Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 13, 28 March 1885 — Page 1

Page PDF (1.88 MB)

This text was transcribed by:  Kamanu Bicoy
This work is dedicated to:  Haunani Kauka

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 13.  HONOLULU, POAONO, MARAKI 28, 1885

NA HELU A PAU, 2017.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

WR, KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

A ROSA. (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KVNAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala

KEENA HANA:  Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

S B. DOLE

LOIO, LOIO, LOIO

He Luna Hooiaio Palapala,

KENNA HANA: Ma Alanui Kaahumanu.

 

DILLINGHAM & CO

Mau Mea Kuai Lako Hoo

Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA! ANA AINA!!

KEENA HANA:  Aia ma alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.                  tf.

 

C C COLEMAN.

Amara a he mea hana Mekina

Kapili Kapuai hao lio.

A ME KA

Hana Kaa Lio ana, etc.,

Hale Hana ma Alanui Alii,

@@@.  tf                                                      E @okoke ia i ke Alanui Papu

 

J P. HANAAUMOE.

He loio a he Kokua ma ke Kanawai ma na

Aha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

 

E G. WALLER (WALA.)

Mea kuai io bipi ma Alanui Puowaina, ma ka hale i kapaia “Kawaiahao Market,”  malaila e loaa ai na io bipi momona, a e hoolawa ia a ka makemake o na makamaka.                 2006-Iy.

 

CHAS H PULAA.

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau,  Hawaii.                                           2001-tf

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI.

Keena Hana me Hon. E Preston ((loio Pe@kane) ma Alanui Kaahumanu, Honolulul

 

CECIL BROWN.

LOIO  A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

A he agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA: Helu 8 alanui Kaahumanu                                      tf.

 

RICHARD F BICKERTON.                        (PEKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

KEENA HANA:  Helu 27 alanui Kalepa.                                         tf.

 

C BREWER & CO.                (BURUA MA.)

Ua makemake ia ka poe mea ILI  KAO MALOO a me na ILI BIBI, a pela hoi me na ILI MIKO o na ano a pau, e kuai mai i k@ lakou mau ILI me makou, a e haawi no makou i ke KUMUKUIA KIEKIE LOA o ko kakou Makeke.                                                            tf.

 

W A. KINI

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA:  Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu               tf.

 

W.C. AKANA (KALAUKI.)

@@ Mahele a U@@hi-olelo ma ka olelo Pake m@ka olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi @ hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima a pela aku ma@@ena o na Pake a me na kanaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke ana i ka uwapo o Hooliliamanu.                                                        2010-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lako kukulu hale o na ano a pau, a me na me ne pono a pau no ka hale.

Kihi Alanui Moiwahine me Papu.                                                                   tf.

 

WILLIAM AULD.

Luna Hooiaio Palapala K@p`a Paahana no ke Apana o Kona.

KEENA HANA:  Ma ke Keena Wai o Honolulu.                                        tf

 

 

S H. MEEKAPU

Tela humuhumu lole.

HALE HANA: Helu 11 alanui Nuuanu.

 

 

JNO. M. KEALOHA

 

Luna Hooioio Palapala K@p@ Pa@hana @@ he apana o Kawaihou, Ka@@i.  He apana no h@ Hooioio ana i na palapala me he apana o Kawaihau, Kauai.  He Momisina PAlona Aina me ka apana o Kawaihou, Kauai, a he Luna Hooho Mare no ka Pae Aina h@l@@hoa.

1163-1yr.

 

HE MOOLELO KAAO NO

Ka-Mahina

Malamalama

Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiolw o na waoakua kanaka ole o Puricalia, `a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

 

(Kaukaui@ no ke KUOKOA.)

I KA wa a ka naita muumuu e kanikau ana me na olelo kaukaa i kana mau puu pale, oia hoi na poka ume ma kona mau apahu lima, ua hoomanao ae la na naita i koe iho he elua haneri i na kipoua a ke aloha walania ma ko lakou mau puuwai, a e loku elo ana hoi na waimaka ma ko lakou mau papalina, no na wahi a pau a lakou i luakaha pu ai me ko lakou alii muumuu a me na kaua i hoouka hopo oke ia e ia, a ina paha o ka paio ana keia e pio ai lakou, alaila, aole loa lakou e laukaha hou ana ma na paia eehia o ko lakou home lua huna i wela ai na ili i na ihe maka welawela a na enemi, a i alo hoomanawanui ai hoi i na inea he nui no ka pono o ko lakou home.

I ka pau ana o na olelo kaukau a ke alii muumuu, hoamolio pono ae la oia i na kaula i hoopaaia ai kana mau poka, a pane aku la me ka leo kuoo i ka naita opio:  E ka ilio ai waiu, e hoopokole aku ana au i kou luku hoomainoino ana i kuu mau koa, a ina e ae mai oe e hoomau ia aku kou aho@a hui me kou mau makua, alaila, e kulou haahaa mai kou poo malalo o a`u mau poka nei, a e laahia no kou kino mai na maka pahi oi lua a ko`u mau naita, a e kapaeia kou koli ola ia a ka hoopaa pio, a i mea hoi e hapala ole ai na paia anoano o kuu lua huna nei me kou lolo palaho, ano, e pane mai no kou pono.

I ka lohe ana o ka naita opio i keia mau olelo a ka pilikua muumuu, waiho aku la oia i kana mau pono a pau ma kahi e, a nee mai la imua me ka olelo ana:  Ina no ke kuikahi kau mau hua olelo imua o`u, ina ua hauoli loa au e hooko, aka, no ko`u paa pio aku malalo o kou ikaika, aole loa @au he mamo i hanauia no ia ano, a no ia mea, maanei au a lanakila, a maanei hoi a uhi kapa eleele, a e hoao no au e pale no ko`u ola, oiai ua nele au me na pono kaua e like me kau. a ua nele pu hoi i ke aoia ana no ka alo ana no ia mau mea.

Aole he mau olelo ma ka aoao o ka naita muumuu, a aole no hoi he mau manao pono iloko ona, oiai ua hoohoka mai ka opio i kona manao e haawi pio mai, nolaila, ua ulupuni ae la oia a kuupau aku la i ke kiola i ua mau po ka nei ana me ka ikaika a me ka eleu i ka koa opio, me ka manaolana e okaoka liilii ke poo o kona enemi i makawelawela nui ai, aka. he manaolana polaualelo ia ona, oiai ua hoohokaia mai la ka naita opio i kana mau poka ume ma kona lel@ ana ae iluna me ka eleu a me ka pu no hoi, a hala aku la ua mau mahope ona, e hoohina ana i na mea a pau e loaa aku ana, a me ka hikiwawe loa no hoi i hoi hou mai ai ua mau poka nei no ko laua wahi, a o keia lele ana a na poka a me ka hoi hou ana, ua like me umi sekona wale no.

I ka hoi ana aku o na poka me ka nele, a me ka loaa ole hoi o na alina a namuheu hoi maluna o ka kakou koa ia manawa no i hookuu hou aku ai ua naita muumuu nei i ka poka i hoopaa ia ma kona apahu lima akau, a uwe hone ana i ka lewa me he poka la no ka pukuniahi, a ia wa i ike poliuliu mai ai ka naita e lele aku ana me ka ikaika, a i kia pololei ia aku hoi e ka naita muumuuma kona lae; a no ka ilaika loa a hikiwawe o keia lele ana aku a ua pola nei, nolaila, aole oia i ike pono mai, ia wa i hoaui ae ai oia i kona kino, a e like me ka anapu ana a ka uwila i ka poloke loa, pela oia i ike ai i ka pola i ka maalo ana mai mamua ona, a ina e hoao ana oia e alo ae ia pola a loaa lihi mai paha kona kino, alaila, aole he mea kanalua no kona make.  Nolaila, me kona manaolana a me kona ikaika a pau, hopu aku la oia i ka poka me kona mau lima e iike me ka apo ana o ke kinipopo, a iloko o ke apuepue ikaika ana, ua paaiho ila ua poka nei.

I ka ikeana o ka naiia muumuu ua paa pio aku ia kana pola lima akau i na lima hao o ka kakou eueu, o kona wa no ia i ume mai ai me ka ikaika, a he ole ka hemo aku, oiai ua haawi aku la ke koa opio i kana ai pale kaulana ia.

Kailiponiuniu a hao aku la i ka mana a me ka ikaika oo ka poka a ka muumuu a aohe kupua nana e makala hoi ae i kona mau manamana lima e umii la i ka poka.  No ka ike ana o ka naita muumuu ua paa loa kana poka mua, ia wa i hoolei hou aku ai oia i ka poka o kona lima hema, a lele pakaawili aku la i ka lewa, a o keia lele ano e ana aku o keia poka, i kumu e lilo ai ko ka naita opio manao no ia poka ma ka pale ana a hemahema hoi ka paa ana i ka poka mua. Aka, o ia mau hoao ana a ua muumuu nei, ua hoohoka hou ia no e ka opio no ka lua o ka manawa, oiai ua apo hou aku la oia i ua poka nei a pau pulu i ka paa iaia, e ke hoao la ka naita muumuu e loaa hou aku i kona mau apahu lima na ola, aka, he ole ka hemo aku; ia wa no i lele aku ai ke koa opio imua me ka hihiwawe, a pane aku la i ke alii muumuu:

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na lua huna o na Powa.

 

Kunou mai la ka Moi, a huli aku la ua puali nei holo aku la no ke kahua.  I ko lakou kokoke ana i ke kahua, kahea aku la ua Wolf nei o Wale i ka kakou mau hiena:  E na naita i loaa ka lanakila hanohano o ke kahua mokomoko, me na laau ihe kakou e hakaka ai.  A oiai hoi ke kokoke ae la lakou e halawai pu, o ka wa no ia i kani mai ai ka o-le dala, a ia manawa no hoi i unuhi ae ai kela a me keia naita o na aoao a elua i ka lakou mau laau ihe, me ka makaukau e hookau aku i ka make maluna o kela a me keai naita.

KANI mai la ka pu dala, ikeia aku la na moho hakaka e hookuoi pono iho ana i ko lakou noho ana iluna o ko lakou mau lio, a oiai hoi ke kaawale mawaena o na aoao a elua he hookahi haneri iwilei; ia wa no i poha hou mai ai ka o-le dala, a ikeia aku la ka oniu ana ae o kela a me keia naita o na aoao a elua i ka lakou mau ihe me ka ikaika, a kuu pau iho la i ka holo o ko lakou mau lio; a emoole, hookui ae la lakou a hookui pu no hoi me na laau ihe.  I keia wa a na naita o na aoao a elua e haalele pau nei i ka lakou mau laau ihe me ka ikaika, a e haawi pau ana hoi i ko lakou ike pahu laau ihe, me ka manao nui o kekahi aoao o ke kaa mai o ka lanakila ma ko lakou aoao, a pela no hoi kela.

Iloko o keia wa e hooili nei ke kaua mawaena o na aoao a elua me ka hahana, oiai hoi na laau ihe a kela a me keia naita e oloio ana a puni ko lakou mau kino, a e hookui ana ma ko lakou mau palekila.  He hakaka keia i ikeia ke akamai o na naita o Wale malalo o ko lakou alakai Wolf, oiai ua hoohoka loa ia mai la na puhuna ihe a na hiena o na mauna hui oiai lakou e kakela ana i ka lakou mau laau ihe me ke akmai, aka nae, o ia mau pahuna ihe a lakou ua loaa koke mai no na pale i na naita o Wale me ka mikioi, koe wale no ka ikaika o ko lakou mau lima.  Ike aku aku la ke anaina makaikai i ke kulana o na aoao a elua, a ma ke koho ana aku, me he la ua ano uhalu na eu o na mauna hui, a e lilo ana paha ka lanakila ma ka aoao o na naita o Wale, a he mea maopopo io no ko ke anaina koho ana pela, oiai ua hoike mai ko lakou mau ano a me na hiohiona o ka paupauaho, a e nui ana ka hana o ua mau eueu nei, oiai he hookahi hora a oi o keia kaua ana me ka hoomaha ole,  Ia manawa uwauwa mai la ke anaina makaikai me ka hoopuka pu ana mai me na huaolelo hoehaeha puuwai:  O @ na na naita o Wale ka lanakila, ke hala he hapalua hora koe e hakaka ai, a e pau loa ana hoi na hiena o Arabia nei i ka make.

I ka lohe ana o na naita o na mauna hui i keia mau huaolelo e pa-e nei ma ko lakou mau pepeiao, a me na huro hoohenehene ana hoi o ke anaina ia lakou, a no keia mau huaolelo walania o ka hilahila i pa-e aku ma ko lakou mau pahukani, pii pa tausani ae la ka inaina iloko o ko lakou mau puuwai, a ia wa no i haawi ae ai ka haku Makuisa i kekahi hoailona i maa ia lakou, aia hoi iloko o ka imo ana a ka maka, aia ua mau hiena nei he umi iwilei ke kaawale mai na naita mai o Wale, a ia wa no i haawi hou ae ai ua Makuisa nei i kekahi hoailona, a he manawa pokole loa a hui hou ae la na aoao a elua, aia hoi, ike ia aku la ka hehee ana iho o kekahi mau naita he 21 o ka aoao o Wolf.  Ma o ka hikiwawe a me ka ikaika lua ole no hoi o na pahuna ihe a na hiena o Arabia, ua hiki ole i ke akamai a me ka ikaika o na naita o Wale ke alo ae mai na wini oi aku o na laau ihe a ka kakou ma koa.

Ike ia aku la na kae`ae`a o na mauna hui e kikaha ae ana i ke kahua me ka hiehie nui, aia hoi he hoopuiwa i ke anaina ka ike hou ana mai i ke alakai Wolf o na naita o Wale e ku ana ma kekahi aoao nona ke kaawale he 30 kapuai mai na hiena aku o Arabia.  Hulo mai la ke anaina, a i ke kuu ana iho o keia mau hauwalaau o ka lehulehu, hele mai la o Wolf a nonoi mai la i ka haku Makuisa, o laua wale no ke hakaka, a o ka hakaka i makemake ia oia no ka hakaka me ka pahikaua.  No keia noi a Wolf, ua hoike mai la ka haku Mauisa i kona ae ma kona kunou ana mai me kona mino aka iki ana iho.

Ia wa haawi ae la ka haku Makuisa i kekahi hoailona, a ikeia aku na naita o na mauna hui e hookaawale ana ia lakou iho, a ike ia aku la no hoi ua mau alakai nei e hookikakaha ae ana i ke kuhua me ka hiehie, aia hoi poha ae ai ka leo o ua Wolf nei me he ilio la e aoa ana, a o ka wa no hoi ia o ua mau moho nei i hui ae ai i kahi hookahi a o ka wa no hoi ia i uhau mai ai ua Wolf nei i kana pahikaua me ka ikaika maluna o ka haku Makuisa, aka, me ka eleu nui oia i pale ae ai a hala ae laia puu make.  I iho la ia iloka on, i hapa ikaika no ko`u, in ua ili iho na alina maewaewa o ka make maluna o`u, aka hoi he huana pahi palaualelo wale no ia, eia mai ka nioi wela e lewalewa ai ko alelo haalulu ko nui kino, a no ka wa nou e hoi ai i ka lepo, kahi mau o kakou.

I ka pau ana o kana mau huaolelo kaukau, uhau aku la ia i kana pahikaua maluna o ua Wolf nei me ka ikaika, ua loaa mai la no ka pale ana o ia hauna.  No ka ikaika loa o keia hauna pahikaua a ka haku Makuisa, ua loaa pono aku la ka pahikaua a Wolf a haki pu ae la.  Pane mai la ua Wolf nei, ua nele ia i ka mea kaua ole.

I ka loaa ana mai o ka pahikaua hou a ua naita nei, ua holo pololei mai la ia imua o ka haku Makuisa e ku aku ana me ka hanohano nui, a oiai hoi he 15 iwilei ke kaawale mawaena o laua, ua poha mai la kona leo nui:  E ka naita nana i kaihi mau ka lanakila o ke kahua mokomoko, ano ka wa nou e pale ae ai i kuu hauna pa-----aole i pau pono ae kana mau huaolelo, hookui ae la laua a uhau aku la i kana hauna pahikaua maluna o ka haku Makuisa, aka nae, me ka eleu nui oia i mimo aku ai, aia hoi hehee aku la ua Wolf nei i ka honua me ka ike ole o ke kumu i haule ai, i ka holo ana aku o kona mau naita e nana pono, aia hoi ka pahikaua a ka haku Makuisa e paa ana ma kona poaeae hema, a ua komo lihi aku la hoi ka wini iloko o kona kina ma kani e kokoke ana i kona puuwai.  Lele iho la kona mau naita e lomi, a no ka hapaha hora ua pohala ae la oia; a ia wa no hoi oiai ke poniniu e hoopouli ana i kona noonoo, ua puana olalau ae la ia me ka hoopuka ana i keia mau huaolelo me ka ninau ana ae:  Eia kakou ihea?  E kii koke aku i ko kakou mau tausani naita helu ekahi a e kaua aku me na uhane lapu o ka po, no ka mea, na hiki kino mai nei na letiona o na uhane ino a eia lakou a pau ke kii mai nei ia`u; a nolaila, e kaua aku me ka wiwo ole, a e loaa auanei ka lanakila ma ko kakou aoao.  E kaua aku a e luku e ko`u mau naita wiwo ole i keia mau uhane lapu o ka po oiai lakou eia e kakou i keia manawa. – A i ke kaakaa pono ana ae o kona mau maka, pane hou ae la ia:  Eia ka au i ka honua nei kahi i moe ai.

I ka loaa ana o ka oluolu kupono i ua Wolf nei, a auhee aku la hoi na manao olalau iloko ona, ua kau ae la oia maluna o kona lio a huli hoi loa aku la no ko lakou halelole, a o ka haku Makuisa hoi, ua ku hookahi aku ia e paio a hiki i ka 25 o na puali, a mamuli o kona makaukau a me ka lehia pu no hoi ma na mea kaua ua kaa mai no hoi ka lanakila hanohano o ke kahua kaua ma kona aoao.  No keia lanakila i loaa mau ma ka aoao o na eu o Arabia, he mea ia na na makaikai e hookiekie ae ai i ka inoa o na hiena o na mauna hui.  Poha mai la ka leo nakulukulu o ka pahu, e kauoha mai ana e hoomaha ka hakaka, a huli hoi aku la ka haku Makuisa a hui aku la me kona mau hoa naita a huli hoi loa aku la no ko lakou hale lole, a oiai hoi lakou e kokoke aku ana i kahi a ko lakou haku opio e noho mai ana, aia hoi huro mai la na kanaka ma kela a me keia wahi a puni lakou,  a hiki wali i ko lakou komo ana aku iloko o ka halelole i hoouhiia me  na hae hoohiwahiwa no ka lanakila hanohano i loaa ma ko la kou aoao.

I ka meha ana iho o ke anaina, ua kauoha ia aku la ke alii Kono Giliko e hele mai imua o ka Moi opio.  I kona hika ana mai, ua hele aku la ua opio nei a pane aku la:  E kuu makua e Kono Giliko, ua makemake au e hele oe e kaua ma ko`u aoao, a i moho lanakila oe no keia la, a o ka lanakila e loaa ia oe ma ke kahua kaua, o ko`u ia ua ae mai la ia a komo aku la iloko o k hale lole, no ka hoomakaukau ana i kona mau kahiko kaua.

Aole i liuliu, ike ia aku la ke alii Kono Giliko a me kona mau naita e hele ae ana maluna o ko lakou mau lio me ka hanohano nui, a poha mai la kona leo nui i ka i ana mai:  E na naita helu ekahi a pau o kela a me keia aupuni, eia au ke ku aku nei ma ke aoao o kuu Moi opio, a e paio ana hoi au no ka hanohano o kona inoa.  Aole i emo ku mai ana he mahele naita ma ke kahua, a iloko o ka hakoko ana, ua lilo mai la ka lanakila ma ka aoao o ke alii Kono Giliko.  Pela i kaa mau mai ai ka lanakila ma kona aoao a hiki i ka 15, a hiki i ka 16 o na puali.  Ma o keia puali 16, e ike iho ai ko makou mau makamaka heluhelu i ke kaila haaheo ana o ua puali la i ka hanohano o ke kahua paio, a he mea hou paha i ko oukou mau maka ka ike ana iho i ka mea nana i lawe haaheo ae ua lanakila hanohano la, o ke kaikuaana no ia o ka makuakane o Kahanuopaineki, a o ka mea hoi nana i haawi ka laau make i ke koa opio, a e ole hoi kana aikane pakele ai kona ola; ua hele malu mai oia me kona mau naita me ka huna i ko lakou mau helehelena a me ko lakou mau inoa, a pela pu hoi me ko lakou wahi i hele mai ai.  Oiai ka puali o ke alii Kono Giliko e ku haaheo ana ana i ke kahua paio, ua poha hou mai la ka leo o ka o-le, oili mai la keia puali a ku i ke kahua, a i ke kani hou ana mai o ka o-le, ua hookaawale ae la na puali a elua e holo ana no ka hikina a me ke komohana a hooekuene pono iho la i ko lakou noho ana me ka eleu nui; a ia wa no o ae la ka Moi i kona kookoo gula, a o ka wa no ia i kuupau mai ai na aoao a elua i ka holo o ka lakou mau lio, emoole, hookui ae la lakou i kahi hookahi a hui ae la no me na pahikaua; he manawa pokole keia kaua ana, ua pau loa iho la ka puali o Kono Giloko i ka helelei, a ua haule pahu aku la no hoi ua Kono Giliko nei i ka houa.  Lilo aku la ka hanohano o ke kahua paio i kela mau eu, a haule pio hoi na naita o na mauna hui.

 

HE MOOLELO KAAO NO

KEAOMELEMELE.

 

KA PUA NANI IUIU O

 

Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me

  Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia

    Konahuanui a kaawale o Waiolani

      ka aina o ka poe eepa a pau i

                    noho ai.

 

Hoopukaia ee ka Haku Moolelo kaulana

            Mose Manu no ke Kuokoa.

 

AIA ma keia mau ouli a Keaomelemele e ike honua nei ma kona ano mana kupua, aia hoi, ua akaka iaia na mea a pau me ka pohihihi ole, a no ia mea oia i kahea mai ai ma kona leo olioli maloko mai o kona hale, a penei ua mele la i oli ia mai ai:

  “O oe ia e ka maka o ka la,

   Ka maka o ka uwila i Kahiki,

   Hiki mai ana io`u nei ka hali`a,

   Ke ano welelau makani,

   Eia la ke huihui nei i kuu poli,

   He malihini paha ko waho e----

   He makihini o kuu muli pokii,

   O ka wahine nona ka opua,

   He pua no Nuumealani mai,

   No ka aina i kaulana a ka la,

   Nana i hele mai ke kai uli,

   Ke kai moanan kea a Kane,

   O Kaulanaikipokii oe,

   O ke kino o ka wahine i hele ia i ka

                                         [ua i ka la,

   I ka hekili i ka maka o ka uwila,

   I anapu`i ka le----wa

   Malamalama i ka honua,

   He hoailona no ka wahine,

   No ka wahine i ka ua o ka lani,

   O Kaulanaikipokii e-------

   E komo mai oe------Eia au e------

   I ka pau ana o keia mele a Keaomelemel i oli mai ai, ua lohe aku la no lau nei mawaho me ka hoomaopopo aku o laua ua ike ia mai la o Kaulanaikipokii, nolaila, ua komo koke aku la keia iloko o ka hale, a iaia nae i ike aku ai i ka mea nona keia moolelo, me he mea la ua like kona mau helehelena me ka ula o ke ahi e lalapa ana, a no ia kumu, ua ano kau iho la ke ano kunahihi okalakala o ke eehia maluna ona, a ua hiki ole iaia ke olelo aku i keia wa ana i ike aku ai.  A no ia mea ua hele mai la o Keaomelemele a lalau iho la i kona muli pokii, a hoala ae la iaia me ke kahea ana iho:

  “ E ala e ka wahine i ka ua o ka la,

  O ka wahine i ke kihi o ka mahina,

  I hele i ka hoku, i ka malama,

  He malama ia o Hiolani,

  He hiamoe no ka wahine,

  No Kaulana a ka la i Kahiki,

  E ala e Kaulanaikipokii e-------.”

Ma keia mele hoala a Keaomelemele, ua ala ae la keia me ke anoe o ka manao, a honi iho la o Keaomelemele i kona pokii me ke aloha nui; a pau ka laua uwe ana, ua hahai aku la o Kaulanaikipokii i ke ano o ka noho ana o ka lakou mau makua, a me kona holo ana mai maluna o ka leho me ka ike ole o ko laua mau kaikunanae a hiki wale ai oia i Waolani, a hui ai laua.  Ua hai pu aku no hoi oia i kona koolua i holo pu mai ai oia hoi kela moo o Kilikilipua, a lohe o Keaomelemele ia mea, ua kauoha koke aku la oia i ua moonei e hoi a noho ma ka lua o ke kuahiwi i naha ai, ua ae koke aku la ua moo nei i keia mau olelo a Keaomelemele, a iaia i hoi ai a noho maluna o ua kuahiwi la, hea iho la oia i kona inoa hou o Konahuanui, a ma ia inoa i kapaia`i ia mauna a hiki i keia wa.  A ma ke kauoha no a Keaomelemele, ua lilo oia he kiai no ia mauna a me ka pali o Nuuanu, a oia iho la ka mana nui ma @a mau wahi Oia ka moo mua loa i hiki mai ma Oahu, a mahope mai na moo a pau loa a me ke kumu o ka moo oia o Kamooinanea, ka mea nana i mahele aku na moo a pau ma na wahi o keia Paemoku, pela ka mea i hoikeia ma keia moolelo.

I keia wa a Keaomelemele ma e noho nei, ua lawae oia i kona pokii a ao aku iaia i ka hula a me ka lapaau, me ka hikiwawe loa oia i ao aku ai i kona pokii, a like a like ko laua ike ma keia mau mea elua.  A ike oia ua makaukau kona pokii, hai aku la oia ia Kane ma, e uniki ana ka hula a kona pokii.  Aia a lohe laua i na leo hula, oia ka manawa e kii aku ai ia Kaumailiula a me Kahanaiakekua e hele mai e ike ia laua.  Ma keia mau olelo, ua hoomanao iho la o Kane i keia mea no ka wa e hiki mai ana.  I ka wa a ka la e liula aku ana, ua hoomaka hou ke kuahiwi o Waolani e haalulu me he olai la e hoonaueue ana i ka honua; a i ka poeleele loa ana iho, aia hoi, ua loheia aku la ka leo hul;a a me ke olioli a Kaulanaikipokii e pohapoha mai ana me he leo la no ka hekili, a e pipii ana hoi kona pa-u iluna, a me he laau hookani pahu la hoi kona mau wawae ke ka`uka`ulele; a na keia mea i hoopioo ae ia Kaumailiula ma, a kiiia aku la no hoi laua e Keanuenue e hele mai e ike i ka po lea o ko laua mau kaikuahine.

Ia laua i hele aku ai a komo i ua hale nei a ko laua kaikuhine e hula ana, ia wa i ku like mai ai o Keaomelemele ma e hula-e kuup@u mai ana i na a@ hoopau haka pono aku la o Kaumailiula i ke ano o ia mea, a ike pono aku la oia ia Kaulanaikipokii; a he mea kaha ha ia i kona manao, oiai, ua haalele aku no oia me na makua i Kuaihelani, a pehea la oia i hiki mai ai ma Waolani?  Nolaila, ua nui kona noonoo ana i kahi i hiki mai ai oia, aka, ua kali malie no oia a hiki i ka wa e pau ai o ka hula ana a kona mau kaikuahine, a oia ka wa e hiki ai ia lakou ke kamailio.  Ua like no keia hula ana Keaomelemele ma, me na mea i hoikeia ma na helu mua o keia moolelo.

I ka pau ana o keia mau lealea, ua haawiia ke aloha mawaena o na kamaaina me na malihiki, a i keia wa i hai aku ai o Keaomelemele i kona manao imua o Kaumailiula a me Kaulanaikipokii, @Eia olua imua o`u i keia manawa.   Ua hiki mai nei olua ma kuu kauoha, a ianei i kii aku nei, a he mea maikai ia`u ke kamailio pu ana me olua; nolaila, ano e lawe ana au ia oe e Kaumailiula i kaikunane kane@na`u, a o Kaulanaikipokii ho@, ke lawe nei au iaia ma ko`u kulana ma ke ano mana kupua, a aole au i ae iaia e hoomaumiaia oia e kakahi mea-a hiki i kona hopena.  A e haawi no au i na mana olelo a pau a me ka oihana lapaau, a e hilinai na mea a pau iaia @ ma ona la e loaa ai ka ike o keia lahui ma keia  mua aku”  I ka pau ano o keia mau olelo a Keaomelemele no Kaulanaikipokii, huli ae la oia a olelo aku la ia Kahana@akekua, “E kuu kaikunane, ke haawi aku nei au i kau hana e noho aku ai ma keia mua aku, oia hoi, e haawai aku ana au i ka oihana kah@na a pau loa ia oe, e like me ka`u mau mea i kuhikuhi akua ai ia oe i na la i hala ae nei, a ua maupopo ia oe ia mau mea; o oe auanei ke kuhikuhipuuone a me ka kilokilo oi aku o ka ike ma ia hana a me ke kakaolelo, a e nui auanei kou manaoia e keia lahui o keia Paeaina; a ike au ua malama pono oe ia mau ike, alaila, e haawi no au i kekahi o ka`u mau aikane i wahine nau.”  A pau keia mau olelo a Keaomelemele, ua hookoia keia mau olelo a pau, a hai ia aku la no hoi ia Kane ma a me ko laua kaikuahine, a ua lilo ia i mea maikai i ko lakou manao.  Mahope iho o ka pau ana o keia mau mea, ua hoounaia o Kaulanaikipoki e Keaomelemele e holo i Hawaii ma kahi a Paliuli ma e noho ana me kana kane, ua ae oia ia ea; a o kona kaihunane hoi Kahanaiakekua, ua noho oia maluna o Waolani.  Iloko o ia wa, aole i wikiwiki aku ka mea nona keia moolelo e hooko i kona manao, ana i manao ai e lawe ia Kaumailiula ma ke ano kane nana, aka, ua kali maili no oia.  Pela wale no laua i noho ai maluna o Waolani a hiki i ko laua hoi ana a noho ma Pakaalana, i Waipio, Hamakua, Hawaii.  (Ma keia wahi e kamailio kakou no ko Kaulanaikipokii holo ana i Hawaii a me kana mau hana malaila.)  Aia i kekahi la malie maikai o ka aina a me ka moana, ua makaukau ae la o Kaulanaikipokii no ka holo ana i Hawaii.  Iaia i makaukau ai e hele mai uka mai o Waolani, ua hai mai la o Keaomelemele i kana mau olelo a pau no kona hele ana ma ka moana—a me kona pae ana aku ma ka aina, a me kona halawai ana mai paha me na ulia o na pilikia e hiki mai ana imua ona ma kona alahele, a me kona hiki ana @ku paha imua o Paliuli ma, a no keia mau mea, ua haawi aku la o Keaomelemele i kona mana nui a pau loa maluna o Kaulanaikipokii, e like me kona mana piha mai a Kamooinanea mai.

I ka pau ana o keia mau kukai olelo ana, ua ku ae la o Kaulanaikipokii—a hele mai la a hiki ma ka pii`na aku o ke alanui Nuuanu ma Maemae, mauka iho o ke alanui Kauka e iho aku la i ke kahawai e kau la ka uwapo paipu wai makai ae o Alekoki, aia malaila kekahi pohaku nui kahi i waiho ai a hiki i keia wa, ua kapa iho la oia ia pohaku o Alele, malaila oia kahi i ku ai a hoomaka e lele a hiki maluna pono Ihi@hilauakea.  O kona hoomaka mua ana e hoao e like me ko Keaomelemele mau ano a pau; a iaia e ku ana maluna o kela wahi, aia hoi, ua hoomanao ae la oia i kona wahi waa leho ana i holo mai ai, nolaila, kahea ae la oia, “E kuu leho ulaleho-a i kai uli, i ka moana lipolipo e—e pii mai.”  I loa no a pau ka ianei kahea ana, he manawa pokole loa lana ana ua wahi leho nei iluna o ka ili o ke kai ma ka lae o Kawaihoa, a iaia ike iho ai hoomaka iho la oia e iho mai luna mai o kahi ana e ku ana a hiki ma kahi e lana nei o ua wahi leho nei, a o ko ianei kau koke aku la no ia, a iaia no e hookuene pono ana i kona noho ana, ai@ hoi, hele ana keia i ka hapalua o ka moana o ke kai o Kaiwi, aole no i liuliu iho, hiki ana keia mamua pono o ka lae o Kalaau, a pela wale no oia i holo mai ai a hala o Lan@@ me Kahoolawe; a iaia ma ka moana o Alenuihaha, ua hoomaka aku keia e holo ma ka aoao pohu ma Kona a me Kau----a hiki oia ma Puna, ua pae aku la oia ma Honolulu, ma Nanawale i Puna, aia malaila kekahi pohaku palahalaha maikai e waiho ana i kapa iho ai i kona inoa o Kealohilani, a no ia pohaku he mau lalani mele a ko Moanalua poe i haku ai i na makahiki i hala ae nei.

Ia Kaulanaikipokii i hiki aku ai ma keia wahi, ua hele aku la oia a hiki ma Makuu, malaila oia i huli aku ai a nana ia ua o Olaa, ike aku la oia i ka pio mai a ke anuenue a me ka punohu e halii paa ana iluna o na lau laau, a @o ka manawa pokole, ua hiki aku la oia malaila, a ike aku la oia he mau hale maikai e ku ana @@ iaia no e nana lohe aku la keia i ka leo o Waka i ka olelo ana ae ia Paliuli a me kana kane, “Auhea olua e a`u mau hanai,”  “H@aha ia? wahi a Paliuli ma. Olelo hou aku la o Waka, “He haili, he haupu ko`u, me he mea la he malihini eia mawaho o ko kakou wahi i keai wa e ku mai nei.”