Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 27, 4 July 1885 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Paiia e THOS. G. THRUM ma ka Halepai o ka nupepa "SATURDAY PRESS."  Keena Hooponopono, ma na kihi o Alanui Moiwahine me Nuuanu.

  E hoouna muai mai na Olelo Hoolaha ma ke Keena Hooponopono mamua ae o ka hora 12 o ke awakea o na Poaha a pau.  Aole e hoopukaia na Olelo Hoolaha ke laweia mai mahope o ka hora i hoikeia maluna.  E hooko piha aku ana makou i keia rula maluna.

  E hooili mai i na leta a pau a me na kauoha a me ka uku pepa ia KA NUPEPA KUOKOA ma Honolulu.  Ina e loaa pono ole aku keia pepa i kona poe lawe, e hai mai me ka hakalia a e i keia Keena.

  O ka uku a keia pepa e haawi ai i kona poe luna, he umi keneta no ke dala, koe ka apana o Kona, Oahu, a me kekahi mau apana e ae kahi nui o ka luhi i ka halihali ana i ka pepa, ma ia mau apana, e hooiia ka uku luna.

 

KELA ME KEIA.

  O keia ka la kuokoa o Amerika.

  Ma ka la apopo e ku mai ai ka mokuahi Australia.

  He olai ka i hoonaue ae ma Hilo ma ka po Poaha June 18.

  E nana ae e na makamaka ia ka hoolaha kadala a E.P. Adams e puka aku nei i keia la.

  He mau heihei lio ko Kapiolani Paka a keia la, a he hookaku kinipopo hoi kekahi ma ke kahua mau.

  Ua hala aku no Kapalakiko ma ka Alameda ma ka Poakolu nei, do ka Moi puuku C. H. Judd.

  E hoike ana ke Kula Sana Alabane e noho poo ia ana e Mr. Atkinson ma ka Poaha a me Poalima o keia noa aku.

  Ma ka po nei i malamaia ai na lealea hulahula Europa maloko o ka Hale Mele Hou no ka la kuokoa o na puuwai Amerika, a o keia ua la kuokoa nei, ka la 4 o Iulai.

  Ma ka hookuku kinipopo mawaena o ka Oceanic me Pacific i ka Poaono i hala, ua ulu ae he hoopaapaa, a ua pau wale ka paani ana.

  Ma Aiea Ewa Iulai 1 1885.  Ua hipuu paa ia o Kailimaia k me Mana Kaaihue w i ka Materemonio Hemolele o ka Mare na S- K- Kuhano.

  Ua hopuia ma ka Hale Dute he 2,000 tini opiuma na kekahi pake, o Leong Pang ka inoa, a ua hoopaiia no ka hoopae opiuma iloko nei o ke aupuni.

  Ua ili ka mokuahi Bihopa malalo ae nei o ke awa o Waialua, a ua holo aku ka Iwalani no ka haawi ana aku i na kokua; ua loheia mai, ua hemo aku oia a hala loa aku no Hanalei, Kauai.

  Ma ka Poakolu iho nei ua puka hou ae la hookahi mai hepera ma ka moku akulikuli, e mau aku ana no ka hoomaluia ana, ua maikai loa na mai mua okolu

  Ma Kikane, ua make iho la o Mr. Daniel Dean, ka hunona a ka Lunakanawai J. Hardy o Kauai,  O keia hao le no ke kupakako nui o ka mokuahi Auseteralia e holoholo nei o ka laina Hooholo Mokuahi Pakipika, a ua noho oia maluna ona no na makahiki he nui.

  Ua lohe mai makou ua ano oluolu iki o J. Fisher, aole hoi e like ma ka kahi nupepa haole i kakahiaka poaha nei, ua wikiwiki loa hoi ia i ka hoopuiwa i na hoaaloha, me ka lana o ko makou manao no kona hoopohala loa ae.

  I keia Poakolu ae e malama ai ka apana elima o ka ekalesia hui o Kalihi a me Moanalua, he wahi paina lulu no ko lakou hale-halawai na Kalihi-kai.  Nolaila ke ake mai nei lakou e kipa aku na ohua o ke Akua, e kokua aku i ko lakou pilikia, ma kahi mea iki e loaa ana.

  Mamuli o ke noi ana o kekahi mau lala elua, nolaila, e malama ia ana he halawai kuikawa o ka ahahui euanelio o ka mokupuni o Oahu ma ka luakini o Kaumakapili ke hiki aku i ka Poalima la 17 o Iulai, hora 10 kakahiaka.

J. WAIAMAU, Lunahoomalu.

 

  He anaina hooluana launa aloha no Mele Kuke me kana kane ma kahi noho me na mea nani a i hoomalamalamaia e na kukui.  Malaila pu ae na keiki puhi ohe, ke Alii ka Moi, ka Hoooilina Alii Liliu, ke Kiaaina Dominis, a me kekahi mau maka hanohano e ae.

  Ua lohe mai makou ua kuee iho nei ka Makai Nui o Hawaii me kana wahine.  O ke kumu o ko ka wahine ano e ana, no kona hopohopo i na hana Moremona a kana kane, a ua pa-e wale mai ka lono, e manao ana ka wahine e hookaawale, oiai, ua oi aku kona minamina i ka maluhia o ka noho ana ma mua ae o ka ike ana i na hana lapuwale a kana kane.  Hoomanao ae la makou i ka like ole o kona ano me ka Hon. Jos. Nawahi, ka hoopono.

  Ma Puohai Hilo, ua hoomaka aku o Ahin (pake) e hele no kana wahi i manao ai; a hiki oia ma ke kahawai o Maulua, o ka poaha ia la, Iune 18, he nui ka ua ame ka wai o na hakawai; ua hoomaka aku oia e hele me kona lio iloko o ka wai, a ua loaa he mau anana ke kaawale mai ka libi wai aku, ua hoomaka ae la kona lio e lewa, a ua paialewa ia aku oia me kona lio no kekahi mau kaulahao, a hoopae ia aela ka lio ma ka aoao akau o ke kahawai; a o ka pake hoi.  ua lilo hou aku oia no kekahi mau anana loihi hou aku, a hoopaeia aela ma kekahi aoao o ke kahawai. Laki na'e ka pale, aole i poino ike kahi o kona kino, a ua hoi hou oia i hope no kona home.

  Ke pipii nei ka papa, ame kekahi mau ukana e ae, o ua ala-huki ukana nei o na keiki a Likeke, ma Maulua, Hilo, mai ka paa hou ana ae nei o ka pou hou.

  Ma ka la 16 iho nei o Iune nei, ua hopuia he elua mau kanaka ma Kawaihae nei no ka hoopahu me ke kaiana pauka, o Kuaho ame Umi, a ma ka la 22 iho nei, ua ike pono ka mea e kakau nei i ka hookolokolo ia ana e ko makou lunakanawai apana S. H. Mahuka o ua mau eueu 'la, a hoopuka ka mea mahaloia i kana olelo hooholo, e hoopai ana ia laua i ke $30 pakahi, me na koina o ka aha, ua aneane no paha e hiki aku i ke $70.

  A ma keia poakolu iho nei la 24 ua pii aku he makai e ninau pono hou no ia kanaka no i lawelawe i keia kana hoopahu paba, Kawaihae-uka, o Joseph Konia ka inoa, oiai, ua ike ia.  a ua hoomaopopo pono ia kona lawelawe ana ia mea e kakahi, a ma ka ike ana 'ku no hoi o ka mea e kakau nei, ua muumuu na manamana lima a he ku i ka wanaonao.  A i ko'u ninau ana i ka mea i poino ai, aohe hai ia mai, aka, ma ka la 22 iho nei lohe ia ae ana, he lono e hoike ana o "ka hana a ke kiana pauda."

  Nolaila, e na makamaka, ame na hoaaloha, mai Hawaii a Niihau, mai hoopapau ma ia hana, o poino auanei, elua poino e kau mai ana maluna ou.  I,  ka make o kou kino, a kina paha.  2 o kou hoopaiia ma ke kanawai.  "O ke kuli ka make, o ka lohe ke ola."

 

EIA UA KARIKO HOU.

  Eia ma Honokohau nei kekahi wahine hoonohonoho Akua o Makia ka inoa, no Kona mai oia, he makuahonowai no ko makou kumukula.  A o ka inoa o ka makani iluna o ua o Makia o Kariko.  A eia oia ke hoohuli a hoohaumana nei i kahi poe o Honokohau nei a penei oia e hana nei:

  Ina e makemake kekahi poe e ola nei, e hoonoho i ko lakou poe i make ma ke ano makani a kamailio mai ma ke ano uhane unihipili, ua hiki no i ua Koriko Makia nei ke poni a hoonoho, a i ole, ina he mau makani uhane ko kekahi ua haahele; alaila, ua hiki i ua Kariko Makia nei ke hoihoi hou mai a noho iluna o kona haka mua e noho ai.  A o ka uku o ka poe makemake aku i keia mau mea la, e komo mua i ka hoomana Mamona a papekiko ia; no ka mea, wahi a ua Makia Kariko nei.

  "No loko mai keia Kariko o ka hoomana Mamona.  A no ia mea la, ua komo iho nei ka makuakane o ko makou kumukula i ka hoomana Mamona, no ka mea, he mau makani Akua kona, a ua haalele no ka awa ole.  A o na haumana i loaa ae nei a poiniia, o ia no na ohana a pau o ko makou kumukula, a koe ke kumukula; aka, ua lohe pono mai makou ua olelo ia aku no e mama i ka awa, a pehea iho la.  O Kahakepouli Wahia ka haumana holomua loa a ua Kariko Makia nei ma ka hoonohonoho Akua ana, a o Maila ma kahi poe haumana, a o Paahao ma kekahi, a o Kahalepouli ke ana aina.  A oia paha ke poni koke ia aku ana i elele Akua no na kamalii liilii hou, a oia ka mea mana e loaa mai ana mai ua Makia Kariko nei ma ka hoonoho a poni ana i na uhane o na keiki liilii loa i make.

  A ina he mai ko kekahi hoa; alaila, e akoakoa like mai na mea a pau.  A ina lakou e hele i ka pule i ka halehalawai o lakou e waiho i na papale a he lei ma ko lakou poo oia iho la ka papale.

  Auwe! Nui maori no ka hupo!!

  He nui aku no na mea i koe, aka, ua lawa keia, a i ole olelo wale ia ai no ka hoomana Mamona i ka hupo a me ka hoopunipuni, wahi a ko makou Charles.

SAM KAWAIKAUOPAHOA.

 

KE KAUPAONA ANA I KA LA ME

KA HONUA.

  Kahaha!  Hiki anei ke kaupaonaia ka la me ka honua?  Hiki no.  Owai ko laua mea kaumaha?  Ma ka nana 'ku he mea nui ka honua, a he mea uuku ka la.  Ae, pela io no.  No ka loihi loa o ka la mai ka honua aku, nolaila kona ano uuku ke nana aku.

  E kaupaona ia laua a elua ma ka mea kaupaona kaulike.  E kau i ka la ma kekahi aoao o ke kaupaona, a i ka honua ma kekahi aoao.  Aohe oni iki ka aoao o ka la.  Kau pu i hookahi tausani honua ma ka aoao honua.  Pii ae anei ka aoao la?  Aole.  Paa no me hemauna paa loa.  Kau pu i elua haneri tausani honua hou ma ka aoao honua.  Ekolu haneri tausani honua!  Oni aenei ka aoao la?  Aole.  Auwe!  He mea liilii loa ka ko kakou honua!  He mea nui nai ia i ka poe haumana kula.  Huli lakou i ke ano o ka honua, i na aina nui, na moana nui, na kulanakauhale, na taona, na lae, na kaikuono, na kai, na loko, nalatitu, na lonitu, a huli a makahiki, a makahiki hou aku, aole nae i loaa na inoa a paanaau.  Loaa uuku.  Nui na mea i loaa ole.  Eia nae he mea uuku ka honua ke kaupaona pu ia me ka la.  Ae.  Aia a kau pu i 30 tausani honua hou, oia hoi 330,000 honua ma ka aoao honua, alaila pii ae ka aoao ka a kaulike ma ka aoao honua.  Ehia paona ma ka honua hookahi?  Eono seketiliona tona kona kaumaha.  Ehia la paona ia?  E huli ka haumana akamai.  A hoonui ia me 330,000, loaa na tona o ka la.  Ke poai nei ka honua i ka la he 18 mile ma ke kekona hookahi.  Ehia ia mile no ka la hookahi?

 

HAIOLELO A W. A. KINNEY MA KAWAIAHAO,

IUNE, 28, 1885.

  Ina e ninau mai ana kekahi o oukou ia'u, heaha ka hewa nui o ka lahui o Kina, ina e pane aku ana au, o ka puhi opiuma, no ka mea malaila e make nui nei kela lahui.  Ina e ninau mai ana oukou, heaha ka hewa nui o ka lahui haole, ina e pane aku ana au, o ka inu waiona, oia ko lakou hewa nui.

  A ina e ninau mai ana oukou, a he aha hoi ko kakou hewa nui o ka lahui Hawaii.  ina e pane aku ana au, maloko o keia mau makahiki ke nee hikiwawe a me he mea 'la e komo loa aku ana kakou iloko o ia hewa hookahi, ka inu waiona.  A oiai, mamua aku nei ua hapai kakou i kakahi kanawai ka luku o ka aina e pili ana i ka waiona, a ua hoomaka keia lahui e hele ma kekahi alanui a lakou i ike ole ai mamua aku nei aole paha he mea hewa, e ku malie kakou no kekahi manawa i keia po.  A nana a hoomaopopo i na helehelena o nei alanui a kakou e hele nei; e nana nuiia ina he mea hiki ke hoomaopopo kahi e hiki aku ana keia alanui hou, a me ka hopena o keia hele ana.

  Me he mea 'la aole kanaka aole wahine mai Hawaii a Niihau, e hoole ana ua nui na poino ame na hewa e ulu nei mai ka inu waiona ana.  Me he mea 'la ua lokahi ko kakou manao malaila.  Ua ike maoli no kakou, o ka waiona he mea e kaili nei i ka waiwai, ke kulana maikai o ke ola ame ka uhane o ke kanaka, a ke laha nei keia mea mawaena o kakou.

  E nana mua paha kakou i ka hana a ka waiona i hana ai mawaena o kakou no ke au i hala, no ke au e hele nei, a pau ia noonoo kakou pehea la e pau ai nei mau hana.

  O ka'u olelo mua, oia keia, o ka waiona he mea ia e hooilihune i ke kanaka.  Eia no me a'u kekahi palapala e hoike mai ana i ka nui o na dala a kakou i hoouna ai iloko no ka waiona no na makahiki '82, 83, a me '84 i hala:  Penei:  no ka makhiki '82, $121,000.  No ka makahiki '83, pii ae la a piha $219,000 a i ka makahiki '84 pii hou a piha $236.000.  Ina pela e pii mau ai, heaha ko kakou hopena, oia na dala maoli i hoounaia iloko.  O ua dute i uku ia i ke aupuni no keia mea he puu dala nui no ia.

  I ka makahiki '84, ua uku ia no na $270,000.  Nolaila ua piha he hapa miliona dala a na poe kalepa waiona i uku ai no ka waiona i ka makahiki i hala ae nei, a ma ko lakou kuai hoopukapuka me kakou ua piha paha $700,000 a kakou i uku ai no ka waiona i kela makahiki.  Aole oia wale no, no ka mea i ka we e ona ai ke kanaka, oia kona manawa e uhauha a hoopoino ai i kona waiwai, a me he mea ala, o na dala ana i uku ai no ka waiona, he hapa uuku ia o na lilo e pili ana i ka waiona.

  He puu dala nui keia a kakou e hoolilo nei no keia mea.  Hai au ia oukou ina malama ia keia puu kala no ekolu, eha paha makahiki, hiki no ke hoopuni i nei mokupuni me kekahi alanui kaamahu. Na ia kaa e lawe ia kakou a puni ka mokupuni iloko o na hora pokole me ka luhi ole, nana e lawe mau mai i ka ai a me ka ia o kuaaina, a hoemi mai i ke kumukuai o keia mau mea i manao nui ia e kakou.  Ina malama ia keia puu kala nui no elua a ekolu makahiki, hiki no ke hoomoe ia he laina telegarapa mai Hawaii a Niihau, a ina e ala mai ana kekahi mea hou ma kekahi mokupuni he mau minute wale no, a maopopo ia mea hou i na mokupuni a pau.  Ina e malama ia keia puu kala no hookahi makahiki, hoohiolo ia ka pali o Nuuanu a hana ia he alanui akea no ka lehulehu e iho ai i Koolau. 

  Aka hoi, hoounaia keia mau dala iloko i aha?  i loaa ia kakou kekahi pomaikai e like me na pomaikai a'u i hai iho nei?  Aole.  I loaa ia kakou ka makani, ka mea e ona ai ke kanaka, a pau kona noonoo maikai ka mea hoala mai i na hakaka, haunaele, na hana uhauha ke pepehi kanaka a pela aku.  He aho paha ina e lawe mau kakou i keia mau dala i kela ame keia makahiki a lu aku iloko o ka moana mamua o ka hoouna ana iloko e loaa ai kekahi mea e hoilihune hou ai ia kakou a oi mamua o na dala i hoolilo mua ia no keia mea.

  Nawai e uku nei i keia mau dala?  Na na poe kuonoono, na poe dala i uku kekahi hapa, aka, eia ka mea maopopo, na ka lehulehu; na poe hana lima, na poe makaukau ole e uku nei ka hapanui o keia mau dala.  Nana kakou i na poe kela (sela) o Honolulu nei, elua a ekolu haneri paha ko lakou nui.  Hele paha lakou i ka moana i ka Poakahi, hana me ka luhi i ka po a me ke ao iloko o ka ua a me ke kai, a noa ka pule hoi mai mai ka moana mai me ka maluhiluhi a loaa nai ka uku pule no ko lakou luhi, alaila, heaha ka mea i ike ia?  Olelo mai kekahi kapena moku ia'u, pomaikai ke koe mai he mau kenikeni iloko o ko lakou pakeke i ke ao ana ae o ka Poakahi.  Komo mai ka waiona ka mea hana lima ole, me he haku la maluna o ke kauwa a mahele mai i ka loaa o ke kanaka hana, lawe mai i ka hapanui o ke dala nona iho, koe mai he hapa uuku no ka mea nana i hana maoli i ka hana i ola nona me ka wahine a me na keiki no ka pule holookoa.  Aole no i lawa kona uku pule holookoa no kona ola a me ka ohana, aka, aole nae i noonoo mai ka waiona no ia mea; komo no a kaili aku i kakahi hapa.  Nolaila, olelo aku au, o ka waiona, he mea hoilihune ia i ke kanaka.

  Olelo hou aku au.  O ka waiona, he mea ia e hoohaahaa ai i ke kulana o ke kanaka.  Hoomanao au he mau pule mamua aku nei, he Poaono ia, e hoi mai ana au mai Laie mai; a i ka hora ewalu paha o ka po, aia au i ka pali o Nuuanu e pii aku ana.  A iwaenakonu, loaa mai la ia'u he kanaka maoli o ka aina nei e moe aku ana iloko o ka lepo a me ka wai.  E ku mai ana kona lio aneane maluna o kona kino, a o ka noho ua huli, a ua helelei kekahi ukana.  Ua hihia ka wawae o ke kanaka iloko o ke kaulawaha, a e hoao ana oia e ku iluna, aole nae e hiki no ka ona loa.  Aole e hiki ia'u ke kokua iaia, a nolaila, haalele aku la au iaia a hoi mai la.  O ka holoholona ke ku ana iluna me ka maikai, e kali ana no kona haku; a o ke kanaka i hanaia e like me ke Akua e moe aku ana iloko o ka lepo.  Aole anei na ka waiona i hoohaahaa i ke kulana o kela kanaka?  na ka waiona no.  Nana kakou i ka poe paahao o Kawa i hoaahuia me na lole hoohilahila.  Ina e ninau ana kakou i ke kumu i hiki aku ai lakou ilaila, ina e pane mai ana ka hapanui, na ka waiona no i hoalakai ia'u maanei.  Ina aole oukou i manaoio i keia olelo a'u, e hele ae i ka Aha Hoomalu, a hoolohe, a ike, a hoomaopopo nou iho.  Nolaila, olelo aku au, O ka waiona, he mea ia e hoohaahaa ai i ke kulana o ke kanaka.

  Eia hou keia, ua lawe ola ka waiona, ua haukae me ke koko hala ole o ke kanaka.  He mau pule mamua aku nei, e hoomanao oukou, ua ku mai ka mokuahi e lawe ohua mai ana i kekahi kanaka mai Kaupo, Hana mai.  Aole nae oia i hele mai ma kona manao iho, aole malalo o kona makemake iho, aka, na na makai o ke aupuni oia i lawe pio mai nei.  No ke aha?  Eia:  E inu ana oia me kekahi poe, a ala mai kekahi hoopaapaa no na hoohanini ana i ka waiona; a oiai ua ona lakou, ua piha me ke ahi wela o ka waiona, ua lele mai la keia kanaka me ka pahi a hoomaka hakaka weliweli, make koke mai hookahi kanaka, elua e ola mai ana me ka nawaliwali, a laweia mai nei ke kanaka i hana i keia hana e hookolokolo ia ana no ka lawe ola; eia nae, ua maopopo ia kakou a pau na ka waiona ka lawehala maoli ma keia.  Mamua o kona inu ana, he kanaka kuokoa keia, ala mai oia mai kona ona ana he kanaka pio; hoomaka oia e inu, he kanaka hala ole, pau kona inu ana lilo oia i pepehi kanaka, a o ka mea nana i hana maoli i ka hewa o ka waiona; pahele oia a na kona kauwa e auamo ka hoopai.  Aole i maopopo kona hoopai i keia manawa.  aka, ina ua like me kekahi mau hihia o keia ano i hookolokolo mua ia, alaila.  e hoihoi ia ana oia iloko o na paia o ka halepaahao a pau ke ola; aole loa e hoi aku e ike hou i na helehelena maikai o ka aina hanau, aole e hui hou me ka wahine a me ka ohana, aole e hele hou aku ma kahi a kanaka e hele mau ai, aka, ma Kawa e hana ai, ma Kawa e noho ai a po a ao, i ke ao a po a kau mai ka po o ka make.

  Aole o keia kanaka wale no ka i pepehi kanaka ma ke alakai ana a ka waiona, aka nui wale na poe i make mamua aku nei ma ia ano.  Ina ua ae ia kakou e hele mawaho ae o keia Luakini i keia po a hele mawaena o na lua kupapau o kanaka e moe ana iloko o keia pa, a ninau i ke kumu i make ai, e hoomaopopo ana kakou, ua nui wale na poe mawaena o lakou i hoalakai ia ko lakou make e ka waiona.  Ina hiki aku kakou ma na ipuka o keia hale, heaha ka mea a kakou e ike mua ana?  he ilina kupapau hiwahiwa o kekahi Alii Owai ia Alii?  Lunalilo ka Moi, ka mea i kapaia, he Alii i aloha nui ia, he Alii mai ka po mai, he koko lua ole.  Heaha ke kumu i make ai?  No ka nui anei o kona mau makahiki?  Aole loa.  I ko kakou ike hope loa ana i kona mau helehelena, he mau helehelena maikai o ke kanaka ui; hai aku au ia oukou, na ka waiona oia i pepehi a make, aole hoi e hiki ke hoole ia.  Ina aole na ka waiona, ina oia pu kekahi me kakou i nei po, e noho mai ana ma kona noho ma o, oia me ka wahine pu paha kekahi, me na Keiki Alii; aka, ano ke moe mai nei oia mawaho ae nei he Alii opio, aole wahine, aole mano.  Nolaila, ke i aku nei au, he lawe ola ka waiona.

  Aole oia wale no, aka, ina he oiaio na olelo a keia buke, ka baibala, O ka waiona, he mea ia e kaili ai ka uhane o ke kanaka, no ka mea, ua hoohiki mai keia buke me ka i aku,  Aole loa e komo aku ana na poe ona iloko o ke aupuni o ka lani.

  Ina he oiaio na olelo a'u i olelo iho nei no na hana a ka waiona mawaena o keia lahui no ke au i hala, no ke au e hele nei, a ina ma ka nana aku e mahuahua a laha ana keia mau hewa ma keia hope aku, alaila o ka ninau nui ka ninau hookahi.  oia keia, pehea la e pau ai keia mau hana a ka waiona.

  Olelo mai kekahi aoao, "ka, mai haalele kakou i ka inu ana.  Inu no aka inu kupono, inu uuku.  malama hoi i na luia o ke ola kino a pela aku.  A o kekahi aoao olelo mai, aole pela.  Hookahi alanui e pau ai.  oia ka hoole loa, no ka mea, o ka inu uuku oia ke ala ololi e komo koke ana iloko o ke alanui akea o ka inu a ona.  Mai na poe hoomaka e inu uuku i loaa ia ai na poe apau i inu a ona.  Ina aole poe inu uuku, ina no aole poe inu a ona.

  O keia olelo paipai e inu uuku, e inu kupono aole keia he mea hou.   Manua o ko kakou hanau ana, nui na poe ma Amelika i kakau ma ia aoao a on na palapala hoohiki hoole waiona oia wa ua hoohalike ia ne kela manao penei, ua hoohiki ia, aole e hoole loa i na wai ona aka, aole e inu mawaho o ka mea kupono, Aka kahiko loa ka haalele ana ia aoao malaila no ka mea ua hoao pono ia, a ua ike ia penei, ina e hoomaka ana 100 kanaka opio e inu uuku, a nana ia ko lakou hopena, e hoomaopopo ia ana, pomaikai ke puka mai 10 o lakou, i hoomau ma ka inu uuku, ka hapa nui ua lilo loa iloko o ka poino o ka nalu o ka inu a ona, ma ka hoao ana e inu uuku.  Nolaila olelo mai na poe naauao, makehewa keia.

  Hookuu aku makou i hookahi haneri kanaka opio e hele ma nei alanui o ka inu uuku, puka hou mai 10 o kakou mai ke alanui make mai 'la ka hapa nui.  Ua haukae nei alanui me ke koko o ke kanaka, pono no e papani ia a paa loa i hoowalewale ole ia ka lehulehu i keia hope aku.

  O ke kanaka e paipai ana e inu uuku, ua like ia me ke kanaka e hoa ana i kona hale me ke ahi, e lealea oia me ka manao nae ina e hoomaka ke ahi e a a nui, alaila e hoopio ana.  I kekahi manawa ko paha kona manao, aka o ka hapanui o ka manawa e pau ana ka hale holookoa.

  O ke kanaka kokua ma ka aoao inu uuku, ua like oia me kekahi poe kinai ahi.  Hiki aku lakou i kahi e a ana ke ahi, uuku mai ka a ana, a olelo lakou, ka, makehewa ke hoopio kakou i keia ahi uuku, e kali hoi kakou a ina e nui mai ana, alaila hoopio.  Aka ma ko lakou kali ana, hala paha ka wa kupono.  Nui mai ke ahi, hoomaka e kiki i ka wai hiki ole, lele mai ke ahi okaoka i ko lakou hoao ana, olelo ka wai "ua hala ko oukou manawa, o ko'u no keia, mamua aku nei, owau ke kauwa a oukou na haku, aka, ano, ua lilo  au i haku a o oukou i kauwa."  Nolaila, olelo mai makou e hele kakou i ke poowai i huli ae na waikahe o ka waiona.  E kinai kakou i ke ahi i ka hoomaka ana, e hoole kakou i ka inu uuku.

  Pehea la, ina ua ae ia e hele mai kela pepehi kanaka o Hana imua o kakou i keia po, ma ka aoao hea la e ku ai oia, ma ka aoao inu uuku, a i ole, ma ka aoao hoole loa paha?  Maopopo loa, e olelo ana oia, e, mai puni i nei olelo e inu uuku, pela au i puni ai.  Hoomaka au e inu uuku, a mahope mai inu au a ona.  Ma kela po a'u i pepehi kanaka ai, ua hoomaka au e inu me ka manao ole, e lilo ana kela inu ana i mea ano nui, eia ka ma ia inu ana, i lilo au o pepehi kanaka.

  Pehea la, ina ua aw ia e hoi mai o Lunalilo mai ka po mai a komo oia iloko o keia halawai a noi aku kakou e haawi mai oia i olelo hooholo no ka Lahui ma keia mea, mahea la oia e hooholo ai?  Me ka leo kanikau paha, e hooholo ai oia ma na aoao kue i ka inu uuku, me ka i aku, owau kekahi i ma ke ma ka hoao ana e inu uuku.  Hoomaka au e inu, aole i liuliu, hoomaka kela mea e nakiikii ia'u a paa me ko'u ike ole; a paa o'u mau maka nana mai au ia'u iho, hoomaopopo mai au, ua lilo au he alii, he Moi, i kuu wa no ka waiona, a mahope iho, hoopa mai ka lima o ka make ia'u a kaili ia au mai ko'u noho'lii, ko'u aina hanau, mai ke ola mai, mai ka malamalama a i ka me hana o ka la a hoihoi ia au no ka wa pau ole iloko o ka hale o ka po anu.  Ua nahu mai ka moonihoawa ia'u.

  Eia ka'u olelo hope loa ia oukou i keia po, mahea la oukou e ku ai?  Ma ka aoao hea la oukou e kokua ai?

  E noho ana anei oukou mawaho ae o ke awa pae, kahi e poi mau ana ka nalu o ka inu waiona, a i ole, e komo mai ana oukou iloko o ke awa pae ma lu o ka hoole waiona, kahi e mau ai o na wai lana malie.

  Heaha hoi ka oukou mea e inu ai?  I ka waiona anei, kahi e pee malu ai na moonihoawa me na kuko ino, a i ole, e huli mai a inu i ka waipuna o ke ola.  A pehea au mau keiki a moopuna.  E ae ana anei oe e hookuu ia lakou mai ko poli aku, e hele auwana iloko o ka po maluna o na one poho o ka inu waiona, kahi e waiho wale mai ana na iwi maloo o na'lii a me na kanaka, he lehulehu i hoao ai e hele malaila a make, a i ole, e hoalakai mai oe i ko lakou mau kapuai palupalu  a hookumu maluna o ka pohaku o ka hoole waiona, a hala ae oe i ka make, hele na makahiki, nui mai ke keiki, hiki mai na hoowalewale nui o ke kulana kanaka makua, kahe mai na waikahe, ua mai ka ua, pa mai ka makani, kaipoi mai ka moana, e kupaa anei oia, no ka mea na ka makua i ka wa opio i hookumu kona wawae maluna iho o ka pohaku kahi hiki ole ke hoohiolo ia ke kanaka.

  O ka mea pepeiao hoolohe, e hoolohe mai.

 

Mrs. Lilia A. Kamaka ua hala.

  Me ka naau walohia e a ana me ke kaumaha nui, e hoopuka aku nei i keia wahi moolelo pokole no Mrs. L. Ahukini Kamaka ka'u wahine aloha, ka mea i haalele mai ia'u, a hooluolu aku la ma ka aoao mau o ka honua ma ka la 12 o Mei 1885, ma Leleo, Honolulu, Oahu.  I ike mai ai kona mau kini makamaka a me na hoa'loha e noho mai ana mai Hawaii a Kauai.  Ma kona hookuu ana aku la i kona luhi ma na kana o keia ao mauleule, ua hala ia ua nalowale loa.  A ua waiho iho oia mahope nei i kona ohana, he mau keiki a he mau moopuna a me na hoa'loha he lehulehu wale e paiauma aku ana me ka naau ehaeha nona.

  O Mrs. L. A. Kamaka, ua hanauia oia ma Kalaupapa, Molokai, Aperila 25, 1846, na Amalu laua o Wahinemaikai, he 10 ko lakou nui, 6 keikikane, 4 kaikamahine. a ua ohi aku ka make a koe mai oia me T. K. Robert e noho mai la i Hookena, S. Kona, Hawaii.  A ua hoonaauaoia oia ma na kula apana ma Kalaupapa, a ua loaa iaia ka makaukau, a he haumana i mahalo nui ia e na kumu no ka holomua ma na haawina.

  Ma ka la 30 o Dec., 1861, ua mare oia me Rev. P. W. Kaawa na Rev. A. O. Polepe laua i mare.  Ua hanau mai na laua ekolu mau keiki, elua i make a hookahi e ole nai oia o Sam. A. Kaawa.  I ka makahiki 1864, ua hele pu oia me kana kane ma Wailuku, Maui, i ke ao kula Kahunapule malalo o Rev. W. P. Alexander, a malaila laua i noho ai no kekahi mau makahiki, a kahea mai ka ekalesia o Kaupo, a ke hoomanao mai nei paha ko laila poe ia laua, a no kekahi mau makahiki mahope mai, ua kahea mai ka ekalesia o Waikane, Oahu, a hoi aku laua ilaila.

  No kekahi mau makahiki, ua noho kumukula o Mrs. L. A. Kamaka ma Waikane, a ke hoomanao mai nei paha kana mau haumana a me na makamaka iaia malaila.  A mahope mai, ua kahea mai ka ekalesia o Waianae, a malaila laua i noho hou ai a hiki i ka wa i hookaawale ia aku ai kana kane e ke aupuni no ka mai hookaawale ohana ma Kalaupapa kahi o laua i mare iaai.  Ma na wahi a pau e kahea ia ai kana kane no ka hana a ka Haku, aola oia e hoole ana.

  Ma ka la 1 o Ianuari 1881, ua mare ia oia me a'u Sam. Kamaka, na Rev. H. H. Paleka maua i mare, ua noho pu maua me ka oluolu maikai a hiki wale i kona haalele ana mai ia'u, o ka loihi o ko maua noho pu ana ma ka mare, 4 makahiki 4 malama a me 12 la.  No kona ano, he wahine oluolu, akahai, a heahea i na mea a pau i hiki ma kona wahi, he wahine miki a eleu ma ka hana, he hoomaemae ma ka noho ana; he wahine malama kane a malama ohana, he wahine akamai ma ka hooponopono ana i na mea o ka home, o ka poe a pau i ike i kana mau hana aole lakou e poina ana.  Nolaila, o kuu Mrs. Lilia A. Kamaka ua hala, ua hala loa; aka, ua make oia me ka manaolana i kona Haku ia Iesu Karisto.

  I ka wa a ka mai e kaomi ikaika ana i kona kino a kokoke e lele loa kona hanu, eia kana pule i hawanawana ae ai: "E kuu Haku, e aloha mai i kau kauwa a e hookipa aku i kou nani."  A pau aku la.  "He oiaio, na Iehova no i haawi mai, a nana no i lawe aku, e hoomaikai ia kona inoa."

  No ka pau ole o ko'u minamina nona, ke hoomanao nei au  i keia mau lalani mele nona malalo iho:

            "Aloha ka noe lehua o Alakai

            He noe lehua na ka wahine

            I noe i ka makani lupua

            I ka makani i lauae moani lehua."

SAMUELA KAMAKA.

    Leleo,  Honolulu.

 

  Ma ka la 15 o keia mahina ua aihue ia he $520, na kekahi pukiki, kepa.  o ka hui o Pahala nei, a o ka mea nana i aihue, aole i ike ia.  Ua haawi ae ke pukiki nana ke dala i makana, he $130 i ka mea e loaa ai ka mea nana i aihue ke dala; eia ka mea kupanaha, ua hele mai ekolu kanaka oia o Kapela, Kahulipio, Kalakiela, a olelo mai la, he hiki ia makou ke nana ma ka apuawa a loaa no ka mea nana i aihue ke kala, ua ae mai ke pukiki, ua pane hou aku lakou, makou hiki no hana make kela mea aihue, pane ke pukiki, aole pela makemake au ikepono, i ka mea nana i aihue kuu kala, alaila hoopii au iaia, i kuu wa i lohe ai ua hele koke au e papa ia lakou, mai bana i ka mea lapu wale o ke au poeleele.

 

WAI! WAI!!

  Ke kauohaia aku nei ka poe a pau

he pono hookahekahe wai ko lakou,

mai keia la aku, o ka manawa

hookahekahe wale no i ae ia oia na

hora mai ka 6 a ka 8 A. M., a mai ka

hora 4 a i ka 6 P. M.; aole ma na

manawa e ae.

CHAS. B WILSON.

 

C  BREWER  &  CO.  (BURUA  MA.)

Ua makemake ia ka poe mea ILI KAO

MALOO a me na ILI BIBI, a pela hoi me

na ILI MIKO o na ano a pau, e kuai mai

i ko lakou mau ILI me makou, a e haawi

no makou i ke KUMUKUAI KIEKIE

LOA o ko kakou Makeke. tf.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

  J T. WATERHOUSE

(Walakahaui)

HALEKUAI KUKAA NUI ME LIILI

Ua piha pono me na waiwai makamae

hewa ai na maka i ka nui o ka lehua.

Heaha no la hoi ia

- MALAILA -

Na Apa Kilika o na ano a pau,

Pahoehoe o na ano a pau,

Alapia o na ano a pau,

Huluhipa o na ano a pau,

Na Huluhulu holoku,

Na Keokeo Paina,

Lilina lau puu.

Wetoria,

Leponalo,

Lainakini,

Ahina pelekane,

Na Kihei o na ano a pau,

Na Koloka o na wahine,

Na Kihei Huluhulu,

Na Kalakoa o na ano a pau,

Na Kihi uhi moe,

Na Koloka o na wahine,

Na uhi Kilika,

Na uhi Alapia,

Na Hainaka nunui a liilii

- Eia hou. -

HE HELUNA NUI ONA PAA LOLE

O NA KANE A ME NA KAMALII.

 

Na Apa paina maikai loa,

Polu manoanoa a lahilahi,

Huluhulu manoanoa a lahilahi,

Na Apa huluhulu a pahee,

Na paa lole huluhulu, kane, me kamalii.

Na Pililakeke loloa a pokopoko,

Na Palule kaula o na ano a pau,

Na Palule keokeo

Na Palule kalakoa,

Na Paleili.

Na Papale wahine i kinohinohila me na pua

me na hulu nani, a he heluna nui o na

kane a me na kamalii o na ano a pau

 

HE HELUNA HUI O NA KAMAA.

Na Kamaa buti,

Na Kamaa pihi,

Na Kamaa huka,

Na Kamaa laholio,

Na Kamaa weleweka.

HE HELUNA NUI O NA NOHO LIO MAIEA.

Na Noho Italia,

Noho pulu mamua,

a mahope i kela a

me keia ano.

NA AILA O KELA A ME KEIA ANO.

Na Aila honua helu 1 he aiai me he wai.

Aila pena, aila hoomaloo, aila Oliva,

Aila inu, Aila lauoho,

Waiala maikai.

NA PENA WAIHOOLULU LIKE OLE.

Keokeo,

Eleele,

Polu

Melemele.

&c,,  &c.,  &c.,  &c.

 

Ina iho Ina iho.

Na ipuhao, na ipu ti,

Na koi nui a liilii,

Na pahi nui a liilii,

Na pahi olo, pakani

Na pahi olo palua

Na tabu nui a liilii,

Pakeke nui a liilii,

Na lako kamana,

Na lako amala,

Na kamaa lio,

Na moe hao,

Na pela uwea.

NA LAKO MAO, MA KA AINA A ME KA WAI

Na lako pa,

Pa nui a liilii,

Na bola,

Na kiaha aniani,

Na aniani kilohi,

N ipukukui o na ano a pau.

 

HE HELUNA NA MEA AI.

Palena poepoe,

Palena poepoe palu,

Palena huinaha,

Palaoa o na ano a pau.

Na kamano maikai loa ma ka pahu,

Na kamano tini,

Paakai o Livapulu,

Paakai inu,

Paakai hu, 

Manu Kaleponi,

Palani ai a ka lio.

He heluna nui o keia mau waiwai aiwaiwa

ko'u mau halekuai aole i pau i ka hualia aku

na oukou no e hele mai a kilohi no oukou.

Ua waeia keia mau waiwai me ka maiau.  ma

Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono

a me ka pomaikai o na kanaka Hawaii.  me

na kauoha mai na mokupuni hookoia ka eleu loa.

                           J. T. WATERHOUSE

 

 

 

.