Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 27, 4 July 1885 — HAIOLELO A W. A. KINNEY MA KAWAIAHAO, IUNE, & 1885. [ARTICLE]

HAIOLELO A W. A. KINNEY MA KAWAIAHAO, IUNE, & 1885.

Ina e ninau mai ana kekahi o oukou ia'u, heaha ka hewa nui oka iahui o Kina, ina e pane aku ana au, o ka puhi opiuma.no ka mea malaila e make nui nti kela lahul loa e ninau mal ana oukou, heaha ka hewa nui o ka iahui haole, ina e pane aku ana au, o ka inu waiona, oia ko lakou hewa nuL A ina e ninau mai ana oukou, a he aha hoi ko kakou hewa nui o ka lahui Hawaii, ina e pane aku ana au, maloko o keia mau makahiki ke nee hikiwawe a me he mea 'la e komo loa aku ana kakou īloko o ia hewa hookahi, ka inu waiona. A oiai, mamua aku nei ua hapai kakou i kekahi kanawai ka luku o ka ama e pili ana i ka waiona, a ua hoomaka keia iahui e hele ma kekahi alanui a lakou i īke ole ai mamua aku nei aole paha he mea hewa, e ku maiie kakou no kekahi manawa i keia po. A nana a hoomaopopo i na helehelena o nei alanui a kakou e hele nei ; e nana nuiia ina he mea hiki ke hoomaopopo kahi e hiki aku ana keia alanui hou, a me ka hopena o keia hele ana.

Me he mea 'la aole kanaka aole wahine mai Hawaii a Niihau, e hooie ana ua nui na poino ame na hewa e ulu nei mai ka inu waiona ana. Me he mea 'la ua lokahi ko kakou manao malaila. Ua ike maoli no kakou, oka waiona he mea e kaili nei i ka waiwai, ke kulana maikai o ke ola ame ka uhane o ke kanaka, a ke iaha nei keia mea mawaena o kakou. E nana mua paha kakou i ka hana a ka waiona i hana ai mawaena o kakou no ke au i hala, no ke au e hele nei, a pau ia noonoo kakou pehea la e pau ai nei mau hana. 0 ka'u olelo mua, oia keia, o ka wai ona he mea ia e hooilihune i ke kanaka. Eia no me a'u kekahi palapala e hoike mai ana i ka nui o na dala a kakou i hoouna ai iloko no ka waiona no na makahiki '82, 83, a me '84 i hala : Penei : no ka makhiki '82, $121,000. No ka makahiki '83, pii ae la a piha $219,000, a i ka makahiki '84 pii hou a pihn $236,000. Ina pela e pii mau ai, heaha ko kakou hopena, oia na dala maoli i hoounaia iloko. Oua dute i uku ia i ke aupuni no keia mea he puu dala nui no ia. 1 ka makahiki '84, ua uku ia no na $270,000. Nolaila ua piha he hapa miliona dala a na poe kalepa waiona i uku ai no ka waiona i ka makahiki i hala ae nei, a ma ko lakou kuai hoopukapuka me kakou ua piha paha $700,000 a kakou i uku ai no ka wai ona 1 kela makahiki. Aole oia wale no, no ka mea i ka wa e ona ai ke kanaka, oia kona manawa e uhauha a hoopoino ai i kona waiwai, a me he mea ala, o na dala ana i uku ai no ka waiona, he hapa uuku ia o na lilo e pili ana i ka waiona.

He puu dala nui keia a kakou e hoo lilo nei no keia mea. Hai au ia oukou ina malama ia keia puu kala no ekolu, eha paha makahiki, hiki no ke hoopuni i nei mokupuni me kekahi alanui kaamahu. Na ia kaa e lawe ia kakou a puni ka mokupuni iloko o na hora pokole me ka luhi ole, nana e lawe mau mai i ka ai a me ka la o kuaaina, a hoemi mai i ke kumukuai o keia mau mea i manao nui ia e kakou. Ina malama ia keia puu kala nui no elua a ekolu makahiki, hiki no ke hoomoe ia he laina telegarapa «ai Hawaii a Niihau, a ina e ala mai ana kekahi mea hou ma kekahi mokupuni he mau minute wale no, a maopopo ia mea hou i na mokupuni a pau. Ina e malama ia keia puu kala no hookahi makahiki, hoohiolo ia ka pali o Nuuanu a hana ia he alanui akea no ka lehulehu e iho ai i Koolau. | Aka hoi, hoounaia keia mau dala | iloko i aha ? i loaa ia kakou kekahi pomaikai e llke me na pomaikai a'u i hai iho nei? Aole. I loaa ia kakou ka nia kani, ka mea e ona ai ke kanaka, a pau kona noonoo maikai ka mea hoala mai i na hakaka, haunaele, na hana uhauha ka pepehi kanaka a pela aku. He aho paha ina e la*e mau kakou i keia mau dala i kela ame keia makahiki a lu aku iloko o ka moana mamua o ka hoouna ana iioko e loaa ai kekahi mea c hoilihune hou ai ia kakou a oi mamua o na dala i hoolilo mua ia no keia mea. Nawai e uku nei i keia mau dab ? Na na poe kuonoona na poe dala i uku kekahi hapa, aka, eia ka mea mao popo, na ka na poe hana 1K ma, na poe makaukau ole e uku nei ka hapanui o keia mau dala. Nana kou t na poe kela (sela) o Honolulu nei, elua a ekoiu hanen paha ko lakou nul Hele paha iakou i ka moina i ka Poakahi, hana me ka luhi i ka po a roe ke ao Uoko o ka ua a me ke kai, a noa ka pule hoi mai mai ka moana mai me ka maluhUuhi a loaa mai ka uku pule no ko lakou iuhi, alaila, heaha ka mea i ike ia ? Olelo mai kekahi kapena moku ia'u, pomaikai ke koe mai he mau kenikeni iloko o ko lakou pakeke ikeaoana aeoka Poakahi Komo ka waiona ka mea hana lima ok.

me he haka la maluna o ke kaawa a mahele mai i ka loaa o ke kanaka hana, lawe mai i ka hapanui o ke dab nona tho» koe mai he hapa uuku no ka mea nana i hana maoli i ka hana i oia nona me ka wahine ame na keiki no ka pule holookoa» Aole no i iawa kona uku pule holookoa n:> kona ola a me ka ohana, aka, aole nae i noonoo rpaī ka waiona no ia roea; komo no a kaili aku i kekahi h3pa. Nolaila, olelo aku au T o ka waiona, he mea hoilihune ia i ke kanaka.

Olelo hou aku au. Oka waiona, be mea ia e hoohaahaa ai i ke kula--02 oke kanaka, Hoomanao au he mau pule mamua aku nei, he Poaono ia, e hoi mai ana au mai Laie mai; a i ka hora ewalu paha o ka po, aia au i ka pali o Nuuanu e pii aku ana. A iwaenakonu, loaa mai Ia ia'u he kanaka maoli o ka aina nei e moe aku ana iloko o ka lepo a me ka wai. E ku mai ana kona lio aneane maluna o kona kino, a o ka noho ua huli, a ua heielei kekahi ukana. Va hihia ka wawae o ke kanaka iloko oke kaulawaha, a e hoao ana oia e ku iluna, aole nae e hiki no ka ona loa. Aole e hiki ia'u ke kokua iaia, a nolaila, haalele aku la au iaia a hoi mai la. Oka holoholona ke ku ana iluna me ka maikai, e kali ana no kona haku; ao ke kanaka i hanaia e like me ke Akua e moe aku ana iloko oka lepo. Aole anei na ka waiona i hoohaahaa i ke kulana o kela kanaka ?na ka waiona no. Nana kakou i ka poe paahao o Kawa i hoaahuia me na lole hoohilahila. Ina e ninau ana kakou 1 ke kumu i hiki aku ai lakou ilaila, ma e pane mai ana ka hapanui, na ka waiona no i hoalakai ia'u maanei. Ina aole oukou i manaoio i keia olelo a'u, e hele ae i ka Aha Hoomalu. a hoolohe, a ike, a hoomaopopo nou iho. Nolaila, olelo aku au, Oka waiona, he mea ia e hoohaahaa ai i ke kulana o ke kanaka.

Eia hou keia, ua lawe o!a ka waiona, ua haukae me ke koko hala ole o ke kanaka. He mau pule mamua aku nei, e hoomanao oukou, ua ku mai ka mokuahi e lawe ohua mai ana i kekahi kanaka mai Kaupo, Hana mai. Aole nae oia i hele mai ma kona manao iho, aole malalo o kona makemake iho, aka, na na makai o ke aupuni oia i lawe pio mai nei. No ke aha ? Eia : E inu ana oia me kekahi poe, a ala mai kekahi hoopaapaa no na hoohanini ana i ka waiona; a oiai ua ona lakou, ua piha me ke ahi wela o ka waiona, ua lele mai ia keia kanaka me ka pahi a hoomaka ka hakaka weliweli, make koke mai hookahi kanaka, elua e ola mai ana mc ka nawaliwaii, a laweia mai nei ke kanaka i hana i keia hana e hookolokolo ia ana no ka lawe ola; eia nae, ua maopopo ia kakou a pau na ka waiona ka lawehala maoli ma keia. Mamua o kona inu ana, he kanaka kuokoa keia, ala mai oia mai kona ona ana he kanaka pio; hoomaka oia e inu, he kanaka hala ole, pau kona inu ana lilo oia i pepehi kanaka, a o ka mea nana 1 hana maoli i ka hewa o ka waiona; pahele oia a na kona kauwa e auamo ka hoopai. Aole i maopopo kona hoopai i keia manawa. aka, ina ua like me kekahi mau hihia o keia ano i hookolokolo mua ia, alaila. e hoihoi ia ana oia iloko o na paia o ka halepaahao a pau ke ola; aole loa e hoi aku e ike hou i na heleheiena maikai o ka aina hanau, aole e hui hou me ka wahine a me ka ohana, aole e hele hou aku ma kahi a kanaka e hele mau ai, aka, ma Kawa e hana ai, ma Kawa e noho ai #po a ao, i ke ao a po a kau mai ka po o ka niake.

Aole o keia kanaka wale no ka i pepehi kanaka ma ke alakai ona a ka waiona, aka nui wale na poe i make mamua aku nei ma ia ano. Ina ua ae ia kakou e hele mawaho ae o keia Luakini i keia po a hele mawaena o na lua kupapau o kanaka e moe ana iloko o keia pa, a ninau i ke kumu i make ai, e hoomaopopo ana kakou, ua nui wale na poe mawaena o lakou i hoalakai ia ko lakou make e ka waiona. fna hiki aku kakou ma na ipuka o keia hale, heaha ka mea a kakou e ike mua ana ? he ilina kupapau hiwahiwa o kekahi Alii Owai ia Alii ? Lunalilo ka. Moi, ka mea i kapaia, he Alii i aloha nui ia, he Alii mai ka po mai, he koko lua ole. Heaha ke kumu i make ai > No ka nui anei o kona mau makahiki ? Aolft loa. I ko kakou ike hope loa ana i kona mau helehelena, he mau helehelena maikai o ke kanaka ui; hai aku au ia oukou, na ka waiona oia i pepehi a make, aole hoi e hiki ke hoole ia. Ina aole na ka. waiona, ina ob pu kekahi me kakou i nei po, e noho mai ana ma kona noho ma o, oa me ka wahine pu paha kekahi, me na Keiki Alii; aka, ano ke moe mai nei oia mawaho ae nei he Alii opio» aole wahine, aole mama Nolaila, ke i aku nei au, he lawe oia ka waiona. Aole oia wale no, aka, ina he oiaio na olelo a keia huke, ka haihala, O ka waiona» he mea ia e kaili ai i ka uhane o ke kanaka, no ka mea, ua hoohiki mai keia bake me ka i ako, Aoleioae komo aku ana na poe ona iloko o ke aupunioka lani Ina he obk> na olelo a*n i oleio iho nei no na hana a ka waiooa mawaena o keia lahui no ke au i hala, no ke a« e hek nei, a ina ma ka nana aka e mahuahua a laha ana kek ntau hewa ma

keīa hope s.ku, alaila o ka ninau nui ka ninau hookahi. oia keta t pehea la e pau ai keia mau hana a ka waiona. * Olelo mai kekahi aoao, " ka, mai haaieie kakou i ka inu ana. Inu no aka inu kupona, inu uuku. Malama hoi i na U;la o ke ola kino a pela aku. A o kekahi aoao olelo mai, aole pela. Hookahi alanui e pau ai. oia ka hoole loa, no ka mea, oka mu uuku oia ke aia ololi e komo koke ana iloko o ke ahnui akea oka inu a ona. Mai na poe hoomaka e inu uuku i loaa ia ai na poe apau i inu a onx Ina aoie poe inu uuku, ma no aole poe inu a ona. O keia olelo paipai e inu uuku, e inu Kupono aole keia he mea hou. Mamua oko kakou hanau ana, nui na poe Amelīka i kakau ma ia aoao a ona palapala hoohiki hoole waiona oia wa ua hoohaiike ia me kela manao penei, ua hoohiki īa, aole e hooie loa ī na wai ona aka, aole e inu mawaho o ka mea kupono, Aka kahiko loa ka haaleie ana ia aoao malaila no ka mea ua hoao pono ia, a ua ike la penei, ina e hoomaka ana ioo kanaka opio e inu uuku, a nana ia ko iakou hopena, e hoomaopopo ia ana, pomaikai ke puka inai io o iakou, i hoomau ma ka inu uuku, ka hapa nui ua hlo loa iloko o ka poino o ka nalu o ka mu a ona, ma ka hoao ana e inu uuku. Nolaila oieio mai na poe naauao, makehewa keia. Hookuu aku makou i hookahi hanen kanaka opio e hele ma nei alanui o ka inu uuku, puka hou mai io o lakou mai ke alanui make mai la ka hapa nui. Ua haukae nei alanui me ke koko o ke kanaka, pono no e papani ia a paa loa i hoowalewale oie ia ka iehuiehu i keia hope aku. O ke kanaka e pipai ana e inu uuku, ua like ia me ke kanaka e ho<? ana i kona haie me ke ahi, e lealea oia me ka manao nae ina e hoomaka ke ahi e a a | nui, alaiia e hoopio ana. I kekahi ma- { nawa ko paha kona manao, aka oka j hapanui o ka manawa e pau ana ka ha-j le holookoa. i

() ke kanaka kokua ma ka aoao inu uuliu, ua like oia me kekahi poe kinai ahi. Hiki aku lakou i kahi e a ana ke ahi, uuku mai ka a ana, a olelo lakou, ka, makehewa ke hoopio kakou i keia ahi uuku, e kali hoi kakou a ina e nui mai ana, alaila hoopio. Aka ma ko lakou kali ana, hala paha ka wa kupono. Nui mai ke ahi, hoomaka e kiki i ka wai hiki ole, lele mai ke ahi okaoka i ko lakou hoao ana, olelo ka wai "ua hala ko oukou manawa, o ko'u no keia, mamua ak*j nei, owau ke kauwa a oukou na haku, aka, ano, ua lilo au i haku a o oukou i kauwa. " Nolaila, olelo mai makou e hele kakou i ke poowai i huli ae na waikahe oka waiona. E kinai kakou i ke ahi i ka hoomaka ana, e hoole kakou i ka inu uuku.

Pehea la, ina ua ae ia e hele mai kela pepehi kanaka o Hana iaiua o kakou i keia po, ma ka aoao hea la e ku ai oia, ma ka aoao mu uuku, a i ole, ma ka aoao hoole loa paha ? Maopopo loa, e olelo ana oia, e, mai puni i nei olelo e mu uuku, pela au i puni ai. Hooma ka au e inu uuku, a mahope mai inu au a ona. Ma kela po a'u i pepehi kanaka ai, ua hooniaka au e inu me ka manao ole, e lilo ana kela inu ana i mea ano nui, eia ka ma ia inu ana, e lilo au i pepehi kanaka. Pehea la, ina ua ae ia e hoi mai o Lunalilo mai ka po mai a komo oia iloko o keia halawai a noi aku kakou e haawi mai oia i olelo hooholo no ka Lahui ma keia mea, mahea la oia e hooholo ai ? Me ka leo kanikau paha, e hooholo ai oia ma ka aoao kue i ka inu uuku, me ka i aku, owau kekahi i ma ke ma ka hoao ana e inu uuku. Hoomaka au e inu, aole i liuliu, hoomaka kela mea e nakiikii ia'u a paa me ko'u ike ole; a paa o'u mau inaka nana mai au ia'u iho, hoomaopopo mai au, ua lilo au he alii, he Moi, i kuu wa no ka waiona, a mahope iho, hoopa mai ka lima o ka make ia'u a kaili ia au mai ko'u noho'lii, ko'u aina hanau, mai ke ola mai, mai ka maiamalama a i ka mehana o ka la a hoihoi ia au nō ka wa pau ole iloko o ka hale o ka po anu. Ua nahu maj ka moonihoawa īa'u. Eia ka'u olelo hope ioa ia oukou i keia po, niahea la oukou e ku ai ? Ma ka aoao hea la oukou e kokua ai ? £ noho ana anei oukou mawaho ae 0 kē awa pae, kahi e poi mau ana ka! naiu o ka inu waiona, a i oie, e komo mai ana oukou īloko o ke awa pae ma iu o ka hoole waiona, kahi e mau ai o na wai lana malie. Heaha hoi ka oukeu mea e inu ai ? 1 ka waiooa auei, kahie pee malu n na moonihoawa me na kuko ino, a i oie + e huli mai a inu i ka waipun* o ke ola. A pehea au mau keiki a moopuna. E ae ana anei oe e hookuu ia lakou mai ko poii aku, e hele auwana iloko o ka po maluna o na one poho o ka inu waiona t kahi e waiho wale mai ana na iwi makw o oalii a rae oa kanaka, he !e--hulehu 1 hoao ai e hele malaila a make, a i ote, * e hoalakai mai oe i ko lakou mau kapuai palupaiu a hookumu mal» oa o ka pohaku o ka hoole waiooa, a haU ae oe i ka make f heie na makahiki noi nui ke keikl, hiki mai na wak nui o ke kuLma kanakn | kahe mai ns waikahe,, ua mai ka ua» pa am ka makani, kaipoi mai kt moa na, e kup&a anei oia, no ka mea na ka makoa i ka wa opk> i hookumu koaa

[ *ra«rae oialuna iho oka pohaku kahi | hiki ole ke hoohiolo ia ke kanaka. j Oka mea pepeiao hoolohe, e hoolo- ; he maL