Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 47, 21 November 1885 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

Ka Makahinpo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui I'ua Rose a me Kahanuopaineki. KA MEA I KAPAIA KA Ka īiona o na mauna hui o Arabia, ka naita aana ulupa na kupua o ka lewa lani a. ma ua kupua e noho an 1 i ka papaku 0 ka moana, 0 ka mea hoi nana i pani ka maka o ka b, HOOHULI ae la o Mahinakaua hiahi i kana ohe nana iluna 1 ka lani, aia hoi, ua hoohikilele īa kona manao i ka ike ana aku i kina aloha r noho mai ana iloko o ka hale uwiia, a he kokoolua hoi kona e noho pu mai ana. Iloko oia ike ana aku aīa nei, ua hakiio pono aku la kew ne ka noii ana, a me ka ninau ana iho no hot iloko iho ona, owai la kona kokoolua. Na keia ninau i koi loa mai 1 kona puuwai e hoopipau loa aku i ka hakilo ana, a ia wa oia i ike pono aku ai i ua mea la ana e hoohuoi nei, o kona hanau mua no kn, e noho pu ana me ka Uua aloha iioko o ka haie uwiia, oia hoi o Nahokuewalu. I kona wa i ike pono aku ai o kona hanau mua no, kani iho la kana u a pane iho la : Ua hiki no oe e kuu hanau mua, ina ua makemake ke kane a kaua ia oe, ua hiki no, o kaua no ia.

Ia manawa 1 kena ae ai 0 Mahinaka uahiahi i kona mau kiai e hoa 1 ke ahi a nui a pa tausani ka enaena i ko ka wa mamua. Ir. manawa i hao ae ai ua mau kupueu nei o ke aupuni o Mahina, a he manawa poko'e, naio ae ia ka aina, ua lilo ae ia he īhi wale no, ke hele la na maka o Holoholopinaau a uie Kaawela a pipipi na kiai o waho ioa; aka, o keia ahi, he mea paani wale no ia na Lameka Puluka.

Ia !akou nei e kau hoolai ana i ka !e--wa, e haka pono ana hoi na maka o na iliona a me ra iho i na enemi e hoea aku ana mawaho o ka hale uwila o ko lakou haku alii opio; a eia no hoi na maka o Mahinakauahiahi ke haka pono la iluna o kahi a kana aloha e kau hoolai ana ika lewa, ka mea hoi nana i hoauwana 1 kena mau manao maikai, a i weU ai hoi kona umauma i ke aloha, kulu iho )a kona mau waimaka, a puana ae la : Ua nui ahu kuu aloha nou, a aole hoi e hiki i keia umauma ke hoomaalili nona iho; aole?hoi e hiki ua kau kanawai a'u, aia me kou ikaika e loaa ai au ia oe. Iloko o keia manawa a Mahinakauahiahi e kamaiiio nei, ua holo aku la ka lohe a na pepeiao o Lameka Puluka, a ia wa no oia i pane iho ai : Manao ka paha oe aole au e hele aku ana me ka ikaika; me ka ikaika a me ka mana a kuu kupunakane a me kuu makuakane i hooili mai ai maluna o'u, pela auanei au e hana aku ai maluna ou a m%kau kane, a me kou aupuni holookoa, a o keia ka h a'u e haawi aku ai i ka hoo-! pat maluna ou ame kou ohana a pau | loa. I

X ka ana o na olelo a ka kakou eueu, ua kauoha ae la oia i kona mau kiai e hoonee i ka hale uwila iwaeoakonu o ka enaena o ke ahl Kai oha pu aku la no hoi oia i kona mau kiai e hoomakaukau !akou ia lakou iho, no ka niea, e iawe ana oia i kona hale uwila a hookuu maluoa o ke mpuni o Mahinakauahiahi, a kauoha pu aku la no hei oia la lakou e kin&i i ke ahi eee ka hopo ole, no ka mea o kodl uiakemak« o ka pio iaia. I ka hale uwih iwaeaakonuo kaeaa-

j ena oke ahi, U!au iho oia i kana ipu j uwiia e waiho ana ibko o kena kaoa, a pane iho U : E kuu kupunawahine, k? mea nana au i hanai, e makemake ana au e hoepio i keia ahi, a e i ke aupuni i moanawai, ina he mea ia i holo i kou manao; no ka mea, eia kaua i'oko oke okoko oke ahi kahi i noho al 1 lawa no «.{Nia k«na mau kammilio ana, ua hoomaka ae U ua ipu uwila nei e om', a puka aku U kona mau aleio manamana he s*, a kani ae U hoi oia me he mau pukunLhi U he mau tiusani i ki ia i ka manawa hookahi, peU ke kani oua ipu uwiia nei. Aoie i liuliu iho, ua puka aku U ua ipu uwiia nei mai ka hale aku, a hoomaka aku U e iele ika lewa; ao na kiai hoi, ke hoomakaukau nei e hoonee i ka hale ilalo me ka hikiwawe loa e like me ka anapu ana a ka uwiia, pela iho U ka hikiwawe o ka iho ana iho a hoolai ana i ka aina o Mahinakauahiahi.

Ia Lameka Puluka e noho hoelai ana iloko o kona hale, aia hoi, lohe aku U oia ika halulu a me ka ne*i ana, nauete ae U ke aupuni o Mahmakauahiahi, hoohui ia ae la o La a me mahina, a o na hoku hoi ua helelei mai lakou, a o Holoholopinaau a me Kaawela, ua hooliioia laua i mea ole imua oke kupunawahine uwila o Lameka Puluka. I ke pahu ana o ua ipu uwila nei, ua lilo iho la ke ahi i mea ole, a he mau moanawai ke lana ana ma kahi o na lua ahi i a ai mamua. ■ • O ke kupunawahine uwila o ka kakou eueu, ua hooliio ae la oia i kona kino i kino lipine, a me ia kino lipine oia i kahihi ai ike aupuni o Mahinakauahiahi, a o na kupua a pau e lele mai ana e kokua ia Mahinakauahiahi, oole 'akou e hiki ke a'g aku maluna o 1. a lipine nei; ina e maalo kekahi aka kanāka a-mau RupU£ paha moluna oua lipine nei, e lilo koke no iakou i uiau puu lehu, a na na lapa uwila he 52 e hamu ia lakou a hiki i ka nalowale ana; a aole hoi he kupua nana e hoopio i kona mana.

Ia Lameka Puluka e nanea ana i!o--ko o kona ha'e kupanaha, aia hoi, ua kiei aku la oia mawaho o ka puka aniani; ike aku la oia ua makaukau ke keiki a Hokuloa me kona puali kaua nui. I a manawa oia 1 puka aku ai iwaho a pane aku la oia me ka ieo nui launa ule, ika i ana : Eka poe manao haakei a hookanu h< , ko oukou manao hoi e hoopio i ka mamo a Lameka ka weli e noho ana i ka lua ahi o Hilela; i keia la, e koala ia ai na io o oukou e a'u iluna o ke kapuahi i pa-mihona ia kona enaena, e ike ai hoi oukou i ka io o ka oukou mau hana puuwai eleele a hoomainoino. la manawa no ua opio nei i komo hou aku ai iloko o ka hale, a aole hoi i liuliu, ua puka mai la oia me kona kaiiiko kaua piha; ke nana aku ia Lameka Puluka, me he la aia oia iloko o ke okoko o kekahi imu ahi enaena, pela tho la ke kulana o kona kapa Oiai oia e ku ana' ma ka lanai o kona hale, unuhi ae la oia i kana pahikaua kupua, kaomi iho la hoi oia i ke kt a o ke aupuni hoi e noho ana kona mau Naita, a he iino ana na ka maka, oiii aku la na nuali Naita hoopahaohao, a puka pu <nai la no hoi ka Nunui maka kahi. Wehe ae la no hoi oia ike kui omau i hoopaa la ai o kona lio, a ku ana oia me kona nani nui, a hoomaka aku !a oia e kau ma'una o kona lio.

Oiai ka olaii opio 1 kau ae ai maluna 0 Lo Paina Huelo, ua hoonee aku ia oia i kona puali kaea imua o ke kahua paia A peta pu no hoi me Loselia ke keiki a Hokuloa, ua liuliu roai la no hoi ola i kona mau Naita. I ka aia- | kaukau pono ana, ua hoonee mai )a oia 1 kon? puali kaua imua o ke kahua paio e like hoi me Lameka Puluka e nee aku nel I ke kokoke ana o na aoao a elua, ua ulele iho !a ua mau Naita nei, a ma ka nana aku ua like oo a like ko Ukou makaukau a me ka lakou mau hana mana. I ka nana aku i keia hooili kaua ana i ka lewa, he ku i ka velive!i a me ke eehia; e oki ana lakou t ko lakou mau enemi me na pahikaua ahi, a e heu ana hoi kekahi poe me na ihe wela, a e oki ana hoi kekahi poe me na koikaua ma* ka delagonx Ua iiuliu no keia kaua! ana, a ua like no a like ka ikaika o keia > maa Naita kioo hoopahaohao, I ka hala o tm hora elua, ua ikek aku !a ka heleiei ana mai o na Naiu hoopahaohao q ke keiki illi Loaelia, A ia wa no khe iaaku ia no hoi ka ko o ka Nu-

1 nu» maka kahi a o ka pukiui nui no j hoi o Lameka Puluka, e kahea ana : ;Ua pau ! Ca paa ka oni aea oua ix>c |hockanonei, ua kuu ka luhi, ua boi laku ?a ko lakou mau uhane e hui me ko iakou roau kupuna, awa hoi lakou ke hauoli pu la maloko o ka lua ahi o Hiieia. Hul'. ae la ua poe Naiu pah&ohao oeia ike ko |«kou uwa ae !a lakou tne ka hauoli nuij a na keia mau leo ahiu o ua poe Naita nei i hoopaiakuli ae i na paia paao Ka Uwx Mo!o aku la ka wawalo o ko lakou inau leo ana pepeiao o Mahina ame Hokuloa, u-< haliu koke iho h ko Uua mau maka a nana iho la ike aupuni o Mahinakauahiahi e noho ana» aia boi ike iiio la laua ua pio ka Uua keiki. Ia vra hoouni mai !a laua i kekahi mau legiona o moo delagona me ka haawi pu ana mai i na mea make ma ko Ukou |mau waha.

Ia lakou e kau hoolai iho ana maluna o ke aupuni o Mahinakauahiahi, me ka ike mua ole iho eia no ka lipine kupua a Lameka Puluka, ke kiai hoomaha ole (a iua aupuni nei. lua poe ele lagona nei e hookokoke iho ana maluna o sa lipine e moe oni ole ana, aia hoi, ua iilo ae U ko Ukou mau kino ) mau puu lehn; a ma kahi hoi o na kino lehu o ua poe delagona nei, e hamu ana na alelo manamana o ka uwila a nalowale iho la iakou me ke koe ole o V e kau wahi lehu. = - .

Ika mao ana ae o keia mau haawina, aia hoi o Lameka Puluka e kau ho« t lai ana 1 ka lewa maluna o kona lio, a e hulali anapa ana hoi kana pahikaua tna kona lima akau. a o kona mau Naiu pahaohao hoi e ku poai ana a puni ua kamaeu la. Ia manawa oia i pane aku ai : E Loselia a me Mahinakauahiahi, e makaukau oiua no ka heU mai e mihi imua o'u i hoomaalili la hoi kuu inaina no olua, a i kaawale aku hoi ka make weliweli mai ko olua mau alo aku; a i ole pela, e hookau aku no au i ka make mainoino maluua o olua, a e hoolilo hoi i na wahi- mea mana a olua 1 koe i mea paani waie no na ko'u niau pukaua a me ko'u mau Naita eku aku nei imua o olua; a ina e heie mai olua me ka manao e hookano me ka hilinai tnaluna o ka olua mau wahi mea mana ole wale, ua makaukau makou a pau, a i hakalia waie no ia elua o ka lele mai, oia auanei ko'u manawa e kau aku ai i ka make weiiwdi maluna o olaa.

I ke kuu ana iho o na kamailio ana a ua opio nti, ua pane mai U o Loselia me ka leo nui: E Limeka Puluka aole au e kuemi hope ana a me ko'u tnana a hiki i kou haule pio ana ma ka poho o kuu lima, a oia ka hoi ka ma fiawa e hooko ia ai o kuu makemake inaluna ou, a e hoolilo no au ia oe i inoo delagona nana e malama i kuu au puni ame kuu hale aliL Ika iohe ana o Lameka Puluka i na oleio a o kona wa no ia 1 lele aku ai imua a pahu aku )a oia i ke ki i hoopaa U ai o na aielo uwila he 51 a puka aku la iwaho, huli ae ia oia a pane mai U i kona mau Naita e nee aku i oua.

Ia Lameka Puiuka a me kona mau Naita e hele aku nei e hui me Loselia, alawa mai la o Mahinekauahiahi, a tke iho la ua kokoke loa ka make imua ona, ua uwe kap?lili ae la oia, a kahea mai la me ka leo uwe : £ Lameka Puluka, e Lameka Puluka kuu aioha, e kala mai oe ia'u, ua hewa loa ta au; aole nae ko'u inaina i manao e make oe, aole, aoie loa au i manao pela, aka, no ke aloha no iloko o kuu puuwai a i sila paa ia maluna ou; a no kuu ike ana e hooipo ana oe me na kaikamahine a ka Moi Pamekela oke aupuni pahaohao, nelaila au i ae ai e hana i keia mau hanx £ kuu aloha e, mai kau mai ika hoopai maluna o'u o ke kiao wahine i iike roe a'u nei

I ka lohe ana o Lameka Puluka i keia mau olelo a Mahinakauahiahi, ua pane aku la oia me ka l*o nui, i ka i ana : He manao ruai no ka hoi oe ia'u Ihekane au nau, a heaha ke kumu o kou hana ana ia'u e !ike me keia ? Fa (ne mai )a o Mahmakauahiahi : Ua ina- | if»a au ia oe. tvo ka roea, na ae mai oe | ia'u aole oe e ooa i ka mea e, a vst u vra!e no e noa ai, a pela hoi au ta oe, a no kuu ike ana ua noa kou kin*> i na kaikaaiahine a ka Moi Pamekela, nolaiU pii mai ka inaina me ke aioha pu a kupouli ae la ka neonoo, a hana ai i keia roau hana, o oe nae o kaua ua noa a owau nei U he oie ia, i ka J*>he ana o Lameka Puluka i keia mau olelo a Maae la oia i ke

poo o koru l:o roa kjhi o ke keiki a Hokukia, a hooniaka iho U iiua e ho ?kt ina mana o Uu9« a eee ka ikaika huki o ko hua mau io iub; a o w pu> ali NaiU hoi ke ku nei Ukou e makai kai 3 e nana t na pito aea a ua mau rooho nei I ka makaukau peno ana o na aoao a elua, ua huhui ae ta ua nuu mobo nei, a koele ae la ka Laua wau pahika«e kekahi i ko laua mau puuwai iho me ka enanao o ktkahi nana e paoahi ka ha nohano o ka la hoouka kaua, a pela no hoi kekahi: aka, i ka nana aku ia hua a i elua, he mau ihu kani wale no lai a no ka papa ekahl Hoko o keia wa a laua e kaua nei ua ike iho hke keiki a Hokuloo, eia hoi o Loselta, i kona pilikia, nobib, hlau iho )a oia i kona keokoo mana e !e*<raiewa ana ma ka aoao o k?na lic\ a hahau niai {a numui pono o kona hoa paio, oia hoi ka kakou eueu, aia hoi, emoole, ua kuwale mai la'o Lameka Puluka maiu I,osclia mai, aua mahae ia hoi ke aupuni o Mnhinakauahiahi i elua apana; a o ka mamao o kahi a Lameka Puluka e ku ana, me he la he elua mile a oi mai ia Lcselia mai.

la manawa no o Umeka Puluka i kahea aku ai me ka leo nui : M.iri:o paha oc i kou kipaku ana mai nei ia'u akaawalee pakeie ana oc i ka make weliweli e kau aku ana maluna ou; ao!e loa oe eok ana, mai ka poho aku o kuu lima. la manawa o Lameka Puluka i pahu aku ai i ke ki ewalu o kana pahikaua kupua, a hahau iho la oia i ka honua i hoowa ia, emoole. ua hoi heu ae la ka honua a like me mamua, a e ku ana hoi ua Lameka Puiuka nei me ke kilakila imua o kona enem*. Ika ike hou ana mai o ke keiki a Hokuloa, eia hou no kona hea paio imua ona, o kona wa no ia i hahau heu mai ai i kona kookoo mamua o ka kakou eueu no ka lua oka manawa, a ia wa no hoi i lilo ae ai ua kookoo nei i lua» |)ele. Puaouai moi la ke ahi me ka enaena nui, e hamu ana i na mea a ,pau e loaa aku ana i kona mana. lloko 0 keia wa, aiii ke koa opio a me kona lio iwaenakonu o ke ahi kahi i ku at me kapau ele o kekahi wahi hulu. a »a wa no oia i pahu aku ai i ke ki eeno o kana pahikaua kupua, aia hoi ua pio iho la ke ahi, ama kahi oka luai peie be moanawai ke lana ana.

Ike hou mai la no ua keiki nei aolo i make kona hoa paio, wehe ae la oia i ke poi o kona kookoo mana, a hou |>ololei mai la imua o kona hoa paio, oia hoi o Lameka Puluka, aia hoi, o ka wa no ia i puka mai ai o ka makani ptahiohio mai ke kookoeo mai, a puhi ia aku la ua Lameka Puluka nei a me kon* lio a ke hele la i ka a pela pu hoi me kona poe kanaka. No elua elua ao o ka pa ana o keia makani ikaika, a ke kokoke iho la hoi laua ē pulu i ka wai o ka moaaa. I ka pulu ana o na kapuai o Lo Paina Huelo i ka wai o ka moana, o kona |wa no ia i kuu pau mai ai i kona mana a pau, a roe he imo ana la na ka uuk», aia hoi laua e ku ana imua o Losclia ko laua enemu Ika ike ana mai o lxsc lia eia hou no kona enemi imua ona, ia wa i kau iho aī ke ,ao omamalu o ke kaumaha maluna ona, a paoe aku la oia : £ Mahinakauahiahi, ua pau ae la ko'u wahi mana, a e kokua inai ee ia'u» Aole a.'u wahi mea maoa i koe, o lea'u wahi mea mana tra!e aku la no ke ahi, a pio mai la no, pau ae la no lo'u f,\iht mana; e hooikaika aku no ocb kaua. Hookahi wale no paha pono i koe o ke kaua aku no he kino a he kino, Kahi a ua Losetia nel

la «ra i kau ac ai oia mafuna o kona lio, unuhi ae la hoi oia i kana pahikaua a pane mai la : Eka inamo a Lameka, e nee mai imua o'u a e ike koke eo oe ika hoopai weliweli e kau ana maInna ou, mai ia'u aku» a e ike auanei oe e hoi aku ana oe i ka lua pa u o ka ma« ke mainoina lka lohe ana o Lameka Puluka i keia mau huaoklo, ua pane aku U o:a oie ka ieo nui : E Lossik ! hookano, ka mea nana na huaolelo awai hia i luai mai nei, e nee mai 'm ua o'u a e ike koke no oe ika panai o la mau oklo, he roifke; a e ike auanei ka bonua holookoa, t kulou mu la h, ka mahioa» a me na hoku, imua o'u ka mamo a Lameka ka Nu», a e noho aiii aunei oia maluna o ka hooua a me ka tcwa a—Aolx \ pau pono ae kana kainailio ana, ua hahai} koke mai la o Lcsc!ia i kana pahikaua maluna o ta ne>, a ia wa no o Lameka Puluka i pale ae ai me ka hikiwawe, a uhau aku ia i kana pahi aia hoi, e waiho ana a Leu-ha i iu ho uu» ua uake I{ml