Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 43, 24 October 1885 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA

Ka Makahiapo mua i oUi mai* roai ka jwh»ka V5 Paa Ro%e a ine Kahanuopaineki.

KA K* iioaa ooa iiimiii imi ■> aaiU nana i ulup* aa ka kva lanl 2%e na kopoa « iMho »oi i icf papako o o ka mea boi aaaa i pui M «k»)hK ka i».

A UHEA oukou e o f u poe puni A mooleio o Lameka Puluka, na ude maka paiupaiu, na hoa kaunu hoi o ua opio nei, e hoaiu īki iho ko kakou kamaii o ana no ua opio nei, a e huii ae kakou a hooipo me kahi alopeka. I ua wahi aK»;x.ka nei i hiki aku ai i ka haie alu, ua iele mai la kona mau makua ame na kaikuahine a puiii aioha Uke iho la iakou me na waimaka, a i <a mao ana ae o keia miu haawina ka> umaha, i a ninau mai ia kona mau kaikuahine, i\hea aku nei kau huakai imi haku > O k«'u mea i hele aku nei, wa hi a ko lakou kaikunane, eia'e oia a ho-

'ra mai; manao au, ua hiki mai oi&enaloko nei o ke kulanakauhale, nolaila e pono e hoouna aku i na luna e hele huii aku ike kulanakauhale. Pane mai !a kOua makuakane, E hoouna aku i mau tausani Naita na lakou e hele huli aku a loaa. Ika iohe ana oua wahi keiki nei i ka manao o kona makuakaru-, ua pane aku la oia : £ kuu makua, mai hoouna aku i ko kakou mau Naita, 0 kuhiheua mai auanei e kii aku ana e ho.ipoino i kona ola, pau mai lakou i ka iuku ia e ua keiki la, a lilo lakou i ipuulehu na kona inaina. Nolaila, e hoolohe i ka'u mau kuhikuhi, no ka mea, ma ku'u nana aku i keia keiki, me he mea la, aohe he hookahi kupua na- i na e hoopio iaia, oiai, ua ike au i Ua pahikaua kaulana i kakauia maloko oko k.ikou mau buke, e olelo ana, O ka e paa ana i ka pahikaua he 12 ki, oia auanei ka mea nana e luku na kupua a pau, aole hoi he mea nana e hookuemi i kona mau kapuai.—A he keiki 1 haiamu īa eka nani ame ka maikai, aohe no paha he hookahi keiki ma ke ao holookoa nei e hahai aku ika nani o ua keiki nei, a he lua ole o kona ui a'u e hoohalike aku at.

Ia manawa, hoouna aku la ka Moi i kona mau kauwa e hele e huli i ua keiki nei ma na hotele o ke kulanakauhale. Ika hiki ana aku ona kauwa ma na hotele a pau, me ka ninau aku hoi i na haku hotele ina he malihini kekahi i hiki mai ma ia ahiahi, aka ua hoole mai la lakou. Pela ko lakou hele mnau ana a hiki ma ka hotele a Lameka Puluka e moe ana, kikeke aku la lakou i ka puka, hele mai la ka haku hale a ike mai la o na kauwa a ka Moi, lele e ae la kona hauli a ninau mai la, Heaha ka makemake o ka Moi i hoouna mai nei la oukou e hele mai 1 keia po ? pane aku la na kauwa a ka Moi PamekeU, l hoouna mai nei ka Moi ia makou e ninau aku ta oe, aole anei he malihim t hiki mai maanei i keia ahiahi ? Pane mai la ka haku hotele, he oiaio he ma lihini ka'u ua hiki mai i keia ano ahia|hi iho nei, hekeikiopiopioloaj ma kuu [manao, oia hookahi ka'u e kaena ai. iole he ui e ae a puni ko kakou aupuni nei. a hala loa aku i na paia paa o ka >am, aole no paha ma na huina ao uli o ka lant e hiki e aa aku e hoopio i kona nani kamahao e moe lolii mai la. Pane hou aku la na kauwa a ke alii, E hele aku oe a hai aku iua keiki la, ua ma .iiiake ka Moi e ike ia»a i keia wa no, ua ae mai la ia a hele aku la. £; ka mahhini maikai, ua hoouna mai nei i ka Moi o ko makou atfpuni nei e kii | mai ia oe e hoihoi la oe iloko o ka haie i alii a malalo o kana malama ana; a pe-! he.\ la kou manaa Pane mai la o Lameka Puluka, £ hoi oe a hai aku, aole au e hiki aku imua o ka Moi i keia po; i ka ptika ana 0 ka la i kakahiaka, oia ko'u wa e hele aku ai e ike i ko oukou Moi, —Aloha oe.

I ka lohe ana o ka haku hotek% ua hoi aku la oia a hai aku la i na kauwa a ke alii i na mea a pau ana i khe ai niai ke alii opio mai Nolaila, huli hoi aku la na kauwa a hiki imua o ka Moi Pamekela, a hoike aku la i na mea a pau a lakoa i lohe ai i ka lohe ana o ka Moi Pamekela i na olelo a ka opio, ua kulou iho la kona poo ilalo a liuliu, e-a mai la kona poo iluna a pane mai la : E a'u mau kaikimahine, e hoomakaukau oukou i na mea a pau e kipa mai ai 1 ka malihiki i ka la apopo, a huli hoi aku la no kona lumi moe. I ka puka ana mai o ka ia, ua kauo-

ha ia aku U na puali Naita a pau e heie mai iloko oka pa alii no ka hoohanohano ana ike keiki malihinl Emoole, ua piha ku'i mai la ka pa alii a ua ku laina hke tnai la na Naita a puni ka pa alil Ika makaukau ana ona raea a pau, ua hoouna ia aku la ka puuku a mc na ukaii he 120, no ke kii ana aku i ka maiihini a iakou i manao nui ai. I ka hiki ana aku o ka puuku ika hotele a ka eueu e noho ana, ua komo aku la oia iloleo a hui me ka haku hote!e, a ninau aku la, Aia mahea ka maiihini ? Aia ma ka rumi heiu ekahi. Heie aku la oia a kikeke aku la ma ka puka, ua ninau mai )a o Lameka Puluka : Owai mawaho ? Owau oka puuku n ka Mo», i kii mai nei au ia oe < j heie; e kali iki'a komo ae au i ku'u wa- j hi aahu. Awiwi ih) la oia ike komo lana i kona aahu alii, a i ka paa ana o Ina mea a pau, ua wehe mai ia oia i ka 1 puka a heie mai ia e hui me ka puuku oka Mui. Ika iVe ana aku oka puuku i ke keiki malihini, ua hauie pahu »ku )a *o'a iluna o ka papaheie me ke eehia nui, a o ka haku hote)e pu hoi kekahi i loohia i keia haawina piiikia; no keia piiikia i loaa i keia mau kanaka, ( ua lele aku la ka opio a lomilomi iho la ia laua a pohala ae; hoopuka ae ia ka puuku oka Moi : E ke akua ! Eke akua ! ua iho mai nei oe mai ka lua ahi mai o Hilela, e ike i kou mau makaainana. I ka iohe ana o Lameka Puiuka 1 keia mau huaolelo a ka puuku, ua pane iho la ia : Ena kanaka 1 iīke me a'u, aole au he akua, aka, he kanaka no au elike me oiua; nolaiia e ala ae a e hoomakaukau no ka heie ana aku i ka haie aiii.

Puka aku la lakou nei a kau ae la maluna o na lio, a koe iho la hoi keia aohe lio. No ka ike ana oka puuku aohe lio o ka opie, ua haawi mai Ia oia i kona lio no ia nei, hoole aku la nae keia me ka olelo pu aku, he lio no kona; a he mea haohao loa keia i na mea a pau mai hea mai Ia kona lio e loaa ai; he lio maoli paha, he lio akua paha. Huli ae la ua opio nei ma ke kukulu hikina, wehe ae la i kana wahi buke kupua, a wehe ae la i ke kui kolu e paa ana o.kona lio, emoole ku ana ua lio nei me kona nani kilakila, a kau ae la ua opio nei a hoomaka aku la ka nee ana o ka huakai no ka pa alii, aole.i liuliu, ua komo aku la lakou iloko o ka pa alii. Ia wa no i paiakuii ae ai ka lewa i na leo hulo o na makaainana a me na Naita e ku poai ana i ka pa alii. Ia Lameka Puluka i pii aku ai i ka na nai o ka h?le alii, aia hoi na kaikamahine he 12 aka Moi Pamekela e ku mai ana; lalau mai la lakou i ka lima o ke alii opio, a kai nui aku la no ka lumi hookipa, a malaila lakou kahi i nanea ai me ke kamailio ana me ka oluolu. Mahope iho oka lakou kamailio ana, ua haawi aku Ja ka Moi Pamekela

i ke aupuni a me na kaikamahine he 12 ia Lameka Puluka, me ka olelo pu aku : Apopo, e kii mai ai ke kupua Linehikana, a o ka Moi Ddagona ka weh, e noho ana maluna o ke aupuni omaomaa Nolaila, e ke alii, e hiki ana no anei ia oe ke kokua ia lakou nei a»>le ? No keia ninau aka Moi i ke alii opio, ua pme aku la oia, Aole 1 •uaopopo ia'u ia mau mea, oiai aole au

i hoao me ua moo DtLig -na Li, aia ka por o a hoao. Nolaila, e ka Moi, e ka !i iki oe a na ka la apopo e nana i na mea no ia la; a eia wale no ka ninau, O ka manawa hea o ka la apopo e hiki mai ai ua moo )a ? O ka puka ana mai 0 ka la i ke kakahiaka, a hoomaka mai na kukuna e 0, o ka wa no ia e uhi ae ai o ka ohu maluna o ka aina nei, a hoonwka pu mai la no hoi ka pouli; he hiki ke ike ia na hoku <y ka lani, ku'i koke ka hekili, olapa koke no hoi ka uwila, a ia manawa no hoi, he wa kupilikii loa ia no ka aina nei, no ka mea, e make wale ana na hoioholona. A i ka wa e mao ae ai keia mau ouli hoo- | pahaohao, alaila, e ike ia aku no maluna o na kuahiwi he 12, he raat| lua aht 1 nunui e a mai ana, a he mau mioute pokole mahope iho, e ike ia aku no ua moo nei e moe mai ana i ka piko o na kuahiwi; aole e liuliu, e nalowale ano e ana ke kino moo, a e oili mai no mai ta wahi he kino kanaka nona ke kiekie he 13 kapuai, a aia ma kona iima e paa ana oia i kekahi pahīkaua nui, aua kapaia ua pahi la, o Make loa; a oia na hoailona o ua moo nei I ka lohe ana o Lameka Puluka, ua pane aku !a oia me ka wiwo ole. £ pono paha o kou mau Naita mamua ke kiie pepehi, a mahope aku boi au; ma-

lia paha he mau Naita no hoi kou e hiki ke pepehi i keia kupua ino, nolaiia, e pono e hookuu au i kou mau Naiia mamua; a i make ole hoi paha ia lakou heie aku hoi au e kana i ua kupua la. I ka lohe ana o ka Moi Pamekeia i keia mau oielo a Lameka Puluka, ua jū ne mai la oia me ke kaumaha : Eka opio maikai, aoie au i manao e hoouna aku ia lakou, no ka mea, aohe o iakou mana e hiki ai ke hookuemi ake paio aku me ua moo la; a ua manao au nau

ponoi no e hana ia mau hana, a ina oe e ianakiia maluna o ua moo ia, alaila, ioaa ia makou ka maha, ao ka hoeko ia ana no hoi ia o ka'u olelo kuahaua, oia hoi ka lilo ana o ke aupuni a me a'u mau kaikamahine he 12; a ina hoi e hauie pio oe, o ko aakou haule pio ana no ia. Puai mai ia ka huaoieio a ke aiii or»io I.ameka Puiuka me he wai

|lai ka i ana mai : Eka Moi Pamekela aloha, e kala mai ia'u no ka'u mau huaoklo i hai mua ae nei, aoke kumu nui no noi o ko'u hoopuka ana aku nei oia no ke aloha i kuni paa ia iloko o ku'u puuwai nou eka Moi, kou ohana alii, a fr.e kou mau makaainana e noho i maialo o kou malu, no ka lilo ana a ! iu oko oukou aupuni ame ka noho alii i ka mea a mau mea paha nana e pepehi iko oukou enemi. Nolaila, e kali ka!v*ju no ka la apopo, a na ia la e hoike mai i na ouli o ka pomaikai ma ko kakou aoao a me ka nele; a hooki iho la ua opio nei i kana kamailio ana: a pane hou aka la : E hookuu aku no i na kaikamahine ahi i ka hapalua o keia po e pii no ke kuahiwi, a pela pu no hoi me na kanaka a pau, e hookuu aku no la lakou e pii no ke kahua paio no ka makaikai aua i na hana e hana ia ana mawaena o maua.

Oiai ka pouli o ka po e uhi ana ma- ' luna o ka aina, ua huli hoi aku la ua |opio nei no kona lumi moe a haule aku | la hooluolu, a o na alii noi ke noho nei lakou me ke kaumaha o ka naau, a e u ana hoi me ka uwe no ka luku weliweli a ka enemi e hiki mai ana maluna o lakou. Ike kokoke ana mai i ka hapalua o ka hola 12 o ua po nei, ua makaukau mai la na lio a me na kaa no ka lawe ana ina kaikamahine alii ike kuahiwi. Ke 010 nei ka pihe uwe, a e lohe ia ana na uwe kanikau 0 na makaamana ma na wahi a pau oka pa alil I ka makaukau pono ana, ua kau ae la ua mau kaikamahine nei maluna ona lio, ame na alii oka aina, na makaainana, a hoomaka aku la ka pii ana. Ia wa no i komo aku ai ke kaikamahine muli loa a ka Moi Pamekela iloko o ka lumi 0 Lameka Puluka, a hoala iho la; puoho ae la ua opio nei. a ike mai la i ka mea nana oia i hoala, a pane ae la : 0 oe keia e ka Ui Wilela ka nani, heaaha ka manao a neaha hoi ka olelo o ka hiki ana mai ma kuu lumi nei ? Pane iho la ka Ui Wilela : E ka eha a nei puuwai, o keia ka manawa hope o leo makou hehi ana i ka hale alii nei; nolaila, o ke aloha e kaomi nei i kuu

puuwai nou, ao!e ia e pau ana, —a hiolo n.ai la kona mau waimaka; nolaila e pii kakou ike kuahlwi. No keia mau huaolelo hoalohaioha aka Ui Wilela. ua komo mai la na nianao aloha iloko o ko ka opio puuwai, a pane ae la <»h me ka olu waipahe : Eka Ui Wiieia ka nani, ka mea hoi a keia kino i au, mai ai mai ko'u aina mai, e kaji <ki iho ka pii a wehe mai kaiao, alaila piL 1 ka wehe ana mai o kaiao, ua liuliu ae o Lameka Puluka i kona aahu Nai ta, a i ka paa pono ana, ua hele aku la ia a hoala i ka Ui Wilela, ala oia a ho omakaukau iho la no ka pii ana, no keia helu ae.