Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 22, 30 May 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Kc Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hiaedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puiie&lU, a o ka naita hoi nana i ulupa na iua huna o na powa. ( k'akauip no ke KUOh'OA.) IKA pau pono ana o ka lakou mau hoomaemae no ke kii o ka naila. o ka wa no ia i loheia aku ai ka leo IV ke oie o na o-le e kani pohapoha mai ana ma ke kahua lealea o ka la i hoomakaukau ia, ikeia aku la na kaoo lio a me ka poe hele wawae e hele pololei ana no ua wahi la a noho iho la malalo o ka malumalu o na hale lole he elima haneri ka nui e ku poai ana i ke kahua. Akoakoa ae la na naita kaulana a pau maloko o na hale lole me ka makaukau poho, a e kali ana no ka hiki pono ae i ka manawa e malama ia ai na leatea a me ka hoea pu aku o ka naita nona na hauoli kulaia o ka la.

I ka hiki pono ana i ka manawa, ua oili mai la ka naita opio maluna oko na lio hulupala nani, i ukaliia e kona makuakane a me na naita he 12, a kamoe aku la ka huakai alii ma ke alanui no ke kahua mokoinoko iwaena o na leo ikuwa o na 'lii me na makaainana, i hookau pu ia iho me ke anoano kapu o ke keiki alii e Inia maluna o lakou. I ka hiki ana aku o ka huakai alii ma ke kahua i hoopihaia ae e na kanaka a me kona niau ukah i kapafa na Naita Kuahinahina o Kakela Oinaomao, ua halawai rnai la iakou me na leo ohaoha haao!i oke anaina. Ina ukali e kau ana | maluna o ko lakou mau lio me ka hiehie, a i kokua ia hoi e ka nani o ko la kou mau kapa kila like ole, ua ku mai ia ka Moi a pane mai la. K lohe oukou e na alii, na naita, na moho kaulana hoi o na aupuni mamao, > keia ka la a me ka manawa e hooma nao ai na umauma kila o kela me keia moho pakahi, he la e kau ai na mahio le o ka hanohano maluna o lakou paka hi. A ke loaa na papahi lei o ka lanaki la ma ko lakou aoao, o ka pau ana ia o na han*i a o ke kuu ana hoi o ka luhi. 0 ka ikaika me ka lanakila, ka pahu hopu ia o ka nohoalii, a pela auanei e kau ai na kea me na hoku hoohanoha no nani maluna 0 ko lakou mau uma uma [wkahi. E loaa pu no hoi he huina nui o na dala gula mawaho ae o na hoailona hoohanohnno, a i hookaawale ia hoi no ia la, a ma kela me keia wa e malama ia ai kekahi leaiea, ua makemake ia i 12 naita no ka manawa. I ka hamau ana iho 0 na leo walaau, .1 kau iho la ke ano eehia maluna o na mea a pau, ua ku ae la ka naita opio a aku la he mau olelo hoolana i kona mau ukali he 12 eku ana ma kona aoao, a mahoj)e iho o kana mau mapu na leo hoohoihoi. ua wehe h!ce ae la la !kou 1 na mahiole a kunou aku la i ko 1 lakou haku opio, hoohuli ae la i na lio a holo aku la me ka puahi nui, a emoole nalo aku la ma kahi i hookaawaleia no lakou me ka hikiwawe. Aok i hala he mau minute mahope iho o ko lakou nalo ana» ua kani ae la ka leo o ka 6*le a ka haku puuku e kahea ana i na puali naita e ae, a ta ma nawa no i oili mai ai kekahi puali naita nui 1 hoaahuia me na kapa kila, a kika ha hele mai la mamua o kahi a ka nai ta opio e noho ana, me na r ltt, na kai kamahine alii, a me na maka hanohano 1 akoakoa ae malaila e ike i na moho na lakou e kaili ka lanakila oka la, a hala loa aku !a no ke kiko waena o ke kahua paio a ku iho la me ka makau kau no ka hui pu ana me na hoa paio. I keia puali naita e ku ana ma kahi 1 hookaawaleia no lakou, poha hou mai la ka k 0 o ka o le a kuu aku U i ka na nane, a ia wa no hoi ikeia aku ai keka hi poe naiu he 12 maluna ona lio me na aahu hahai holoholona kke ole. Ma | keta wahi, e ix>no ka mea kakau e ho | aiai aku t ke ano a me ke kulana ona ali naita e ku nei ma ke kahua paio O ka mahele mua i puka mai me na aahu kila, oia no na iwikani e noho alii ana ma ka akau o Asta, a e alakai ia ana e ka naita Bapu!o; a e ka mahele hope hoi o na naita i oiii mai ai me na kapa hahai holoholona, oia no na eueu kuahinahina o ke Kakela Omaomao, a e alakai ia ana e ka naiia o ka hulukila. U4 ku like ae la na aoao a elua ma

kt kihua e huli ana bc ik> a he ālo, e haka pono ana kekahi i kekahi, e aoa-

pa ana na pahi tna ko lakou niau iima ; nie ka makaukau no ke kauoha, ama j ke kiiohi ana i ko iakou tnau kulana a j pau e ku ana, me he la ua haule ka he-1 1» ekahi ia lakou ke kapa ia, aka, he oi | kelakela ae no na kulana. Emoole haawiia aku ia ke kauoha e hui na aoao a eiua, a ia wa no i pohapoha ae ai na hauna pahi maiuna o na pale akamai a kekahi aoao, a e niniu ana hoi na pahi pale rpu i na p&huna pahi a kahi aoao, a kani oeoe ae Ja na medala kila e ioheia ai no ka hapalua mile ka mamao. He mau minute loihi keia paio ana o na aoao a elua, aole he mau kahoaka e hoike mai ana i ka iehulehu e kaa ana ka ianakila ma ka aoao o na naita kuahinahina o ke kakela Omaomao, a o na naua kiai hoi o ka Moi a me ka kakou koa, oiai ua ike ia aku la ke ano paa palemolemo mai o na paie i na hauna pahi koikoi a na hiena o ka akau o Asia, oiai lakou e haawi pau ana i ka wikani o ko lakou mau aa huki, a me ka uaua o na olona.

Iloko nae o na nanaina uhalu e ikeia la maluna ona naita he 12 oka naita opio, aole loa lakou i kuemi ho{>e i hiki i ka wa a ka haku puuku i haawi ae ai i ka hoailona e hoomaha na aoao a elua. Ia wa no hoi i emi like ae ai na puali naita a eiua a nalo ae la iloko o ko lakou mau hale lole. Ahe mau se« kona wale no keia hoomaha ana a kani hou mai la no ka o le. Oili hou mai la ua mau naita nei me ka holo ikaika loa ana o na lio, a emoole hookui ae la lakou i kahi hookahi me ka ikaika loa, a olapa ae la na huna ahi o na mea kila. Oiai ka lio oka naita Bapulo e hoi | pono iho ana ilalo i loaa he kulana paa ; a maikai iaia mamua o ka loaa ana i na mea eae he kulana maikai, ia wa no i kakele pololei aku ai ka naita o ka hulu kila i kana pahuna pahi i ua naita Bapulo la oiai kona lio'e haule pu iho ana i ka honua no ke kulana hou, a mamua o ka loaa ana i ka naita Bapulo ke kulana ana i iini ai, ua komo puanuanu aku la ka huini o ka pahi a ka naita 0 ka hulu kila ma kona poaeae hema a haule aku la ika honua. Ike pu la aku la no hoi ke ahu mokaki ana mai 0 na naita o ua Bapulo nei i ka honua, a o na eueu hoi o ke kakela, ua ku laina ae la lakou a pau he 12, a hoi aku la no ko lakou wahi me ka hanohano o ka lealea mua o ka la, a o ka aoao hoi 1 haule pio, ua hoihoiia aku la ka poe i eha no na hale lole, a 0 ka p<ie i make, laweia aku la e kanu.

Kani ae la ka hoailona a ka haku puuku no ka lua o na lealea, a ia wa i oili mai ai he mahele o 12 naita hou, a ua puka pu mai la kekahi mahele naita i kahikoia me na kapa alii o ko lakou aupuni, a hookahakaha ae la na aoao a elua me ka hiehie nui, a ua hele wale a hihiuianu. O ka mahele mua i oili ae ai t oia na naita o na kakai-mauna o Peresia, na pali kui he 2s, a o ka poe hoi i weli ia maluna o ke kai Eleele kahi a lakou e noho hoomalu ana, a i alakaiia e ka naita Puuwaikia. O ka niahele 1 puka hope mai me na aahu alii, oia na naita o ka mahele elua o ke kakela, a i alakaiia no hoi e ka naita o ka hulu kila. Nee like ae la na mahele a elua me ka hiehie nui, a emoole haawiia ae ia na hoailona e like me ka maa mau a ia wa i hui koke ae ai na aoao a elua a halakau ae la na pahi. He mahele naita ko Peresia i kaulana no ka ikaika, ke akamai oniu pahi a me ka wiwo ole, a aole no lakou t ae e haawi pio a kuemi hope ma na ano a pau, oiai ko lakou kulana paa i hookahua ai ua naha, a e kau liilii ana lakou mao a maanei o ke kahua paio me ka poino nul Ua hoomauia keia hakaka a aneane e piha ka hora, a ia manawa i pau ai i ua mau hiena la o ke kai Eleele i ka muu mokaki ilalo, a o eueu hoi o ke kakela, ua laina koke ae la Ukou he 12 a haalele iho la i ke kahua no na hale lole. Laweia aku la na naita Peresia i mahunehune iu> na hale k>le, a kaawale ae la ke kahua paio no ke kolu o na hana lealea. No ka lua 0 ke kaili ia ana o ka lanakila e na eueu o ke kakela, ua nauki wale mai !a no na naita e ae i ku ole e paio me na naita a ka naha hulu kila e alakai anau No ka mea, i ka puka hou ana mai o ua poe naita U no i ke kolu o oa lealea, ua kaa hou ka ianakila ma ko iakou «»0» a peh wale aku a piha na lanakila he 35 maluna o na puali natta Uke ole he 35 o na aupuni e ae. I keia wa i kauohaia aku ai ka naita o ka puuwai liona e nee ae ma ke kahua paio me koea puali naiia» a o keta

; ka lua o na ahikanana o ke knkeia ma | hope aku o ka naita o ka hulu kila, a o | keia ka maheie naita e hpokuku ana | me na euahele naita a moh<* o na aupu |ni aku i koe, a e kapae ae hoi i na hie;na mua nana i paphi mua ka hanohanooke kahua lealex Ik& «*a i kahea ia ai na naita no k;t mabma ana 1 ke 36 o na lealea, ua oili L» ka naita 1o ka puuwai.. liona me kom. iwaho o ke kahua iealea Ua ua aahu like ia lakou me na kapa kila hulali e anapa ana i ka la. He wa keia i hoot>aiakuU īa ae ai na ululaau e hoopuni mai an& i ke kahua. a wawalo loa ae la i ka le*«ra lani 1 na leo huro o na kanaka a pu mai me ka leo o na mea kani, no ka i>iha haohao 1 ka nani o na aahi| o keia ]>oe, a me ke kilakila no o ko lakou mau oi'wl I keia wa e uwa nei ka pihe, oili pu mai la na naita 0 na mauna anoano o Kenekuke, a kikaha pu jho la me na iwikani o kakela Omaoma^. Aia ma na lima o na wahele naita e kikaha nei e paa ana me na'koi kaus, a e olinolino ana hoi ko lakou mau pa|>alina hulali ika maka oka la, a mai ka wena lalapa ikaika o ka lakou mau koi kaua i hooleha ae i na ollohi ike o na manu e maalo ae ana ma}una o lakou, a i hookunihi kapakahi a;e hoi i ka ike o na maka o ka lehulehu & nana ana ia lakou ma ke kahua paio. Kani kapalulu aku la kaHeo o ka ole a ka haku pnuku, e haawi ana i ke kauoha e hui na puali a elua. Emoole, ua haukawewe koke ae la ka lakou mau koi kaua, a 0 ka anajw a ftie na okoko ahi e helelei ana ka mea aku e ke anaina. He wa loihi a hafeana loa keia o ka paio ana, a no ia ua kaheaia aku ia na maheie hooma ha, a i ka mawehe ana aeJ|ril&jali ua ikeia aku (a aole %na aoao a elua i eha. Aele no hou mai la lakou no ka lua o ka manawa, a koele iike ae ia na maka koi maluna o na pale ia lakou i hui hou ai.