Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 21, 23 May 1885 — MOOLELO O NA HANA HAIPULE A ME KA HUAKAI HOOLEWA O KA Moiwahine Emma Kaleleonalani. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MOOLELO O NA HANA HAIPULE A ME KA HUAKAI HOOLEWA O KA Moiwahine Emma Kaleleonalani.

O ka la Sal>ati, Mei 10, hora : awakea, ka la me ka hora e malamaia ai na hana hoolewa o ka Moiwahine Kanemake Emma, mai ka luakini mai o Kawaiahao. Mamua oka >nanawa i hoikeia maluna ae, ua hoihoiia ae la ke kir,o make o ka Moiwahine ma ka luakini o Kawaiahao mai kona home noho ponoi mai, Ma ke ahiahi Poaono, la 9, kona hoihoiia ana ae. Ua laweia mai ke kino iloko oka pahu maluna oke kaa e kauoia ana e ka Hui Puuwal Lokahi me Pooia; iwaena hoi o na ikuwa leo kumakena, na lamalama kukui, na kahili e luli ana, a me na pualikai. He kaoo nui ona makaainana i ukali ae i ke kino make ma ia huakai, a he lehulehu o na makaikai i akoakoa ae ma na huina alanui a me ka pa o ka luakii\i. Hoea ke kaa kupapau ma ke aiapii pohaku, a ua hanaia he ala holopapa 110 Ka pahu e huki ai mai ka puka mai o ka luakini a hiki ma ke one, a i uhiia me ka loie kanikau. ku U ka pahu a kau ma ka awtu holopapa akea i uhiia me ke kanikau, na pua, na kahili, a me na mea nani e ae. Ua uhi pu ia no ka hale a puni me ke kanikau. Ma ka aoao o ka pahu, eku ana na paa kahili, a ma ka puka hoi na ua hoopihaia ka hale e na i«£kaainana aloha alii e kumakena aku ana no kona waiho kau a kau ana.

Ma ke kakahiaka o ka la Sabati ae, ua hoike mai la na Uni i ko lakou kumakena. Ua hoohanini mai la o Kulanihakoi i kona mau waimaka eioelo ma ia b a po uie ka hoomaha ole, a ua hoopaneeia ka hoolewa a hiki i ka la 17, oia ke Sahau i hala. lloko o ia mau h ua hoomauia ke kiai ana, ka hele ana o na kumakena, a pela aku. Ma ke ahiahi Poaono Mei, 16, ua hoo lahaia ae, e mele ana o Mele Kuke he nuu mele kanikau no ka Moiwahine. Ua hoopihaia ae ka iuakini mai hma a lalo, a ua meleia mai na mele me ke anoano eehia, a mahop« iho, ua pauaiia luau la he luau inele Hawaii e kekahi

I mau Hui himeni oke ky!anakauhak ] net r a o tu walohu kanikau i i komo pu aku ai ie aiau» iloko o na j hoomanao ana no ka uni 5 make. a hi :ki i ka haaWle aua aku lau e tvhi hou i*aena o na kahiii e luhe ana eia luna ona, ka malu o ka home a na na* kua i noho ai. a īwaena hui o kona pa la hamau e ku puoi ana : Hioiani ana e ka Uni kuu mea. loha u ! leie anoano aku la i ke ala kuo—kuu luhL LA SAR%TI, MEI 17. Oili t,-ui la ka Ia ma keu kakahiaka, a kiei mai ia maiuna o tu kuahiwi, ī> ae ia kona malamalama a puni ke kuLinakauhaie; waiho wale iiiai ia kualono a kaiae maiie na lani; pa mai hka makani niai ke kukulu akau mai, aole nae oka ikaika. O ka la keia i ho«> iaaia e maneie aku 1 ke kmo waiiua no kona home mau, ua maiie a maikai. Ke nee ae ia ka tnanawa no ka hora 12, a oia ka manawa i hoikeia 110 ka maiamaia ona hana mua oka ia. Ua hoopihaia ae o Kawaiahao e na kana ka ma na hora kakahiaka, a ua hooke|ke a noho mawah# kekahi poe. Ua hiki pu ae na maka hanohano he nui.

na iuna Aupuni o na aina e, na makaainana aloha Aiii no hoi mai Hawaii a Niihau. ona lahui like ole. He mau minute i haia ae o ka*hora 12, ua hiki mai ia na Moi a rae na ukali, a ia wa no i ku mai ai ke anaina nui iluna; kam mai la ka Ogana, a mele mai ia o Mele Kuke i ka himeni "Angeis Ever Bright and Fair," a i ke kuu ana iho. ua pii aku la ka makua Rev. H. H. Pa leka ina ka awai, a wehe mai la i kana HAIOLKI.O. Kamahao! a eehia no hoi na hana o keia ia ! Eehia na hiohiona e hoopuni nei ia kakou maloko o keia hale a mawaho 110 hoi. # Ke waiho mai nei ka eieele o ke kanikau me ka huiaii o na hana hoohiwahiwa. Ua hookui ka maiamaiama me ka poeleele. Heaha hoi keia ? A nohea hoi keia ?

I ka makahiki 1836 hanau mai la na Kekelaokalani laua me Naea kana kane, he kaikamahine. No ka lalani mai ona alii kiekie mai oka aina. Laweia ua keiki alii nei e Kauka l.uka me kana wahine, he pili ma ka aoao o ka tnakuahine, ana laua i hanai. Kapa iho la laua i ka inoa o ke keiki o Emma. Ua kaheaia kona inoa e kona lahui o Emalani, a o Ema Kaleleonalani kekahi. Ma la mau makahiki mai, na Kuke ma i malama ke kula hanai o na alii opio o Hawaii, a iloko o ia kula i hoo komoia o E.na me ka ohana o na keiki alii oka aina. Malaiia kahi i loaa ai iaia na alakai mua ana nana īa i hookele mua no na hana kiekie a hanohano e hiki ana imua ona. Ua pa palanehe na makani o ke kai kahi a Emalani i hooiana ai i kona wahi waa o ke au o ka noho'na kaikamahine alii. Ua ko hololua ia oia e ke au niiki, a emoole hoopauia aku ana iluna o ke kahua o ka noho'na wahine kanaka makua, i mahaioia a i alohaia.

I ka makahiki 1856 niareia oia me Liheliho, Kamehameha IV*. Na keia hookiekie ana i panai pu mai me na haawe kaumaha. Paa ae la ke aouli o kona lani i na ao, aka ua hoomanawanui no oia a ua hoolawaia mai no hoi ka ikaika e like me ka nui o ka hana. Hoopihaia mai la kona hauoli ma kona lilo ana i makuahine. Ika makahiki 1858 hanau mai la kana keikikane, ka Haku o Hawaii, ka mea a ka lahui i hilinai ai me ke aloha a roe ka manaolana nui. lloko nae ona makahiki pokole eha, ua kaiiiia aku kona lei aloha, ka miiimiii hoi a ka iahui. Hookahi hou makahiki mahope iho laweia aku la kana kane ka Moi Kamehameha I\'.

Mahojje mai o ka make ana o ke kane ua noho mehameha o Emma. Aole nae oia i nalowale mai na maka aku o ka lahui. Aole no hoi oia i pio malaio o na ulia kaumaha o ke kino. Liio ae la ia ma na hana maikai no ka poe ilihune a me ka poe pilikia. Hele aku Ia kona aloha i ka poe e noho kaumaha ana. Ua aloha nui ia oia e na makaai nana a me na Mii. Ua ake nui na mea a pau e kaehi mai e noho pu a liuliu aku. I ka la i paholaia l *e ai ka loho mawaena o ke kulanakauhale ua niake ka Moiwahine Kanemake, ua pihoihoi na mea a pau. Ua ikeia na elemakule a me na luahine a me ka poe opio e uwe ana ma na alanuL Na na lima aloha i lawe mai nei a waiho iloko o keia hale, He luea pono ka hui pu ana o na alii a me na makaainana a hoikeike i na hoomanao aloha ana no ka mea i hala : Ke oni e kela i ka liko o ka Lani nui, He mau lam hoopaLahe wahi kapu. Huki i ka loa, huki i ka Uula, He laula ka lani nui ia mamao? Nana hoi ke ku nui o leimoku Nanahu moku ole ana ōoko ka naau. Mali hone ana i ka ukāna a ak>ha. Na koele ana ia a Kaonohi. Pono kakou e ninau maanei* nohea mai keia aloha nui ia o ke Alii i hala e aku Ia ? Ke puana ae nei au ua aloha oia i ka lahuL Na ke aloha o ke lii V hooulu ke aloHa i ka lahui Ua paulele ka khuiehu maiuna o ke alohā o Eina. O ka Hak b|«iau i hoopoaia ma kona inoa, he.hoike ia o kona lo koemukai i kora lahui He puuhonaa oia no ko Hawaii poe mai iiu wa a pau, kahi e makma ponoiā.£ne ka uku oie. Ua haawi mamwaka oo oia i

[ kona wū"s-m !«am oka p«..* | a-ok %*W \* aka n>> r«a 'ahui }e ae i He ano oke Alu i 210h.± JuekAbb:.ii. Me be ano f*. .ksm± hoouu;aa ana t na os,*o o : ka iahui i ike 2ku t koeu a£v Na km, ano aioha T»aks»bine » koaie, aku iloko ī ka khui ako ko oie a mai la | ka mamo oka khulehu i ona k; ate I he niea ia he naakuahine Jta no lakoe |

nw ka uunm Ua aloha oua !ii kokua ina ham hooholo maa oka malamakma no oa kaīkamahine o ka iahui Hawaii. A nuluna hoi o oa mea a pau ua paa kona manaoio i ka {xmo, a ua heie oia mamuli o na hana pono; no ia kumu ua alohaia oia e ka poe maikai. Emma, Kuini o na puuwai iokahi o ka lahui, aloha wale na hoomanao ana ia oe. Maikai ka laweia ana mai ona hoikeike a ke aloha, na pua i iu ia aku nou i keia ia. Maikai na manao au i waiho mai neī mahope ou, maikai kelakeia kou ahonui a ine na hoomanawanui ana o kou ola kino ; Na Keaka ka iani, na Keakamahana He mau mahana k.aj)U ia na Kuailani[mamao, Mamao na 'iii waiho e i ke kapu t He kapu no Kaianinuienaena, Enaena makou ka i ke aloha. Wehea ka poli ou e Maunaala, a ki pa aku ke kino waiiua o keia alii au e hoomalu aL E iawe no ka lepo i kana, no luna ka uhane. Mau ia e hoomaiu i me ka poe i haia mua. Anoano ka no-1 ho'na o kou jx>h.

A malunaae o na hana hoohiwahiwa o keia la, maluna lilo loa ae o na hoehaeha ana, na ulia a me na luuluu o nei ao poliuliu ke hapai ae nei aū i ka moa hookahi i oi. Hookahi haku nani loa. Hookahi Makua aloha loa. Nana oe i aloha mai e Hawaii, a makana mai la oia he pomaikai piha e lawa ai ka makemake a koe wale aku. O kana olelo, he malamalama; a o ka ike hoi i ka inoa o ke kanaka o Kristo: he ola.

Ma ka panina hepe o kana haiolelo, ua meleia mai la e Mr. Chas. Turner, ke mele "Ii \vith allyour hearts " Iloko o ka manawa haiolelo, aole i kaohi iho na makaainana i na waimaka, aka, ua hoohaniniia. Ke anoano o na hiohiona maloko o ka luakini, ka eehia o na hana i malamaia, a nie ke aloha 'lii iloko o na makaainana i akoakoa ae, oia na mea i ikeia ma la la. iho o ka hookuu ana o ia mau hana, ua komo mai la ka Bihopa ma ka hora i, a lawelawe hou ia na hana haipule ma ka olelo Beritania me ke eehia. Ua heluheluia mai e ka Hihopa ka hapa mua o ka Halelu XC, a he mele mai : I ka wa e uwe ai No na «loha i nalo, Ko \'irgine Keiki e, lesu, e hoolohe mai. Nuu i lilo i io, Nau i ike i na u, Kahe na waimaka Ou; lesu, e hoolohe mai. Nau i kulou i Kou Poo Ma ke Kea, me ke kuu 1 Kou aho, a make; iesu, e hoolohe mai. Ua moe Kou Kino I ka haiekupapau, Iho Oe i ka po; lesu, e hoolohe mai. I na whane i hala'e | Mai na u o keii ao t Kai i kahi e maha'i; ; lesu, e hoolohe mai. i | I ka poe kanikau i No na hoa i nalo ! E hooluolu mai; ! lesu, e hoolohe mai. Amene. He haiolelo na ka Rev. G. WaUaee, a mahope mai he mele : Pokole ka manawa i O keia ola 'na, | Ka wa luuluu kaumaha, I Ka wa e uwe al | Malaila e pau loa I Na u na kanikau; | E loaa ia kakou Ka noho e inau al i Maanei ke kaua kakou; I Alaila e loaa 'L | Ka leialii mau loa 0 ka hoomaikai mau. Ke hakoko nei kakou, A kiai / keia wa; £ kue h Siona ; Ia Babulona nel E ikeia laila, " ■ A loaa mai a mau Ka Mea a kakou nei 1 hilinai loa *ī. E ala ae kr alaula £ nalo no ka po; £ txlohi me ke ao la Na kauwa malama. Ko ke Akim alo Ka kakou e nana; i A i ka Moi nani £ hoomana mauu K!a aioa tnaikaj km Ka ama e maha *i ! K a aina ooaikai loa E «lomaikai mau ai! I<rrusalema Kauhak e ob 11 E lesu lokomailuu, £ kai ilaila ae. Amene. ] a o ka panuia kaiion» haoa haipuk; | Mahope iho o keia nuiu mea, ua ku. mai la na kanaka i >e oa kahili ma na lima, na bapoi pahu ma m aoao o ka pahu i kokuaw e na mrita>, a hoooeem, mai la oo 1

'] He iō ssitnu:f 5 SuU ae o U a, ua ni».s U \? i.au.la o ke kaa ku- • p«f-au e paa ra ana e ka Hu» Puuwai I Li.Aihi tne iWia, a nee iralte aku ia lke kaa no wilw o b pa i ukaiiia e ita ī kahili nui a iiiiii, a hui aifcu haw [ ka huakai hoolewa i hoenohonohoia ma ke aianu' Moī a hala ioa aku i ke aLinui Nauanu. a ob na hoaui aea ma.la io iho o ka Ki HiKrttr moom:w*a. Nlea hana pahu Ka Makai Ilamuku o ke Aupuni Koa Kaua !io Puali Puhi Oht o Keoneuia Puaiikoa Oaeen"* Own Hui i>e Long i'mt G. A. R. Oihana Kīnai Ahi o Honoiuiu Kiaaina o Oahu Ukali o ke Kiaaina o Oahu Puaii Puhi Ohe o ke Aupuni Maheie iuina o ka manuwa Rukini Pualikoa Kaifeia o Honoiuiu j Pualikoa Mamabboa Pualikoa King's o*n Puaiikoa Pnnee s Own Puaiikoa Kmg's (iards Ahahui Opiopio Imi Pono Karistiano o Kaum&k&pili Na Kahu o ka Moiwahine i make Na hauinana o ke Kula Vingine Bihopa Ka Haku Bihopa o Honolulu Ain e paa ana ina Honiiona Hooha nohano a me na mea makamae eae o ka Moiwahine i make Aiii e paa ana i ke Kaiaunu Ahahui Opiopio Puuwai Lokahi, a me Pooia e kauo ana ike kaa kupapau

Kaa me na pilikana oka Moi wahine i make Kaa o 'ka Moi Na, ukali o ka Moi Kaa o ke Kama Aliiwahine Liliuoka lani Kaa oke Kama Aliiwahine Likelike Kaa o ke Kama Aliiwahine Poomaikelani Na Kuhina o ka Moi Na luna nui o na aina e, —Ka|>ena me na aliimoku o ka manuwa Rukini Na Alii o ka Ahaoleio Na lunakanawai o na Mokupuni Na hoa o ka Ahakukamalu Na Kanikela o na aina e I.una Leta nui Luna Paahao nui Na Luna nui o ka Oihana L)ute Na makaamana haole Na makaaina Hawaii.

Ua kai aku la ka huakai me ka ma lie ma ke alanui Moi a hiki i ke alanui Nuuanu, huli mauka no ka ihna o Ma unaala. He aneane e piha ka niile hookahi o ka huakai, a oiai ka huakai kamakena e pii ana, ua kani mai la na pu kani minute o Puoina me ko ka moku kaua Kukini ma ke awa, e hai ana ika lono ina paia o Maemae, eia mai o Kmalani ke hoi aku ia nia Kona poli.

Hiki ka huakai ma ka ilina, a hapai ia aku la ka pahu iloko o ka hale e na keonimana A. J. Kakalaika. H. \\ Hoh Hon. H. A. Widemann, F. S. Pratt, Geo C. Beckleg, Hon. J. Nawahi, Hon G. W. Pilipo, ame W. Halstead. Ua malama hou ka Bihopa i kana anaina haipule hope loa, a hookuu aku la i ka Moiwahine e moe iloko o ka maha mau loa ma ka aoao o kana kane me kana opuu alii keiki, a mahope iho he mau kipu aloha no ekolu manawa mai ka puaiikoa kumau aku. Pee—Nalo —Huna, Huna na maka i ka ilina o Mau* naaia. KELA ME K.ELA. Aole he mau akeakea nia ke ala t ka manawa e pii ana ka huakai hoolewa me kana ukana nuL Ua haaiele iho ka huakai ia Kawaia hao ika hora 2aoi o ka auina b, a hiki ma ka ilina hora 4 a ou a mahope iho o ka pau ana o na hana a pau, ua aneane ae i ka hora 5. Ma ka oapa kuhikuhi hoolewa i pai; mua ia, aole 1 kulike loa me ka huakai o ka la Sabati uei, a noiaila ua hoopiha ae na makaainana aloha alii ma u mau | hakahaka me keiki a Kanalulu e alakai; ana.