Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 44, 31 October 1885 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA

Ka Makahiapo rrsua » oiii maj. mai ka puhaka o ka L"i Paa Rosc a me K-ahanuopaineki. K.A MEA I KAPAIA KA Ki Hoa* o aa maana bni o Arabia, ka oaea. i ulapA kupoa oka letra iaoi ame na kapaa e ofebo aaa i ka papaku o ka moaaa, o ka mta hoi oasa > paai ka maka o ka l». PUKA mai la ka Ui Wilela a hui pu iho la me ka opio Lameka Puluka, a ninau mai la : E ke alii opio ano ua makaukau kaua no ka pii ana i ke kuahiwi, nolaila, e wiki kaua, oiai ke kokoke ae nei eao ioa. Kau ae la laua maluna ona lio a pii aku la. Ke holo nei laua me ka puahi nui, aole hoi i hala ka hapalua hora, ua hoea aku la laua nei 1 ke kumu oke kuahiwi mamua o ka hiki ana aku oka poe mua i pii ai. Malaila laua kahi i noho ai a hiki wale i ka hoea ana aku o na mea I a pau; a he mea haohao no hoi ia ia lakou keia koke ana 0 ka kakou eu me ka Ui Wilela iuka, no ka mea, haalele aku no lakou i ka hale alii, a ke ike nei hoi lakou i keia manawa eia i ke kahua 0 ka paio kahi i noho ai e kali ana hoi o ka hoea mai o ka manawa r ]p ka hooili kaua. I ka puka ana mai o ka la, a hohola ae la hoi kona malamalama maluna o ka aina a puni, o ka wa no ia i uhi mai ai o ka ohu a me ka pouli maluna o ka ama, a ike pu ia aku la no hoi na hoku 0 ka lani, e like hoi nie na mea i hoike ia ma kela helu iho nei. Aole 1 liuliu, aia hoi, ua wehe mai la ka pouli a me na ouli pahaohao i īke īa ai mamua. H<)ea mai la na lua ahi pele he 12 :naluna ona kuahiwihe 12; a ike pu ia aku la no hoi ke kino alualu o ua moo ni-i e moe mai ana ma ke alo 0 na kuat?hele } :,td e loaa aku ana i kona mana. Ika ike ana o na mea a pau ua kokoke loa ka pilikia imua o lakou, ua uwe kapalili ae la lakou me ka makau no keia popili\ia nui, aka o Lameka Puluka, aole loa oia i ae e hookuu aku i kona mau waimaka; me ka puuwai i lalapaia e ke ahi o ka wiwo ole, a me ke kanalua ole uo keia luai pele, ku ae la oia iluna, wehe ae la i kana pahikaua kupua, kao mi iho la hoi oia 1 kekahi ki o kana pahi, a me he imo an* la na ka maka, ua lele aku la oia imua o ke ahi e lalapa ana, a iloko no hoi o ia manawa, ua j emi hope aku la ke ahi a ka waha o ke ] kupua Linehikana. Puka mai la na huaolelo hailiili mai ka waha mai o ua kupua la, a me he ne-i nakulu ana o ka hekili, pela kona leo nui i ka pane ana mai : Eka mamo a Lameka Puluka, ua ike no au aole oe e ianakila ana niahma o'u; aole au e hoopau ana i ka paio ana me oe, a hiki i ka wa e waiho ai kuu kino imua ou; aka hoi, ina oe e hemahema ana, alaila, e haule pio no oe ia'u. I ka lohe ana o Lameka Puluka 1 na olelo awahua a ua kupua la, o kona wa no ia i pane aku ai : Aole loa au e hoola ia oe a hiki i ka lilo ana o kou mau kino i puu lehu. Ia manawa no 1 kuu pau mai ai ua kupua la i kona! ikaika; hapai ae la oia i kona huelo a | kiekie, a ia wa no i pii ae ai 0 ka ka-1 kou eueu maluna o kona lio kupua a | ka hapalua o ka huelo o ua moo nei, | a uhau aku Ia hoi i kana pahi, a lele ana hoi kahi hapa i kahi e, e oni ana i i ka honua me he k<x la; hoi iho la ua opio nei a ku i ka honua, hoopili aku la hoi i kana pahi ma kahi i moku ai oiai ka huelo e hoi ae ana elike me kona mau, aka nae, aole e hiki ua paa e mamua ika mana o ka pahl No ka ike ana o ua moo delagona nei aole e hiki ke hoi hou kona pauku huelo, ua piha loa oia i ka inaina, a luai mai )a 1 ka luai pele me ka ikaika nui; hele mai la kona weia a hahana maluna o ianei, ia wa no i pane ae ai keia : Ina pela i kau hana hoonauluuiu, alaila, e hoopo- | kole aku no auanei au i kou oia ana ima keia ili honua. I Uwa no a pau ka | lanei kamailio ana, kaomi iho la oia i ke ki i hoepaaia ai oka uwila, a pake> (uo ana na alelo he 52 iwaho, aole i hala he mau sekona, ua hamu ia aku ia ke kino moo oua moo de!agona nei a pau poo pau hiu i ke kamaeu o na mauna hul

I ka meha ana iho o keia mau ouli o ka pilikia, a hoolai malie īho la, o ka wa no i» o-na mea a pau i ike aku ai i kekahi kanaka e holoholo mai ana iluoa o ka piko o na kuahiwi he ia, a •

pa;< ana hoi oia i kekahi pahikaua nui mu kona liaia akau, a he paleumauma bu laau ma kona lima hema. lke pu ia aku !a no hoi he ponohu nui ke kau p*,no ana maluna ona, e hoopuni ia an i ua punohu nei e na anuenue he 6. Ike ia aku la kona iho ana mai a ku iho la iwaena o ka mauna. Aole no h. i i liuliu, puka mai la ka lua o na kana <a me ke kauenaha i na mea kaua. (O keia kanaka i pnka mai la, o kona pukaua no ia me na mea a pau, e hooiknika mau ana no ua pilikua nei;) hoomaka mai la laua e iho a hiki mai la i k.ihi a Lameka Puluka e ku ana, ua pane mai la ua kupua nei : Nui no hoi kou ikaika make maua ia oe, a uuku no hoi kou ikaika, make oe la maua. A wahi ake alii opio : Oka make auanei ka inua, oka hoao ka mua, a i make au ia olua, ikaika no hoi olua; aka, ma kuu manao, oka la keia pau olua i ke ahi, a na na manu 0 ka lewa e ai i ko olua mau io. I ka lohe ana o ua kupua nei i na olelo hoohenehene a ka opio, ua pii ino ae la ka inaina wela 0 ua kupua nei, a me ka leo nui weliweli oia i uwo ae ai, a ua like hoi ka īkaika hoonee o kona leo me kekahi hekili ku'i pama-lo īloke o Ikua, a o na mea a pau, ua kulia lakou e ka makau, a e noho ana hoi lakou me ka haālulu a puni ko lakou mau kino. Hoala mai la ua kupua nei i kana pahikaua nui a hoomoe mai la maluna o Lameka Puluka, me ka manao e hoolilo i ka eu o Arabia i puu le hu na kona inaina, eia nae ua alo ae la no keia a hala aku la ia puu make; hoomaka hou mai la ua kupua nei e hoomoe mai i kana pahi no ka lua o ka manawa, alo hou ae la no keia hala, a 0 ka hoomaka iho la no ia o ka paio nra oua mau kupueu uei. A iloko o kt«a hnouka kaua ana o na aoao a elua me ka hahana, me ka luai pu ana mai ha mai maluna o ke kino opio o Lameka Puluka, na ia mea i hooi loa aku 1 l«a inaina wela iloko 0 kona puuawai; hapai ae la oia i kana pahikaua a kiekie, puki mai la oia i ke kaula waha, a kahea iho la oia me ka leo nui : E kuu Lo Paina Huelo aloha, eia kaua iloko oka pilikia i keia wa nolaila, e alo oe me ka makaukau nui a me ka makaala nui no kaua, a e hoao au e uhaki pu i kahi pukaua o ke kupua. I lawa no a pau kana kamailio ana, ua hoolele aku la oia i kona lio imua, hapai ae la oia i kana pahikaua a hoomoe aku la maluna o kahi pukaua o ke kupua, aia hoi ua mahae ia kona kino i elua apana, a kaawale kahi aoao a me kahi aoao. Ika ike ana mai oke kupua ua make kona pukaua, ua hoaa iho la oia me ka manao e kii e hoola, aka ua hala ka manawa kupono, oiai eia o Lameka Puluka ke alapine nei i ka uhau ana maluna ona. Ua hoomaka ka paio ana me ka hahana, a ke pale ae la hoi ka pilikua i na hauna a ka opio, aole nae e hiki, no ka mea, ua like ka pahi a ua eueu nei o na mauna hui, me kekahi enegini mahu, a iloko o keia paio ana, a hala he mau sekona, ua haki pu ae Ia ka pahi a ua kupua nei i na pauku liilii eha.

No ka ike ana o ka pilikua ua pokopoko liilii kana pahi, ua hoomaka ae la kona lima akau e o iloko o ka punohu e kau koke ana maluna ona, o ka wa no ia i olapa ae ai ka uwila, ku'i koke ka hekili, a o ka wa no ia i oili mai ai o kekahi laau ihe nui a ipamua o kona maka a e a mau ana hoi ke ahi; paa mai ia oia i ua 'aau ihe nei, a hookokoke mai la imua o Lameka Puluka; oniu ae la oia i kana iaau ihe a hoomaka mai la e pahu me ka ikaika nui launa ole. me ka manao e ku mai ka iwi aoao o ke alii opio, eia nae, ua pau wale no knna mau pahuna ihe i ka pale la me ke akamai nui; mamua ae o kona hoi hou ana mai e pahu, ua loaa pono aku ia ka laau ihe a ua kupua nei i ka hau na pahi a Lameka Puluka a haki pu ae la i na apana elua. I ka ike hou ana o ua moo de!agona nei i ka hai Vna o kana !aau ihe, o hou ae la kona iima akau iloko o ka punohu e kau iho ana maluna ona, olapa koke ae ia ka uwila, ku'i koke mai la ka hekiii, a oiii mai la ke koikaua a paa ana i kona lima, hapai ae la oia a uhau mai ia me ka puahi nui maluna o Lameka Puiuka, eia nae he neo ka mea i loaa iaia, a o ka huaheohii ka puahiohio. O Lameka Puluka hoi» hapai ae la oia i kana p&hīkaua a hoouioe aku la maluna o ka pilikua, aka ua pale ae la oia me ka eleu oui; a o kana koi nae ana i pale

ae ai no kona ob, oa mahek ia i na api n.i eiua. I ka ike ona o ka pilikua ua neie oia i na mea kaua ole, ua pane mai ja oia me ka leo nui . E kahi keiki ai waiu t be wahi keiki ikaika io no oe ke pau la a'u mau mea kaua jianahele a'u i \ > momona ai ia lakou Doko o ko lakou wahi kapu, nolaila, afeasi au a kii i na niea kaua a kuu kaikuahme. la manawa no i lele ae ai ua pihkua ia ika lewa a nalo aku la iloko o na ao uliuli, a ku ana imua o kona kaikuahine moo. Kinau mai la kona kaikuahine : Heaha ka huakai a kuu haku o ka hiki ana mai imua o kou kaikuahine nei ? Pane aku la kona kaikuiiane : E kuu pokii, i kii mai nei au i ka pahikaua a kaua, no ka mea, ua paio mai nei au me ko'u hoa paio, aU£ pahua ka'u mau mea mana, a ua lilo lakou i mau mea o!e. Ae, wahi a kona kaikuahme, e make ana no oe, aoie oe e ola ana, no ka mea, o ko kakou&iana a pau, aole U i helu ia, oiai oia no ka meopuna j.onoi a Lameka, ka mea e noho Moi ana maluna o ka lua ahi o Hilela, ke kupua nana i hoohiolo ka mana o na kupua a pau, nolaila, o oe, aole oe e lanakila ana; a heaha la hoi ka hewa. E hoi no oe e hooko i kou makemake j a ine kou manao kuhihewa e liio ana ia i oe na kaikamahine aka Moi Pamekela. E haawi aku rJo au i ka'u mau wahi pahi; ialau ae la ia i ke kaula gula e kau ana ma ka huki mai la ia a kani mai ia ka hele.'aole hoi i liuliu, oiU ;nai ana he elua mau moo, a aia hoi ma ko laua a'i e kāu ana kekahi pahikaua nui; lalau akn la īa a haawi mai la i kona kaikunane, a pane mai la : O kau niau mea auanei e hoohakaka mua ai, oia no keia māu kanaka o kaua, a |ini laua e pio, $ paio aku no oe Ime ka kaua, ua ae mai la j kona kaikunant u hoomaka aku la lakaa hoolai iho la lakou maluna pono o kahi a na alii a me ka aha kanaka e noho ana, a me ke alii opio hoi e ku ana i ke kahua paio; lele ae la lakou me ka hookikakaha ana a puni ke kahua paio a hoi nui aku la iloko oka punohu e kau ana i ka piko o na kuahiwi.

Ia lakou nei no e nanea ana, kahea OLo Paina Huelo : E Lameka Puluka, e makaala loa oe, a e kau pono hoi kou mau maka ma kahi a ka punohu e kau mai la, aole hoi e liuliu, e iho mai ana he elua huelo o na moo, a o kou hoa paio mua ia, nolaiia e makaala, i loaa ia oe he lanakila maluna o lakou. 1 ka lohe ana o Lameka Puluka i na kuhikuhi a kona lio, ua huli aku la kona nanaina maluna oka punohu, aole hoi i liuliu, hoomaka mai la na huelo e iho mai ma kahi a Lameka Puluka e ku ana me kona lio. Ike kokoke ana mai, ua hahau ae Ia o Lameka Puluka i kana pahi i ua mau huelo nei, a moku pu ae la, a pela no keia o ka okioki ana a hiki ike kumu oka huelo. No ka ike ana o na moo aole laua e lanakila ana, ua huli hoi malu aku la laua i ko laua aupum, me ka ike ole o ke kupua Linehikana ua mahuka kona mau kokua, a koe hookahi iho la ia e paio me ka eueu o na mauna hui. Puka mai la ke kupua me kana pahi a lele mai la e halawai me Lameka Puluka. Poha aku la ka leo nui o Lameka Puluka, i ka i ana : E ke kupua Linehikana, ua kokoke mai ka hora a'u e haawi aku ai i ka hoopai maluna ou, ake kokoke mai nei hoi kou hora e pau ai pau ai kou noho ana maluna o ka honua nei. a e hoi aku hoi kou uhane i ka lua ahi o Hiiela, a malaila oe e hookauwa ia ai e ko'u kupunakane, ka mea e noho Moi ana maluna o tausani uhane he nui wale; nolaila, e hele mai hnua o'u a e auamo no ee ika haawina weiiweli oka make mau ioa. Ike kupua i hoolauna mai ai, o ka manawa no ia o Lameka Puluka i hapai ae ai i kana pahikaua a hoomoe ako la maluna o ua pihkua nei a no ekolu manawa aia hoi, ua loaa lihi aku la ua kupua i nei; piena loa ae la oia a luai mai la i kekahi kio wai ahi mai kona waha mai, a hooiilo iho la i kahi ana e hanu ana i papa pahoehoe, aole i emo, ua puni ae la iaua nei i ke ahi, o ka wa no ia o L*ameka Puiuka i leie aku ai me ka mama nui, a pahu aku la i kana pahikaua ma ka poaeae akau o ua pilikua nei, a kapalulu aku la ka wmi oi o kana pahi i ka ouuwai, a haule pahu aku la ua pilikua nei i ka honua.

! ka pau ana o ua pilikua nei i ka kakou kakou kamaeu, o ka wa no ia i mao ano e ae ai ke ahi a pio loa iho ia. He mea oiaio, ua pau ka ikaika o ka «

an:< o ke ahi mamuii o ka make ana o ke kupua Linehikana; make no ia pau kona mana. Ike ia aku la o Lameka Puluka e omau ana i ka puuwai o ke kupua linehikana me kana pahikau, a he ku hoi i ka wehweli na mea a pau e naua aku nei i ua opio nei oiai ke kino nul o kona enemi e waiho ana i ka honua. Ika pau ani ae ooa ouli kaumaha e hoalii ana maluna o na makaainana, ua komo mai la na manao hauoh iloko o lakou no ka make ana o ku lakou enemL Ikua ae la ko lakou mau leo hulo i na paia paa o ka lewa, e haawi ana hoi i na hoomaikai palena ole maluna o ka opio puuwai hopo ole, a o ko lakou kokua a hoola hoi. I ka pau ana o na hana a ua opio nei i kona enemi, unuhi mai la ia i ka na pahikaua i hele a paumaele i ke ko ko, huli ae la ia a peahi aku la i ka Moi e hele mai, a i kona hiki ana mai a me na mea no hoi a pau, ua pane mai la ua Moi nei : E kuu lani haku alii, a hoola hoi o makou, ka mea hoi nana i pepehi iho nei i ko makou enemi, ka mea hiki ole ia makou ke pale ae, nolaila, he aie nui ko'u ame ko'u mau makaainana nou, a heaha la auanei ka makou makou panai aku ia ee ma ko makou aoao i uku no kau hana maikai oiai makou iloko oka u ana no keia popilikia nui, aka nae, ua loaa nae ia makou he maha ma ou la e ke alii opio. Nolaila e kuu haku, pehea la ke kino kupapau o ka moo delagona ? Me ka leo olu waipahe ua opio nei i pane aku ai : Eka Moi Pamekejla aloha, e kala mai i kau keiki nei, OKii aole au i kauoha aku nei ia oe no ia mea; i kauoha aku nei au ia oe e hele mai e ike i ke kino niake o ko oukou enemi a o ka mea hoi a oukou i kau ai o ka weli a me ka makau.

I na makaainana e makaikai ana i ke kino hookalakupua oua pilikua la, a he ku i ka hoomaka ; uka u ke ike aku. No ka hapalua hora keia makaikai ana o na alii a me na makaainana, ua kahea aku la ua opio nei e hoakaawale ae na mea a piiu ma kahi e. I ke kaawale ana ae 0 na mea a pau, a waiho pono iho la ke kino oua pilikua nei, o ka \va no ia o Lameka Puluka 1 kaomi iho ?i i ke ki i hoopaa ia ai o.ka uwila iloko o kana pahikaua, a ia wa koke no i 0 aku ai ona alelo manamana o ka uwila a me kaiuai pele, a pau ae la ke kino o ua pilikua nei i ka ai la e ke ahi a 1 ka pau ana o keia mau hana, aia he puu lehu nui e waiho ana ma kahi o ke kino oka pilikua i waiho ai. Aole i li iliu, malu ana ka la, a i alawa ae ko hikou hana, eia ka he pohai manu e hoolea ana i ka inoa o Lameka Puluka; kahea aku la ua opio nei i ua pohai manu nei, a he manawa ole, kau hoolai ana maluna o ua opio nei, a pane aku la oia : I kauoha aku nei au ia oukou e hele mai a e lawe aku i ka lehu o keia pilikua a pau loa, aole hoi e koe kekahi wahi koena lehu, e lawe no a pau IO2L I ka lohe ana o via manu i keia kauoha a ko lakou haku alii, ua huli ae la lakou a lele like aku la no kahi o ka puulehu e waiho ana. Kiko ae Ia kela kikokiko keia manu, a lilo iho la ua puulehu nei i mea ole; ano ka lawa ole o na manu, e ike ia aku no lakou e aumeume ana i kahi huna lehu a ane hakaka maoli no; a i ka pau pono ana o ua puu lehu nei me ke koe ole o kekahi wahi hunahuna lehu, ua hoomaka aku !a lakou e leie i ka lewa a nalo aku la.

Hu!i mai Ia o Lameka Puluka a pane mai la i ka Mol E ka Moi Pamekela aloha a me na makaainana ou e ke alii, ua pau paha ka kakou hana, a e huli hoi paha kakou no ke kulanakau- ; hale, malia ua pololi oukou a pau ? E ko makou hoola. wahi a na alii a me na makaainana, aohe o makou pololi, a ua hauoli hoi makou i ka ike maka anaikaumau hana hopo ole a me ka wiwo ole. E ko makou haku alii, ka puuhonua hoi o ke aupuni a me ka lahui )uinaka e palekana ai mai na hoopiiikia ana a keia moo debgona lapuwale, i manao mai ai hoi o ka makou mau milimili ka mea e iawe ai i mau wahine nana; aka nae, mai ko io no paha kona mau manao ana pela, ina aole oe t hiki mai i ko makou aupuni nei, ajie hooia hoi no ka wa pilikia. Liuliu ae b lakou no ka huli hoi ana no ke kulanakauhaie, a i ka makaukau pono ana. u& huli hoi aku ia lakou a no ka hale alii ka pahu hopu. 1 ka hikiana aku o ka huakai i ke kulana | kauhale, ua ike la mai la na aliiwahme

e t ihe aku an.i tnaiuna *na lio, a aia hoi o Lameka Puluka a me ka Ui Wilela iwaenakonu o'lakou kahi i kui kui pu ai ia manai a lawa. Ike koko ke ana aku i ka hale alii, ua paiakuU *e ka lewa i i na leo ahiu o oa makaainana; a oiai ka huakai i komo aku ai iloko o ka pa alii t ua hulohulo mai la na puali naita e kiai ana i ka hale alii, a e kani mai ana hoi na mea ka ni o kela a me keia ano no ka hoohahano ana i na alii, a maluna hoi o ka kakou kamaeu ka hoomaikai palena ole