kekahi mau kanaka e kau iluna o ka moku, oiai he hookahi wale no kanaka maluna o ka moku he pukiki.  No ka ikaika loa o ke puhi mai o ka makani ma ua la nei, ua hala loa keia wahi moku.  Ina ua ku i Honolulu, alaila, ua pono; a ina aia ma kahi kupono ona e hoolulu ai alaila, oia maoli no ka maikai.  A ma ka po Poaono, ua hiki loa mai la o Mr. Kaauaeaina a kuu oiaio Mr. Ulili, ma kahi o ka mea e kakau nei, a mai ia laua mai hoi keia lono pilikia o lakou, ma ke ano he mau olelo aukai.

            Holo i ka nahelehele no ka makau.  Ma ka la 3 o Maraki, na holo aku la kekahi poe wahine o Kaunakakai a me na keiki i ka nahelehele no ka makau i kekahi mea ano e oia kekahi holoholona nui mai Koolau mai, o hele mai a ike a o e mai ku pau loa lakou nei i ka eha, a oia ko lakou nei mea i holo ai i ka nahelehele e pee ai.  Aka, o kekahi poe ua olelo aku no au ia lakou, ina no ia e o e mai e hoomakaukau i ke kaula ili, a hoohei aku (waho) a hiki (olelo.)  Aka, aohe no he hewa ke hoomamao, elike me ke kanaka mahiai: "I ka @ni no ka ua wehe e ke pulu" Ua noho lakou ma ia la a po iloko o ka nahelehele, hele pu me ka ai, a me na pono a pau.  A oia kahi mea apiki, ina o ko lakou nei holo ana a he ua ko ia la, pau la lakou nei i ka opili, oiai, o ka la ia a kekahi mea i olelo mai ai, e pii mai ana kekahi mea huli.---Doctor.

            Me ke aloha i ka Lunahooponopono o ke "Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii," a me kou mau keiki lima poahi ko'u welina pau ole.

                        Me ka anoi mau ia oe,

                                    JOS. NAKOOKOO.

            Kaunakakai.  Molokai. 

 

NO KAPALILUA, KONA HEMA.

            Nui ka la ma keia mau wahi iloko o na mahina i hala a hiki loa mai i keia mau la e nee nei, aole he ulu o na wahi anoano palaai ipu a me na mea kanu e ae, nolaila, ua nui ka pilikia o kekahi poe e noho nei, a no ia pilikia a me ka nele loa maoli no i kahi ukemu ole, ke haupa wale nei no i ka palaoa a ka haole, a ua nalowale loa ka ai kamaaina o ka aina, oia hoi ke kalo.  Nolaila, ua kukulu iho nei kekahi poe kamaaina o ka aina nei i hui kuai palaoa no lakou, a ke ili mau mai nei ka palaoa he mau kakini i kela a me keia moku e hoea mai nei.  A e haohao auanei paha ka malihini ke hoea mai ma na ipuka hale o keia wahi i ke aneane o ka opu i ka ai namu, aole hoi i ka ai walawala mai o na manamana lima, koikoi ke komo aku iloko, a paa pono na hakahaka o ka houpo lewalewa i ka panipani ia.

            Ma na kauhale a ka malihini e kipa ai e ikeia no he papaoa wale no ka ai a ka hapanui, a ua hoomo'aia a hoowaliia ma na umeke, nui ka pilikia.

HEHI SABATI.

            Ma ka la Sabati iho nei oia ka la 8 o keia mahina, ua ikeia aku la kekahi mau keiki o ka hoomana katolika e holo ana maluna o na waa ma ke ano heihei; me he la noa la ia ia laua, e hehe ana ko laua aka me ka nui o na leo i ka lele mai o ke ama i ka ili kai.  Ua kanaka makua keia mau keiki, a no laua hoi na kino nuinui maikai a me na helehelena, aka, o ka manao, ua haakei loa.  Eia ka mea kupauaha, o ka waa a keia mau keiki e kakele nei, no kekahi mau makai kiai awa no ia o Hoopuloa, me ka ike aku no nae o na maka o keia makai i ka hehi Sabati no o kela mau keiki, aole nae he papa ae.  O ka poe i ike maka i keia hana, ua oi aku ka menene o ka lakou naau, nolaila, oia keia e hoikeia aku nei imua ou e ke KILOHANA, a nau ia e kuehu ae i ke akea i ike mai na tausani i ka malama pono ole ia o ka maluhia ma na la Sabati.              M. KEALOHAPAUOLE.

 

PAHONOHONO I KA LUAKINI O HELANI.

            Ua pahonohono ia iho nei ka luakini o Helani, a ua paa ae nei hoi, ua pau ka pono kahiko i ka wawahiia a o ka pono hou keia e haaheo nei ua hapauea, a ma o ke komite la ka mahalo piha a ka Ahahui Opiopio i hoomana aku ai, a o ka mea hoi i imi hooikaika i na mea e pono ai no keia luakini; ua hooko pono ia ka hana i waihoia aku ai ma kona lima e lawelawe, a ua lilo haule pio na manao lokoino o ka enemi, a he mea hoi na keia makakila e kaena ai no ke kamana, ka mea nana i hana iho nei ua luakini la, he wahi keiki opiopio oia, a ina paha o kekahi poe e iho, ina paha ua like ole ka pili'na me ka nihoniho.                   NAAUHAU JR.

 

KA HUAKAI I KA HOIKE HUI.

            Ma ka hora 9.30 kakahiaka Poaha nei, haalele i ke awa lai o Keauhou no ka ua Haao maluna o ka mahimahi o na Kona, a ia'u i kau aku ai ma kona oneki, ua hele no hoi a piha-u i ko na Kohala a me ko Hamakua poe, me he la he ekolu haneri a oi aku, a he kohu ia no ka makaha ka hele a pipikini i ka piha.  Ua haalele ia laila no na awa o Hookena, Hoopuloa, a me Honuapo, a niau loa aku la no ke kai kauhaa a ka malihini, a ma ka hora umi o ia po no ku hou ma Honuapo, malaila kahi i laiku ai a hiki i ke ao ana.  Maanei ka mea kakau i ano kaniuhu ai, oiai he 15 waapa nana i alo aku na ohua no uka i hele a piha kuineki, a ua kohu auna o na manu, manao iho la au aole e hiki ana ke malamaia keia lehulehu, aka, he mea ole loa ia i na kamaaina o Kau.

            I ka lehulehu e kuku nei ma ka uwapo me na wahi opeope, ua hoea mai la ke alii H. Martin, he kohu kanaka haahaa loa ke ano, e hopu ana i na elemakule me ke aloha, e pulama ana hoi i na luahine, auhea hoi na pokii a pela aku, a kau ae la ma na @o no Waiohinu, a ma ka la Sabati ae na hana.

            Ma na hana i hoikeia e na kula ua nui ka mahaloia, a ma ka hakilo hoi a ka mea e kakau nei, me he la o ko Helani ka heke, ke hele la ka ninau a olapa ka paea, a iloko o ka imo ana a ka maka, ua kaheawai aku la na wehewehe a ke akamai, oweowe lua i ka papa niho.  O ko Kaipuhaa, Hookena, a me Naalehu aku paha ka lalo.  Ua hoomakaia ka hoike ma ka hora eiwa o ke kakahiaka a hiki ma ka hora elima ahiahi, a ua nui ka hauoli.  Ma ia po no, ua lawe hou na wahi opeope no ke awa o Honuapo, a piha-u aku na hale o Kaaeamoku, a malaila kahi i hoaumoe ai, ma ke kakahiaka ae, liuliu no ka hoi, nolaila, ua haawiia ke aloha a me na mahalo i na kamaaina no na hookipa pumehana ana i na malihini.  a no ke 'lii Martin na hoomaikai palena ole.

            Kau hou ma ka oneki o ka moku no ka home.

                                                J. K. NAHALE.

 

NA HOOLAHA KUMAU

 

KAKELA & KUKE,

 

E laa na pahiolo, koi hole, hamale, koi nui a me liilii, kila, wili puaa, rula, apuapu, koi o na ano a pau, kala kaa, hao hoopaa puka

 

pohaku hoana, kepa, lei ilio, kaula hao ilio, pahi upa, pahi umiumi, kalapu, kope hulu, pulupulu, oepa kalakala, lina hao, ami, keehi, a me ke

 

KAULA OPU.

 

Palau o na ano a pau, Oo, ho, kopala, pe, kipikua, hao kope, au ho a pela aku, kua bipi, lei bipi, kaula hao bipi, uwea pa, uwea keleawe, hao pili

piula, kaa palala, ipuhao, ipu ti

 

PA-PALAI MAKAU ME KE AHO

 

Ili wai, papa holoi, kopa ala, kaula kuaina, hu'akai, ehi wawae, hulu pena, a pela aku.

 

Pena wali, kini nui a me liilii o na ano a pau, me ka pepa kuhikuhi, pena keokeo, aila pena, aila hoomaloo, vaniki kaa, a me vaniki moe,

 

PENA HOOMALOO

a me aniani hale

AILA MAHU, AILA MIKINI, AILA HAMO ILI, AILA KAA, INIKA KAMAA.

 

PAUDA, KUKAPELE, KIANA PAUDA, UIKI IPUKUKUI O NA ANO HE NUI A LEHULEHU.

 

LOLE MAKEPONO

E laa na

AHINAHINA, KALAKOA.  KEOKEO, LEPONALO, HULUMANU, UWE-WAHINE, KUI HUMUHUMU, A ME KA LOPI.

 

Ke Kuike e loaa no ia ma kahi o

 

Kakela & Kuke!

 

NA MEA PIULA,

 

Mikini Humuhumu

Mokini a WHEELER a me WILSON

MIKINI A WILCOX ME GIBBS

NA MIKINI A

REMINGTON.

 

He nui loa na mea hao me na ukana @ ae o na ano a pau, aole hiki ke hai pau ia aku, hew ai ka wai na maka ke ike. 

 

Laau Lapaau Kaulana Loa

A DR. JAYNE.

LAAU HOOMAEMAE KOKO LAAU HOOPAU NAIO, LAAU KUNU, PENIKILA, HUAALE PAAKAI, LAAU HOOPAA HI, A

Me na Maau Hame a Pala 'ku.

 

Kakela me Kuke.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

J T. WATERHOUSE.

                        (Waiakaha@i)

 

HALEKUAI KUKAA NUI ME LIIL.

 

Ua piha pono me na waiwai makamae

hewa ai na maka i ka nui o ka lehua.

 

Heaha no ia hoi ia

 

MALAILA

 

Na Apa Kalika o na ano a pau, Pahoohoe o na ano a pau, Alapia o na ano a pau, Huluhipa o na ano a pau, Na Huluhulu holoku, Na Keokeo Paina. Lilina lau puu.  Wetoria, Leponalo, Lainakini.  Ahina pelekane, Na Kihei o na ano a pau, Na Koloka o na wahine, Na Kihei Huluhulu, Na Kalakoa o na ano a pau,  Na Kihei uhi moe, Na Koloka o na wahine, Na uhi Kilika, Na uhi Alapia, Na Hainaka nunui a liilii

 

Eia hou.

 

HE HELUNA NUI ONA PAA LOLE

O NA KANE A ME NA KAMALII.

 

Na Apa paina maikai loa.

Polu manoanoa a lahilahi.

Huluhulu manoanoa a lahilahi.

Na Apa huluhulu a pahee,

Na paa lole huluhulu, kane, me kamalii,

Na Pililakeke loloa a pokopoko,

Na Palule kaula o na ano a pau,

Na Palule keokeo,

Na Palule kalakoa,

Na Poleili.

Na Papale wahine i kinohinohua me na pua

me na hulu nuni, a he heluna nui o na

kane a me na kamalii o na ano a pau

 

HE HELUNA NUI O NA KAMAA.

 

Na Kamaa buti,

Na Kamaa pihi,

Na Kamaa huka,

Na Kamaa laholio,

Na Kamaa weleweka.

 

HE HELUNA NUI O NA NOHO LIO mai@:

 

Na Noho Italia,

Noho pulu mamua

a mahope o kela a

me keia ano.

 

NA AILA O KELA A ME KEIA ANO.

 

Na Aila honua helu 1 he aiai me he wai. 

Aila pena, aila hoomaloo, aila Oliva,

Aila inu, Aila lauoho,

Waiala maikai.

 

NA PENA WAIHOOLUU LIKE OLE.

 

Keokeo, Eleele, Polu, Melemele.

&c.,     &c.,     &c.,     &c.,

 

Ina iho Ina iho.

 

Na ipuhao, na ipu ti, Na koi nui a liilii, Na pahi nui a liilii, Na pahi olo, pakahi Na pahi olo palua

 

Na tabu nui a liilii, Pakeke nui a liilii. Na lako kamana, Na lako amala, Na kamaa lio, Na moe hao. Na pela uwea

 

NA LAKO HAO, MA KA AINA A ME KA WAI

 

Na lako pa,

Pa nui a iilii,

Na bola,

Na kiaha aniani,

Na aniani kilohi,

N ipukukui o na ano a pau.

 

HE HELUNA NA MEA AI.

 

Palena poepoe,

Palena poepoe palu,

Palena huinaha,

Palaoa o na ano a pau.

Na kamano maikai loa ma ka paha,

Na kamano lini.

Paakai o Livapule,

Paakai inu,

Paakai lia,

Manu Kaleponi,

Palani ai a ka lio.

 

helunanui o keia mau waiwai aiwaiwa

ko'u mea halukuai aole i pau i ka @ aku na oukou no e hele mai a kilohi no oukou

Ua waeia keia mau waiwai me ka maiau, ma Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono a me ka pomaikai o na kanaka Hawaii me na kauoha mai na mokupuni hookoia me ka eleu loa.

                                    J. T. WATERHOUSE