Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 18, 2 May 1885 — UA HALA! UA NALO! UA MAHA! O Dowager Ema Kaleleonalani. [ARTICLE]

UA HALA! UA NALO! UA MAHA! O Dowager Ema Kaleleonalani.

Ma ka auina la o ka Poaono i hala, Apeiila 25, a ma ka hora 1:50 o iaiuina la, ua iawe palemimo aku la na iima kawa-u o ka make i ka hanu hope ioa 0 ka Moiwahine Kanemake Ema Kaleieonalani, maioko o kona home noh® ma Ruka Haie, Honoiuiu. Ma ka bora 12:50 o ke awakea, o ia ia, ua loaa iho Ia ka Moiwahine i kekahi ano mai ikaika loa ma kona kino, a waiho aku la maiuna o kona wahi moe. Ua ike kekeia keia piiikia e kona ukali Miss Lucy Peabody, a hoouna awiwi ae la i ka lohe ia Kauka Makihine ma ka telepone, a ua emoole no hoi ke kauka ma ka hooko ana i ke kauoha a ku ana ma ka aoao o ka Moiwahine popiiikia, & ua ike koke no ke kauka aia ka Moi wahine iloko 0 ke kuiana kupilikii ioa i hiki ole 1 kana mau lawelawe ana ia wa ke haawi aku he wahi maha iki iaia, a noiaila, ua hoounaia mai ke kauoha ia kauka Taroseau, (ke kauka Paiani) me ka Puuku Malama Waiwai Alekanede ro J. Cartwright, (Kakalaika) a i!ie ka puouahulu iaua i heie aku ai a ku ana.|

I ko laua manawa i hiki aku ai, ua loaa iki ae ke ano maha i ka Moiwahine iloko o la mau sekona, aka, he wahi hookanaaho iki wale no ia, oiai ua loaa hou iho la oia i ka eha no ka lua o ka manawa me ka ikaika, a no ke kolu a me ka pinapinai ana iho o ka eha ma ia wa, ua lele koke ae la kona hanu a waiho puantianu aku ia ma kona wahi moe he luahi na ka make, a oia no hoi ka wa a na minute he umi e kiei aku ana no ka hora 2 o ia auina la. Ua pahola koke ae keia lono kaumaa puni ke kulanakauhale, a ua nui ke kahaha o ko ke kulanakauhale ma keia mea, oiai aole he niau lono i hoike ia mai i ka lehulehu i na la mamua, eia oia ke waiho nei i ka mai—aole loa hoi i lohe ia ma ia kakahiaka he kaa mai kona ma ia la, a aole loa no hoi i na hora o ia kakahiaka e nee awiwi ae ana i na hora awakea, aka, o ka mea i ikeia e kekahi mau maka lehulehu, he mau nanaina o a kona ma na la i hala a ma ia kakahiaka. Ma o keia lono \valohia 1 anapu koke ae ma ke kulanakauhale, ua hoike koke mai la na hiohiona kaumaha a minamina nui i ka mea i hala aku, a ua hoike pu mai la no hoi na pahu aupuni, ko na kanikela, ame kekahi mau wahi e ae i ko lakou komo pu ana 1 ke kumakena ma ka hoohapa ia ana o na hae. Ua hanauia ka Moiwahine Gma Ka leleonalani nia ka la 2 o lanuari 1836, na Naea (k) me Kekelaokalani (w), a i ka wa i hanauia ai, ua kaa aku la kona malamaia ana malalo o ke kahu hanai hou oia o Kauka Ruka a hiki i kona nui ana. Ua hoonaauaoia oia ma ke kula alii, Kehehuna. a ua holomua kona ike ma na lala a pau o ka naauao, a hiki i kona hookuu maikai ia ana mai ke kula mai e na kuinu.

Ma ka la 19 o lune 1855, uahoohui ka Moiwahine Ema ma ka mare me ka Moi Liholiho, Kamehameha IV. na ka makua Rev. R. Limaikaika, maloko 0 ka luakini o Kawaiahao, a ua noho ia c laua he mau makahiki loihi iloko 0 ka maluhia me ka hauoli, a mai ko iaua mau puhaka i mai he keikika ne hookahi, a i ka[>aia ka Haku o Ha wail Aka, ua ako koke ae ka make i ka laua pua alii oiai oia i kona mau la opiopio, a ua ili iho maluna o na makua ka walohia kumakena. 1 ka makahiki 1863, a ma ka la 50 0 ka mahina o Novemaba, ua hookauia iho maluna o ka aupuni a me ka Moi wahine £ma na haawe kaumaha hou a ke aloha kumakena ma o ka make ana o kana aUi kane liholiho, a ma ia wa mai a hiki i ka make ana aku la 0 Ema, ua noho oia ma ke ano he Moi wahine kanemake, a ua noho oia ma ia ano no na makahiki he iwakalua a oi, a ua piha hoi īaia na makahiki o ke ola ana i ke kanaha kumamaiwa me na maiama keu a make aku !a. He elua makahiki mahope iho o ka make ana o kana kane alii, oiai ka mea i hala iho la e noho ana iloko o na hoomanao walohia <ana no kana kane, ua holo aku la oia no Enelani ma o ke ko no a ka Moiwahine Vitoria. a ua luaka ha aku pu aku la o Ema me ia no ke kahi mau mahina a hiki i kona hoi ana mai no Hawaii nei iioko o na malama hope 0 ka makahiki 1866. Ma na hana pono, kokua manawalea ana, ike a aloha Uhui kona hoopapau bui ana, ua ikeia mai ke nui a ka UiliiJ ka h&nohano a ka lopa, ka waiwai a M ilihune. Ua hooikaika nui oia ma ke kokua manawaiea ana i aa hani kamiimawaena o na kanaka a me na haole, a ua kokua pu aku oia i ka poe ilihune me ka poe mai, * mamuii o kooa hooikaika ponoi ana me kana kane alii N«qi 0 na makaiinaoi ua ka hoouin*

ulu ana i kekahi puu da!a nui, a me ko Uua kokua pu ana, eta ke ku nei ma ke kulanakauhale o Honolulu nei he hale Upaau n« na mai a i kapaia mamuli oka inoa o ka Moiwahine, oia ka "Halemai o ka Moiwahine." A iaia i haia aku la, ke ku nei keia halemai he kia hoomanao no kooa inoa, kona iloha makaainana, ame kana mau hana manawalea a paiL Ma kona mau ano a pau a me kona mau manao, ua hookahuaia maiuna o ka pono, ka maluhia, ka maemae, akahai, a oluolu. He mea nui oia iwaena j ka lahui, he milimili, a he puiakaumaka hoi na lakou—he aala a maemae kona moa—he launa oluolu me na maiaainana, he heahea, he ohaoha, kona, i mamuli o kona moe kau a kau ana aku la, ua hoonaueia ka puuwai o ka lehulehu nona i ke aioha paumako, ka minamina nui, a me na hoomanao ana. I ke ahiahi īho o kona ia i make ai, ua halo'alo'a ae ia na pipa alanui i na kanaka, a ua hoopihaia aku la ka pa o

Ruka Hale kahi e waiho ana kona kino make me na kanaka, a ua hoohanim ia na waimaka he nui me ka ehaeha. "Ma na hiona o na maka&inana i akoakoa ae ma ia ahiahi, aole loa ia he anaina e hoike ana i na hauoli kuiaia, aka, e ku ina keia me keia ua kaumaha i ka ukana iuuiuu a ke aioha. Ma ke kakahiaka o ka la Sabati ae, Aperila 26, a mawaena o ka hora 9 kakahiaka a hiki i ka hora 1 auina la, ua kukala akeaia ae na makaainana e hele e ike hope loa aku i na helehelena o ka Moiwahine i make ma kona home, mamua o ka naio ana iloko o ka pahu, a ua hoopiha hou ia ka hale me na kamaaina a na malihim no ke kiei hope ana aku i kona mau helehelena. Ua haia aku la, a ua maha hoi mao.