Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 38, 19 September 1885 — Page 1

Page PDF (1.93 MB)

This text was transcribed by:  Olga Woo
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 38. HONOLULU, POANO SEPATEMABA 19, 1885. NA HELU A PAU, 2042

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

WA. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

   He Luna Hoolaio Palapala.

        tf.

 

A ROSA. (AKONI).

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

   He Luna Hoolaio Palapala

KEENA HANA: Me ke Keena Loia Kuhina

        tf.

 

SH. DOLE.

LOIO, LOIO, LOIO

   He Luna Hoolaio Palapala

KEENA HANA: Ma Alanui Kaahumanu.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Hoo

Alanui Papu, Honolulu

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA!  ANA AINA!!

KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, koko

ke loa I ka Uwapa o Hooliliamanu.    tf

 

C BREWER & CO. (BURUA MA.)

Ua makemake ia ka poe ILI KAO

NALOO a me na ILI BIBI a pele hoi me

na ILI MIKO o na ano apau, e kuai i ke

lakou mau ILI me makou, a e haawi no ma

kou I ke KUMUKUAI KIEKIE LOA o ko

makou Makeke.             tf

 

G L. FITCH (KAUKA PIKA.)

  Ua wehe ae nei au he Keena Lapaau ma

Alanui Maunakea, Honolulu, Helu 70 a e

loaa no au ma keKeena ma ka hora 9 a ka

hora 12 o ke kakahiaka o kela a me keia ia,

hora 5:30 a I ka hora 7.30 ahiahi.   2007-y

 

J P. HANAAUMOE.

He Lolo a he Kokua ma Kanawai ma na

    Aha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

JNO. M. KEALOHA

LUNA Hoolaio Palapala Kepa Paahana

 no ka apana o Kawaihau, Kauai. He

Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala

no ka apana o Kawaihau, Kauai. He

Komiaina Palena Aina no ka apana o

Kawaihau, Kauai, a he Luna Hooko

Mora no ka Pae Aina holookoa.

 

CHAS H PULAA.

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakou, Ko

hala  Akau, Hawaii      2001-tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

 LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

 MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O

 KEI AUPUNI.

Keena Hana me Hon. E. Preston (loio Pe

ekana) ma Alanui Kuahumanu, Honolulul

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A he Agena Hooiaio Palapala no ka Me

          kupuni o Oahu

KEENA HANA: Helu 8 alanui Kaahumanu

             tf.

 

RICHARD F.  BUCKERTON.

       (PKKEKONA.)           

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA: Helu 27 alanui Kalepa

             tf.

 

W A. KINI.

  LOIO, LOIO, LOIO,

KEENA HANA: Helu 15, Alanui Kaahu

manu, Honolulu.             tf.

 

W.C. AKANA (KALAUKI.)

He Mahele a Unahi-olelo ma ka olelo Pake

me ka olelo Hawaii. Ua makaukouno hoi

e hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima

a pela aku manamana o na Pake a me na

kanaka Hawaii. E loaano au ma ke Kee

na Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke

ana i ka uu’ape e Haaliliamanu.

                                                2010-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai pepe a me na laka kukulu hale

na ana a pau, e me na me na pono a pau

no ka hale.

     Kihi Alanui Moiwahine me Papu 1l.

 

WILLIAM AULD.

Luna Hooiaie Palapala Kepa Pauhana

            no ka Apana o Kona.

KEENA HANA: Ma ke keena wai o Ho

nolulu.                     1l

 

S H MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

Hale Hana: Helu 11 aianui Nuuana.

 

M THOMPSON , [KAMIKANA]

HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

Keena hana maluna o ka Hale Po

haku o Kamapela (Campbell’s Block,)

Rumi helu 8 me 9. Puka komo e huli

pono la i ke Alanui Kalepa, Honolulu.

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia

Ka Naita nana i kuekaa na lua

huna o na poww.

 

E LOAA ana he pomaikai mai ka

lakou mau keiki mai. I ka pau

ana o na kukai kamailio ana, ua huli

hoi aku la  ke keiki alii opio Kahanuo

paineki a me kona mau makuakane no

ka hale alii, a malaila lakou wa i paina ai.

I ka maukaukau ana o na mea ai ma ka

papaaina , ua eleu like ae la lakou a pau

ma ka papaaina , a malaila lakou kahi i

hoonuu ai i na mea ai he nui. I ka ma

ona ana, ua huli aku la lakou no ka ru

mi hookipa a malaila lakou kahi i hoo

nanea ai me na kukai kamailio pu ana,

ua akoakoa like mai la no hoi na ma

kuakane o Kahanuopaineki no ka noo

noo ana I na mea e hana aku ai maluna

o ka lakou moopuna, ia wa I panekoke

ae ai ka makuakane o Kahanuopaineki

imua o lakou, e kuu makuakane a me

ko’u kaikuaana me o’u mau pokii. Ke

ha’i aku nei au ia oukou a pau loa, oiai

ua hoohikiau aole e lilo ka moopuna

ia oukou, na’u no e hanai iaia a nui a

na’u no ea’o i ka ike a me na me ka

ua. Nolaila, o ko’u manao e hoomakou

kau ana au e hoi i ke aupuui o Arabia

e hanai ai i ka’u moopuna, a malaila

oia e noho ai a hiki i kona wa e nui ai,

oia ka’u olelo hope ia oukou, a apopo

au a me kuu moopuna e hoomakaukau

ai i na moku kaua no ka hoihoi ana ku

i kuu moopuna no kona aupuni , ma

laila oia e luakaha ai me na manu leo

lea o ia uka, ka mea nana e hoolealea i

kona wa e noho mehameha ai iloko o

kona hale alii nani.

   I ka lohe ano o Kahanuopaineki e

hoi ana kona makuakane a me kana

keiki, ua kuluiho la kona mau waima

ka mai kona mau lihilihi iho, A o ka ui

Puarose hoi, ua puka mai oia a ike mai

la i kana kane e kulu ana kona mau

wai mai kona mau lihilihi iho. Hele

mai la oia a ku iho la ma kona aoao, a

pane iho la, he waimaka aha keia ou e

kuu aloha? Aole nae he pane ae o Ka

hanuopaineki, a ninau hou no kana wa

hine, e uwe ana oe i ke aha? A pane

ae la o Kahanuopaineki, e uwe ae ana

au i ke keiki a kaua, e hoi ana i ke au

puni o Arabia. Nolaila, ua kaumaha

loa ko’u manao e noho nei nona. A

lohe ae la o ka ui Puarose i na huaolelo

a kana kane, a pane aku la oia, e kuu

alii kuu haku, ma ko’u manao mai kau

maha kou naau no ia mea; no ka mea,

o ko kaua makua ka mea nanae hanai,

a o ke keiki na kaua no, o ka hani

wale iho no kana a nui, no kaua no ka

inoa e puka. Nolaila, mai kaumaha

kou naau, e e hookuu aku na ko kaua

makua e hani. A lohe iho la ka naita

opio Kahanuopaineki i na huaolelo a

kana wahine, ea ae la kona poo iluna a

pane ae la, ua hiki no paha, e hookuu

aku anaau a noho pu me kuu keiki a

me ko’u makua.

   I ka lohe ana o ka ui Puarose i keia

mau olelo a kana kane, ua pane aku la

oia, a mahope aku nei kaua e hoi aku

ai, e hooponopono kaua i ke aupuni a

pono; alaila hoi aku kaua, ae aku la o

Kahanuopaineki, a huli hoi aku la laua

no ko lana mau rumi, kahi hooluolu o

ko laua mau kino. A no ka la i hiki

mai ai no ka hoi o ke keiki a Kahanu

opaineki me kona kupunakane noho

ululaau o na waoakua o Arabia. I keia

wa a lakou e noho nei e hoomaka mai

ana ka aina e uhi paa ia e ka ua noe a

me ka uhiwai o ke kuahiwi, i ka hala

ana  o na la elua mahope mai, ua ikeia

aku la ka liko o na laau o na waoakua

kanaka ole o Italia, e uhi mau ia, ana e

ka ua koko, a me he mea la he lauai

pele nui ke hamu ana i na lau laau, a

aole i liuliu iho, ua ikeia akku la kekabi

pohai manu nui e pohai iho ana malu

no o ka hale alii, kahi hoi e moe ana o

ua kae’ae’a nei o ke ao. Lohe pu ia’ku

la no hoi ka leo o na manu e hosans

ana ma ka inoa o Lameka Puluka.

   Mahope iho o ka pau ana o ka hosa

na na a na manu, ua lohei aku ka leo

o na kabuli leo nahenahe pili lau-i o ka

uka e kani kapahli ana mawaho o ka

hale alii, a malaila lakou kahi i kuupau

ai i ka olu o ko lakou mau kileo, ao

keia mau hana hoopahaohao, ua nui ka

nune o na makaainana no keia mau

haawina kupaianaha; aka ua nui ka

lealea o na makaainana i keia mau mea

I ka hiki ana mai i ka la e hoi ai o La

meka Puluka, ua pani paa ia ka maka

o ka la e na ao hakumakuma o ka lewa

aole he ikeia i ka honua a hiki wale i

ka wa i kau aku ai ke keiki alii iluna o

ka moku me onona lupunakane, o ka

wa noia o ke alelo manamanahe o ka

uwila i lalama hele ae ai ma na paia

paa o ka lani a komo loa aku la iloko o

no ao hakumakuma o ka lewa, a o ka

hoomaka mai la no ia o ke ku’i o na

hekili he 52, a o na mea a pau e ku ana

ma ka uapo, ua pili pu ko lakou hanu

aole he hiki pono ke ku ae iluna, i keia

mau pohaku e noke hala ole nei. Aia

no ke keiki alii ke kau la no iluna o na

uha o kona kupunakane, a o kona ma

kuahine ke kukuli la no malalo o kana

lei he keiki, me ke kaukau ana o kona

makuahine, E kuujaku e Kalani hoo

kahimai ko’u pujaka aku. Eia oe ke

hoi nei i ka aina kula iwi o kaua, ka

aina a kou mau kupuna kuallua e moe

loliila. e ike mai ana paha lakouia oe

ma ke anokino wailua, ao oe hoi ke

alii nui maluna o Arabia a puni, a puni

pu mme Italia a me na aupuni a kouma

kuakane i na-i ai.

   E ka oiwi kino lahilahi o kuu haku

ka maoli pua o ke kakela alii o Arabia,

aloha oe. E kuu haku, eia au ua eha i

ko aloha, Kalani hookahi a’u e hookau

lana ai a puni ke ao. A pau ae la keia

mau olelo kakau a kona makuahine, a

nana pono mai la na maka o ua keiki

nei i kona makuahine a liuliu,oiai ko

na makuahine e lipo hoomay ana no i

ka uwe, ua aka hoohie mai la oia i ko

na makuahine, a i ka pau ana o keia

mau kaumaha, ua huli aku la laua a

 

muki i na lima o ka laua keiki a huli

mai la laua nei hoi iho no ka uapo, a o

ka moku, ua hao mai la ka mana o ke

kapena, aole i emo ua paihiihi mai la o

luna o na ia i na pe-a hookkkuu ia mai

la ka laina a au aku la ka ihu o na mo

ku kaua e eku ana i ka ili kai no Ara

bia kaihu o na moku. Aole i liuliu, ua

nalowale aku la na mokukaua, a huli

hoi mai la na makaainana no ko lakou

mau home, ao na alii hoi, ua huli hoi

aku la laua no ka hale aliii.

   I ka hiki ana aku o na alii opio i ka

hale alii, a hooholo koke ia iho la no

ka male o ka makuahine o Jahanuo

paineki me ke kaikuaana o kona ma

kuakane. O ka makemake keia o ke’hi

opio, i loaa ka pu kaua nana e malama

na puah kaua, ae a/o hoi i na naita, i

makuakau ai i  na mea kaua, a ua ae no

ka makuahine i ka manao o kana keiki.

   (Auhea oukou e o’u poe punimoo

lelo o Kahanuopaineki, e hoalu iki ka

kakou kamilio ana no ka male ana o

ka majuahine o Kahanuopaineki, aole

o kakou nana hui nona e kuawili wale

ai no iaia. A e huli ae ko kakou ka

mailio ana no Lameka Pulula, ka mea

i kapaiaka uwila anapu o na mauna

hui o Arabia, ka ui kaulana nana i hoo

malulu i ka puuwai o na aliiwahine o

Euopa, a me na aupuni o ka lewa a

me na papaku o ka moana kai liplipo.

Ma keia mua aku e hoike aku ana au i

kona moolelo piha. Nolaila, ke papa

mua aku nei ka mea kakau moolelo i na

lede maka nohea o ke Aupuni Hawaii

nei, ao na hapwaila hoi kekahi mai

na iwa kiani o ke kulanakauhale nei,

mai hoomah-i aku oukou, o ike aua

nei oulou i ka nani o Lameka Puluka,

o ke koiikoi no ia o ka manao a holo

malu aku no na mauna hui o Arabia e

ike ai i ka nani o Lameka Puluka, ka

mea e noho hoolai ana i na waoakua o

Arabia, o like lihi aku auanei i kona na

ni a hoohihi aku ka manao e nono a

hookupa i ke aupuni o Arabia.)

   O la pau ana keia o ka moolelo o

Kahanuopaineki, aole kakou e ike hou

ana iaia a me kana ui, a ma keia mua

aku no ka lana keiki aku ka moolelo, a

ia wa oukou e ike ai i ka mea nana i pa

ni ka maka o ka la, e like me ka’u i ho

ike ai ma na helu i hala hoope aku la, a

me kekahi mau helu o keia mua aku e

ike iki ana no kakou ia Kahanuopaine

ki ma kekahi mau mea liilii, a o ka ha

pa nui aku no kana keiki. Nolaila, ke

aloha aku nei o Kahanuopaineki i kona

@oe lawe pepa, a ke ha’i aku nei ia

imua o kona mau hoa lawe pepa, o ka

na keiki aku o ka oi mamua ona.

Aloha no me ka hapenuia.

   I o’u mau hoa hoonipo o keia moo

lelo o Kahanuopaineki, ua haohao pa

ha ko oukou mau kii onohino ka haule

ana o ko kakou moolelo, no ka hele

ana aku nei o’u. e like me ka a i ha’i ai

ia oukou ma ka nupepa i hala mua aku

nei, oia ke kumu o ka haule ana. Ke

puka hou aku nei oia me kona nani nui.

 

  HE MOOLELO NO KA NAITA

          ALA-HUNA

KA WELI, A O KA POWA HOI, O KA ULU

              LAAU E;EE;E

 

He Nanea i piha me na Hoopo ana a ke Aloha, @@@ na

mea Kupaianaha a Hoopahaohao hoi i hanau, a me na

hana Weliweli i ikeia ma ia au Hookala Makakita.

                

               MOKUNA II.

 

            E hoi i kou hale maha ̶

            E ke koa nui o Denakadofa!

            Eia ka anela ma ka ipuka!

            Ae! He makua i aloha nuiia–

            A wawalo ae la na leo eehia - -

            O na pu ma na kuahiwi.

            E moe i ka @@luhia! Aka –

     Eia ka ino la ke kokolo mai nei!

 

I KA WA i kokoke aku ai ka kakou

opop puuwai waipahe e hiki aku i

kona home kakela, ua ike aku la ia i

kekahi kino kanaka maua pono ona,

oiai ua ano poeleele loa iho la i keia

wa – he kanaka me he la e huli pono

mai ana kona alo imua ona, a e ku ana

oia maluna o ke ala-huki. I keia wa,

ua uwe ae la o Felita me ke ano hoihoi

e hoike aku ana hoi ia i kona haku wa

hineopio aia he hoaloha ma kak=hi koko

ke loa, _aole 10 no hoi i liuliu iho o

keia hele hou ana aku a laua, ua komo

aku la ia iloko o na apo aloha ana me

kana ipo, ka mea hoi ana i aloha nui

ai oia hoi o Ilaneka vona Lidena, ai

helel mai no oia e nana i kana waliwalo

Elina vona Denakadofa. He kanaka

opio[io no oia, aua hiki aku kona mau

makahiki i ka iwakalua-kumamaha; he

kanaka loihi oia me na lelelelena o ke

kanaka ui; he mau lala nunui a ikaika

hoi, me kona kino awaawaa; he mau

hiohiona hoi o ka oiaio a me ka mana

opaa; he lauoho loloa kona o ke ano

uliuli a lilelile, e kamoe maikai ana

ma kona mau pooluwi mohaha hoi, o

na nanaina oluolu a me ka wiwo ole;

a ma ka nana ana ak@ i kona mau oiwi

a pau maila na a lal@, a @@ hiki i ka @i@@

kakau ke olelo ae, he koa nui, a he na

ni lua ole hoi ia a ke kamahele e ike

ai i kona kaahele ana mawaena o na

aina kanaka ––aohe puu aohe kee. E

komo ana oia me na aahu nani loa, i

hana ia mai na veleveta palupalu loa

mai, a ma kona poo hoi e kau ana he

paple i kinohinohi maikai ia, a me

kekahi hulu oseterika loihi e welo ana

ma ka aoao o kona papale, a ma kona

ma ke ano he kapena, mai ka hookohu

ana mai a Bereta vona Denakadofa,

puhaka hoi e paa ana kekahi pahikaua

nui nani loa. He kanaka koa oia, he

koa ma na ano a pau, a e noho ana oia

 

ka baronesa, ao ka makuahine hoi o

ka nohea Elina––a malalo hoi o ka no

ho hoomalu ana o Sir Naita Aka vona

Morina maluna o ke kakela, a me kahi

kulanakauhale Denakadofa.

   “E kuu Elina aloha, ua ano hopo

hopo loa iho nei makou nou, i kou po

eleele loa, a ua manao mua iho nei no

hoi au e huli aku ia oe eia hoi–o ka

Naita hapauea aloha!––Ua loaa hou

iho nei oia i ka mai. A no kona ano

nawaliwali loa, nolaila, hiki ole ai hoi

ia’u ke haalele iho iaia,” pela ke kape

na i pane iho ai, oiai kana Elina e hoo

nanea ana maluna o ka poohiwi o ka

mea ana i paulele nui ai.

   “Aole no paha hoi ia he mai ano

pilikia loa? Mai hai mai hoi oe pela!”

wahi a Elina me ka puiwa.

   “E ike koke ia no paha ke ano o

kona mai a me ke kulana pilikia, ke

hoea mai ke kauka, oiai, ua hoouna ia

aku nei o Rolana maluna o kekahi lio

mama loa nona, a o ko laua hiki mai

paha koe  Malia paha hoi, aole ia he

mai nona e pilikia ai, a e maka’uka’u

ai hoi kakou. Oiai ua loaa pinepine

no oia ia ano mai.”

   “Ae, aka e oi mau ana ke ino i na

manawa a pau e hiki mai ai maluna o

ka makua aloha, Sir Naita Aka!” wa

hi a Elina i puana ae ai me ka leo hoa

loha, a pane hou ae la: “Ina he mea

oluolu i ko kakou Makua Lani ka hoo

loihi iki hou ana aku i kona ola maka

mae no kekahi wa hou aku.”

   I keia wa, o ko laua hulli aku la no

ia a hele aku la maluna o ke ala-huki

a hiki mamua pono o ke alo o ke kake

la. A ua ike iho la no hoi o Elina, ua

hoalualuia na kaulahao nunui e hoopa

aia ana i ua ala-huki nei, a he hooma

kaukau ana hoi ia no ke oki pu ana

aku i ke ala e hiki mai ai i ke Kakela

Denakakadofa. (Ma keia wahi,e hoo

akaka iki aku paha au i ka poe helu

helu no keia ala-huki e oleloia nei,––

malia paha ua ano pohihihi iki ia ou

kou no kona ano. O keia ala-huki e

hoikeia nei iloko o ko kakou moolelo,

ua like no ia me ka uapo, a o kahi wa

le no hoi ia e hiki aku ai i ke kakela;

a i ka manawa hoi e makemakeia ai no

ke oki pu ana i ke komo ana mai o ko

waho i ke kakela, alaila, me n kaula

hao nunui i hoopaaia i ua uwapo nei e

hiki ai ke uwai ae i ke ala-huki a kaa

wale mai kekahi aoao mai, a waiho

hamama iho la he pali kuhoho, a aole

hoi kekahi mea o waho e hiki aku i ke

kakela. A e waihoia no pela elike me ka

loihi e makemakeia ai, a e uwai hou ia

ae noua ala-huki nei a loaa ke ala e

komo mai ae puka aku iwaho elike

me ka manao––a o kekahi keia o na

mea ano nui e pili ana i keia kakela,

i ka wa kaua, a ua oleloia no hoi, o ka

oi keia o na kakela, make Aupuni o

Badena a puni, a ka Sir Geregor vona

Denakadofa i waiho iho ai no kana wa

hine me ka laua kaikamahine hoi, a i

home maluhia no laua.)

   “Ua ike au!” wahi a ke kapena

opio i hoopuka ae ai, me ka nana pono

ana aku i kana ipo aloha, apane aku

la, “ua makaukau kakou e pani aku o

na puka nunui, a e uwai ae hoi i ke

ala-huki. Mamuli hoi o ka makemake

o kou makuahine, a me ke haoha a

Sir Naita Aka, e nana a e hoomakau

kau hoi i na mea a pau no ka maluhia

o ke kakelanei. Ua ano loohe wale ia

no, eia ke alii poew Tolibana a me ko

na poe, ma keia aoao o ka Ululaau

Eleele nei, aaole no paha e nele ana

kona hoohiki loa ana mai i ke kakela

nei. Oiai o kahi nui loa keia ana i

ake nui e lilo alalo o kona noho mana

ana A oiai no hoi, he kanaka ia e

manao ole ana i ka pono o kahi poe e

ae, a o ke kakela nei paha, a ina ua

lawa oia i ka ikaika, ai kupono no ka

hele ana mai a lawe pio ae i ko kakou

home aloha nei, alaila, e hiki io mai

ana no ia. Aka, he manao paa ko’u,

he pali paakiki loa keia ana e hoona

 

hoa mai ai o kona ikaika.”

   “E kuu Ilaneka alhoha, heaha la ke

ano o keia kanaka o Tolibana? Ua nui

wale na moolelo a’u lohe ai e pili ana

nona. A pehea, he weli weli io nopa

ha ia elike me ka mea e olelooia nei e

na kanaka?”

   “E ka’u Elina, ina oe e ninau mai

ana no kona weliweli ma kana mau

hana hewa, a pono ole, alaila, e ae aku

au ia oe me ka oiaio; aka, ina e manao

ana oe no ka weliweli ma ke ano hoo

kahe koko, a puni koko, alaila, ke hai

aku nei au ia oe, aole. Aole no ia e

powa a hao wale i ka pupupu hale o ka

poe haahaa loa, a aole no hoi ia e lawe

mai i ka hunahuna hoopeloa o ka mea

ana i ike ai he ilihune ia. A eia hou

no hoi kahi––elike me ka mea i hai ia

mai ia’u––ua ikeia kona ki ana i kekahi

o kona mau kanaka ponoi a make, no

kekahi mea ino a lapuwale hoi, i hana

ia maluna o ke kaikamahine a kekahi

kanaka hune a haahaa loa; aka! aole

paha ia he mea e manaoia aku ai, elike

kona manao pela i ka wahine, a me ke

kaikamahine o ke kakela. Ua ike no

ke kananka i ka mea pono ana e hana

ai i kona wa e ike ai e pomaikai ana ia

me ka nana ole ina he pono, a he hewa

paha. Ua nui no hoi na mea ana i

powa, a i hao wale ai, apela no ia ke

hoea mai ia nei––e hao waie me ka pa

kaha ana i ko kakou wahi kulanakau

hale e noho nialuhia nei, a me ko ka

kou home hoi. Nolaila hoi malalo o

na ano a pau, he kanaka weliweliia ia,

e na mea a pau, a he pomaikai nui hoi

a me ka hanohano nui ke  loaa ana i ka

mea nana e pepehi iaia a make, a i ole

hoi ia, e hopu pio iaia a lawe aku imua

o na ’nana kau kanawai.”

   Ma keia manawa, ua lomo loa aku

la laua iloko o ka pa nui iloko o ke

kakela  A holo holo iki iho la laua

malada no kekahi wa pokole. Ia laua

nae e naue mahe nei mai kahi aoao a

i kahi aoao o ua pa akea nei, ua alawa

ijo la o Olaneka i kona hoa holoholo,

a ua hoomaopopo iho la ia i ke ano e

o kona mau helehelena, a me he la e

noonoo nui ana ia ilok ona no kekahi

mea ano nui loa, aninau iho la ia:

    Ka Moolelo Kaao Nani!

 

             O

 

         TONERIAKA!

 

                       KA

 

              Anela o Mekiko.

 

Ka mea i ololoia, ka Holuwelowelo o na

  mauna Anede, a o ka mua loa hoi o ka

    mea nana i haaheo ka leialii me ke

      kalaunu o ke keiki alii Benala.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana

      Mose Manu no ke Kuokoa.

 

Ia Tonerika e ku nei maluna o ka

puu me kona lio, oiai oia e noonoo

Ina i na mea a pau ana i manao ai e

ike pono i na helehelena o kona wahi

pokii kaikunane, a nolaila, ua hooholo

iho la oia e hookuu aku i kona lio, a e

kali oia maluna o kela puu ana e ku nei

malia o loaa mai no hoi he mau ulia o

ka laki i kona lio. Amamua aw o kona

hookuu ana aku i kona lio, ua hoopu

ka iho la oia he mau wah huaolelo i

kona lio, penei: “E ka lio nani lua ole

p kuu kaikunane i haawi mai ai no’u,

ano ke hookuu aku nei au ia oe e imi

aku oe iaia ma na wahi a pau au e hele

aku ai no keia la, a mamua ae o ka na

poo ana o ka la e hala wai no au me oe

a me kuu kaikunane ma keia wahi aole

hoi me kekahi mea e ae, a oia wale no

ka’u mea i makemake ai, a ple oe e

pono ai imua o’u” I loa no a pau keia

mau huaolelo a kona haku wahine o ka

hoomaka iho no ia o ua lio nei e pelu i

kona mau wawae mua i ka lepo no ke

kahi mau minute, e like me ke kanaka

e haawi ana i kona aloha i kekahi mea

kino kanaka ma ke kunou ana, pele no

keia e hana nei imua o kona haku wa

hine.

   A pau ae la keia mau hana a ua lio

neio ka hoomaka aku la no ia o ua lio

eleele nei e holo aole o kanamai, ma

keia holo ana o ua lio nei, ua hiki aku

la keia ma na wahi a pau o na alanui o

ke kulanakauhale o Mekiko iaia e holo

ana i o a ianei me he kanaka la e noho

ana maluna o kona kua. Aia hoi ua ha

lawai mai la na maka o na kanaka a pau

me ua lio nei me ko lakou makemake

nui, aole no hoi i komo mai iloko o

lakou na manao hoohuoi no ke ano o

keia lio, ahe mea haohao no hoi

paha ia mea ia lakou. Aka, aia nae

ke hauoli nui nei na manao make make

a pau o kekahi poe e ake aku ana e

loaa; aka aole nae he wahi mea a k

koke aku; no ka me, o ka holo o ua

lio nei ua like no ia me ka pa ikaika’na

o kekahi makani puahiohio maluna o

ka ili honua, a e uwauwa ana na kana

ka me kolakou mau leo e wawalo ana i

ka lewa, a i ua lio nei i kokoke ae ai

mawaho ponoo ka pa hale o ka Moi

Tonevela, ua loheia ae la ka leo o kona

mau makaainana e ua Moi nei a me

kana mau keiki aole nae he maopopo ia

lakou n mea a lakou e lohe nei i ka

walaau, a aole no hoi he manao haupu

ae iloko o ka puuwai o Tonelele eia ka

lio eleele nani o kona kaikuahine ke

huli mai nei iaia.

   Ia Tonelele nae e nanea ana me ka

keiki alii a me kona mau kaikuahine

mawaho o ka hale alii, aia hoi ua puka

mai laka lio keokeo o Tonelele mailo

ko mai o kona hale i hoonohoia ai a

holo nui ae la maloko o ka pa alii a hi

ki ana ma ke pani puka nui o ka pa’lii

e komo mai a wawalu aku la kona mau

wawae i ua pani puka nei. A no keia

mau hana a ka lio keokeo o Tonelele,

ua pane mai la ke keiki alii Beriala ia

Tonelele, penei: “E akahi wale no au

a ike i ka hana a ko lio keokeo i keia

la e Tonelele, hea ha la ke ano o kana

hana?” A no jeia manao ninau a ke

keiki alii, ua pane koke aku la o Tone

lele. “he mea oiaio kau mea e olelo

mai nei ia’u; nolaila, ma kuu manao

ana, me he mea la, he mea e hiki mai

ana i keia wa.” Ia Tonelele no e ka

mailio pu nei me ke keiki alu, ua joo

maka koko ae la ua lio eleele nei ehaa

ele i kona mau kapuai i ka honua a lele

ae la oia iluna me he manu la ke ano.

I ua lio nei i lele ai a kiekie iluna i ka

lewa, ua huli pono iho la kona nau na

naina ia loko o ka pa alii, o keia ka ma

nawa a ua lio nei i ike oho ai ia Tonele

le e noho ana me na kei ki alii a pau,

aole no hoi he mau nana ana ae o keia

poe a oau iluna i ka lewa, oiai aia la

kou a pau e nana ana i na  hana a ka

lio keokeo. Hemalu ana iho me he ao

la, aia hoi ku ana ka lio eleele mamua

pono o ke alo o Tonelele me kona mau

kahiko anai a pau o kona kaikuahine

Tonerika.

   A no keia manawa i ike pono aku ai

o Tonelele i na helehelena a pau loa, o

ka lio no ka keia ana i haawi aku ai no

kona kaikuahine, ua lele koke ae la

lona hauli me a eehia o ke aloha a

puili ae la oia i kona mau lima malalo

o na wawae o ua lio me na lulu waima

ka e haule makawalu iho aua mai na

lihilihi maka aku. A o keia no hoi ka

manawa i holo mai ai ka lio keokeo me

kona mau helehelena i piha i ka olioli

a ku pu iho la me ka lio eleele, e hoi

ke ana i ko laua mau ano, me he mea

a he aloha ka iloko o keia mau lio,

aole no hoi he mau helehelena hoohe

wahewa o keia mau lio ia laua iho. I

keia wa a Tonelele e ku nei me ka  lio

okona kaikuahine, a ke hoolei pau mai

la hoi na nanaina o ke keiki alii Beriala

me kona mau kaikaina me ka pane leo

mai, aia nae ua puana koke aku la o

Tonelele i kana mau huaolelo imua o

Beriala. “ E ke alii a hooilina hoi o ke

kalaunu o kou mau makua, o keia ka

mea a’u i ha’i aku ai ia oe i na la i kaa

hope ae nei, aia a ike au i na ano a pau

o ka lio eleele o kuu kaikuahine; alaila

o ko’u hoomaka ana ia e ike i na hiona

o Rusire ko oukou kaikuahine muli loa,

ka mea hoi i manaoia e pili mai ana ia

me a’u ma keia mua aku. Nollaila, e

oluolu mai oe e ke alii e hoao oe e kau

ae maluna o keia lio, a e hiki no ia oe

ke holo maloko o keia pa e like me kou

makemake nolaila e hoao ano.”

   I ka pau ana o keia mau huaololo a

Tonelele imua o ke keiki alii Beriala, ua

pane koke aku la ke keiki alii Beriala

me ka leo nahenahe a meke anoeehia

i hoike iho ai maluna ona. “E Tone

lele e––, ka mea a’u i hauoli nui loa ai;

ke ae nei au e hooko aku i kou make

make , ano hoi e oluolu oe e hoakaka

iki mai ia’u i na mea a papu e pili ana i

keia lio, oiai ke ike nei au i ka nani lua

ole o keia lio, a he like ole lona mau

ano a pau me ko makou mau lioponoi,

a nolaila ke manao nei au, e like me ka

maikai o keia lio, me he mea la ua oi

loa aku kou kaikuahine; no ka mea,

ina ua oi loa aku ka maikai o ka lio ma

mua o ka mea nona keia kio, a “e holo

hoi maluna o kona kua i ka wa ana e

makemake ai; alaila aole loa ia i like

ma ka nana ana aku o ko kakou mau

maka; aka, ina ua oi pakela loa aku ia

mamua o kona lio e kau ana, e like me

keia lio a’u e ike nei; nolaila, ehoaka

ka mai oe.”

   I ka pau ana o ka ke keiki mau olelo

ana, pane koke aku la o Tonelele. “Ua

ha’i aku au ia oe mamua i na ano a pau

o ko’ukaikuahine, he kino no kona e

like me kou mau kaikuahine nei; aka,

o kona mau helehelena, aole paha e hi

ki ia oe ke nana pono aku iaia no hoo

kahi minute, alaila e komo mai no na

manao hoowahawaha iloko ou, aole pa

ha oe e makemake e nana hou aku iaia

a hiki i kou mau la hope e ke alii.” A

ma keia mau olelo a Tonelele no kona

hanau mua, ua manao no ke alii iloko

iho ona aole keia mau olelo a Tonelele

he mea oiaio, me he mea la ua huna o

Tonelele i ka hoike ana mai i na mea a

pau no kona kaikuahine. A mahope iho

o ka pau ana o keia mau kukai olelo

ana, ua hoao ae la ke keiki Beriala e

kau ae maluna o ua lio eleele nei, a pe

la no hoi me Tonelele, a ia laua e holo

nei maluna o na lio maloko o ka pa’lii

me ka lealea nui o ke keiki alii, a me

ka hoohialaai nui loa ana o kona ma

nao a pau maluna o ka lio ana e holo

nei, me ka manao ole ae he hana ka ka

lio i hiki mai ai.

   Ia laua e holo lio nei, aia ka Moi a

me ka Moiwahine ame ka laua mau ke

iki a pau ke nana nei i ka holo lio ana

o Beriala me Tonelele, ua huli pono

mai la ka nana ana a ke kaikamahi alii

Rusire me na mino aka oia i hoolei

aku ai i kekahi pua ulaula ohelohelo

imua o Tonelele a apo aku la o Tone

lele me kona lima a kau ae la maluna o

kona papale, a o keia no hoi ka mana

wa mua loa o Tonelele i haawi aku ai i

kona aloha i ke kaikamahine ‘lii Rusire

i hoopalau ia ai me ia, a o ka hooko

ana keia i kana mea i olelo ai, e like

me na mea i hoikeia ae nei ma na helu

mua. Nolaila, he mea pono ia kakou e

e nana ae iTonelele hoi ana maluna o

ka lio o kona kaikuahine i kona home

noho kuahiwi. He mau la ko ke keiki

alii holoholo ana maluna o ka lio o ka

mea nona keia moolelo; aka, ma ka

lua o ka la o ko Beriala holo ana, aole

i like ka holo ana o ua lio eleele nei

me ko ka la mua; no ka mea, ke hoo

maka ae la ua lio nei e haalele iho ko

na mau kapuai i ka pa alii, a ke lele ae

nei oia mai ka ili ae o ka lepo o ka pa

ahi. A no keia mau hana ano e a ka

lio, ua komo iho la na manao hopoho

po iloko o ka puuwai o ua keiki alii

nei, heaha la auanei na mea e hana ia

mai ana ia’u. Nolaila, pane aku la ua

keiki alii ia Tonelele e hoopau i ko la

ua holo ana, nolaila ua hooko aku la o

Tonelele i keia manao o ke keiki alii.

 

   Ma keia helu e hoea aku nei, ke ho

ea pu aku nei na hiohiona hope loa o

ka moolelo kaao nani o ka naita Kaha

nuopaineki; o ka pau kei o kona hoea

ana aku imua o oukou. Ke haawi aku

nei na paahana i ko lakou Iwu lima pu