Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 37, 12 September 1885 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

No ka Makahiki…………………$2.00

 No Eoao Makahiki………………$2.00

KIUKE KA RULA

Poaono, September 12, 1885

 

Na hana a ka pae Hoole Waiona.

 

 

            No kekahi mau mahina i hala ae au hapai o Miss Mary Green i ka hana iwaena o ka lehulehu. Malalo o na ala kai ana a ke ahahei hoole waiona o na wahine o Honolulu nei. A us kukuuia na ahahui a me na halawai ma ka apana o keia mau ahahui. a ua hoolalaia na halawai mawaena o ke kulanakauhale. a me na apana ma waho mai Waikiki a hiki i Kalihi. Ua ikeia ka hua maikai o kei mau hooikaika ana. ma kekahi mau apana i nui ai ka ona ma mua, au emi mai i keia wa. A au maluhia loa kekahi mau apana. O ka maka ala mau ka mea e pono ai. O ka launa pakahi aku me ka poe inu waiona, oia kekahi mea e pono ai. O ka launa pakahi aku me ka poe inu waiona a hooikaika aku ia lakou e haalele, oia kekahi mea e pono ai. O ka waiwai nui nae o na hooikaika ana o ka poe hoolo waiona. aia no ma na hooikaika ana me ka poe opio, a me na kamalii o ke kanaka i oo loko o ka ona, aole no paha oia e haalele ana, o kona make wale no ka mea e pau ai. He pomaikai ke loaa iaia ka mana iloko o kona kino e hoopau i kana hana ino. Ua pio oia malalo o ke kiaha, a i ke kiaha no paha oia e make ai. Ke hoomanao nei makou i keia wa no kekahi kanaka kamaaina o Honolulu, a aole no he hookahi a elua keia mau kanaka, ua lehulehu aku. Ua ike i ke ino o ka waiona a ua hooikaika i haalele, ua hooikaika, a hooikaika hou. Ua haiolelo iloko o na anaina nui, a au haiolelo hou no, e hoakaka ana i ke ino o ka ona, me ke koi pu aku i na hoa kanaka e haalele. Eia nae, ua hoi hou aku no ua mau kanaka nei a luu iloko o ka lep a lakou i haalele ai. Ua hoi hou e ai i ka luai a lakou i luai aku ai, a ua lilo i mea lapuwale imua o ko ke ao holookoa.

           

            Aia ma o ka poe opio a me na kamalii e ikeia ai ka hua nui ana o ka pomai kai o na hana hoole waiona. Ke ike iho lakou i ke ino o keia mea iloko o na la opiopio, a maa iho i ka hoole aole e inu, alaila pono. Aia iluna o ka pohaku o ka hoole waiona kahi kupono no na kamalii Hawaii e ku ai a paaloa. No ka mea, ke hina nei na kanaka ikaika i ka waiona. Ehia la kuhina i pio malalo o kona mana? Ehia la kahunapule, a ehia kumu ao ma ko kakou aina i hoolapuwale ia e keia moo? Ehia la luma makaainana i hoohilahila i ka apana nana i koho, a ehia la lunahooponopono nupepa i haule i loko o ka auwaha paumaele o ka ona? He lehulehu keia poe, a e oe loa aku ana no hoe ma keia mau aku ke pale ole ia ka laha nui ana o na wai ona e hele nei. Ua Haule ka mana o ka ahaolelo imua o na waiona. O ka hana wale no i koe mai i ka poe aloha i ka aina a me ka lahui, o ka hoaʻiaʻi aku i na hanauna hou, a i ike lakou, pono.

           

            Ua hele aku nei o Mele Gelina no Hilo a ua hana ma ia kulanakauhale, a eia oia i Wailuku i keia wa e hana nei. Aole e nele ka loaa ana aku o na kokua ana o ka poe a pau i aloha i ke aupuni a me ka lahui Hawaii. Aohe no e ana ka makemake o Waiona, aia no a pau pu iaia ke aupuni a me ka lahui. E pono e ala mai na hanauna hou, a ma o na puali inu wai la e hooikaika ai.

 

Na Lono o na Moku

           

 

            Mai ka makamaka mai o ka lehulehu, o M. Mose Manu o Kipahulu, Maui,i lona mai ai na lono o kona wahi. Aohe nui o na mea hou, aka ua pahola ia oia e ka eehia o na manao aloha walohia i ka lohe ana i ka make o Mr. Henry A Pierce. Pela io na kekahi hapa nui o ko makou poe heluhelu, no ma kea he haole kamaaina o Mr. Pierce ma Hawaii mai ka wa kahiko mai. a au ikela nae oia ma ka inoa Maka Pio. He haole kalep oia ma Honolulu nei ma ke kukulu mua ana o ka oihana kalepa i ka wa kahiko. O Hanuela ma a o Mika Palani ma na hoa kamaaina o ia mau la. O Kaukeaouli ka Moi ia wa. Mahope mai o ia mau la, ua hoi o Mika Pia iloko a hele hou mai he kuhina noho no ke aupuni o Amerika. Ma Puunui kahi ana i noho ai. O Mr. Paulo Hueu kekahi o na kamaaina o kakou ka i noho pu me ia no na maka hiki loihi. Ke aneane pau loa aku nei na haole kahiko o ia mau makahiki mua o ke aupuni Hawaii. E like me ka hele ana o nalii a ne na makaainana kahiko o ka aina, pela no hoi na poe malihini i hele mai a noho iloko o ia mau la, ke nalo aku nei.

           

            Ma ka la 29 o ka malama i pau ae nei ua wehe ae o kekahu a me Kaoiki o Waimea, Oahu he ahaaina. He ahaaina la hanau kei no ka laua keiki. Ma ka hola ehiku o ke ahiahi ka wehe a na o ka ahaaina. Ua hoolakoia keia papaaina nui a hanohano me na ia o ke kai a me na holoholona o ke kula. i ka luaia a makaukau pono no ka hooluolu ana i na kino o kanaka. Ke kalokalo ae nei keia peni no ke keiki nona keia ahaaina. e hoomauia aku ia a kau i ka puaaneane.

 

            Ma ka waha mai o kekahi makamaka i holo aku nei i ka moku o Kauai a hoi mai nei. ua lohe mai makou i ka nui loa o ka ona ma Wailua-kai. I na ahiahi o na Poaono ka wa oi loa o ke ino i o ka wa ia e hakaka nui ai e like me na holoholona hihiu. Ma na la hope o ke kau ahaolelo o ka makahiki 1884 ua lohe makou ua haalele loa ka Hon. Palohau i na ano waiona a pau ina he oiaio keia, a laila he kihapai kepono o wailua no Paluohau i hele aku ai a e hoohuli i na makamaka inu waiona o ia wahi mamua ai o ko lakou pau loa ana i ka make.

 

            Ke hiki pinepine mai nei na lono ma na aoao a pau o ka aina no ka huli nui o kekahi poe ma na hana hoomanamana o ka wa kahiko na hana o ke au pegana. Aole kohu i ka poe i hele ma ka malamalama ke hoi hou iloko o ka pouli. Ua haalele mua ia na hana hoomanakii no ka mea he pouli a o na hana ia a ka poe naaupo. Ina ua naau ao ka lahui aole hiki ke nana aku i na akua makani he mau hana hoopunipo ni ia.

 

Kakaui no ke Kuokoa

 

 

Ma ka mokumahi Zealandia i ka mai i ka la 5 o keia malama, ua loaa mai kekahi nuhou e hoohauoli ai ia kakou a pau, oia ke hooliloia ai ia kakou a pau, oia ka hooliloia ana ku o kekahi hapanui o ke kopaa e hanaia nei ma keia paemoku, i ka Hui Hoomaemae Kopaa Amerika. He hale hoomaimai kopaa kahiki no kei ma kapalakiko aka he mau makahiki kona waiho wale ana aole he hoohana ia a hiki i na mahina mua o keia makahiki au hoala hou ia na hana. Iloko o na makahiki i ku wale ai o keia hale hoomaemae ko au lilo ka hoomaemae ana o ke ko i ka hui hoomaemae Kopaa o ka ona miliona C Spreckels, a i keia hui ke kuai ia ana o ko kakou kopaa malalo o ka aelike, no kela me keia ma kahiki e pau ana i Dekemaba 31. No ka aneane e pau o ka aelike me ka hui o Spreckels, ua kakali aku nei na Agena a me ka poe mahiko o ka hiki mai o ka nooponoono kuai no ka makahiki hou, aka ua ano kananuha mai ka aoao o ka hui hoomaemae ko, me ka manao, aole e wahi a ae e lilo ae ai ke kopaa ma Kapalakiko. Me ka haupu o ka poe Agena a me ka poe Mahiko i keia mau ano hana maalea, i kumu e emi loa mai ai ko kakou ko, au noonoo nui ko kakou poe kalepa i kaa mawaho o ka poai Spreckles. Ma o keia kumu, ua hoolala mua iho nei ko kakou poe i ka lakou hana e hana ai me ka lohe ole ia a ua hoouna aku ia P.C Jones o ka hui o Gurua, Mr. Glade o ka hui Hakafela, a me J.B Atherton o ka hui o Kakela me kukei Kapalakiko, malalo o na kauoha, e hooponopono no ka hoolilo ana i ke ko o keia mua aku, mamua ae o ka haiki ana o ka manawa, a hoopilikia ia mai paha. Me ke kue ole nae o na hana i ka hiki ana ku o keia poe i Kapalakiko, ua hele aku lakou i launa me ka ona miliona Spreckels, ke poo o ka Hui Hoomaemae Kopaa California. Ma Keia launa ana au hoole loa mai  ka ona miliona Spreckels i ka nana ana i ka aelike kuai i ke kopaa i like me mama, a me ke ano hoonaikola mai, au olelo mai la, e lawe i ko lakou ko i Nu Ioka i kuai ai. Ia wa, au hoike aku o Mr. Glade aole lakou i hele aku e ao mai oia i kahi e hoolilo ai i ka lakou kopaa, aka, e kuai me ia, a oiai aole ae la on a makemake ua pau ae la no ka ka olelo ana. Malalo o keia ano e ana mai o ka hoa kuai maa mau, ua huli koke ae lakou e hoolilo aku i ka lakou kopaa a me ke kopaa a na mahiko malalo o ka lakou hooponopono ana, i ka Hui Kopaa Amerika. Ma keia hana ana a keia poe ua hooliloia aku ke kanalima kumalima tausani tona kopaa oi iki a emi mai paha, no ke kumukuai he ekole hapaha keneta malalo mai o ke kumukuai o ka makeke o Nu Ioka.

 

            E like me ka makou i hoopuka mua ae nei, he nuhou ano nui keia. Ma keia i ike ai kakou, au pahua na hana hapuku a ka poai Spreckels iwaena o kakou, a e manalo ai kana mau olelo kaena ma keia hope aku aia ko kakou Moi iloko o kona ekeeke. Ua hoopioia kana mau uhi pu i ka pono pomaikai, a holomua o na mea a pau e imi ana i ola no lakou ma ka Pae Aina Hawaii.

 

Kekauia no ke Kuokoa

 

            Mai ka mua o ka noho ana mai o ka Hui Ona Miliona Spreckels, a me kana mau hana ma Hawaii nei, ua komo mua ke kanalua i ko makou noonoo no ka maikai o kana mau hana. He oiaio, o ka hoohoihoi i ke kipa, luana a noho paa ana o ke kanaka a mau kanaka waiwai paha iloko o ka aina he mea ia e hoopomaikai ai i kahi ana i hoopunana aku ai ke maikai a akea ka puuwai o ia kanaka, a i ole, ke makaala ia aku ke ano o kana mau hana a hoopololei ia ae no ka pono kaulike, e na mana o kahi ana e noho ai. Aka e like me ko makou haupu ana no ke ano o keia Hui waiwai, pela no ka hoike ana mai o kona moolelo. Me ka nahenahe ola i komo mai ai iwaena o kakou a ina i hololea iho nei nae kana mau hana ke olelo nei makou, me ka oolea a me ka hehiki oea e hoohana ai iwaena o kakou oe keia hope me ka hana ole i ka pono o kekahi mea e ae mawaho o kona pono ponoi, a me ka poe e palu a e pelu ana ke kuli i kana mau hana.

 

            Ua hooia mai ke au o ka manawa o ke a no nei o kana mae hookele ana no ka imi waiwai nona iho, ua kukuluia maluna o na anai papa ana i ko @ pono, ma kahi hiki iaia, me ka hoomanao he holona a he kauwa kekahi poe, a oia hookahi ka mea a ke akua i hana ai me ka uhane. Aka he hopena ko na kanaka a pau i lawe i na kalai hehiku ana maluna o kona hoa kanaka no kona pono iho.

 

            Ua piha ka moolelo o ke ao nei i na hoikeike piha no ia ana kanaka. E like me kona hoao ana e hoohaiki a e hoohaahaa i ke ano o ka mea a ke Akua i hanai, pela no e hoohaiki a hoopahua ia mae kana mau hana ma keia hope aku.

 

Ka haiolelo a S. Kahoolahala Esq.

 

 

            E na makamaka na hoaloha i akoakoa mai nei maloko o keia luakini i keia la, aloha oukou

 

O ka hale a kakou e noho nei i keia la, he hale ia no Iehova ke Akua Mana loa, a he hale i hanaia i ka poe haipule i hala e aku nei i hale e hoomana aku ai i ke akua, a he pomaikai ia no ka lakou poe mamo oia hoi oukou i hele mai nei i keia la.

 

            Ua hanaia keia hale e koʻu mau lima ponoi a me na haipule oia wa, ma ka makahiki 1855, oia koʻu makahiki i puka wai ai mai ke kula nui mai o Lahainaluna a lilo au he mea ao aku i kanaka ma ka pono ma Lanai nei, malaila mai a i kei la, ua piha na makahiki he 30 o ke ku ana o keia luakini.

 

            Noʻu ponoi iho. He kanaka au i auwana na manao, aole oʻu launa nui me na kahunapule, aole no hoi oʻu launa ma na hale halawai a he ao ae nei na makahiki i hala.

 

E ninau mai ana paha oukou iaʻu i keia hona, heaha lakou mea i launa mau ole ai ma na hana pono Karistiano ia mau makahiki i hala ae nei? Aole na oukou i haʻi mai ka haina oia ninau, aka naʻu no. Eia no ia, no koʻu hewa no ka mea i launa ole ai ma na hana pono me na kahunapule. Makemake no ka pouli e hoi no i ka pouli o ikea mai auanei oia e ka malamalama. No laila, i keia aʻu e ku aku nei imua o oukou he kanaka hewa loa au, a ua ike no kekahi poe o oukou, aka i keia la ke hoihoi hou mai nei ke akua iaʻu iloko o kona hale mai koʻu hale lalau ana i o a ianei.

 

            Nolaila, i keia la no, ke kiola nei au i kaʻu mau hana hewa ana, aole  au e hana hou mai keia la aku, a ikeia hoi e noho aku ana au he kahukula Sabati no ke kula Sobati o Lanai, a e lokahi pu kakou ma ka hapai ana i ka hana iloko o keia mokupuni mai keia la aku, a na ke akua e kokua mai ia kakou.

 

            I ka pau ana o keia haiolelo ana, au mele ia aku la ka himeni 8 o ka buke euanelio "E ka mea lohe, hookani ae. I ka nu hauole i o la a ianei, etc." A na ke kahu o Olowalu i hoonani aku i ke akua ma ka pule, a i ka pau ana, hoomaka aku la oia e hana i keia oihana kahukula Sabati.

 

Ua ano ulolohi iki ka pepa i keia la, no ka onawaliwali mai o na paahana.

 

A hiki i keia la a makou e puka aku nei, aole he ku mai o ka mauwa Constance e like me na lono. Ina aku nae.

 

            Ma ka po Poaha nei i hoohuiia ae ai o Miss F. Lack a me Chas Nicoll ma ka luakini o Kaukeano, na ka Rev. E C. Oggel laua i mare.

 

            He kumumanao loihi na ka Rev. E. Bona kai loaa mai ia makou, a no ke kowa kupono ole o ka pepa e komo ai, nolaila au kali ia a keia pule ae. Nona ke poo, Na Ouli o ka Manawa.

 

            Ma ka po nei i wehe hoikeikeia ae ai na mea kuai o ka kalekuai pohaku hou o Chas. J. Fishel ma alanui Papu, a ua ku no i ka nani na mea kuai. Malaila pu ae na keiki puhi ohe kahi i puhi ae.