Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 39, 26 September 1885 — Ke Kahua Mai Lepera ma Molokai. [ARTICLE]

Ke Kahua Mai Lepera ma Molokai.

Ua hele au i Molokai e kokua i ka hoolaa ana i na luakini elua no ka poe lepera, Sept 3, ma Kalawao kekahi, ma Kalaupapa kekahl Ua kukulu mua ia na hale aupuni ma Kalawao ma ka m. H- iSSS, no ka raea ua pih ia wahi i ke kanawai, a malaila hoi ua pae ka paiai mai Pelekunu a roe Wailau mai i ma na waapa. Mahila ka ha>e kalepa, i , ka hale mai, ka hale hookipa, a me ka! hale kauka o ke aupuni, ka luakmi Ka- j iolika, ka luakini Euaneiio, a me na hale noho ne nui wale. Aka nae, i keia j wa ke pae nei na ukana mai ka nroku* ] ahi mai ma Kaiaupapa. Malaila ua hanaia he uapo a me ka hale waihona o ke aupni Ua kukuluia kn bap« nui o na h«le noho hou malalla. Eia hoi ka { Ui&kini Kaioiika, a me ka luakini Eu- ] aneiio, mauna kahua kokoke kekahi i«

j Aia o ūthcr Damicn 1 ka aapol ; e kokua ai i '<-i rce ier*ra hoa e pae i •'ana. mai a hui i Kala-( h« a»ar*2i maika:. he tuau nuie| I ekolu paha ka ksL Mauka o ke ala ka I i uiahiai ai» no r:a ualau taaix, kc\ 4 poU| [ak?i. «1 s.e kula hanai hokho | lonx Ua mo?nona ka m-niaao, amo ( eeona hoi na ix«» 400 uie na bipi $ov na waīwai o ka p»;-e kpera e «i wale ana i ka uunu. Ma%uera konu o tsa kaiihale» he KahuUK* kona inoa, ao«> kapuai j.".-ha miiuna oka iU kai.. NoUiia oi aku ki ■uiu. o RaiaupapcL Ini paha kekahi hemaheaia o ke kahua, oia no ka ikaika o ka makani, e hoopihkia ai ma ka hooiio t ka poe mal He 200 r.a ha!e noho a naaikai ko lakoo nanaioa. Ua nani 3 ku|?ono na luaktni Euanelio elua. 20 kapuai ka laula, 40 kapoai ka loa. Ka huina pau ona lilo no ka luakmi ma Kalawao $1179; no ko Kalau papa $661. Ua hookaa ia $400 eka poe kpera raa Kalaupapa. Ka aie 1 koe ma Kalawao oia no $60.

I ka wa kahiko aole maluhia ka aina e like me keia wa. Uanoho kaawale na kanaka ma ko lakou kauhak ponoi. Nolaila aole t hoolahah na mailelee like me ko keia wa owiuhia. Mai Jan. 2, is6s, a hiki i keia la ua hoouna h he mau 2900 poe lepera 1 MolokaL O Ahia ka mea lepera mua, i ikeia ma ka 1840. He mau 5000 poe lepera Haaraii paha ma keia mau makahiki k»?taha. He 50 paha na haole i koho wale ia he poe lepera, 6 kamaUi, 2 wahine, 40 aoi na kane. 142 ka poe ltptra i noho ai ma Molokai iloko o ka makahiki mua. 760, oia no ka nui loa ika wa hookahi. 172 i keia \va, Ua emi hope paha ka helu o na mai lepera i keia la, 1200 paha ma ka lahui holookoa, aka hoi he mea weliweli keia, hookahi maloko o keia a me keia kanaxolu. Mailoko raai o 733 ika wa hookahi, 468 na kane, 235 na wahine. Ua make 21 ma Molokai ma ka 1867-8, oia no kahelu uuku loa. Ka helu oi oia no 313 ma ka 18875-6. Mailoko mai o 142 i make ai, ua noho e malaila 122 i mau makahiki elua paha, ehiku paha, oia no 18 ka averika mahope o ka noho ana i makahiki hookahi, elua, a pela aku. Ua noho e2O mawaena o 7ame 13 mau makahiki malaila. Ke anu ma ka makamua o ka hooilo, oia no ka mea make nui ai; 40 jna ka mahina hookahi, 1884, ka averika no na 11 ahina eae 3 paha, 12 paha. I keia wa 14 na pake ; 12 na haole e noho ana ma Molokai. Ke ake pau, a i ole paha ka hi, oia no ke kumu e make ai ka hapanui. Ke oielo nei o Dr. litch. %, I ka wa hookahi ma Kakaao 103 na mea mare, 6 na lua lepera, 63 na kane ioare wale no, 34 na wahine mare wale no." He mai lele keia, aka hoi aole like me ka mai puupuu. He mai hanau keia, aole nae maluna o na keiki a pau loa. He 26 na kamalii ona makua lepera ma Molokai e noho pu ana. He 14 ona makahiki 6 a oi. 2 keiki lepera wale no. Aole i ikeia ka mai lepera mamua o ka wa o na niho hou. He mai hauuiia keia. Kona kumu nui oia no ka moe kolohe a huikau. Ua hahau ke Akua i keia lahui i mea e noho maemae ai lakou. Ina pela ka hana, e hooemiia keia mai iloko 0 na ma-

kahiki 40 paha e like me kona pii ihma ana. Ina paha e hoopai ke Akua ike kolu o ka hanauna, ka ha paha, no ka hewa o na makua, e hoikeia kona loko niaikai raa ka emi hope o ka ikaika o keia mai. Ua hewa nui na wahine Hawaii ma ka hoowahawaha ana i ka oihana laa o ka makuawahine, ma ka malama ana i ko iakou mau keiki ponoi, e hoopau ana i ke aioha ~nakua ma na kuko ino. Mai manao na kane aole pili keia hewa ia lakou iho. Ka hapanui o na mai lepera oia no na kane, n>a ke ano palua paha. Ua hoopai pu ia lakou a oi.

Ua maikai ka hana o ka ahaolelo ma ka hooiako ana i na mea e oluolu ai ka poe lepera. I keia wa ua hoomalu pono o Ambrose Hutchenson, ka luna nui, aMe e iike me ka luna e ae e ae wale ana i ka ona a me ku haunaeie. Aole kupono ke hai lea aku 2 ka ino o ka hula a me ka moe kolohe o ka poe lepera i keia wa. He mau hana huna lakou a hilahila toa. Ua nui na mea ai a me na enea kokua i haawi wale ia e ke aupunL He nui na lilo. Noka ai $30,000 no ka makahiki hookahi, $5,000 no na lole, $50,000 ka huina pau o na lilo. Mai ka 1865 a hiki 1884, na lilo o ke aupuni no kona poe mai lepera, Ua maikai ka hale

haukapila ma Kalawao. Ua akamai loa ke kauka haole Aka nae ua hoowahawahaia keia kokua ana, oiai ua paulele na kanaka i oa kahuna naaupo a me ke kolohe. He hana naaupo ka noho hu na a pilikia o ka poe lepera, oiai e hiki ana ia kkou ke noho Kuokoa ine ka oluolu a me ke kuonoono me na makamaka he nui wale ma ke kahua uiai ie pcra kaawale. C. M. Hyi>e.