Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 44, 31 October 1885 — Page 1

Page PDF (1.85 MB)

This text was transcribed by:  Melani Abihai
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXIV, HELU 44.      HONOLULU POAONO, OKATOBA 31, 1885.     NA HELU A PAU, 2048

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

W R KAKELA

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Ilooiaio Palapala

tf

 

A ROSA (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf

 

SB. DOLE

 

LOIO, LOIO, LOIO

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma Alanui Kaahumanu.

 

DILLINGHAM & CO.

 

Mau Mea Kuai Lako Hoo

Alanui Papa, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

 

ANA AINA!  ANA AINA!!

KEENA HANA:  Aia ma alanui Moi, Koko ke loa I ka Uwapo o Hooliliamanu.   Tf

 

C BREWER & CO. (BURUA MA.)

 

            Ua makemake ia ka poe mea ILI KAOatALOO a me na ILI BIBI, a pela hoi mana ILI MIKO o na ano a pau, e kuai mai i ke lakou mau ILI me makou, a e haawi no makoou i ke KUMUKUAI KIEKIE LOA o ko makou Makeke.          Tf

 

GL. FITCH. (KAUKA PIKA.)

 

Ua make ae nei au he Keena Iapaau ma Alanui Maunakea, Honolulu, Hilu 70, a e loaa no au ma ke Keena ma ka hora 9 a ka hora L9 o ke kakahiaka o kela a me keia la, hora 8.30 a i ka hora 7.30 ahiahi.  2007-v

JP. HANAAUMOE.

 

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai ma na i ha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

JNO. M. KEALOHA

Luna A Haoiaio Palapala Kepa Pauhawi no ka apana o Kawaihau, Kauai. He @ no ka apana Kawaihau, Kauai. He Konaluina Palona Aina no ka apana o Kawaihau, Kauai, a he Luna Hooko Hora no ku Pae Aina holaakaa.

 

CHAS H PULAA.

 

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau, Hawaii.         2001-tf

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI MA NA AHA KOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI.

Keona Hana me Hon. K. Preston (loio Poakana) ma Alanui Kaahumanu, Honolulul.

 

CECIL BROWN.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

A he Apana Hoolaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA;  Heli 8 alanui Kaahumanu – tf.

 

RICHARD F. BICKERTON. (PEKEKONA.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

KEENA HANA:  Helu 27 alanui Kalepa.  tf.

 

WA. KINI

 

LOIO, LOIO, LOIO.

KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu.    tf.

 

W.C. AKANA (KALAUKI.)

He Mahelu a Uauhi-olelo ma ka oleio Pake me ka olelo Hawaii.  Ua makaukau ua hoi a hanai na Palapala Kuai a Hoolimalima a pala aku mawaena o na Puke a me na Kanaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Mei, me kahi e kokoke ana i he uwapo a Haailiiumanu.

2010-ty

 

WILDER & CO.  (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me no lako kukulu hale na anu a pau, a me no me nepono a pau me ka hale.

Kihi Alanui Moiwahine me Papa.       Tf.

WILLIAM AULD.

 

Luna Hooioio Palapala Kepa Paahano me ka Apana o Kona.

KEENA HANA:  Ma ke Keena Wai o Honolulu.    tf

 

SH. MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

HALE HANA:  Helu 11 aianui Nuuanu.

 

M THOMPSON, (KAMIKANA)

HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

Keena hana maluna o ke Hale Polu o Kamapela. (Campbell’s Block,) Rumi helu 8 me 9.  Puka komo e huli la pono i ke Alanui Kelapa Honolulu.

 

 

KA MOOLELO KAAO O

 

LAMEKA PULUKA

 

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui Pua Rose a me Kahanuopaineki.

 

KA MEA I KAPAIA KA

Ka ilona o na manuna hui o Arabia, ka naita nana i ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka mea hoi nana i pani ka maka o ka la.

 

PUKA mai la la Ui Wilela a hui pu iho la me ka opio Lameka Peluka, a ninau mai la: E kea lii opio ano ua makaukau kaua no ka pii ana i ke kuahiwi, nolaila, e wiki kaua, oiai ke kokoke ae nei e ao loa.  Kau ae la laua maluna o no lio a pii aku la.  Ke holo nei laua me ka puahi nui, aole hoi i hala ka hapalua hora, ua hoea aku la laua nei i ke kumu o ke kuahiwi mamua o ka hiki ana akua o ka poe mua i pii ai.  Malaila laua kahi i noho ai a hiki wale i ka hoea ana aku o na mea a pau; a he mea haohao no hoi ia ia lakou keia hiki koke ana o ka kakou eu me ka Ui Wilela iuka, no ka mea, haalele aku no lakou i ka hale alii, a ke ike nei hoi laukou i keia Manawa eia i ke kahua o ka paio kahi i noho ai e kali ana hoi o ka hoea mai o ka Manawa no ka hooili kaua.

 

I ka puka ana mai o ka la, a hohola ae la hoi kona malamalama maluna o ka aina a puni, o ka wa no ia i uhi mai ai o ka ohu a me ka pouli maluna o ka aina, a ike pu ia aku la no hoi na hoku o ka lani, e like hoi me na mea i hoike ia ma kela helu iho nei.  Aole i huliu, aia hoi, ua wehe mai la ka pouli a me no ouli pahaohao i ike ia ai mamua.  Hoea mai la n aka lua ahi pele he 12:maluna o na kuahiwihe 12; a ike pu ia aku la no hoi ke kino alualu o ua noo nei e moe mai ana ma kea lo o na kuahiwi, a luai mai la hoi oia i kekahi kuai pele, e hele mai ana e na@ i na mea a pau e loaa aku ana I kona mana.  I ka ike ana o na mea a pau ua kokoke lo aka pilikia imua o lakou, ua uwe kapalili ae la lakou me ka makau no keia popi@a nui, aka o Lameka Puluka, aole loa oia i ae e hookuu aku i kona mau waimaka; me ka puuwai i lalapaia e ke ahi o ka wiwo ole, a me ke kanalua ole no keia luai pele, ku ae la oia iluna, wehe ae la i kana pahikaua kupua, kaomi iho la hoi oia i kekahi ke o kana pahi, a me he imo ana la n aka maka, ua lele aku la oia imua o kea hi e lalapa ana, a iloko no hoi o ia Manawa, ua emi hope aku la ke ahi a ka waha o ke kupua Linehikana.  Puka mai la na huaolelo hailiili mai ka waha mai o ua kupua la, a me he ne-i nakulu ana o ka hekili, pela kona leo nui i ka pane ana mai:  E ka mamo a Lameka Puluka, ua ike no au aole oe e lanakila ana maluna o`u; aole au e hoopau ana i ka paio ana me oe, e hiki i ka wa e waiho ai kuu kino imua ou; aka hoi, ina oe e hemahema ana, alaila, e haule pio no oe ia`u.

 

I ka lohe ana o Lameka Puluka i na olelo awahua a ua kupua la, o kona wa no ia i pane aku ai: Aole loa au e hoola ia oe a hiki i ka lilo ana o kou mau kino i puu lehu.  Ia Manawa no i kuu pau mai ai ua kupua la ikona ikaika; hapai ae la oia i kona huelo a kiekie, a ia wa no i pii ae ai o ka kakou eueu malua o kona lio kupua a ka hepalua o ka huelo o ua moo nei, a uhau aku la hoi i kana pahi, a lele ana hoi kahi hapa i kahi e, e oni ana i ka honua me he koe la; hoi iho la ua opio nei a ku i ka honua, hoopili aku la hoi i kana pahi ma kahi i moku ai oiai ka huelo e hoi ae ana elike me kona mau, aka nae, alole e hiki ua paa e mamua i ka mana o ka pahi.  No ka ike ana o ua moo delagona nei aole e hiki ke hoi hou kona pauku huelo, ua piha loa oia ia ka inaina, a luaimai la i ka luai pele me ka ikaika nui; hele mai la kona weta a hahana maluna o ianei, ia was no i pane ae ai keia:  I na pela kau hana hoonauluulu, alaina, e hooponokole auku no auanei au i kou ola ana ma keia ili honua.  I lawa no a pau ka ia nei kamailio ana, kaomi iho la oia i ke ki i hoopaaia ai o ka uwila, a pahemo ana na alelo he 52 iwaho, aole i hala he mau sekona, ua hamu ia aku la ke kino moo o ua moo delagona nei a pau poo pau hiu i ke kamaeu o na mauna hui.

 

I ka meha ana iho o keia mau ouli o ka pilikia, a hoolai malie iho la, o ka wa no ia o-na mea a pau i ike aku ai ia kekahi kanaka e holoholo mai anailuna o ka piko o na kuahiwi he 12, a e pa@ana hoi oia i kekahi pahikaua nui ma kona lima akau, a he paleumauma lau laau ma kona lima hema.  Ike pu ia aku la no hoi he punohu nui ke kau pono ana maluna ona, e hoopuni ia ana ua punohu nei e na anuenue he 6. Ike ia aku la kona iho ana mai a ku iho lal iwaena o ka mauna.  Aole no he ii liuliu, puka mai la ka lua o na kanaka me ke kaumaha in a mea kaua. (Okeia kanaka i puka mai la, o kona pukaua no ia me na mea a pau, e hooikaika mau ana no ua pilikua nei;) hoomaka mai la laua e iho a hiki mai la i kahi a Lameka Puluka e ku ana, ua pane mai la ua kupua nei: Nui no hoi kou ikaika make maua ia oe, a uuku no hoi kou ikaika, make oe ia maua.  A wahi a kea lii opio: O ka make auanei ka mua, o ka hoao ka mua, a i make au ia olua, ikaika no hoi olua; aka, ma kuu manao, o ka la keia pau olua i kea hi, a nan a manu o ka lewa e ai ko olua mau io.

 

I ka lohe ana o ua kupua ne ii na olelo hoohenehene a ka opio, ua pii ino ae la ka inaina wela o ua kupua nei, a me ka leo nui weliweli oia i uwo ae ai, a ua like hoi ka ikaika hoonee o kona leo me kekahi hekili ku`i pama-lo iloko o Ikua, a o na mea a pau, ua kulia lakou e ka makau, a e noho ana hoi lakou me ka haalulu a puni ko lakou mau kino.  Hoala mai la ua kupua ne i kana pahikaua nui a hoomoe mai la maluna o Lemaka Puluka, me ka manao e hoolilo i ka eu o Arabia i puu le hu na lona inaina, eia nae ua alo ae la no keia a hala aku la ia puu make; hoomaka hou mai la ua kupua nei e hoomoe ma ii kana pai no kalua o ka Manawa, alo hou ae la no keia hala, a o ka hoomaka iho la no ia o ka paio ana o ua mau kupueu nei.  A iloko o keia hoouka kaua ana o n aoao a elua me ka hahana, me ka luai pu ana mai @ o na mea wela mail ko kaua mau waha mai maluna o ke kino opio o Lameka Puluka, no ia mea i hooi loa aku i ka inaina wela iloko o kona puuawai; hapai ae la oia i kana pahikaua a kiekie, puki mai la oia i ke kaula waha, a kahea iho la oia me ka leo nui: E kuu Lo Paina Huelo aloha, eia kaua iloko o ka pilikia i keia wa nolaila, e aloe o me ka makaukau nui a me ka makaala nui no kaua, a e hoao au e uhaki pu i kahi pukaua o ke kupua.

I lawa no a pau kana kamailio ana, ua hoolele aku la oia i kona lio imua, hapai ae la oia i kana pahikaua a hoomoe aku la maluna o kahi pukaua o ke kupua, aia hoi ua mahae ia kona kino i elua apana, a kaawale kahi aoao a me kahi aoao.  I ka ike ana mai o ke kupua ua make kona pukaua, ua hoaa iho la oia me ka manao e kii e hoola, aku ua hala ka Manawa kupono, oiai eia o Lameka Puluka ke alapine ne ii ka uhau ana maluna ona.  Ua hoomaka ka paio ana me ka hahana, a ke pale aie la hoi ka pilikua in a hauna a ka opio, aole nae e hiki, no ka mea, ua like ka pahi a ua eueu nei o na mauna hui, me kakahi enegini mahu, a iloko o keia paio ana, a hala he mau sekona, ua haki pu ai la ka pahi a ua kupua ne ii na pauku liilii eha.

 

No ka ike ana o ka pilikua ua pokopoko liilii kana pahi, ua hoomaka ae la kona lima akau e o iloko o ka punohu e kau koke ana maluna ona, o ka wa no ia i olapa ae ai ka uwila, ku`i koke ka hekili, a o ka wa no ia i oili mai ai o kekahi laau ihe nui a mamua o kona maka a e a mau ana hoi kea hi; paa mai la oia i ua aau ihe nei, a hookoko ke mai la imua o Lameka Puluka; oniu ae la oia i kana laau ihe a hoomaka mai la e  pahu me ka ikaika nui launa ole, me ka manao e ku mai ka iwi aoao o ke alii opio, eia nae, ua pau wale no kana mau pahuna ihe i ka pale ia me ke Akamai nui; mamua ae o kona hoi hou ana mai e pahu, ua loaa pono aku la ka laau ihe a ua kupua ne ii ka hauna pahi a Lameka Puluka a haki pu ae la in a apana elua.  I ka ike hou ana o ua moo delagona ne ii ka haiana o kana laau ihe, o hou ae la kona lima akau iloko o ka punohu e kau iho ana maluna ona, olapa koke ae la ka uwila, ku`i koke mai la ka hekili, a oili mai la ke koikaua a paa ana i kona lime, hapai ae la oia a uhau mai ia me ka puahi nui maluna o Lameka Puluka, eia nae he neo ka mea i loaa iaia, a o ka hua he oh ii ka puahoihio.  O Lameka Puluka hoi, hapai ae la oia i kana pahikaua a hoomoe aku la maluna o ka pilikua, aka ua pale ae la oia me ka eleu nui; a o kana koi nae ana i pale ae ai no kona ola, ua mahele ia in a apana elua.

 

I ka ike ona o ka pilikua ua nele oia in a mea kaua ole, ua pane mai ia oia me ka leo nui: E kahi keiki ai waiu, he wahi keiki ikaika io no o eke pau la a`u mau mea kaua punahele a`u i momona ai ia lakou iloko o ko lakou wahi kapu, nolaila, akahi au a kii i na mea kaua a kuu kaikuahine.  Ia manawa no i lele ae ai ua pilikua la i ka lewa a nalo aku la iloko o na ao uliuli, a ku ana imua o kona kaikuahine moo.  Ninau mai la kona kaikuahine:  Heaha ka huakai a kuu haku o ka hiki ana mai imua o kou kaikuahine nei?  Pane aku la kona kaikunane: E kuu pokii, i kii mai nei au i ka pahikaua a kaua, no ka mea, ua paio mai nei au me ko`u hoa paio, a ua pahua ka`u mau mea mana, a ua lilo lakou i mau mea ole.  Ae, wahi a kona kaikuahine, e make ana no oe, aole oe e ola ana, no ka mea, o ko kakou mana a pau, aole i@ i helu ia, oiai oia no ka moopuna ponoi a Lameka, ka mea e noho Moi ana maluna o ka lua ahi o Hilela, ke kupua nana i hoohiolo ka mana o na pupua a pau, nolaila, o oe, aole e lanakila ana; a heaha la hoi ka hewa.  E hoi no eo e hooko i kou makemake a me kou manao kuhihewa e lilo ana ia oe no kaikamahine a ka Moi Pamekela.  E haawi aku no au i ka`u mau wahi pahi; lalau ae la ia i ke kaula gula e kau ana ma ka paia, huki mai la ia a kani mai la k abele aole hoi i liuliu, oili mai ana he ulua mau moo, a aia hoi ma ko laua a`i e kau ana kekahi pahikaua nui; lalau aku la ia a haawi mai la i kona Kaikunane, a pane mai la: O kau mau mea auanei e hoohakaka mua ai, oia no keia mau kanaka o kaua, a ina laua e pio, e paio aku no oe me pahikaua a kaua, ua ae mai la kona kaikunanae @ hoomaka aku la lakou e ia@liuliu, ua kau hoolai iho la lakou maluna pono o kahi a na alii a me ka aha kanaka e noho ana, a me kea lii opio hoi e ku ana i ke kahua paio; lele ae la lakou me ka hookikakaha ana a puni ke kahua paio a hoi nui aku la iloko o ka punohu e kau ana i ka pilo o na kuahiwi.

 

Ia lakou nei no e nanea ana, kahea o Lo Paina Huelo: E Lameka Puluka, e makaala loa oe, a e kau pono hoi kou mau maka ma kahi a ka punohu e kau mai la, aole hoi e liuliu, e hio mai ana he elua huelo o na moo, a o kou hoa paio mua ia, nolaila e makaala, i loaa ia oe he lanakila maluna o lakou.  I ka lohe ana o Lameka Puluka i no kuhikuhi a kona lio, ua huli aku la kona nanaina maluna o ka panohu, aole hoi i liuliu, hoomaka mai la na huelo e iho mai ma kahi a Lameka Puluka e ku ana me kona lio.  I ke kokoke ana mai, ua hahau ae la o Lameka Puluka i kana pahi i ua mau huelo nei, a moku pu ae la, a pela no keia o ka okioki ana a hiki i ke kumu o ka huelo.  No ka ike ana o na moo aole laua e lanakila ana, ua huli hoi malu aku la laua i ko laua aupuni, me ka ike ole o ke kupua Linehikana ua mahuka kona mau kokua, a loe hookah iho la ia e paio me ka eueu o na mauna hui.

 

Puka mai la kupua me kana pahi a lele mai la e halawai me Lameka Puluka.  Poha aku la ka leo nui o Lameka Puluka, i ka i ana:  E ke kupua Linehikana, ua kokoke mai ka hora a`u e haawi aku ai i ka hoopai maluna ou, a ke kokoke mai nei hoi kou hora e pau ai pau ai kou noho ana maluna o ka honua nei.  A e hoi aku hoi kou uhane i ka lua ahi o Hilele, a malaila oe e hookauwa ia ai e ko`u kupunakane, ka mea e noho Moi ana maluna o tausani uhane he nui wale; nolaila, e hele mai imua o`u a e auamo no oe i ka haawina weliweli o ka make mau loa.  I ke kupua i hoolauna mai ai, o ka Manawa no ia o Lameka Puluka i hapai ae ai i kaoa pahikaua a hoomoe aku la maluna o ua pilikua nei a no ekolu Manawa aia hoi, ua loaa lihi aku la ua kupua nei; piena loa ae la oia a luai mai la i kekahi kio wai ahi mai kona waha mai, a hoolilo iho la i kahi ana e hanu ana i papa pahoehoe, aole i emo, ua puni ae la laua, ne ii kea hi, o ka wa no ia o Lameka Puluka i lele aku ai me ka mama nui, a pahu aku la i kana pahikaua ma ka poaeae akau o ua pilikua nei, a kapalulu aku la ka wini oi o kana pahi i ka puuwai, a haule pahu aku la ua pilikua ne ii ka honua.

 

I ka pau ana o ua  piliua nei i ka kakou kakou kamaeu, o ka wa no ia i mao ano e ae ai kea hi a pio loa iho la.  He mea oiaio, ua pau ka ikaika o ka e ana o kea hi mamuli o ka make ana o ke kupua Linehikana; make no ia pau kona mana.  Ike ia aku la o Lamela Puluka e omau ana i ka puuwai o ke kupua Linehikana me kana pahikau, a he ku hoi i ka weliweli na mea a paue nana aku ne ii ua opio nei oiai ke kino nui o kona enemi e waiho ana i ka honua.  I ka pau ana ae o na ouli kaumaha e hoalii ana maluna o na makaainana, ua komo mai la na manao hauoli iloko o lakou no ka make ana o ko lakou enemi.  Ikua ae la ko lakou mau leo hulo in a paia paa o ka lewa, e haawi ana hoi i no hoomaikai palena ole maluna o ka opio puuwai hopo ole, a o ko lakou kokua a hoola hoi.

 

I ka pau ana o na hana a ua opio ne ii kona enemi, unuhi mai la ia i kana pahikaua i hele a paumaele i ke ko ko, huli ae la ia a peahi aku la i ka Moi Pamekela e hele mai, a i kona hiki ana mai a me na mea no hoi a pau, ua pane mai la ua Moi nei: E kuu lani haku alii, a hoola hoi o makou, ka mea hoi nana i pepehi iho ne ii ko makou enemi, ka mea hiki ole ia makou ke pale ae, nolaila, he aie nui ko`u a me ko`u mau makaainana nou, a heaha la auanei ka makou makou pani aku ia oe ma ko makou aoao i uku no kau hana maikai oiai makou iloko o ka u ana no keia popilikia nui, aka nae, ua loaa nae ia makou he maha ma ou la e kea lii opio.  Nolaila e kuu haku, pehea la ke kino kupapau o ka moo delagona?  Me ka leo olu waipahe ua opio nei ia pane aku ai: E ka Moi Pamekela aloha, e kala ma ii kau keiki nei, oiai aole au i kauoha aku nei ia oe no ia mea; i kauoha aku nei au ia oe e hele mai e ike i ke kino make o ko oukou enemi a o ka mea hoi a oukou i kau ai o ka weli a me ka makau.

 

I na makaainana e makaikai ana i ke kino hookalakupua o ua pilikua la, a he ku i ka hoomaka`uka`u ke ike aku.  No ka hepalua hora keia makaikai ana o na alii a me no makaainana, ua kahea aku la ua opio nei e hoakaawale ae na mea a pau ma kahi e.  I ke kaawale ana ae o na mea a pau, a waiho pono iho la ke kino o ua pilikua nei, o ka wa no ia o Lameka Puluka i kaomi iho ai i ke k ii hoopaa ia ai o ka uwila iloko o kana pahikaua, a ia wa koke no i o aku ai o na alelo manamana o ka uwila a me ka luai pele, a pau ae la ke kino o ua pilikua ne ii ka ai ia e kea hi a i ka pau ana o keia mau hana, aia he puu lehu nui e waiho ana ma kahi o ke kino o ka pilikua i waiho ai.  Aole i liuliu, malu an aka la, a i alawa ae ko lakou hana, eia ka he pohai manu e hoolea ana i ka inoa o Lameka Puluka; kahea aku la ua opio ne ii ua pohai manu nei, a he mana ole, kau hoolai ana maluna o ua opio nei, a pane aku la oia:  I kauoha aku nei au ia oukou e hele mai a e lawe aku i ka lehu o keia pilikua a pau loa, aole hoi e koe kekahi wahi koena lehu, e lawe no a pau loa.

 

I ka lohe ana o na manu i keia kauoha a ko lakou haku alii, ua huli ae la lakou a lele like aku la no kahi o ka puulehu e waiho ana.  Kiko ae la kela kilokilo keia manu, a liko iho la ua puulehu ne ii mea ole; a no ka lawa ole o na manu, e ike ia aku no lakou e aumeume ana i kahi huna lehu a anehakaka maoli no; a i ka pau pono ana o ua puu lehu nei me ke koe ole o kekahi wahi hunahuna lehu, ua hoomaka aku la lakou e lele i ka lewa a nalo aku la.

 

Huli mai la o Lameka Puluka a pane mai la i ka Moi.  E ka Moi Pamekela aloha a me na makaainana aou e ke alii, ua pau paha ka kakou hana, a e huli hoi paha kakou no ke kulanakauhale, malia ua pololi oukou a pau?  E ko makou hoola.  Wahi a na alii a me na makaainana, aohe o makou pololi, a ua hauoli hoi makou i ka ike maka ana i kau mau hopo ole a me ka wiwoole.  E ko makou haku alii, ka puuhonua hoi o ke aupuni a me ka lahui kanaka e palekana ai main a hoopilikia ana a keia moo delagona lapuwale, i manao mai ai hoi o ka makou mau milimili ka mea e lawe ai i mau wahine nana; aka nae, mai koi o no paha kona mau manao ana pela, ina aole oe i hiki mai i ko makou aupuni nei, a he hoola hoi no ka wa pilikia.

 

Liuliu ae la lakou no ka huli hoi ana no ke kulanakauhale, a i ka makaukau pono ana, ua huli hoi aku la lakou a no ka hale alii ka pahu hopu.  I ka hiki ana aku o ka huakai i ke kulanakauhale, ua ike ia mai la na aliiwahine e ihe aku maluna e na lio, a aia hoi o Lameka Puluka a me ka Ui Wilela iwaenakonu o lakou kahi i kui kui pu ai ia mania a lawa.  I ke kokoke ana aku i ka hale alii, ua paiakuli ae ka lewa i i na leo ahui o na makaainana; a oiai ka huakai i komo aku ai iloko o ka pa alii, ua hulohulo mai la na puali naita e kiai ana i ka hale alii, a e kani mai ana hoi na mea ka ni o kela a me keia ano no ka hoohahano ana i na alii, a maluna hoi o ka kakou kamaeu ka hoomaikai palena ole

 

HE MOOLELO NO KA NAITA

ALA-HUNA

KA WELI, A O KA POWA HOI, O KA ULULAAU ELEELE.

 

He Nanea i piha me na Hooipo ana a ke Aloha, a o na mea Kupaianaha a Hoopahaohao hoi i hanaia, a me na hana Weliweli i ikeia ma ia au Hookala Makakila.

 

MOKUNA III.

He pohihihi ho i o ka Manawa!

He malihini! He powa! Aka! –

He makana, a he kokua –

I ka puuwai o ka ipo laulii.

Ke ole ke aloha, aole au!


I ka pau ana o keia mau kamailio hihio ano e ana a ke kaikamahine opio ua puiwa a hikilele ae la ia, a ku ae la hoi ia iluna me ka waiho ana aku i kana mau mea hana, a hoomaka ae la ia e holoholo i o a ia nei me na kai`na palanehe ana o kona mau kapuai, me n alia pau ole e lokohala ole ana iloko o kona puuwai.  Ua hooni ai anei ke aloha iloko ona no ke kanaka opio o ka mauna?  Oiai hoi o ka makamua loa keia o na mea hoano e i loaa ia Elina no kekahi kana opiopio.  A heaha hoi ka waiwai o keia mau manao ana! Malia paha aole ia e ike hou aku ana in a kiionohi o ua kamahele la o ka Ululaau Eleele.  Aka! Aia nae he hoku nui malamalama o ka Manaolana mamua pono ona, a o ka mea nana e haawi ma ii na hooko ana no keia mau kahoaka o ka manawa i kau iho maluna o ke kino opiopio o ke kaikamahine i haulehia iloko o na koina paa a ke aloha.

 

A oiai hoi oia e holoholo nei me kea no nanea loa, ua puiwa ai la ia i kona lohe ana i ke aoa ana ae o kana ilio, a alawa ino ae la ia a ike aku la i kona makuakane a pane aku la ia me kea no pihoihoi:

 

“Ua olioli loa au i kou hoi koke ana mai la.  He malihini ka kaua, eia i ka hale nei.  A aia oia iloko.  Mai makau no hoi oe iaia.  Me ha hea la ua ake nui loa no ke alii powa mai e ike iaia, oiai he oi aku a kona hauoli i ka ike anan ma i ua malihini nei.”

 

“Ka! Pela anei? Ua hai mai no anei ia i kona inoa ia oe?”

 

“Ae.”

 

O Ganawolefa anei?

 

Ae! A hopu aku la ia i ka lima o kona makuakane, a pane hou aku la.  Ua hai mai nei no oia i kona inoa ia`u me kea no hoomaka`uka`u ole ia`u.  Ua ike no ka oe iaia.

 

“Aole.  Aole au i ike mai nei iaia.”

 

“Aka, ua manao au i maopopo no ia oe.”  A ua ike no oe in a mea e pili ana nona, “wahi a Elina me ka hikiwawe.

 

E kuu kamalei, heaha la kou mea e ake nui ai e ike no ka mea e pili ana iaia? A heaha hoi ka ia kanaka ia oe? Ea! Pane mai oe: Ua kamaiiio mai anei oia i kekahi mea ano e, a lapuwale ie oe?  “A haka pono aku la ko Maka Obana mau maka i kana kaikamahine aloha.”

 

“E papa aloha! Heaha kea no o kau mea i ninau mai nei?”

 


“Ka! I kolohe wale aku nei no au ia oe.  Aole no paha o`u manao ia ke kanaka e like me Ganafolefa, e hana i kekahi mea oia ano.”

 

“He oiaio, a pela io no.  Oiai aole au i ike i kekahi olelo noeau a maikai hoi mamua, e like me ia.”

 

“A! Alaila, ua loaa iho nein a kukai olelo hoihoi ana mawaena o olua? A pehea hoi kea no oia kanaka? E wehewehe mai oe i kona ano imua o`u, oiai he makemake loa au e ike i kona ano.”

 

Me ke kanalua ole –a mai kona puuwai maoli ae, - pane aku la ke kaikamahine me ka pololei a me ka oiaio:  “O kekahi ia o na kanaka ui a`u i ike ai; a ano alii no hoi.  Ua ike no au hekanaka koa ia; a he kanaka manaopaa hoi. He mau helehelena kona e like ole ai me ko ka hoopunipuni, a puuwai eleele hoi.  A eia no hoi, he kanaka Akamai, a piha naauao loa ia.  Ua hahai mai oia ia`u i na mea a`u i ike ole ai mamua – he mau mea pohihihi a hoopahaohao no hoi i ko`u noonoo.  Eia nae hoi he powa ia – aka, aole au i ma napio loa no ia mea.  I ko`u puuwai ua ike ae aole he mau manao ino o ka powa iloko ona.”

 

He kanaka ano kahiko ia i ko`u manao, wahi a Maka Obana.

 

He kanaka kahio!  Heaha la kau mea e noonoonei?  Aole ia i kokoke iki aku i kou kahiko i ko`u manao.  Oiai he kanaka opiopio loa ia, aole paha i oi aku kona mau makahiki mamua o ka iwakaluakumamakolu a iwakaluakumamaha.

 

I keia Manawa nana pono aku la ke kanaka kia holoholona hihiu o na kua hiwi i kana kaikamahine me kea no pahaohao nui.  O na helehelena hoomahie i kau iho maluna ona mamua iho, a pau ae la ia, a uhi i`ao ia maluna o kona mau helehelena na nanaina o ke kuoo.  A liuliu iki iho la, kau aku la ia i kona lima maluna o ke poo o kana kaikamahine aloha.

 

“E kuu keiki, e malama pono oe i kou puuwai!  Oiai ke hoomaopopo loa nei au ua hooni kukonukonu loa ia kou puuwai no keia kanaka.  A ke hae uku nei no hoi au ia oe e malama loa oe ia oe iho, mai kona kaili ana aku i kou puuwai, a o kou kino laahia hoi.  Ua manao no hoi au he kanaka hoopono nei, a manao oiaio no o Ganawolefa; aka e hoomaopopo oe, aole paha ia e makemake io ana e lawe ae i kokoolua nona no ka noho ana, mawaena o keia mau noho kuaaina o keia mau kuahiwi.”

 

“E papa! Pehea la i loaa ai ia oe ia mau manao!”

 

“A ina hoi ha pela, ua pau ae la.  Nolaila, e hoomaka aku oe i kau hana, a e hele ae hoi au e ike i ka kaua malihini.  Aia no paha ia me kona hoa powa – Tolibana.”

 

“Ae.  Aia no ia iloko o – “

 

Ma keia manawa aole i kali iho ka makuakane e hoolohe a pau pono na olelo a kana kaikamahine, aka, ua huli aku la ia a hele aku la no ke kua o ka hale.

 

Nana pono aku la o Elina i kona makuakane a hiki i kona nalowale ana aku, a noho iho la ia ilalo maluna o kekahi noho, a paa ae la hoi kona mau lima ma kona mau maka, a hiolo mai la hoi na kulu waimaka eloelo ma kona maui papalina waliwali.  No kekahi mau hora loihi keia noho ana ona, me na manao e bakukoi ana iloko o kona puuwai – a me he la hoi e noho ae ana; aka, mahope iho o keia noho ana o Elina me na manao ino iloko ona, ua ku ino ae la ia iluna, a hoopau ae la ia ia mau manao hoeueu naapo iloko ona, a olelo iho la ia iaia iho he lapuwale no keia mau mea.  Oiai ua noonoo iho la ia he mau hihio moeuhane ano e wale no keia i hiki mai maluna ona i keia wa, a kona puuwai i hoopapau nui ai.  A manao iho la ia o ka pao, a o ka hopena keia o ia mau noonoo.

 

A huli aku la ia no ke keena holoi maka no ka hoomaemae ana iaia iho.  A kiihou aku la ia i kana mau mea hana owiliwili lopi, a hoomaka aku la i ka owiliwili ana, me ka hoomanao hou ana ae no hoi i kekahi Manawa no na olelo a ka malihini maikai.

 

Aka, noonoo hou iho la ia iloko ona, a hoopau ae la ia i kona mau manao naaupo.

 

HE PUOLO HOOMANAMANA.

 

Ua loaa ma ka la16 o Oct. nei he puolo hoomanamana ma Ohia, Waikapu nei, ia Jno. Kekua ma ka hala o Pala (k), he 1 Kalaipahoa, 1 apana Kauila, 1 apana Iliahi, 1 popo lepo Alaea, 1 popo lepo Palolo; he mau mea keia i malama maikai ia maloko o ka hainaka silica, he aku nona e hoomana ai.  Ma ka hora 12 ponoi oia po ua pau i ke puhiia i kea hi.  Ua pau kau mea makamae i lolii ai in a kau a pau i kea hi, minamina ino!  Ua hala ia mao hoa inu awa ou e Pala, ke kiei ne ii ka pouli o ka hoomana pagana.  Aloha ino!  Mai hana hou oe in a hana o kela au i hala, ua pau e ka makamaka.

 

Ma ka la 18 no o Oct. ua loaa hou no ma Kekio, Waikapu, he puolo no o keia ano i haha maluna ae i ka makaula Jno. Kekua no Mrs Nawelau, o Kalaniola keia puolo ua puhiia no i kea hi ma ka hora 8 ponoi, ua nui na makaikai i ke i ka make ana o keia Deragona.  Eia no ka o Satana ke paipai ne ii keia mau mea ma kona mau aoao. E ka makuahine, mai hoohalike oe me ke au o na kupuna o kakou i hala aku la.

 

J. Nonoloa