Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 11, 14 March 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

IC\ PUA NA-Ni IVIU 0 KealohHani, Kahiapaiole NoomeaUni & mt Kaaihelaai; ka mea aana i uikuq< ia Kooahoanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe e«pa a pa>g i nooo aL Ffc>puAcia e ia ffak» Afmeh kamlana Mōu Mana ke Kuek&a. Iloa no a pau na olelo a Kamooinaoea, 0 ka lele koke mai la no ia o ua o Kilikilipua mai luna mai o Kealohilani a hiki ana keia ma kahi a Kaulanaikipokii e holoholo ana ma kahakai, a no ka wa pokole loa oia i kahea aku ai penei: "E ka leho i kai-uli i kai-ele i kai-hoee 1 kai mimiki la—e pu. ,, Iloa no a pau ke kahea ana a ua moo nei, he manawa ole, paka-ki ana keia wahi leho mamua o laua nei. O keia ka manawa a ua wahi leho nei i wa-hi ae ai a lilo i mea nui, e pau pono ai laua nei ke noho iho; ia kau ana iho no o laua nei, o ka niau aku la no ia o ua wahi leho nei; me he mea la, he mau minute helu wale no. o .ka loaa mai la no ia 0 na waa o Kaumailiula ma e hookomo ana i ka nuku o Mannla.

INA waa o Kaumailiula a me Kahanaiakekua e hookomo aku nei i ka nuku o Mamala, aia hoi ka punohu ua koko ke uhi paa la maluna o na waa, a me na kilihune na kualau o ia kakahiaka nui ke pehi la i ka i'i o ke kai aloha o Mamala, kahi o kekahi mau lalani mele a ko kakou Lani Moi i haku ai, a oia hoi keia: "A waho o Mamala, Hao mai ana ehuehu, Pulu au i <ka huakai, Kai heahea i ka ili." Ke uwa mai la ka pihe o uka o Kou, a ke olowalu mai la na leo kupinai o na o Waolanif aia hcu i kela w? mc he la ua puhi'a o luna o \Vrolani i kc ahi, aole he wahi kaawale ka ua mea o ka pipio o ke anuenue, a ke makaukau mai la hoi na menehune e iho mai a hapai aku i na waa o lakou nei, a ua maopopo ia Kane ma keia mau niea a me ko laua kaikuahine. Aia o Keaomele mele i Hawaii me Paliuli ma ia wa, aka ua ike mai la no oia i ka hiki ana mai o kona mau kaikunane ma Oahu ia

manawa. Aole he wahi nTk>noo iki iloko o Ka* umailiula a me Kahanaiakekua eia ko laua muli kaikuahine mahope mai o laua. Aia nae ia lakou e hookomo ant iloko o ka nuku o Mamala, aia hoi, pakaki ana keia leho manae ae oka boe maihole,a no ka maopopo ole o ka hana a keia leho ia lakou e ike aku nei, a ua paa iho la hoi ke awa iko lakou nei mau waa, nolaila, ua kypu ae manao iloko o aole ona manao e hookieki* aku maluna o ko lakou mau kaikunane t a no ia kumu kofa holo ana ae ma kahi e e pae ai, a oia ke kumu o ke kapaia ana o Keawalua, o kahi ia a Kaulanaikipokii i pae mua ai a oia mau o ia inoa a hiki i keia wa. A he mau inoa kaulana keia no ia mau wahi elua, o ka nuku o Mamala a %e Keawalua a me ka na!u o Puuiki malalo ma ka aoao e pili U i ka Mokuakuiikuli, kahi eku nei o na halemai hebe?a. Ike kokoke ana akn 0 na waa o iakou nei e hiki aku i UUkua, ma kahi e ku nei oka haie ipu kukui ma ke awa ku moku, ma ke kai aloha o Kuloioia, aia hoi, ua lohe hou ia aku la na leo pihe uwa o na poe menehune a me ka poe na-mu na-wa e ikuwa mai ana i uka o WaoUni, nolaila, 1 puana ae ai na paahana i kekahi o na iaiani meie o na HulHua a Paoa,

Ke ikuwa mai la i ka uka o Kaliu Ke ooki mai la i ka hale a mo-ka, Piko i ele ua—i ele ao I ka wai la e Haakula manu-e Pek-*-I ka wa i loheia aku ai keia mau leo ikuwa o ua poe eepa nei o Waolani, a he wahi meha ana iho ma ia hope t ua ikeia aku la ka makamua o ua poe menehune nei e iho nsai ana tnaj« kualapa palahalaha maluna aku o Puumii, a iho mai b a hiki tna Ulakoheo, o Kapapoko h«i ka inoa ia wa, oa pani paa loa keia wahi e ua poe menehune, o ka makamua ka i kai nei o Ulakolieo» aia no ka hope i uka o Waoiani, a ia lakuu e ku Hke ana me ka makaukau no ka hapai aku i na waa o Kaumaiiiula a me Kahanaiakekua. Oiai iakou e ku ma iie ana, me ka pane ieo oie a me ka hooiohe i oa oiek> kauoha a Kane ma» i ka manawa no t hiki pono aku ai o ua mau waa nei, o .ka wa no ia i iaiauia iho o mau waa nei e ua poe menehun«

nei, a hapoiūi ae U ōur,i ®W kamki no a pau loa; a ua Hlo kc kaumaha i mem ole ia likou. la hkou e hapai ana» ua uwa ae la ua poe mcnehun« nei, & i k* lua no o kx uwa ana hele *na i uka 0 Puunui; a i ke kolu hek ana iluiu *eo Harpiaka mahma, a i ka ha * me ki lima hiki 1 Waolani; a me kft. nuukii na malihini i hookipaia aku ai. «ta Ia Kaumailiula e hahai ana ia lCane ma ina mee a pau a Kahanaiakekua i hiki aku ai ma Kuaihelani, aia hoi, tuaiu ana keia ro*a me he ao la» mamua pono oka puka oka ha!e. Ike lakou nana pono ana ae, eia ka o Keaomelemele; oia hoi kona hoi ana mai, mai Hawaii mal laia e ku ana t pane mai !a oia ia Kane ma a me Keanuenue e heomakaukau i ha!e okoa nona, a ua aeia kona makemake. Kauoha aku la 0 Kane ma i ka poe menehune e hana 1 hale, he manawa jx>koie paa ana ka haie; a oia no ka mea 1 oleioia ai keia pse "He pupukahi wale no ka hana ia !akou." Ika lako ana o ka ha!e i na mea hoonani he nui wale, ua hoi aku la o Keaomelemele a noho iho !a iloko o laila no ekolu anahulu, me ka tke o!e ia Kaumai!iu!a iloko o ia mau anahu!u eko!u. laia nae e noho nei maloko oua haie !a, me ka he!e o!e mai 0 kekahi mea e ike i ke ano o kona noho ana maioko o I*. ,ha!,e la, ua hoomaka hou oia e hoomaAaa i kana hana i ao ai he hu!a, 4<i T o!ai!a, e waiho iki kakou la lakou, a e nana ae hoi kakou ia Kaulanaikipokii, k*a mea nana i holo mai me ka uleu a me ka lanaki!a ma!una o ka leho a hiki ma na aekai aloha o Kuloloia, a me kona hiki ana mauka o Waolani. Ano ka mana« wa a kakou e o!e!o ai no ua wahi eueu nei o Nuumealani.

I ka manawa i i>ae aku ai o Kaumaihula ma me ko iakou mau waa ma Kapapoko t a hapaiia ai eha menekune « uka o Waolani, aia hoi, ua pae aku la keia me kona wahi hoa hele me Kilikilipua ma Kakaako; a ia laua i pae aku ai malaila, ua hoi ae l.i ua wahi leho nei a uuku loa e like me kona mau. Ia wa i lalau iho ai o Kaulanaikipokii i ko laua wahi waa leho i holo mai ai, a paa ae la ma kona lima, a o ko iaua nei hele mai la no ia ma ia ae one a ma ia wahi mai, ike iho la ua Kaulanaikipokii nei he mau i a aholehole elua, e holo ana ma ka aekai, o kona lalau iho la no ia a paa ae la ma kona lima, a haawi aku la oia i kona kokoolua. A no keia mau i-a i kapa ai o Kaulanaikipokii ia Kaholoakeahole e o nei a hiki i keia wa. la laua i hele aku ai a hiki ma ka p* o Mahuka i make aku nei, mauka iho o Honokaupu; ma keia wahi i olelo ae ai o Kilikiiipua ma ka moa o Kamooinanea i wahi hoailona e hookau iho maluna o Kaulanaikipokii; i loa no a pau keia olelo a ua moo nei o ka iho la no ia oka oa koko ame ka punohu a uhi ana maluna o laua nei, a ike mai !a na kanaka o ia wahi i keia wahi kaikamahine uuku ui launa ole e hele ana iloko o ka ua koko a me ka punohu, a no ka nonoula oka ua ike awakea a me na kiiihune ua liilii, nolaila, ua ka pa hou no ua wahi eueu nei ia wahi o u Kauanonoula, M ake mau nei no iā inoa a hiki i keia wa. I keia wahi i hoanoe ae sii ua moo nei i kona kino, a hookau ae la ia Kaulanaikipokii nuluna ona, a emoole noho ana ia uka o Nuuanu; a hookuu aku la i na i a, a pii aku la laua nei a hiki maluna o Waolani, a hiki aku laua malaila, hookokoke aku ia laua nei ma kahi oka hale o Keaomeleme!f e ku ana, me ka ike ole ia mai e Kane ma.

la laua nei nae c noho ana mawaho olaila, ua k>hc aku la nae laut i ka leo hula o Kcaome!emek t a no keia manawa» na loaa he haupu ia Keaomele* mele t me he mea la aia he kanaka roawaho e noho ana, a m kau e aku !a ka haliWa iaia, noUiia, ua kupono paha keia mau lalani mele o Keikeikai i hiku ai na 'Ui i keia mele o keiki t kap«la kona inoa a Keikeikai» oia hoi ka ike ana o Kamehameha ! t me ke Lii o Kauai me Kaimualii, ma ke kai aloha o Mamala, a oia iho keia malak) iho : "O oe no paha ia e ka tau o ke aloha, Oia m poha kekau mai nei ka haii'a, Ke haiiWa mai nei na maka, He manao hiki mai no paha aanei'* {E ka mea heluhelu, aole keia oka KeaomeWmele mele i oli mai ai, aka, ua U«e mai ka mea k&kau moolelo a hoopii» aku ma kahi o ka hali'aii'a, a he laea e hiki mai ana.) <Avk i