Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 25, 20 June 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Ke Keiki Alii o ka weiau anu o ke aapuni 0 Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puiiealia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua hana o na powa. ( h'akīww no ke KUOKOA.) OKEIA no ka puali naita o ka haku powa o na mauna pohaku o Pelekiuma. Kani hou mai ia ka o-le a oili mai he 12 mau naita i kahikoia me na aihu ulaula, a maluna o ko iakou mau mahiole e luhe ana na hulu nani. (E hoomanao iho no hoi na hoa kaunu 0 keia nanea, o keia no na eueO o na kakeia hui, a o na iwikani nana e kaili aku ana ka hanohano o ke kahua paio.) Oiai na puaii e hele ana ma ko lakou alahele iho, a hiki i ke kaawale ana nona na anana he eha hanen, ua haawiia aku la ka hoaiiona no ko lakou halawai pu ana he alo ahe alo. Huli like ae ia lakou nie ka hikiwawe ioa, a kuupau mai la i ka holo ona lio. Emooie, hookui ae la na pahi ine na pahi, na iio, a oiapa ae la na huna ahi o na meda!a kila. Ikeia aku la he mau naita e waiho ana ilaio o ka honua, a o ka poe hoi 1 halawai me na hauna pahi akamai a kahi aoao, a i haule maueie mamuli o ka lakou mau paie pahi pakalaki.

Aia ka haku powa o na Pelekiuma ke owiliwiii la i kana pahi, e hookikina ana i kona mau koa, a e holo ana mao 0 a maanei nie ke kahea leo nui ana. 1 keia manawa no i mawehe hou ae ai na aoao a e(ua a kaawale pono, a holo hou ae la me ka puahi nui no ka lua o j ka manawa, e haawi ana hoi kela me keia he mau hauna pahi me na pahuna pahi pololei ma ka puiiwai 0 ka enemi. Ma keia halawai hou ana 0 lakou, aole i ike hou ia aku kela me keia naita e haule ana ilalo a e haawi pio ana hoi, aka, ua hoike pakahi ae lakou i ke akamai me ka eleu ma ka hakaka ana, ke hele la a aneane e piha na hora ekolu. Mahope iho o ka piha ana o na hora ekolu, a ke hele aku la hoi i ka ha o ka hora me ka hoomau ia no o na paio j hahana ana, oia no ka manawa i īkeia aku ai ka haku powa me kona mau naita e ku lohelohe mai ana iwaena o ke kahua paio, i hooneleia me napahi mai ko lakou mau lima aku. No keia nele ana o ua mau eueu nei, ua komo iho la ke anu maeele o ka weli i hui pu ia jme ka hilahila iloko o na naita, a o ka haku powa hoi, ua hoike mai la kona mau nanaina i ka inaina e paila ana ilo* ko ona, oiai kona mau maka e hulili ana a e nau ana na ku'i. I keia manawa kupilikii o na naita Pelekiuma e ikeia aku nei, ua haawi koke ae la ka haku puuku o ka la he hoailona e hoomaha na aoao a elua. Ia wa no hoi i huli ae ai kela a me keia o lakou no ko lakou mau halelole. Mamuli hoi o ka nele ana o keia puali naita me na pahikaua, nolaila, ua kauoha ia mai la e lawe ina laau ihe. Emoole no hoi, ua kani hou mai la ka ole hoailona no ka lua 0 ka paio ana, nolaila, ua puka mai la na aoao a elua a hele aku !a ma ko lakou mau alahele e like me ka maa mau, a huli like mai la me ka hiehie nui.

I keia wa ana aoao a elua i huli like mai ai, oia no ka manawa a iia makaikai i haawi aku ai i na leo uwa o ka mahalo i na naita a pau a me ko lakou I mau alakai pakahi, oiai ko lakou mau, maka e haka pono kekahi i kekahi, e hookuene pono ana hoi ka noho'rra, a ma ko lakou mau aoao akau a pau e wanaoa ana na laau ihe maka winiwim, a e anapau wale ana no hoi na lio mao a maanei me ka hiehie nui, a e kali ana hot no na kauoha mai ka haku puuku aku. Kani mai la ka o-le me ka leo nahenahe, a i ke kuu ana aku o ka leo i ka nahe liilii lai malie, oia no ka wa i kapake'u hke iho at na lio a holo ae la e halawai pu. Ua lawe ae la kela a me keia naita i kona kulana hiehie a paa no hoi, e hoike ana imua o ke anaina kanaka makaikai he lae 00 maopopo Aia ka lakou mau laau īhe imua me ko lakou mau kino e hilinai pu aku ana; ma na lima hema ka Jakou mau pale kila nunui paleleu e olinolino ana i ka la, a e hookele pololei ana hoi 1 na lio a me na maka ihe ma kahi a na enemi e nee pu mat neL A me he poha anana km hekili, pela lakou i hookui ae ai me ka ikaika, oiai ke anaina ua hoopuiwa

ia me ke kani poha o ko lakou mau rnedala kii. f a holo ae ia ka lia makau me ka hopohopo iloko o lakou.

Me he kikiao makani la na naiia o ka aahu uiauia i kuupau aku ai j na ai hooiana i ka wai a Hinakahua, ke hele la a puanuanu ka maka ihe i ka piko o ka hoa. Ike mai la ke anaina ike ahu mokaki o na naiia o ka haku powa ilalo 0 ka honua, a e holo poaipuni ana hoi na naita lae ula o na kakela hui, a ia wa no hoi i haawi hou aku ai ke anaina kanaka i na leo uwa hoomaikai kiekie i ua mau kae'ae'a la. Aia iwaena o keia mau naita Pelekiuma ko lakou alakai e waiho mauieuie ana, a i ka haia ana o ka hapaha hora, ua ata mai la oia iiuna a rae kekahi hapa o kona mau naita i halawai pu me na palapu me Aa'helehelena ahiu o ka inaina no ka lua o ko lakou hoohokaia ana me na mea kaua. A oiai ke poniuniu e hoonipo ana maiuna o ko lakou mau poo pakahi a me ke kaumaha pu o ko lakou mau kapakila e ume ana i ka honua, na ia mea i hoopoluluhi iho i na noonoo maikai | ana a noho'lii iho la ka inama wela o ka huhu iloko o ko lakou mau puuwai pakahi. Hoao ae la iakou eku iluna, aka, aoie e hiki, no ka mea, ua newa a luhi i ka wai o lao. Ua aneane paha e hala ka hapa hora 0 keia waiho ana o na naita ilalo o i:a honua, ua ku iho la ka holo poai puni ana ona naita ona kakela hui. Ia wa no i ikeia aku ai kekahi naita nui puipui e kuoe hele mai ana, a ma kona lima e paa ana kana koi kaua oilua ole. Ku mai la oia imua o na naita o na kakela hui a pane mai ia me ka leo nui halulu. Ua lawa ko oukou papahi ana 1 ka hanohano o ka la ke ku mai oukou pakahi imua o ? u ma ke ana koi kaua. O ko oukou alakai ka'u i makemake loa ai e haiawai pu o ka mea o oukou e aa mai ana.

O keia naita nui puipui e kamailio nei imua 0 na eueu 0 ka aaliu ulaula, oia no ke alakai a haku powa hoi o na naita o Pelekiuma, oiai ua pau ae la na kipona poluea a ke poniuniu maluna ona. He kino nui maikai kona, ahe ikaika hoi i hiki ole i ka mea hoopepe wale ke kulai, a ma kona mau nanaina e hoomaopopo ai na makaikai he mea kanalua loa ia lakou ka hiki i ke alakai j 0 na naita o ka aahu ulaula ke hoohoka iaia ma ka oniu koi kaua. O keia manawa hoi a na naita e papa leo nei, oia no ka hora eha o ke ahiahi, a ke hele aku la i ka uhi ana a Ika pouli. Aole no hoi i hoopauia aku na lealea ana o ka la, no ka mea, he aa na keiki iwikani e paio pu me na kamaama. Mahope oka pau ana o kana kamailio ana, ua oili koke mai la ke alakai o na naita aahu ulaula me kana koi kaua. Hooholo loa ia ae la keia manao oka haku powa, a hoi aku la laua no na halelole no ka liuliu ana i na hemahema. . Oiai laua i anphe ae ai e hoi no na halelole, ua ala like ae la na naita a pau e waiho ana iialo a hooho hke ae la: E ko makou alakai wiwo ole, aole makou e hookuu hookahi aku ana ia oe e paio me na enemi, no ka mea, ua paa ka makou olelo, mamuli makou ou a make a ola paha; ano, e ae ia makou e lawe i na koi kaua a paio aku i na enemi me kou hanohana E ae pu aku no hoi ia lakou a pau e paio mai m$ kakou me na koi ke aa lakou.

I keia wa i lohe ai na naita aahu ulaula i keia mau leo paio o na naita a lakou i kiola ai i ka honua me ka maka 0 ka ihe, ua hooho like mai la no hoi lakou : Ilalo na naita kamalii o Pelekiuma ! Imua e na ihukani o ke kakela Omaomao ! E iawe i ko lakou ola me ka nuka o ke koi kaua, a e hoohanini i ko lakou koko malunao ka honua 1 wai e inu no na holoholona, aoko lakou io e kiola liilil a i ka lewa i ai ua ! na manu. Imua i na iho kawa-u o Pelekiuma \ E kakoo i ke apo o ka lanakila, a e paa me ke kulana oie ! lloko o keia mau ininuie i uluaoa ae ai na naita o m» aoao a eiua, e kuhea leo nui ana a e holo hele ana mao a i maanel Pioo pu ae ia ke anaina o na j lii a me na makaikai, & nana mai h j lakou me na maka pihoihoi maluna o i ua poe kae'ae'a nel Ikeia aku U kela me keia e holo poloki ana no na halej lole, a oilī hou mai la iwaho me na koi ma na lima A ohe he mau leo pane 1 m alakai, oiai ua pihoihoi pu laua no kek mau hana a na naita a la<ra i ike ai e waiho ana ilaio i loaa ma m po.la-

O keia wa a na naiia e uluaoa la ke hele loa aku ia i ka molehiilehu ahiahl Aole no hoi he mau leo i pane ia e na alakai oiai laua i huli ae ai a komo aku la ma na hale lole me ke ano pihoihoi. Aia nae maluna o na o ka haku powa he mau hiona oiahiehie, me ka pahola ana ae o na rainl> aka ma na papalina, iaia i nalu iho ai no kona laki i ka loaa ana o na kokua ana i manao ai ua pau i ka make. Emoole, puka mai la na jalakai pakahi o na mahele naita a eMa maluna o na lio a hui mai la me ko &ua mau naita e ku lama ana ma ke kahua me ka makaukau e halawai me na hoa paio o 'ka la, a no kekahi mau niinute o ke kaI li ana i na kauoha, ua ikeia aku la ka haku puuku e hele mai aiii ma kahi a na laina naita e ku nei me'kekahi mau lama kukui e ukali ana mahope ona, no ka mea ua uhi iho la pouli. Hiki aku la ka haku pōuku imua o na laina a pane aku la : E|a'u mau keiki, ma ke kauoha a ke alirnaita cv*o a me kona makuakane, o keia ka panina hope loa o na lealea o keialla, a nolaila j e lawa kela a me keia i ke Kulana maikai me ka hooiohe pu i na kauoha a'u e haawi mai ana; mai pai| no hoi me na manao o ka inaina, aka'o ka lilo wale no o ka hanohano o ktia paio ana me na manao maikai, ano 6 lalelale no ka leo o ka o-le. ./

Nalo aku la ka haku pnuku iwaena 0 na hale lole a hoea hou mai la me na lamalama kukui e ukali ana mahope, a kuhikuhi aku la i na paa kukui e hoopuni ike kahua, a hoopuni pu ma kahi a na alii e luakaha ana. la wa no i holo like ae ai kela a me keia ma kahi i kuhikuhi ia, a ua hoike mai la na hiona o ke kahua hakoko o na eueu naita i ka me he ao la, a o keia maaawaLlilo- ana no Nana ae la ka haku puuku a puni ke kahua, ua makaukau kana mau hoolala ana, nolaila, kauoha aku k- oia i kekahi puali lio e hele pu mai me na puali naita me na lamalama ahi, a'ua hookoia keia mau kauoha. Makaukau ae la na mea a pau, a ke hi-o mai la ke anaina kanaka mao a maanei me ka manao la hoi e hoouka ia ana he kaua nui mawa ena o na naita, a ia lakou e holo ana mao a maanei, ua kani mai la ka o-le.

Ia wa i kauhaa like ai na lio o n? naita a pau, e haa ana a lele ana mao a maanei me na maka hoihoi, no ka mea he pu liuliu keia a ka haku puuku, a o ka maopopo ana i na lio i keia mau hoailona a pau, ua oleloia ua hapa ka lohe o ke kanaka i ko lakou. Aia hoi maluna o na lio e kipu ana na naita, a e hookuene pono ana ka noho, a ke nee nei na mahele naita kekahi ma ka hikina, a o kekahi ma ke komohana. Ikeia aku la na naita o na aoao elua e ke anaina kanaka iwaena o ke olinolino ona kapakila, oiai na lama kukui e nee ana ma ko lakou mau aoao. Ku iho la ua puali lio nei ma kahi he eha hanen anana ke kaawale mawaena o la kou, a. huli like ae la he alo a he alo. Ua hoike ae la ke kulana o kela a me keia naita i ka hiehie, oiai na kij>oohiwi e hoike ana i ka nui kihikihi, na io uala e ponaha popohe ana ma na iima, na aa huki hoi i hele a wikani a i pehu 1 ka holo a ke koko iluna a īlalo.

I keia wa i poha hou aku ai ka hoailona no ka hui ana o na puali naita, a ia wa i lohe aku ai ke anaina kanaka i ka halulu o na kapuai no ka mea, ua kuupau mai la kela me keu i ka holo o na ho, oiai na iainalama ahi e hoholo ana mao a maanei. Me he hu ana la na ka makani ko lakou kaalo ana ae ka hooraaof>opo aku a ke anaina kanaka, a me he kani ana na ka pukuniahi ko iakou halawai ana ae, a lele ae ia na huna ahi o na koi kaua. I keia w& i hookui ae ai na lio, a me na medala kila, ua holo ae la ke puanuanu maeele iioko o ke koko o ke anaina e kuku aku ana, a he keu aku keia o na hiona weliwelL I ko lakou manao ana aole keia he paio lealea, aka he kaua maoli no. Aia na hauna koi ke poha la maluna o na pa!e kaua, a e heielei pu ana na huna aha okoko mai ko lakou mau aahu kila: e wawalo pu ana aa leo hauwakau o na k&naka, a kupinai ae b ka lewa i na lea

U& mak&oa mai o Pii, kekahi o oa keiki k&maaina o xut Koolau, raa ko makou Keeua hana ne! kekahi haia uhht pala a moenona no hoi - Ke haawi akunei «uiou i k& hoomaikai it oe ■aa ka namu walawala, ""lliank you."