Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 31, 1 August 1885 — Page 1

Page PDF (1.91 MB)

This text was transcribed by:  Rob Escuadro
This work is dedicated to:  ko'u anakala Charles "Charlie" Wells o Kaneohe, Oahu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 31.    HONOLULU, POAONO, AUGATE 1, 1885.    NA HELU A PAU, 2035.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

W R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

A ROSA. (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

S B. DOLE.

LOIO, LOIO, LOIO.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma Alanui Kaahumanu.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Hoo

Alanui Papui, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA!  ANA AINA!!

KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.

 

 

C C. COLEMAN.

Amara a he mea hana Mekina

Kapili Kapuai hao lio.

A ME KA

Hana Kaa Lio ana, etc.,

Hale Hana ma Alanui Alii,

E kokoke la i ke Alanui Papu.

905-tf

 

J P. HANAAUMOE.

He Loio a he Kokuia ma ke Kanawai ma na

Aha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

E loaa no au ma Puna , Hawaii.

 

E G. WALLER (WALA.)

Mea kuai io bipi ma Alanui Puowaina, ma ke kale i kapaia

"Kawaiahao Market," malaila e loaa ai na io bipi momona,

a e hoolawa ia a ka makemake o na makamaka.

2006-1y.

 

CHAS H PULAA.

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau, Hawaii.

2001-tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI.

Keena Hana me Hon. K. Preston (loio Peikane)

me Alanui Kaahumanu, Honolulu

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA ME KE KANAWAI.

A he Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA:  Helu 8 alanui Kaahumanu

tf.

 

RICHARD F. BICKERTON.

(PEKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA:  HELU 27 ALANUI KALEPA.

TF.

 

W A. KINI.

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA:  Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu.

tf.

 

W. C. AKANA (KALAUKI.)

He Mahele oa Unuhi-olelo ma ka olelo Pake me ka olelo Hawaii.

Ua makaukau uo hoi i hane i na Palapala Kuai a Hoolimalima

a pela aku mawaena o na Pake a me na kanaka Hawaii.  E loaa no au

ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke aha i ka u@pau o Haaliliamanu.

2010-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA)

Mai kuai papa a me na lako kukulu hale

na ano a pau, a me na me na pono a pau no ka hale.

Kihi Alanui Moiwahine me Papu.

tf.

 

WILLIAM AULD.

Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Kona.

KEENA HANA:  Ma ke Keena Wai o Honolulu.

tf.

 

S H MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

HALE HANA:  Helu 11 aianui Nuuanu.

 

G L. FITCH, (KAUKA PIKA.)

Ua wehe ua nei au he Keena Lapaau ma Alanui Maunakea, Honolulu,

Helu 70, a e loaa no au ma ke Keena ma ka hora 9 a ka hora 18 o ke kakahiaka o keia

a me keia la, hora 5:30 a i ka hora 7:30 ahiahi.

2007-y

 

J NO. M. KEALOHA.

LUNA Hooiaio Palapala Kepa Paehana no ka apana o Kawaihau, Kauai.  He Agena

no ka Hooiaio ana i na Palapala no ka apana o Kawaihau, Kauai.  He Kamisina Palena Aina

no ka apana o Kawaihau, Kauai, a he Luna Hooko Mare no ka Pae Aina holoohou.

 

HE NOOLELO KAAO NO

Ka-Mahina Malamalama

     Ke Keiki Alii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu,

ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puricalia,

a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

 

(Kakahio no ke KUOKOA.)

     OIAI na naita kiai puka e pioloke nei, ua pahola koke ae la ka lono a puni ke kakela a holo loa aku la ilalo o na luahuna o na powa naita, oiai ua eleu koke ae la ka haku puuku i kana apana hana me ka hikiwawe loa, a me he olapa ana na ka uwila i ka wa pokole, pela iho la i ku laina like mai na naita aiwaiwa o ua kakela anoano la a hoopuni ae la i na wahi a pau kahi a na ohana alii e launa ana.  Pahola loa ae la hoi keia lono a lohe ua anaina alii la e nbanea ana a pioloke pu ae la me lakou.  Iloko o ka manawa pokole ua hoolai iho la na naita kiai mai na nanaina pihoihoi ae, oiai ua oili aku la ka naita Mahina Malamalama a pane aku la ia lakou me ka leo nahenbahe:  E na hoa naita a pau, e ku me ka makaala, a e nana aku, ina he enemi, e paio aku no ka pono a me ka hanohano o ko oukou aupuni; a ina he hoa'loha, e hookipa aku me ke aloha pumehana.  Me keia mau huaolelo pokole, komo hou aku la oia iloko o ka lumi hookipa kahi a ke anaina alii e noho ana me na nanaina pihoihoi o ka makau a hoopuka aku la he mau olelo hoolana ia lakou.

     Oiai na aiwaiwa o ke kakela e ku nei me ka makaukau, na alakai hoi ma ko lakou mau wahi, a o ka haku puuku no hoi ke alakai nui o na puali naita a pau, oia no ka manawa i ikeia aku ai ke kokoke loa ana mai o ua kaoo lio nei i ke kakela, a hoomaopopo koke ia aku la ko lakou nui aia ma kai o na tausani ekolu pahaa a oi.  Aole no hoi i liuliu loa aku ka naita opio iloko me na alii, ua puka hou mai la oia iwaho me kona aahu piha o ka oihana naita a halawai pu mai la me kona mau naita e hoopuni ana i na wahi a pau o ke kakela.  Haawi ae la oia i ke kauoha i na alakai a pau aole e hoouna e aku a hiki i ka maopopo ana o ka lakou mau olelo, ina no ka paio a paio ole paha.  Kauoha ae la no hoi oia i kekahi mahele naita e komo aku ma ka lumi hookipa a e kiai i ka maluhia o ke anaina alii, oiai aia lakou me na hiona makau no ka hiki aku o ka enemi.  Emoole no hoi ua hooko koke ia ae la keia kauoha a ka naita opio me ka eleu loa, a nana'e la ka kakou koa ua maikai ke kulana o na naita a pau, nolaila, hoi aku la oia iloko a pii ae la maluna o kekahi o na aleo o ke kakela me ka manao la hoi e ike lihi aku i ke ano o keia puali lio nui e kamoe mai nei ka hele no ke kakela omaomao.

     Hookokoke mai la ke kaoo lio nui ma kahi he hookahi mile ka mamao mai kahi kiai ma o na naita o ke kakela, a ma ia wahi i ku iho ai lakou.  Aia no na maka o ka kakou koa ke nana pono la i keia mau hana a ke kaoo lio a pela pu no hoi me na naita kiai.  Iaia i ike aku ai i ke kokoke ana mai o ke kaoo lio, hoi iho la oia ilalo a hele loa aku la e halawai pu me kona mau naita e ku ana a pane aku la:  "Auhea oukou e na naita o na kakela hui, ma ko'u hoomaopopo ana i ke kaoo lio nui e kamoe pololei mai nei i ko kakou kakela nei, aole he enemi, aka, he mau hoa'loha.  Ano e hoomakaukau e hookipa mai ke ole au e kuhihewa."  Huli hou aku la kona mau maka a  nana aku la i kahi o ua kaoo lio la e ku ana a ike aku la no e pohai mai ana i kahi hookahi, a o ka hulali wale o na mea kila kana e ike pono aku i ka olapa mai i ka malamalama o na lama kukui e lapa ana.  O ke kumu o kona manao ana aole he enemi, oia no ko lakou hele ana mai a ku ma kahi hookahi, a ina paha he enemi, alaila aole he wa no lakou e hoolohilohi iho ai malaila.

     Oai kona mau maka e kaulona pono ana maluna o ua kaoo hoopahaohao la o ka po, ike aku la oia i ka neeu malie ana mai me he hele ana na ka enbemi, a ia wa i ano loli ou ae ai kona manao ana he hoa'loha keia, a komo mai la na hakukoi ana malia he enemi io keia.  Aka, aole he mau noonoo o ka hopohopo no ka haule pio o kona mau neita mua o na enemi iloko o kona houpo, ua olapa ae la ka uwila o ka wiwo ole iloko ona me ka makaukau e kipaku aku i na enemi ino a pau e manao ana e lawe pakaha ae i ke aupuni o kona makua hookama i luhi a loaa.  Iaia e noonoo ana no keia mau mea ina paha e hiki io mai ana, alawa hou aku la ia a ike aku la ua kokoke loa mai la ua kaoo lio la, nolaila, hoomaopopo pono aku la oia aole io no he enemi, oiai e kau mai ana mamua o ua kaoo lio la kekahi hae nani i kakauia me na huaolelo nunui a moakaka penei:  "E OL MAU KA NAITA OPIO PUUWAI LIONA."

     Ua ikeia aku la keia mau haolelo a pau me ka maopopo ma o na lalani lamalama kukui waho loa o ka pa o ke kakela.  Hoea mai la lakou ma ka ipuka pa kahi a na kiai e ku ana, a ia wa i hamama ae ai na puka a akea no lakou e komo mai ai.  He mea pahaohao loa keia i ke kaoo lio ka hemo wale ana no o na ipuka pa me ko lakou hele ole mai a kikeke.  Ku iho la ke kaoo lio no kekahi mau minute loihi me ka haohao a liuliu, oili aku la ka haku puuku iwaho a ninau aku la:  "E na malahini o ka po, e hai mai i ka manao o ka hiki poeleele ana mai i ke kakela omaomao nei?  Ina no waho nei no ko oukou manao a hele aku, ano ka wa e hoike mai; a ina hoi no loko, eia no ka puka o ka pa ua akea no oukou."  I keia wa i hele mai ai ke alakai nui o ua kaoo lio la a pane mai la:  O ko makou manao wale no i hoea malihini mai nei i keia wahi, o ka ike aku i ka naita opio, a e haawi aku hoi i na hoomaikai ana nona.

     Ia manawa i kono aku ai ka haku puuku i ua poe la e komo maloko, a alakai mai la oia ia lakou.  Mamua no hoi o ka hiki ana mai o ua kaoo lio la ma ka ipuka pa, ua hoi e aku la ka naita opio iloko, a wehe ae la i kona aahu piha o ka oihana naita a komo mai la i kona aahu alii, oiai ua ike mua ia he poe keia e hele mai ana e ike iaia.  Me ka hikiwawe oia i komo ai i kona kapa alii, a hele mai la ma ka lumi hookipa me ka hoike pu mai i ke anaina alii i na huaolelo hoolana me ka huai pau mai i ke ano o na mea a pau a keia poe i hiki aku ai malaila.  Pau ae la keia mau hiona o ke pioloke maluna o lakou, a hoi pono iho la na noonoo ana o ka mahiehie iloko o ka puuwai.  Akoakoa aku la no hoi ua kaoo lio la maloko o ka pa alii, a iwaena hoi o na olino lama kukui e haawi pau ana i ko lakou malamalama a puni ka pa. O keia poe hoi i hiki aku ai, oia no na naita o na aupuni e i hookuku ole me na aiwaiwa o ke kakela, a ua pololei hoi ko lakou nui e like me ke koho a ka naita opio.  I ka makaukau ana o na mea a pau malalo o ka hoonohonoho ana a ka haku puuku, a kii ia aku la ka naita opio e puka mai iwaho, me ka hai ia aku o na mea a pau.  Ia wa i ku ae ai ka naita opio, kona makuakane a me ke anaina a pau a ku iho la ma ka lanai o ka hale, oiai na naita e ku poai puni mai ana malalo o ka lanai.

     I ke anaina alii i puka mai ai a ku mawaho, ua ku mai la ke alakai o ua puali naita la a pane mai la:  "E ola ka haku opio o na kakele hui ma o na lani la, a e kau mau ka hae o ka lanakila maluna o kou mau mahiole alii, oiai kou mau la opio e auamo nei i ka oihana naita i kupono ole i kou kino lalahi ma ka hoomaopopo aku, ke hapai hoi i ka maka hulali o ka pahikaua a me ke koi kaua.  Nolaila, eia makou a pau he mau koo no ko aupuni, a ua hoolilo makou ia makou iho nou, a nou mau loa, a e hilinai ia makou a pau he mau pohaku kihi e paa ai kou maluhia."  I ke kuu ana iho o ka leo o ua alakai la, ua wawalo like ae la ka leo huro o na naita a pau, a i ka mao ana iho, ua poha mai la ka leo o ka kakou hiwahiwa me ka nahenahe a me ka malie i ka i ana mai penei:  "E na makua nana i alo na maka huini o ka pahikaua, na maka wala o ka ihe, a me ke kulapa a ka maka koi kaua, a pela aku; ano ua hoolio mai oukou ia oukou iho i mau hoa'loha pili paa no'u, a ua lilo pu no hoi oukou i mau alii no ko oukou mau aupuni iho mamuli o ka ikaika i loaa i ko oukou mau lima, a me ke kaheawai ana o ko oukou mau koko me ka ehaeha; aole a'u mau mea nui e ae e panai aku ai, eia wale iho no o ko kakou auamo pu ana aku i ka la hookahe koko e hiki mai ana ma keia mua, oiai ua eha ka ili o ko'u makua, a ua luku mainoino ia kona mau tausani naita a lilo aku la ke aupuni ma ka lima koko a pakaha waleo ka palaualelo.  A oia ka'u e hoomanawanui ae nei i na la o ka hauoli a hala ae, alaila, e hoi aku no au i ko'u home e luku ai i na enemi, ke loihi nae ke ola a hiki mai ia mau la.  Me keia mau huaolelo hope a'u ia oukou, ke panai pu aku nei au i ko'u hoomaikai ia oukou me ke aloha nui.

KA MOOLELO KAAO O

KAHANUOPAINEKI,

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na lua huna o na Powa.

     I KA haule pio ana o ua hoa hakaka hapauea la o Kahaunopaineki, lawe mai la oia imua o kona makuakane a pane aku la:  E kuu makuakane aloha, eia ke pio a kaua imua o kou al i keia wa, nolaila e malama loa iaia.  A ia laua i lawe mai ai i na mea kaua a pau a ua ihu kani la, ua kena ae la ke kaikuaana o ka makuakane o ka olali opio i kona mau puali kaua e nee mai imua me ka hakalia ole.  Emoole, ua nee mai la na mahele a kokoke i ke kahua kaua, a hele loa mai la oia a mua o kona kaikaina, a pane mai la:  E kuu kaikaina, aole loa au e ike ia oe ma ke ano he pokii oe no'u a he hanau mua hoi au nou me ka maikai, aka, aia wale no ko kaua ike ma ka maka o na mea kaua; ina e pio ko'u puali ia oe, alaila, ike au ia oe; a ina hoi e pio oe a me kou puali ia'u, alaila, ike ka jhoi kaua.

     I ka lohe ana o kona pokii i keia mau olelo welenia a kona kaikuaana, ua pane aku la oia me keia mau huaolelo:  Aohe ou kuleana e aa mai ai e kaua, oiai, ua holo mua ka kakou hoohiki paa, ina e pio kuu keiki i ka makuakane o kaua, alaila lilo ko makou mau aupuni ia olua, a lilo pu aku no hoi ko makou mau ola ma ka poho o ko oukou mau lima, a ma hoi e pio ka makuakane o kaua i kuu keiki alaila lilo ko olua mau waiwai ia maua, a pela pu hoi ko olua mau ola malalo o maua, a na maua e manao aku i ka hoopai e kau aku ai maluna o olua.  Poha hou mai la ka leo o kona kaikuaana:  Aole loa au e ae aku i kou manao, aia wale no a hoohana ia na mea kaua a kakou a me ko kakou mau naita, alaila pau kuhihewa.

     Ina pela, wahi a ka maknakane o ka olali opio, ua makaukau makou iloko o na wa a pau e kau aku i ka hoopai maluna ou e kuu kaikuaana.  I ka lohe ana o kona kaikuaana i keia mau huaolelo o kona pokii,  ua pane koke mai la oia:  Aole kaua e kaua maanei, aka ina he makemake kou e kaua, e huli ae ia'u a loaa iloko o ka lua huna, malaila kaua e hakaka ai, ke hiki ia oe ke huli ia'u a me ko'u mau naita.  Pane mai la kona pokii:  Ina pela, ua makaukau au i na wa a pau.  I ka pau ana o keia mau olelo, ua huli aku la kona kaikuaana a holo aku la me kona mau tausani naita he 60, a he hapalua hora ua komo aku la lakou iloko o na lua huna.

     I keia manawa e ike ai kakou i na hoonohonoho kaua ana a ke kaikuaana o ka makuakane o Kahanuopaineki.  Ia lakou i komo aku ai iloko o ko lakou mau lua huna, hoi loa aku la oia a kona rumi me ke kaumaha o ka naau no kona luaui i lilo pio aku la i kona pokii, ua kauoha aku la oia i kona mau ukali e hele mai imua ona me ka hakalia ole.  I ka hiki ana mai o na ukali, ua pane aku la oia i keia mau huaolelo me ka anoano eehia:  E o'u maiu ukali, na lima akau o ko'u mau lua huna, ke manao nei au e mahele i ko kakou mau naita i na mahele he 12, a e mahele like oukou i ko oukou mau naita i 12 mahele, oia hoi he pa 5,000 o ka mahele hookahi, a ua ae aku la hoi na ukali i keia hoonohonoho ana.  Wahi hou a ko lakou alii powa:  O ka makamua o na puali, e ku lakou me ka makaukau ma ke pani o ka puka ekahi, a o ka lua o na puali e ku lakou ma ka puka elua, a pela no hoi a hiki i ka 10 o na puali; a o na mahele elua i koe, na'u ia e alakai; o ka lohe ko oukou, a e noho me ka makaala, a he make ka hoopai no ka mea e kue mai ana i ko kakou maluhia, a mai ae i kekahi mea e hookomo mai iloko nei, a na lakou no e imi mai i ko lakou iakaika; a ina e hemo ko kakou mau pani puka, alaila ua pau mua ko lakou aho, a o ka wa no ia o ka puali mua e kau aku a ia ka hoopai maluna o lakou me ka pane ole aku i hookahi huaolelo, oia ke kauoha paa ia oukou, a e malama me ka elau.  Pau ae la ka haawi ana i na kauoha, a hoi aku la kela a me keia mahele ma ko lakou mau wahi i kauohaia, a e ku ana hoi lakou me ka mmakaala no ka wa e hoea mai ai na eueu o Arabia a lakou i lohe wale ai he umauma ko lakou i lalapaia e ke ahi o ka wiwo ole.

     Auhea oukou e ka poe heluhelu e hoonipo pu nei me ka moolelo o Kahaouopaineki, e huli ae ko kakou kamailio ana no ka makuakane o ke alii opio oiai oia e alakai mai ana i na puali naita o kana keiki.  Ia lakou e uhai ana mahope o ka puali kaua o kona kaikuaana, ua hoea pono aku la lakou mamua pono o ke kahua e paikau ia ai na naita o kona makuakane i paa pio iho la a me kona hanau mua. malaila kahi i noho ai, eia ka auanei ua ahai ka pupuhi i ka i'a o Uko'a, aia iloko o ka naele, kahi i lualai ai.  I ka ike ana o ka makuakane o ke alii opio aole kona enemi, ua pane aku la oia i kana keiki, Manao au aia i na lua huna kahi i noho ai a no ia mea, ua noi aku kana keiki, e hoomaha lakou malaila, a i kekahi la ae e komo ai laua iloko o na lua huna, a hoomaha iho la lakou.

     Oiai lakou e hoomaha ana ma ia hapa la, ua kauohaia aku la na alii pakahi o na puali e akoakoa mai imua o ke alii opio; a i ka hiki ana mai o lakou, ua pane aku la ua olali opio nei:  Ua makemake au e hui me oukou no kuu manao e hoonoho ia oukou ma ka pu@a o ke ana, a malaila oukou e ku kiai @ @ @ @ ke komo iloko o ka lua huna, a i ole o kekahi o ko'u mau ukali, - ua hooho like mai la lakou:  O ko makou manao, o kakou pu no ke komo iloko o na lua huna e kaua ai i auamo like ai kakou i na mea a me na luhi, a o na pilikia a pau e kaana pu ia no ia maluna o kakou a pau, aole hoi o olua wale no ke ike ia mau ehaeha; e ko makou haku alii opio, e ae mai ia makou e komo pu aku me oe iloko o ke kahua kaua.

     He ae no ko'u i ka oukou noi, wahi a ke alii opio, a eia ka mea hopohopo, o ka pouli aaki paa, a aole hoi e ike ia aku ka helehelena o na mea a pau, nolaila ke kumu o ko'u hopohopo o kau hewa aku auanei ka'u pahi maluna o oukou, a oia kuu manao e hoonoho ia oukou, a oia kuu manao e hoonoho ia oukou mawaho nei; a manao no hoi au, aole e nele ko lakou auhee mai iwaho nei, a na oukou e hopu pio ae,; a ina lakou e kue mai, alaila, e haawi aku i ka ikaika a pau o ko oukou mau io uala maluna o lakou a pau, a oia ko'u mea i manao ai e hoonoho i ko'u mau ukali me oukou, - Aloha oukou a pau.

     I ka uhi ana mai o ka malu po, a hohola mai la na eheu o ka pouli maluna o ka honua, ua ala ae la kekahi mau ukali o ke alii opio a hele aku la ma ka puka o ka lua huna a malaila laua kahi i ku kiai ai a hiki wale i ka hoi ana mai e hiamoe.  Ia lakou e hiamoe ana, e ku kiai ana no ko lakou mau ukali, e malama ana hoi i ka maluhia o ke alii opio.  A i ka wehe'na o kai ao, ua ala ae la ke alii pio, a puhi mai la oia ikana o-le dala, a loheia aku la ke ke'uke'u ana mai o kona leo e kani kapalili ana hoi iloko o na lua huna; hele aku la hoi keia leo o ka o-le a na pepeiao o ke alii powa o na lua huna a me na mauna, maopopo e aku la no hoi ia lakou he o-le kukala kaua keia, a e makaukau ana ka paha ke kaua ia kakahiaka.

     I ke kuu ana iho o keia mau leo kahea o ka o-le, ua ku mai la ua olali opio nei a hele aku la ma kahi a kona lio kaua e ku ana.  A i kona wa i makaukau ae ai e kau, ua puiwa koke ae la ia i kekahi leo i pa-e mai, a i kona huli ana ae, ike aku la ia o ka haku Makuisa no, a pane aku la:  Heaha kou makemake e kuu makua?  E ka makou keiki aloha.  owau ua hoohiki imua ou a o oe hoi imua o'u, oia hoi, aole oe e haalele ia'u a pela hoi au ia oe ma na wahi pilikia a pilikia ole, nolaila, aole au e noho ana, e hele pu no kakou iloko o na lua huna, e kaua no ka hanohano o ko kaua aupuui, a me ko kaua inoa naita; nolaila, e kuu haku, e maliu mai i ka uwalo aku a kou makua nei, e komo pu aku no e auamo like i na mea a me na pilikia e kau mau ana maluna o kakou.  No keia mau huaolelo a kona makua, ua pane aku la oia:  Ina pela, e hoomakaukau i kou lio kaua, a me na pono kaua a pau, a e hahai mai mahope o'u a me kou kaikuaana, a hoomakaukau koke ae la laua i ko laua mau lio, a i ka makaukau pono ana ua kau ae la lakou a hoomaka aku la e kai no ka puka o ka lua huna.

     I ko lakou hiki ana aku malaila, ua hoonohonoho iho la o Kahanuopaineki i ke kulana o kona mau naita, a i ka makaukau pono ana, ua kena aku la o Kahanuopaineki i kona mau makuakane e kahea aku i ka puka o ke ana e wehe mai.  I ka hoomaka ana aku o ka makuakane o ka olali opio e kahea, aole nae he wehe ia mai:  pakolu a paono ke kahea ana, aole nae he wehe ia o ka puka.  No keia wehe ole ia mai o ka puka, ua huli ae la oia i kana keiki a pane aku la:  E kuu keiki, ke ike nei au, aole he hemo mai o ka puka, nolaila, pehea la auanei e hemo ai ka puka ia kaua i loaa ai he alanui e puka aku ai kaua i kahi a kaua e makemake nei.  Me ka pane leo ole, lele iho la oia i lalo, unuhi ae la oia i kana koikaua, hapai ae la hoi oia a kiekie a hoomoe aku la oia i ke pani o ka puka, aia hoi ua mahele like ia ae la ke pani i na apana elua; a me ka eleu no hoi ua alii opio nei i kau ae ai maluna o kona lio a komo aku la lakou iloko o na lua huna.

     Ia wa no i lele like mai ai na naita he 5,000 o ke alii powa maluna o lakou nei me ka lakou pono i na mea kaua, a hoomaka aku la hoi ua mau eueu nei e luku i na enemi me ka kaa ana mai o ka lanakila ma o lakou nei, a he mea ia na na enemi i haohao loa ai i ka ikaika lua ole o keia mau naita he ekolu wale no iwaena o ko lakou heluna nui.  O ka luku ana a ke alii opio, ua like ia me kekahi @ai, pele nui e hoolilo ana i na mea a pau i mea ole imua ona, a pela hoi ua olali opio nei i haawi aku ai i ka make mainoino iwaena o ko lakou mau enemi; e hamu ana ole ana hoi kana pahikaua i na mea a pau e loaa aku naa i kona maka hulali, a pela pu no hoi kona mau makuakane iloko o ka enaena o na mea kaua, a he manawa pokole ua pau loa iho la na enemi i ka make me ke koe ole o kekahi.  Hoomaka hou aku la lakou e holo no ka puka elua, a elike no hoi me ka hana mua ana a ua olali opio nei i ka puka mua, pela no lakou i hana aku ai i ka puka elua, a luku aku la i na enemi a kaa hou no ka lanakila ma ko lakou nei aoao.

     Ua hoomauia ke kaua mawaena o lakou ekolu a me na puali aku i koe, a o ka hae o ka lanakila wale no ka i kaa mai ma ko lakou nei aoao.  He mea e ka hauoli o ka makuakane o ka olali opio a me ka haku Makuisa no ka ikaika lua ole o ka laua keiki, a ua hoolanaia hoi ko laua manao a me ko laua mau aa koko e hoohana laua i ko laua ikaika a pau no ka hanohano o ka laua keiki.  Oiai hoi ua pau na puali naita he 10 o na enemi i ka make, a koe aku hoi na mahele elua malalo o ke alakai ana a ke kaikuaana o ka makuakane o ke alii opio he 10,000 naita helu ekahi wale no, ka mea hoi a ua kama eu nei o na lua huna i kapa aku ai he mau hiena no na ana pouliuli o na kuahiwi oRusia.  Ia lakou e hoomaha ana mawaho o ke pani, ua huli aku la lakou hoolohe i ka huawawa mai o loko a lohe aku la hoi lakou i ke kamailio ana mai o ua powa nei i kona mau naita e kupaa; me ko lakou manao e lanakila ana lakou maluna o na eu o mau na hui.  Ia lakou nei no hoi e noho ana ua lohe aku la lakou nei i ka nakeke mai o na mea kaua, a ua lohe pu ia aku la ka leo o ka o-le e kani kuokuolo ana iloko o na lua huna; aole i liuliu lohe ia aku la ka leo o ua kupu eueu nei o ka lua huna e kauoha ana i kona mau naita e ku me ka makaukau no ka manawa e hiki mai ai o ke kaua.

     I keia manawa i kau ae ai o Kahanuopaineki maluna o kona lio, a kauoha aku la i ka haku Makuisa e noho oia ma ka puka e kiai, a o laua elua ke komo iloko; a o ke kanaka e hoao mai ana e puka iwaho nei, e haawi aku i ka hoopai mainonino, ua ae aku la oia i ke ia kauoha a ka laua keiki.  Hoomaka aku la ka makuakane o ua opio nei e kikeke i ka puka, palua a ianei kikeke ana a hoomaha iho la; a i ke kolu o ka manawa, ua hoomaka ia mai la e wehe hamama me ka manao kuhihewa loa o na kiai puka o kekahi no la o lakou e lawe aku ana i ka lono, eia ka o na ou o na mauna hui o Arabia.

     I ka puka no a hemo ae, ua waiho a make aku la na kiai puka i ka honua, no ka mea ua loaa pono aku i ka honua, no ka mea ua loaa pono aku la i na pahuna ihe hikiwawe loa a ka makuakane o ka olali opio, a o ka wa no ia o ua mau eueu nei i komo aku ai mamua o ka paa ana ae o ka puka.  Luku aku la hoi laua i na enemi me ka mainoino nui aka he kaua keia i oi aku ka @ na mamua o na hoouka kaua mamua iho, oiai he elua wale no laua ma keia aoao aku, a he 10,000 ma kela aoao mai.  Ia lakou no e noke nei i ka hakaka iloko hoi o ka pouli aaki paa o ka lua huna, na ke okoko o na huna ahi mailoko mai o na pahikaua e koele hala ole ana i kela a me keia sekona, a na ia mau mea i hoomalamalama mai i kekahi hapa o ka lua huna.  Iloko o keia wa a lakou e kaua nei, ua ku i ka weliweli a me ka mainoino na kino o na enemi e hiolo ana ma kela a me keia aoao o Kahanuopaineki, a pela no hoi kona makuakane.  Ia wa i ike ia aku ai na enemi e haawi pau ana i ko lakou ike ma na mea kaua, aka he mea ole ia imua o ka olali opio.  Oiai hoi no pahikaua e kani oeoe ana, na koi kaua hoi e koekoele ana, na ihe hoi e oloio ana a puni laua nei, aohe nae i hookoia ko lakou mau kuko lapuwale.  Ua hahai aku na poino weliweli mahope o lakou mai ka opio aku, oiai ko lakou mau kino e ahu mokaki ana, na kiowai koko e lana ana ma o a maanei. 

     Huli ae la ke alii opio a holo aku la ma ke kukulu akau o ka lua huna a luku aku la i na enemi me ka mainoino nui; a o kona makuakane hoi, ua hoonee aku la ia i kona mokio no ke komohana o ua lua huna nei a luku aku la i na enemi.  Ia wa e hoouka nei ke kaua mawaena o ka heluna uuku lanakila a me ka heluna nui ikaika ole, he haohao loa i ke alii powa no ke emi mai o ka helelei ana mai o na huna ahi mai na pahikaua mai, a hoomaka aku la oia e kakele pololei i kona lio ma kahi e pau mai ana ka makeke ana o na mea kaua.  Iaia nae e hookolo aku ana, aia hoi halawai mai la oia me kekahi naita nana i hookuemi mai i kona mau kapuai, a hoomanao koke ae la ia o kona enemi no paha.  Uhau aku la hoi oia i kana pahikaua oi lua maluna o kona enemi, aka ua hoohokaia mai la ia hauna e kona enemi; mai ko io no paha ia mau kuko ana ona pela ina he kanaka e ka mea ana i haawi aku ai i ka ikaika huki o kona mau io uala, aka o ka laua keiki no i maka welawela loa ai oia hoi ke alii opio.  No keia mau hauna pahi a ua eueu nei i hoomoe mai ai maluna o ke alii opio.  No keia mau hauna pahi a ua eueu nei i hoomoe mai ai maluna o ke alii opio ua lilo i mea ole imua ona, a hoomaka iho la laua e hakaka.

     I ka ike ana o Kahanuopaineki i ke oolea me ka eleu launa ole o kona hoa paio, ua hoomaopopo koke iho la oia o ke kaikuaana no o kona makuane, ia wa i pii paumi ae ai kona inaina a hoomaka aku la oia e hookau i ka wikani o kona mau io uala, ke hele la a pili wale kona hoa paio.  I ka ike ana o ua alii powa nei aole oia e lanakila maluna o kona hoa paio, ua hoohuli koke ae la oia i kona lio a holo aku la me ka mama nui, aka, aohe i elima kaina wawae o kona lio, ua loaa pono aku la kona kua i ka hauna pahi palaha a ke alii opio a ku lohaloha iho la oia me ka eha nui.  (A keia helu ae e ike ia ai kona paa pio ana i ke alii opio.)

Ka Moolelo Kaao Nani!

- O -

TONERIKA!

- KA -

Anela o Mekiko.

E hoopuka ia aku ana ma na kolamu o ke KILOHANO POOKELA nei ka moolelo

nani a kamahao o Tonerika, oia hoi ka Anela o Mekiko, a o ka

Hiapaiole a Ahikanana

E hooiloli pu ai me na kini makamaka heluhelu o ke KUOKOA, a he hoa

kuwili pu nbo keia hapalua makahiki.

E WIKI, E LAWE I KA NUPEPA

KUOKOA HAPALUA MAKAHIKI

I lele pu me TONERIKA Ka Anela o Mekiko