Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 18, 2 May 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Ke Kelki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaioie o na waoakua kanaka ole o Punealia, a o ka n&i. ta hoi nana i ulupa na lua huna 0 aa powa. ( Kakauir no kt KUOKOA.) IKA pau pono ana o na hemahema a me ka hooponopono ana i kana keiki, ua kauoha aku la ke alii iaia e noho ma ia rumi a hiki mai kona mau ukali he 12, a na lakou e hoohanohano aku i ke koa opio ma ka rumi a puka aku mawaho o ka pa alii, alaila komo hou aku iloko o ka huakai o na tausani naita helu ekahi o na lua huna o kona makuakane, a nalo aku la ke alii. He leo no ka o-le ka ke koa opio i lohe aku, ku ana he 12 naita i hele wale a lehau ina kahiko alii. Ika manawa a keia poe i ike aku ai i ke kuiana a me ka oiwi o ke koa opio e ku mai ana imua o lakou, ua hoopuiwa koke ia Ia kou me ke ano wehe awiwi ae la i ko lakou mau mahiole a anehe nui iho la e kukuli, aka, poha e mai la ka leo waipahe o ke koa opio a pane mai la : Mai kukuli iho ilalo ena naita, no ka mea, o ka mea e ku aku nei, he kanaka no ia e like me oukou. Ia wa i kaakaa pono ai ko lakou mau maka a ike pono aku la i ke koa opio, no ka mea, o ka manawa mua loa ia o ko lakou ike ana i ke koa ahikanana o na lua huna iloko o ka nani nui, a me he la he anela e lele mai ana imua 0 lakou. Mai keia rumi aku i kai aku ai lakou me ka hiehie nui no ke keena hookipa, kahi a na 'lii, na lede, na mani e lualai ana me ke kau nui aku e ike i ka mea nona ka hanohano o ka la, a o ka ui hoi a lakou i lohe wale ai a aole he lua. /Via pu iwaena o keia anaina o na malihini na kaikamahine alii o na aupuni i konoia ai, a me na ui ihuanu ! nohea o na lua huna o ke kakela,»a o |ka leele ui Wasuviana kekahi a nona | paha kekahi hapa o keia nanea a kajkou e hooipo aku ai ma keia mau helu | mua aku e nee papa aku nei.

I keia wa a ke anaina e nanea nei a e hooipo pu ana me na iini e ike maka i ka mea nona ka ikaika lua ole a me ka nani lua ole i anapu ae a puni ka honua me he uwila !a, ia wa i oili mai ai ke koa opio me ka nani kamahao a i hoohanohanoia ma o ka ukali ana aku ona naita he 12 me ko lakou mau kahiko alii, a ua koolele koke ia ka hauli iloko o kela me keia mea o ke anama, 1 ka ike ana aku i ke kupueu nona ka U e ku aku ana me kona aahu alohilohi nani, ka ui nohenohea o kona hiona, a nie ke kilakila lua ole o kona oiwi. ,

I ka ike ana aku o ka ui \Vasuviana, a me ke kaikamahine alii a ke 'lii powa 0 na laUni mauna o Peresia, a o ke aln hoi i kapa iaia iho he liona hae a he olali holo pali no kona mau ululaau na ele polikua, i ka nani o ke koa opio e ku aku nei imua anaina, ua kau iho la na kipona ehaeha a ke kaumaha maluna o olua ma o ko laua haule ana a maule, a ia wa i lulumi aku ai ke anaina nuluna o laua, a no ka hapalua hora paha ka waiho ana o ua mau ui U ma ia ano, ua pohala ae U Uua.

I keia wa i pane ae ai ka ui o Pere«uau O ka nani a'u i lohe ai no keia naita opio ma ko'u aina, aole ia i oi aku i ka hapaumi o ka nani a'u e ike maka nen aka nae, ma la nani a l u i lohe ai, ua hai malule e ko'u puuwai, a ua alako loa ia aku ko'u mau iini a me na anoi ana e hele mai a e īke maka a hui he alo a ht ala I ka pau ana ae hoi o keia mau hiona kaumaha, *ia nohoalii hou iho la na kipona o ka hauoli a me | ka maluhia maluna o ke anaina, a he j manawa hoi ia no na maka e haka pono ana maluna o ka oiwi kilakila o ka eueu o Hineeiu, oiai kona nani e puai mai ana» a e kaiii pau ana hoi i na iini a pau*o na kaikamahine ui a pau e hoekepue mai ana iloko o ke anaina, oiai he wa ia i ikeia aku ai ua mau ihuanu la e hoomakaleho ana na awihi, e lo'u ana na poo. e lou aku ana a lou mai, e oni laau aua na kino naao a maanei, a ine he la oo hoi aole i nele aku la ka eueu o na puapua. Ia lakou e nanea ana ma ka rumt, aia ka haku puuku a alihikaua nui hoi o ka la kt hoonohonoho mai lai na naiia e ka Moi, ptla no hoi me

ke alii Lo Biliona me kona mau naita, ka weli hoi o ke Kaiwaenahonua a rae kona mau naita, a ua hoonohoia na maheie naita a pau e like me na rula i maa mau iwaena ona ? lii nui Ia wa i kauoha aku ai ke aiii i kona haku puuku ua makemake ia i heokahi tausani o na naita helu ekahi waie no e kukuluia ma ka iaina mai ka puka aku oka pa alii a hiki i ka puka o ka hale pule kahi e hana ia ka poni no ke koa opio. Ua heoko koke ia keia kauoha a ka Moi me ka eleu, a mahope o na hoike ana a ka Moi imua o ke anaina i na mea a pau e hana ia ana maluna o kana keiki, nolaiia ua hoonoho kokeia ka huakai poni Moi, a i ka makaukau ana ua kai koke aku la ka huakai ma ke ala no ka halepule mawaena o na laina koa e ku ana mao a maanei o ke ala, a no lakou hoi na kahiko e panio ana a me na pilali ika malamalama o ka la.

(Maanei e na makamaka, e hoakaka pokole aku ai ka mea kakau i na hana poni o ka kakou hiwahiwa, a i kumu e ui-ha ole ai kakou no ia mau hana, no ka mea ua Uwa paha ko kakou ike ana i ke ano o ia mea he poni i ka wa i poni ia ai ko kakou Lani Alii, a oia iho

la no na ano nui o kona poni ia ana, a nolaila, e hoomaka aku kakou i keia nanea ma ka hai pokole ana i na hana ano nui no ka poni penei :)

Hoea aku la ka huakai poni alii ma ka hale pule anoano eehia o ka haku epikopo o na lua huna, a komo aku la. Hele loa aku )a ke a noho iho la ma ka aoao o kana keiki a hawanawana aku Ia ma kona pepeiao i kekahi mau olelo. a oia no ka kakou e ike iho ai mahope iho o ka pau ana 0 na hana poni mai ka waha ponoi mai 0 ka naita opio. Ika nieha ana oke anaina, aia ke koa opio ma kahi i hana ia nona 1 ka wa poni. Ku mai la ka haku epikoāa hoike mai la i na hana imua o ke Mahope o ka pau ana o na hana poni, ua kw mai la ke koa opio a pane mai la imua 0 ke anaina : Inuia o oukou e na 'hi a nie ka poe hanohano, na malihini a me na naita kaulana o kela me keia aupuni i hiki mai, ma ka hora 1 0 keia awakea, mahope iho o ka pau ana o ka paina i ka hora 12, e malamaia ana na hana leaiea o na ano a pau i kuluma ia kakou, a o ua mau lealea la, oia no keia : He lealea kaka pahi ka mua, koi kaua ka lua, he ihe ke kolu, he newa aku, kaka-laau hakoko, mokomoko, kulakulai apahu laau, a he pana pua pololei ka panina loa o na lealea o keia ia; a o ka poe na lakou e kaili i ka lanakila o keia mau lealea a © ka oi hookahi hoi ma īa mau mea, alaila e loaa no na makana a pau mai o'u aku ame kuu makuakane alh.

I ka pau ana o kana mau olelo no na hana lealea a me na makana īmua o ke anaina, ua pahola hou mai U ia i kona mau lima a pane hou mai U i ke anaina : E ke anaina hanohano imua o ka mea e ku aku nei, ma keia U e lohe ai oukou ma o'u la, a e lohe ai hoi na aupuni ma o oukou la, i ka mea huna mawaena o'u a me kuu makuakane ponoi, na haawina ehaeha i loaa mai maluna o maua, na kuewa hele ana, a pela wale aku, a e hoike aku au ma ka mea pokole imua o oukou penei :

He mau makua alii ko'u e noho alii ana ma ke aupuni o Hinedu ik)ko o ka waivrai me ka hanohano nui, a ua hiki iau ke pane ae he keiki alii au no kela aupuni ia manawa—aka» i keia wa a u e ku aku nei he alo imua o oukou, aole !oa e hiki ia'u ke hapai ae i ka inoa he keiki alii, no ka mea, ua hala na makua i ka make mau, ua Ulo aku na po- | maikai he nui mai o'u aku, a o ka mea nui paha a'u e hai aku ai, ua Hlo ke aupuni a'u i aloha ai a me ka lahui ponoi o ke aupuni malalo o ka mana pakaha wale a ke alii powa Henere Bull o Irelani, ka mea nana i luku i kekahi hapa o kuu lahui, a kipaku aku ia u me kuu makuakane e noho kuewa maloko o na ululaau a hiki» ka hora hope loa i pauaho mai ai k» ola iak, ua haawi mai la oia i kana makana ia'u, he pahikaua a me ka pana, a ua kuhikuhi pu mai la iau i ke ala e hiki ai i kaa wahi, kahi e loaa hou ai ia'u ka iako i na mea kaua a me ke akamai e hikt ai ia'u ponoi ke hoopakele aee ikuu lahui ponoi ioai na hookaumaha wale ana a ka iima pakaha, a aia maluna ona ko'u ii'« sna e orao ka huini o ka'u pahi i kona koke, a e koli hoi kona maka hulali i kona io, a eia au he keiki hookama* I keia wa i hooki iho ai ka naita opio i kana mau olelo, a ua ikeia aku

Ia ke anaina holookoa ellN?jlttnini ana i na waimaka, no ka wālaiia a me ke aioha oka moolelo i hoi&e 4 *, <nai no ke koa opio kona mau makua i me ke aupuni, a o kekahi poe hoi ana i keia keiki ui waipahe a neni iua dle 'a lakou i ike ole ai maniiia. rfe mau mi nute loihi keia hioio atia o waimaka ua pau ae la ia mau haaw:r- a ia mai U na hana a pau e £a~?iiku epikopo a hoi aku la ke anaina me ka hiehie nui no ke kakela. (E hoomanao e na makamaka, o keia ka manao o kona makuakane hookama i hawanawana ai ma na pepeiao o ke koa oj>io mamua o ka wehe ia ana o na hana poni, e hoike mai i na hana lealea o ia la a me kona moolelo pu, a iia hookoia.) Hiki aku U ke anaina ma ka pa alii, a noho nui iho la ma na papaaina no ka hoonuu ana i na kohi a kapuukolu, a i ke kuene pono ana iho o na mea a pau. la \ri no i&u mai ai ka weli o ke Kaiwaenahonua a nonoi mai la imua oke anama : In?oa •ke keiki alii, ka Moi, na alii o na-atpuni nui a me na naita hanohano i hele mai, e ae mai iau e hookuu ae mawaho o ka papaaina hanohano o ke keiki alii, no ka mea, o ka mea e ku aku hei imua o ke anaina, he kanaka la e lawa ai kona ai hookahi ana me ka pipi «holookoa, ma ia kumu e ae mai ia'u e hoi no wau ma kahi i hookaawaleia no'ui.

I ka lohe ana o ke anaina i keia mau olelo a ka he mea'kahaha loa ia lakou, aiawaiku ae ai koa opio iluna a hoole mai la i kana noi no ka mea *> kona hookaawale ia aka ma kahi e he hoowahawaha ana 'iap ke anaina a me ke koa opio pu iaia, a nolaila ua noi aku la ke koa opio e|cauoha ia aku kana mau kuene e lawe |a mai kana ai a me kana i-a ma ka paj4aina hookahi, i noho lakou ai pu nie f a hauoli. Ma ia .mau olelo a ke koa ua ku mai la i na hoomaikai ana ike koa opio ame ke anaina pu, a kenaia aku la na kuene e lawe ia mai kana mau mea ai a pau. Emoole ku ana ua naau kuene la me na mea a pau i kauohaia lakou, a noho iho la ke anaina e panipani iho i na hakahaka oka houpo lewalewa, a aia no na maka hoohie o na kaikamahine ui i ke koa opio kahi i awihi iki ai, me ka hookahua ana i na manaolana pakahi i kela me keia o lakou e lilo iaia ka papahi mua ana ia pua nanī mae ole, a o ka pua nona ke ala paoa i na aupuni a pau o Europa. Ma ka aoao akau oke koa opio e noho ana kona makuakane, a ma ka aoao hema hoi ke alii Lo Biliona, a he mau alina a ka pahikaua ke kau ana ma kona lae a me ka papalina, a lie mau nanaina ano hoomakue kona Ma keia wahi e waiho iki kakou i ka nanea pu ana me ke anaina ma ka pa paaina, a e huli iki ae hoi kakou no ka hiena 0 na lua Lo Biliona, ame kona mau alina maewaewa ma kona mau papalina a me ka lae, a mamua oko kakou hoomahele ana aku ma keia wahi o ka kakou nanea, ke noi aku nei ka mea kakau e loaa mai na kala ia ana, no ka hoaiai mua ole ana aku ma keia wahi o ka nanea, aka hoi o ka mea nui wale no ia kakou o ka maikai oka nanea, a nolaila e hoomaka ia penei : Mai ka wa i hoi mai ai ka naita opio me na pilikua no ke kakeU, ua hala he mau la loihi, a i kona wa hoi i ike ai i na aumoku kaua e pam paa ana i ke awa kumoku, ua ala hou mai ia iloko o ke koa opio na manao ana e makaikai hou aku i ke ano o na paia kapu o na lua huna e noho hoomalu ia ana eke alii Lo Biliona maUlo o ka honua, a o kahi hoi a kona makuakane hookama i papa loa ai e like me ka hoakaka ana i na heiu mua i hala. Nolaila, he elima la mamua o kona poni ia ana, a ma kekahi po hoi, ua iho hou aku la oia ma na aU kikeekee 0 ua lua huna nei, a oke aU uo hoi I ana i hele mua ai. 1 ma keia hele ana ake koa opio, aole hookahi mea i ike 1 iaia koe wale no ka ilio kiai a ke alii e [ noho ana ilalo o ua iua huna nei, a he ikaika lua ole ko keia iiio i hoikeia makeia mookla a noaa ka ikaika e hiki ke haehae liilii i na enemi a pau e ie!fl aku ana e hoopoino iaia a me kona ha* ku alii, a o keia iiio uo ka pu-kaua nui o UIo o ia mau lua huna. Komo loa aku U ke koa opio Ika naele polikua oua iua huna U a hiki i kona ike ana he hiona ax*o e e ku ana imua o ona ana ia raea i hooku iho i kona mau kapuai no kahi hookahi, a haka pono aku H koaa mau maka maluna o ua hiona kamahao la.