Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 16, 18 April 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

KA PUA NANI 1171X7 0 Ke&iohiLani, Kahiapaioie Nuumeaiam a me Kuaihelūi; ka mfea nana i uneuneia Konahuanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe eepa a paa i nohoai Hoopukaia e ka Haku MooUlo kaulana Mos< Manu no ke Kwkoa* AIA nia keia moolelo e ikeia'i ka nui o na moo i hoonohoia e Kamooinanea ma keia paeaina, mai Hawaii a Niihau, a ma ko lakou mau ano mana kupua kino pahaohao a kino kanaka maoli i kahi wa, a kino eepa no hoi i kahi wa. Ama ia ano i lawe mai ai na aiii a me ka lahuikanaka holookoa o keia mau aina, i mau akua no lakou; a mai ka wa kahiko mai a hiki wale no i keia au hou, eia no ke malama nei kekahi poe a hiki i keia au mahmaiama o ka pono karistiano a holomua o ka naanao; a eia ka mea e maopopo ai o keia mau hoakaka aka mea kakau mooleio, ma ka manawa e hana | ai kekahi kahuna tka mea mai t alaila, | e hoopuka no auanei oia, "he kumupaa | kou mea 1 mai ai, eia la he moo, a pela { aku. n

Aia ma keia huakai nui a ua poe moo nei, aia hoi, da hiki mua aku la nae o Kamooinanea maluna o Waolani a ke iuana pu ia oia n*t kona mau kaikunane me Kane ma a me Keaomelemeie ma no hoi O Koleana a me Aie* wa o laua ka Eaakamua o na moo, a e ikeia no hoi keia mau wahi i kapau na inoa o Koieana, aia keia ki-owai ma ke kahawai ma Moanalua, makai mai o Huluomanu ma ke alanui e hele la i

Ewa, ma keia ki-owai i hunaia ai e ke* kahi mau wahine moo e Ko'eana a me Hailimanu, aia ro hoi keia wahi makai mai o Koleana maialo iho o ka miie 4, oia hoi ke alii o Kukaniioko, o Kakae kona inoa, a e oie o Huaa loaa ai, a oia ka mea i oleloia », u He like wale no ka noho ana kii a pau, aoi wale aku no o Huaa. n O Aiewa hoi, aia keia wahi ma Kapalama-uka pili pu me Kaiaiepohaku ma ka Halepupuie. O o iaua na huakai a oa poe moo nei, aia keia mau moo ma Waialua, a o Laniwai, aia oia ma ke kuia o Lauhulu ma ka ioko o Ukoa, a no keia loko ka oieio kaulana, "Pupuhi ka ia o Ukoa, naue ke UkL" O Alamuki hoi, aia oia ma ka uwapo nui ma kela muiiwai e waiho la ma Waialua, e piii pu la me Kamooloa, a no keia huakai nui 0 ka moo, ua oleloia ma keia moolelo, oia ka mea i kapaia ai keia wahi o Kamooloa, a me ke Kulaokamoo ma Waiaiua a hiki i keia la.

I ka wa i hiki aku ai ua huakai nei! mauka o Waolani, aia hoi, ua pani paa ioa ia na wahi a j)au o uka o ua wahi ia, a i ko lakou akoakoa ana maiaila, ua noho iike lakou me ka hooiohe pono i na olelo a ko lakou haku me ka malama pono me ko lakou iaiau ole ma na wahi e ae o Waolani, a mamuii o ka makemake o Kamooinanea, ua poina oia i kekahi mea ana i manao ai, nolaila ua hoouna hou oia i kekahi mau moo eiua e hoi hou i Kuaihelani a me Keaiohiiani, e lawe mai i kekahi mau i-a a me kekahi mau mea melemele, a no keia kauoha ua ae koke aku no keia mau moo e hele e iike me ka makemake o ko iakou alii nui Kamooinanea. I ka pau ana o keia mau olelo, ua hoomaka koke laua e heie me ka wikiwiki loa, i oi aku mamua o ka pa ana a ka makani a me ka lele ana a ka manu ma ka iewa. Ia iaua i hiki aku ai ma Kuliaia ke kiai o ua maulina lft i ke kumu | o ko laua hoi hou ana aku 1 Kuaihela- ' ni, a no ia mea, ua hai aku laua nei : "I hoounaia mai nei maua e ka haku alii o kakou e Kamooinanea e haawi mai oe i mau i-a a me ka mea au e malama nei, a oia kona mea i hoouna mai nei ia maua, noiaila, e haawi koke mai ! oe ia maua. ' I ka pau ana o ka laua nei mau ole- | 10, ua poalo koke ae la ua moo kiai nei I i kona maka akau a haawi mai Ia ia la- ' ua nei me ka olelo mai, e maiama loa | ' laua i keia mea me ka huna loa a hoike ole ma ko laua ala e hoi mai ai a hiki waie imua o Kamooinanea, ae aku la no hoi laua nei. Mahope iho o ia wa, ua lele koke mai ia lakou mai iuna mai 0 Keaiohiiani a hiki i Kuaihelani, a ia iakou maiaiia, ua haawi koke ia mai la ia iaua nei kekahi mau i a elua, oia hoi ka Pipi. I ka loaa ana mai o keia mau mea elua ia iaua nei, o ko iaua huii hoi koke mai la no ia me ka eieu nai a hiki ana imua o Kamooinanea ma Wao lani, a hoike aku la no hoi laua nei i na mea i kauohaia la laua. No keia manawa i iiuiiu ae ai na mea a pau no ka haa-o ana o Keaomeiemele me Kaumaiiiula, aia malaio o ka Kamooinanea keia mau iaweiawe ana o kona ohana nui a pau me ka hoio o na hana. A hala kekahi mau Ia a me na po, ua ike ia na mea a pau malalo ona, ua makau kau lakou a pau, oia ka wa i hoalaia ai na mana kupua a pau loa I ka wa i komo ae ai o Keaomelemele a me Kaumaiiiula iioko o ka hale i hoomakaukau ia no laua, ua hookaawale mua o Kamooinanea i kona poe a pau me ke kokoke ole aku i ka hale o na mea e 1 ho-a-o ana, a o Kane ma a me ka poe ! hoi e pili ana ia laua, aia lakou maloko : o kekahi hale me Paliuli ma, a no ehiku anahulu ka loihi o ko Keaoaielemele ma noho ana me kona kaikunane kane maioko o ka hale a iaua i noho ai me ka ike ole aku o na mea a pau. A hiiia keia mau anahulu i oieloia, ua hele aku la o Kamooinanea a olelo aku la i na moopuna : Eia ka'u mohai ia olua, nolaila e-malama ioa oiua i keia mea, a ina e hemahema olua, alaila, e na hou ana no keia mau mea i ko kakou mau aina ma kukulu o Kahiki, (oia hoi mea a na moo i kii ai i Kuaiheiani i haiia ae nei mamua.) I ka pau ana o keia mau olelo a Kamooinanea, ua komo aku lao Kane ma iloko a me na makua o lakoue ike ia iaua, a ia manawa no hoi i pane mai ai o Keaomelemele i na makua, e boomakaukauia na mea a pau i mak«makeia e ai, a ua ae ia kana okla Ma-

hope iho o ka pau ana o keiā mau o!«s 1o» ua kahea koke ieUo Keaomekmeie ma ka inoa o KAulaueaukipoku ma Hawaii, e lawe koke mai i n* Uau elua oia hoi o Makalei« me Makuukao» he m&u kau keu U laua na Uko ai a me ka mu Ika lohe toa o Kaulanaikipokii i keia leo kahea» ua hele koke mai la oia me keia mau laau. I ka wa i hele mai ai o KauUnaikipokii me na laau elua, ao ka laau nona ka inoa i kapau o Makalei, ua nui loana i aoke kai i hahai mai i keia hati ma ka mmiim xsm Hawaii mai a hiki makai o Kailua ma Koolaupoko ma Oahu. I keia wa i ikeia aku ai ka nui o na i-a, ke hele ia a ula pu wale no ka moana. Ano keia wa hoi aia aku la o Kaulanaikipokii maluna o Waolam me kekahi laau me Makuukao, a |ke hui pu la me Keaomelemele ma a me na poe a pau. A iaia i hiki aku ai malaila, ua hai mua aku \a oia ia Ku a me Hina a me Olopana ma, a pela no hoi me Paliuii ma me na aikane a laua, a ina i ike lakou i kekahi laau nui e pii mai ana mailoko mai o ke kai makai pono mai o Kailua, aole lakou e uwa ia mea, a ua ae lakou a pau i keia kau> oha me ka hoolohe pono. I loa no a pau keia mau oleio, aia hoi ua laau nei e pii mai ana mailoke mai o ke kai, a i ka wa i hiki mai ai ua laau nei ma ka lokowai o Kawainui, ua pahaohao ae la ka manao o ka poe menehune a pau o Waolani a hoomaka aku la lakou e uwa me ka leo nui ? a o ke kumu nui o ko lakou uwa ana i kela wa, ua manao lakou he kupua ikaika keia mai Kahiki mai e hele mai ana e luku la lakou, a oia ko lakou mea i uwa ai me ka leo nui wawalo, a ia manawa no, ua hina koke aku la o Makalei iloko o Kawainui a hiamoe malie; aia keia iaau malaila e waiho nei a hiki i keia wa. (Ina he poe e heluhelu ana i keia moolelo, a malihini ka hele ana ma KaKailua ma Koolau o Oahu. Ma keia uwaia ana o Makalei e ka poe menehune, ua hiki ole keia laau maluna o Wa* olani, a pela ka mea i oleloia ma keia moolelo e hoakaka nei : I ko Kaulanaikipokii lohe ana i keia mea, ua pii ae la ka ena o kona huhu a me ka ukinki nui, nolaila, ua hai aku oia i kona manao imua o Kane ma a me Kamooin&nea, e kau aku i wahi heopai maluna o lakou a pau, auaae ia kona manao, a no ia mea, ua hookaa» waleia lakou a pau ma na wahi o keia mau mokupuni, a waiho iho la o Waolani me ke koe ote o kekahi ohana o keia poe malaila, a noho iho la o Kau* mailiula me kona mana nui. laia i htki ai maluna o Waolani, oia no ka wi i makaukau ai na mea a pau loa no ka hele ana aku e launa me Keaomelemele

ma me ka nani nui a maikai iwaena o lakou iho me ka oluolu iike. Iloko o keia wa a iakou e noho ina ma Waoiani, ua kupu ae ia ka manao iioko o Kamooinanea a me Kane ma, e hoonoho aku ia Kahaiakekua me Hiilaniwai ma ke ano he kane a he wahine, a ua holo ko lakou manao no ia mea me ke kanalua ole. Ma ia hope iho ua hoi aku e Kaumailiula me Keaomelemele a noho ma ko laua hale ma ke kuahiwi o Kaala, a ua lilo ka nalu o Puaena i makemake loa nana: a o Paliuli a me kana kane, ua hoi laua ma ko iaua wahi mau ma Olaa, a ua hele pu o Kukaohiaiaka me Hiilei me Waka laua me Paieie ma Hawaii, a o Oiopana me Hina, ma Oahu a ma Kauai laua i ka hi manawa, a o Kahanaiakua me kana wahine ua noho laua ma Waolani me ka maikai a hiki wale i ko laua wa i heie ai e hooko i kana oihana ma keia paeaina; o Kaulanaikipokii hoi ua hooiiioia oia i mea kaapuni i keia mau aina ma na wahi a pau loa e like me ka mea nona keia moolelo i haawi ai maiuna ona ina mana ike a lapaau. (Ma keia wahi o ko kakou moolelo e hiki ai i ka mea helohelu lee hoomanao iho i ka nui o na moo i hoonohoia e Kamooinanea ma keia paeaina, aoie no paha ia mea e hooleia mai ana e ka mea heiuheiu, noiaila, e hoomaka kakou e ike i ko lakou wahi a me ko lakou mau inoa pakahi e like me ka mea i loaa i ka mea kakau nei i keia mooiela) Ke puka aku nei na mooielo me ka momona mau, ao na heleheiena oka mooielo o ke keiki alii o Hinedu, e ike iho no oe e ka mea heiuheiu heano hou, e like me ka oili ana maio ka maKina {mau po he mahina hou.