Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 31, 1 August 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

K« Keiki Alii o ka welau aau o ke aopuni o Hinedu, ka Hiapaiole 0 na waoakua kanaka ole o Punealia, a o ka nai* ta hoi nana i ulupa na lua huna o na powa.

( Kakanir no ke KUOKOA.) OIAI na naita kiai puka e pioloke nei, ua pahola koke ae la ka lono a puni ke kakela a holo loa aku la ilalo o na luahuna o na powa naita, «i--ai ua eleu koke ae la ka haku puuku i kana apana hana me ka hikiwawe loa, a me he olapa ana na ka uwila i ka wa pokole, pela ihe la i ku laina like mai na naita aiwaiwa o ua kakela anoano la a heopuni ae la i na wahi a pau kahi a na ohana alii e launa ana. Pahola loa ae la hoi keia lono a lohe ua anaina ahi la e nanea ana a pioloke pu ae 1* me lakou. Iloko oka manawa pokole ua hoolai iho la na naita kiai mai na nanaina pihoihoi ae, oiai ua oili aku la ka naita Mahina Malamalama a pane aku la ia lakou me ka leo nahenahe : E na hoa naita a pau, e ku me ka makaala, a e nana aku, ina he enemi, e paio aku no ka pono a me ka hanohano oko oukou aupuni; a ina he hoa'loha, e hookipa aku me ke aloha pumehana. Me keia mau huaolelo pokole, komo hou aku la oia iloko oka lumi hookipa kahi a ke anaina alii e noho ana me aa nanaina pihoihoi o ka makau a hoopuka aku la he mau olelo hoolana ia lakou.

Oiai na aiwaiwa o ke kakela e ku nei me ka makaukau, na alakai hoi ma ko lakou mau wahi, a o ka haku puuku no hoi ke alakai nui o na puali naita a pau, oia no ka manawa J ikeia aku ai ke kokoke loa ana mai o ua kaoo lio nei i ke kakela, a hoomaopopo koke ia aku la ko lakou nui aia ma kahi o na tausani ekolu paha a oi. Aole no hoi i liu. liu loa aku ka naita opio iloko rae na alii, ua puka hou mai la oia iwaho me kona aahu piha o ka oihana naita a halawai pu mai la me kona mau naita e hoopuni ana i na wahi a pau o ke kakela. Haawi ae la oia ike kauoha ina alakai a pau aole e hoouna e aku i na elele o ka make maluna o lakou a hiki i ka maopopo ana o ka lakou mau olelo, ina no ka paio a paio ole paha. Kauoha ae la no hoi oia i kekahi mahele naita e komo aku ma ka lumi hookipa a e kiai i ka maluhia o ke anaina alii, oiai aia lakou me na hiona makau no ka hiki aku o ka enemi. Emoole no hoi ua hooko koke la ae la keia kauoha a ka naita opio me ka eleu loa, a nana'e la ka kakou koa ua maikai ke kulana o na naita a pau, nolaila, hoi aku la oia iloko a pii ae la maluna o kekahi ona aleo o ke kakela me ka manao 1* hoi e ike lihi aku i ke ano o keia puali lio nui e kamoe mai nei ka hele no ke kakela omaomao.

Hookokoke mai la ke kaoo lio nui ma kahi he hookahi mile ka mamao mai kahi kiai mai o na naita o ke kakela, a ma ia wahi i *u iho ai lakou. Aia no na maka o ka kakou koa ke nan& pono la i keia mau hana a ke kaoo lio a pela pu no hoi me na naita kiai. laia i ike aku ai i ke kokoke ana mai o \ ke Vaoo lio, hoi iho la oia ilalo a hele loa aku la e halawai pu me kona mau naita eku ana a paiie aku la: " Auhea oukou e na naita o na kakela hui, ma ko'u hoomaopopo ana i ke kaoo \io nui e kamoe |.K)IoIei mai nei i ko kakou kakela nei, aole he enemi, aka, he mau hoa'loha. Ano e hoomakaukau e hookipa mai ke ole au e kuhihewa." Huli hou aku la kona mau maka a nana aku la i kahi o ua kaoo lio la e ku ana a ike aku la no e pohai mai ana i kahi hookahj, a o ka hulali wale no o na mea kila kana e ike pono aku i ka olapa mai i ka malamalama o na iama kukui e lalapa ana. Oke kumu o kona manao ana aole he enemi, oia no ko lakou 2e ana mai a ku ina kahi hookahi, a iaa paha be enemi, alaila aole he wa no lakou e hoolohilohi iho ai malaila.

Oiai kona mtu makā t kaulona |K>no ana maluna o m kioo hoopahaohao la o ka po, ike aku ia oia i ka neeu malie ana mai tae hc hele ana na ka en«mi, a ia wa i ano loii hou ac ai kona nian&o ana he hoa'loha keia, a komo roai la na hakukoi ana maha he enemi 10 keia. Aka } aok he mau noonoo o ka hopo hopo no ka haule pio o kona mau naiia '®ui o na enemi iioko o kooi heupoa

ua olapa ae la ka uwila o ka wiwo ole iloko ona me ka makaukau e kipaku

aku i na enemi ino a pau e manao ana e lawe pakaha ae i ke aupuni o kona makua hookama i luhi a loaa. laia e

noonoo ana no keia mau mea ina paha e hiki io mai ana, alawa hou aku la ia a ike aku la ua kokoke loa mai la ua kaoo lio la, nolaila, hoomaopopo pono aku !a oia aole io no he enemi, oiai e kau mai ana mamua o ua kaoo lio Ia kekahi hae nani i kakauia me na huaolelo nunui a moakaka penei: " E ola MAU KA NAITA OPIO PUUWAI LIONA "

Ua ikeia aku la keia mau huaolelo a pau me ka maopopo ma o na lalani lamalama kukui waho loa o ka pa o ke kakela. Hoea mai la lakou ma ka ipuka pa kahi a na kiai e ku ana, a ia wa i hamama ae ai na puka a akea no lakou e komo mai ai. He mea pahaohao loa keia i ke kaoo lio ka hemo wale ana no o ipuka pa me ko lakou hele ole *.nai a kikeke. Ku iho la ke kaoo lio no kekahi mau minute loihi me ka haohao a liuliu, oili aku la ka haku puuku iwaho a ninau aku la : "E na malahini o ka po, e hai mai i ka manao o ka hiki poeleele ana mai i ke kakela omaomao nei ? Ina no waho nei no ko oukou manao a hele aku, ano ka wa e hoike mai; a ina hoi no loko, eia no k3 puka 0 ka pa ua akea no oukou. " I keia wa 1 hele mai ai ke alakai nui o ua kaoo lio la a pane mai la : 0 ko makou manao wale no i hoea malihini mai nei i keia wahi, o ka ike aku ī ka naita opio, a e haawi aku hoi i na hoomaikai ana nona.

Ia manawa i kono aku ai ka haku puuku i ua poe la e komo maloko, a alakai mai la ia lakou. Mamua no hoi o ka hiki ana mai o ua kaoo lio la ma ka ipuka pa, ua hoi e aku la ka naita opio iloko, a wehe ae la ī kona aahu piha o ka oihana naita a komo mai la i kona aahu alii, oiai ua ike mua ia he poe keia e hele mai ana e ike iaia. JVIe ka hikiwawe oia i komo ai i kona kapa alii, a hele mai Ia ma ka lumi hookipa me ka hoike pu mai i ke anaina alii i na huaolelo hoolana me ka huai pau mai i ke ano o na mea a pau a keia poe i hiki aku ai malaila. Pau ae la keia mau hiona o ke pioloke maluna o lakou, a hoi pono iho la na noonoo ana oka mahiehie iloko oka puuwai. Akoakoa aku la no hoi ua kaoo lio la maloko o ka pa alii, a iwaena hoi o na olino lama kukui e haawi pau ana i ko lakou malamalama a puni ka pa. O keia poe hoi i hiki aku ai, oia no na naita o na aupuni e i hookuku ole me na aiwaiwa 0 ke kakela, a ua pololei hoi ko lakou nui e like me ke koho a ka naita opio. 1 ka makaukau ana o na mea a pau malalo o ka hoonohonoho ana a ka haku puuku, a kii ia aku la ka naita opio e puka mai iwaho, me ka hai ia aku o na mea a pau. Ia wa ikuaeai ka naita opio, kona makuakane a me ke anat ina a pau a ku iho la ma ka lanai o ka hale, eiai na naita e ku poai puni mai ana malaloo ka lanai.

I ke anama alii i puka mai ai a ku mawaho, ua ku mai la ke alakai o ua puali naita la a pane mai la : "E ola ka haku opio o na kakele hui ma o na lani la, a e kau mau ka hae o ka lanakila maluna o kou mau mahiole alii, oiai kou mau la opio e auamo nei i ka oihana naita i kupono ole i kou kino lalahi ma ka hoomaopopo aku, ke hapai hoi i ka maka hulali o ka pahikaua ame ke koi kaua. Nolaila, eia makou a pau he mau koo 110 ko aupuni, aua hoolilo makou ia makou iho nou, a nou mau loa t a e hilinai ia makou a pau he mau pehaku kihi e paa ai kou maluhia. fS I ke kuu ana iho o ka leo o ua alakai ia, ua wawalo like ae la ka leo huro o na naita a pau, a i ka mao ana ; iho, ua poha mai la ka leo oka kakou | hiwahiwa me ka nahenahe a me ka ma- | lie ika i ana mai penei: 44 E namakua nana i alo na maka huini oka pahikaua, na maka wela o ka ihe, a meke kulapa aka maka koi kaua, a pela aku ; ano ua hoolilo mai oukou ia oukou iho i mau hoa'loha pili paa no ? u, aua lilo pu no hoi oukou i mau alii no ko o*j kou mau aupuni iho mamuli o ka ikaika i loaa iko oukou mau lima, a me ke kaheawai ana o ko oukou mau koko me ka ehaeha; aole a'u mau mea mi e ae e panai aku ai, eia wale iho no oko kakou auamo pu ana aku 1 ka la hookahe koko e hiki mai ana ma keia j mua, oiai ua eha ka ili o ko'u makua, a ua luku mainoino ia kona mau tausam naua a lilo aku la ke aupuni ma ka lima koko a pakaha wale o ka palaualelo* A oia ka'u e hoomanawanui ae nei i na

la o ka hauoli a hala ae, alaiia, e hoi

aku no au i ko'u home e luku ai i na enemi, ke Ioihi nae ke ola a hiki mai ia mau la. Me keia mau huaolelo hope a'u ia oukou, ke panai pu aku nei au i ko'u hoomaikai ia oukou me ke aloha nui.

O keia ae. Ia ka hopena o na kope o keia moolelo i loaa ia makou, a o ka halawai hope ana keia me ko oukou mau kii onohi; nala ka mea kakau i ka make, hala pu me kana moolelo.