Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 11, 14 March 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Keiki Aiii o ka welau anu o ke aupuni o HLnedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Punealia, a o ka naiboi oana i ulupa na lua huna o n& powa.

(Kakauir no ke KUOKOA.) INA naita o ka pilikua muumuu e moe a make la i ka holo no kahi r ko lakou alii a me ka nui o na naita, <;.i eieu koke aku la ncf ke koa opio a j,ia hou ae la i kana pahi poomuku, a emooie wala hou aku la oia i kana pahi a ku aku Ia kekahi o na naita ma kona hono a haule iho la i ka honua; koe no hookahi e ahai ana ka pupuhi i ka naeie polikua o ua lua huna nei, a emoole, ku ana imua o ke alii mumuu a hoike »ku ia i na haawe o ke kaumaha maluna ona a me ka n»ake ana o ka hapanui 0 iakou imua oka kakou eueu, a wahi a kahi elele ahailono i pane aku ai me ka ko mauliawa oka weli, Eke alii e,

:nai kuhi niai oe he pono keia, ia raakou e hoomau ana i ke alualu i kela hua naiu o makou malalo o kau kauoha. ua hoea aku la makoO leahi e waiho ana ke kino make o ka Moi Do a he mau hiona manaohao loa

h i hanaia maluna ona; ike pu aku la makou i kekahi keiki ui e ku ana malai!a me kona kapa hahai holoholona, a iiui ko'u hoomaopopo i kona mau hiona a ine kona kulana, me he la he alii nui <>ia mai ka po mai, a aole no paha kiNou e lanakila'maluna ona, no ka inea, i kekahi no o makou i pane aku ai me ka pau pono ole o na olelo, o ka wi no ia i lele ae ai ke poo o ekolu mai ke kino ae iloko o ka imo ana a ka mak.i, a koe makou ekolu —huli like ae la Mi.tk.ux a holo mai nei, a oiai makou e ho!o ;\na, me ka palanehe ua koa opio la i kuwala mai ai i kana pahi pepehi h ioholona pokole a make aku la he o makou e holo pu ana a koe mai v.: iie ahailono no ka pilikia. Ua make u 'akou, a aohe wahi pu a hanu ae. I ka lohe ana o ke alil powa muunriu i keia mau hoakaka a ka ahailono ■ a ;dele ae Ia oia iluna a pane ae la : Ina he ikaika kona i oi ae mamua o ke

olai, ka mea hookahi i hiki ke hoonaue ae i ka honua holookoa, a e like me ka inapu ana aka uwila ka mimo o kana euu hauna pahi, alaila, e hiki no iaia *e kulai mai i kuu ikaika iloko o ke ai uepue ana, aka hoi, ina ua emi iho kona ikaika, kona mana, me kona*akanui malalo iho o kuu mau apahu lima, e ike auanei ia i ka weluwelu liii*i o kona mau iwi poo, ahu mai kona UH), ho aila hoopahee ia no kuu poka •nie Ua kaulana mai la hoi oia no "te akamai lua ole ma ke ana pahikaua ah.l. \ka, nana auanei paha e hoala i ka lolii ana o kuu pahikaua nui e wa.ie nei, a e hookaakaa ia hoi kona •' iiu maka iloko o kona puuwai, a pub niai kona koko, he ai na kuu mau • » omo koko, Ina he akamai hahau kona, alaila, eia ae no kuu newa r. :i a kuu kupunakane kuakahi mai, a 0 laau hoi i pau ai na poo ora naiu o <e aupuni o Beleginma a me Ho~ ar, i ika nahoahoa. E ike ana ua opio kwano la i kona hopena awahua ma b huini la o kuu pahi, a e halawai auanei kona uhane me na tausaui 0 tausani uhane e hele ana ma ke 4 **nui panopano oka make mau loa.

A Me no i pau pono ae na olelo ana * ua aiii muumuu nei, ikeia aku la ka paukiki ana mai o elua mau liiai a mai la me ka leo pihoihoi: E ke lli! . o ka raea a kakou e upu aku nei e l: akoko pu me ia mc ka 01 o na mea ua ike aku nei maua eia ae oia a mai la wa no i eleu ae ai ua alii ā * Hoonahonoho aku la i na naita me k* kikiao makani la, a e onoonou ana i . r,a *lakai e komo ae kela me keia e maama i kona mahele iho; a oia lakou e ana me ka pihoihoi nui o Ca J ausani naita, ua ku ae la lakou ma Da laina me na maka e aloalo ana mao * inianei Ikeia aku la kekahi naita e ana mamua o ka mahele mua a i a *uko iaia iho me kekahi aahu ulaula * ®ahope ona e ukali ana kekahi naita. a keia hoonohonoho ana, ua ikeia he fūku mahele malalo o ke alakai ana a «U me keia naiu pilikua, a o-ka walu

0 na mahele malalo no ia o ke aiakai ana a ua alii jx)wa muumuu nei, a ma ka elima haneri naita o ka maheie hookahi, a o ko ke alii mau naita he poe helu ekahi wale no ma ke kaua, a e ku ana lakou me ka makaukau no ka hoo lilo i ko lakou hoa paio i mea oie imua o lakou, a pela no ka haawina i loaa i kela me keia mahele pilikua. (E waiho aku kakou i na naita ihukani o ke alii muumuu e ku ana ma na laina, a e haka pono ana na maka no ka enemi, a e nana aku kakou i ke koa opio a me kona ukali pilikua e hele nei e hui me na enemi) Hoea aku la ke koa opio raa kekahi kahua molaelae e ike aku ai i na enemi, a ike aku la oia i ka nui o na enemi e ku laina mai ana, hoomau aku la oia i ka hele ana a ku iho la mamua o ka mahele mua ma kahi ano mamao iki mai. Ku iho la oia me ke ano haakei ole, e haawi ana iaia 1 iho e make no ka pono, a e mauna ana i kona nani iloko o na lima kakauha o jna pilikua o ha lua huna o Heletela. laia i Uu iho ai imua o ka mahele mua, ua pane aku la ke alakai o ua mahele la i ke koa opio, E ka lalau i hele hoo- | kano mai e lawe i ko makou home me ka lima pakaha wale, a i hoao e hoike i kona ikaika iwaena o na pilikua iwikani o Heletela, ano, e makaikai mai i ko makou kulana a me ka lehulehu e ku

aku nei, a noonoo iho, ina ua or ae a ua emi iho paha kou īkaika, alaila, eia wale no kau e panai mai ma kou aoao, e kaua mai ina he īkaika, a e haawi pio mai ina he nawaliwali a makau wale. I ka lohe ana o ka kakou koa i keia mau olelo, pane aku la oia me ka leo malie, Auhea ko oukou alii e keia mau ilio kawa-u ?—E ! mai hoololoiahili wale i kau ninau a mai hoao e pa* ne hou ae i hookahi leo, he oiaio no e make oe e like me ka make ana o na mamo hookiekie o Bclegiuma me Holani, wahi a ke alakai. E paa kou waha i keia sekona, a mai hoao e pane hou i hookahi leo, wahi hou ake alakai. No keia mau olelo hoonaukiuki i pae mai i kona mau pahukani i hoopii malie ae i ka wela o kona inaina me ke akahele, a holo puni ae la ka ula ohelo'nelo o ke koko ma kona mau papalina; oni ae la kona mau io paahana, pehu ae la kona mau aa koko, hulili ae la hoi kona mau

maka, a emoole, puni ae la kona kino 1 ka wela inaina l'aa ao la oia i kana pahi ma ke kumu, unuhi ae la oia me ka |\i!anehe loa, a owaka ana kona maka hulali i ka malainalama o ka ia; ho>pu hou iho ia oia i ke kumu o kana koi kaua, a paa ae la ma kona lima hema, a ku iho la me ka makaukau a me ka pane leo ole no hoi. Ike mai la ka enemi 1 keia kulana wiwo ole o ka kakou eueu e ku aku nei imua o lakou, a na ia mea hoi i hookau e aku i ka weli o ka make maluna o kekahi hapa o ka mahele mua e huli pono ana i kona alo, a he wa hoi ia no na piiikua e emi hope aha oiai na aiakai e hookikina ae ana i na nuhele e lele poipu aku maluna o ka opio, a iioko o na hookikina ana i lele kaua aku ai kekahi hapa o ka mahele mua, aka, ua hao mai la ka ikaika o na hauna pahi a ke koa opio, a ahu inokaki iho la malalo o kona mau kapuai wawae, a e kahe ana ke koko o na naiia pilikua me he muliwai nui la

He wa keia i hoolaaia ai ke koa opio no ka hookahe koko, oiai ua laahia loa kona kino i ke kau ana mai o kekahi mau alina maewaewa a manaheu iki ae hoi i na hauna pahi a me na maka koi a ka enemi e haule makawaiu ana maiuna ona, a he mea haohao loa i na alakai o ka enemi ke ahu a lala kukui o ko lakou mau koa, a me ka nahaha Uilii o na kuea o ka enemi i hoonohono hoia ai, me he la, ma ka iakou hoomaopopo iho, aia iwaena o ko lakou mau mahele naiia pilikua he lehulehu wale na naiia o ke koa opio e paio nei iwaena o na enemi no ko lakou puehu liilii, aka, aole j>ela c na makamaka hoinainau o keia nanea, o ke koa opio hookahi wale no keia e luku nei i na enemi me ka puahi nui* a e alo * hookahi ana hoi i na elēle a ka make e hoonou ia aku ana imua ona me ka makawalu. Nana aku la ka ukali o ka opio iwaena o na enemi, a me he waikahe ia ka iho makawalu o na hauna pahi a me na koi a ka enemi maiuna o ka naita opio, a me he ahi la hoi aa hauna pahi a ka eu o Inia e holapu ana i kekahi puu opala nui, a e like hoi me na lau maloo o kekahi kumulaau nui ka helelei i ka wa a ka makani c iu ana ka nui o ka poe i make i na hauna koi a ke koa opio Ike ae la na alakai o ka enemi i ka putho a nahaha o na laina kue® i hoono-

honohoia ai, nolaila, ua hoao ae la lakou e hoonoho hou i kuea mai na naita i puehu liilii i o a ianei, aka, ua pau lakou i ka hoohokaia, oiai lakou e holo ana no ka imi ana i wahi e pakele ai. Komo loa aku la ka luku ana aka naita opio i ka eono o na mah'ele e hookahua ana ma kekahi wahi ano kiekiena, ao kā mahele keia o na enemi i manao ai, ilaiia e oahua ai ka eleu a me ka ikaika o ka kakou eueu, aka, ua komo aku la ke koa nona ka lanakila iwaena o lakou, a he mau rninu£e pokole wale no ia i ulupaia iho ai e ka eu a ua oki oe e kakan ana na apahu kino a me na poo mailuna iho o ua kiekiena la, ana ia mea i hoomaeeie aku i na puuwai pakahi o na naita a me ko lakou alakai o ka hiku o na manele e ku laina mai ana malalo aku o ke kiekiena i hoomoanaia e ke ono o na mahele, a na ia pio ana no hoi i houilani loa aku i na manao o ke alii muumuu e hui pu me ka kakou olali oiai oia e nana mai ana, a o ke ano eehia hoi o ka makau ka i hookahuaia maluna o kona mau naita helu ekahi wale no i wae ia.

Ku iho l?ka naita opio maluna o ua kiekiena nei e kali ana i ke koena o na enemi no ka hui hou ana mai me ia iloko o ka enaena o na mea Kaua, aka, ua hoopuiwa koke ia oia ika puliki ana ae o kekahi mau lima ma kona wawae, a iaia i alawa iho ai, ike iho la oia i kona ukali malalo ona, a e paa ana me kekahi omole laau ma kona lima. E haohao auanei paha na hoa heluhelu i keia omole laau a kona ukali pilikua e paa nei, a o ka mua loa hoi o na pilikua i haawi pio malalo o ka naita opio. Ae, e haohao ana no oukou, aka, e kala mai i ka mea kakau no kona hoaiai ole aku, a nolaila, e hoike pokole akjalio au ia oukou penei :