Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 49, 5 December 1885 — Page 1

Page PDF (1.90 MB)

This text was transcribed by:  Pakela Jackson
This work is dedicated to:  Ewalani Kailewa

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIV, HELU 49.      HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 5, 1885.  Correct. NA HELU A PAU, 2053.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

W R. KAKELA.

LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

A ROSA. (AKONI.)

LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA; Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

S B. DOLE

LOIO, LOIO, LOIO,

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA; Ma Alanui Kaahumanu.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Hoo Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA

ANA AINA! ANA AINA!!

            KEENA HANA: Ala ma alanui Moi, kokohe loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.        tf.

 

C BREWER & CO. (BURUA MA.)

            Ua makemake ia ka poe mea 11.1 KAO MALOO a me na ILI BIBI, a pela hoi me na ILI MIKO o na ano a pau, e kuai mai i ka lakou mau ILI me makou, a e haawi no makou i ke KUMU KUAI KIEKIE LOA o ko makou Makeke.          tf.

 

G L. FITCH, (KAUKA PIKA.)

            Ua wehe ae nei au he Keena Lapanu ma Alanui Maunakea, Honolulu,.Helu 70, a e loaa no au ma ke Keena ma ka hora 9 a ka hora12 o ke kakahiaka o kela a me keia la, hora 5,30 a i ka hora 7,30 ahiahi. 2007-y

 

J P. HANAAUMOE.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai ma na Aha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

 

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

J NO. M. KEALOHA.

LUNA Hooiaio Palapala Kope Paahana no ka apana o Kawaihau, Kauai. He Apana no ka Hooiaio ana i na Palapala no ka apana o Kawaihau, Kauai. He Komisina Palena Aina no ka apuna o Kawaihau, Kauai, a he Luna Hooko Mere no ka Pae Aina holookoa.

 

CHAS H PULAA.

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau, Hawaii.         2001-tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI.

Keena Hana ma Hon. E. Preston (loio Pe@hane) ma Alanui Kaahumanu, Honolulul

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

A he Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA:  Helu 8 alanui Kaahumanu tf.

 

WA. KINI.

LOIO, LOIO, LOIO

            KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu. tf.

 

W.C. AKANA (KALAUKI.)

He Mahele a Unuhi-olelo ma ka olelo Pake ma ka olelo Hawaii. Ua makaukau no hoi e hana i na Palapala Kuai e Hoolimalima a pela aku mawaena o na Puke a me na h@maha Hawaii. E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke ana i ka uwapo o Hooliliamanu.

            2010-ly

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Moa @@ai papa a me na lako kukulu hale na ano a pau, a me na m@@@pono a pau ma na holo.

            Kihi Alanui Moiwahine me Papu. tf.

 

RICHARD F. BICKERTON. (PEKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA: Helu 27 alanui Kalepa. tf.

 

WILLIAM AULD.

Luna Hooiaio Palapala Kope Paahana no ka Apana o Kona.

KEENA HANA: Ma ke Keena Wai o Honolulu.  tf.

 

SH. MEEKAPU.

            Tela humuhumu lole.

HALE HANA: Helu 11 alanui Nuuanu.

 

M THOMPSON, (KAMIKANA)

HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

            Keena hana maluna o ka Hale Pohaku o Kamapela, (Campbell's Block,) Rumi helu 8 me @ Puka komo e huli ka pono i ke Alanui Kalepa, Honolulu

 

KA MOOLELO KAAO O

 

LAMEKA PULUKA

 

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui Pua Rose a me Kahanuopaineki.

 

KA MEA I KAPAIA KA

 

Ka Ho@a o na mauna hui o Arabia, ka naita nana ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka mea hoi nana i pani ka maka o ka ia.

 

MA o keia huaolelo a Hokuloa a me ke aku Poowalu i puana mai ai, ua pane aku la o Mahine :  No Lobe, e like me ka olua i olelo mai nei ia'u, no kona huli mai a me ka ole i ka kakou noi no ke kokua ana mai ia kakou, a o ka mea hookahi hoi a olua i hilinai ai; nolaila, ke hai aku nei au. aohe a kakou olelo ana nona, oiai he hunona ia na kakou, no ka mea, oia ke kane hoopalau a ia kaikamahine a'u, oia o Nahokuewalu; nolaila mai kanalua ko olua manao nona, nolaila e kii olua i ko olua mau hoa kupua a pau, a pela no hoi au, a e hui kakou a pau maanei i ke kakahiaka o ka la apopo, alaila hoomaka kakou i ke kuka ana; o ko'u makemake nui loa, o ka wa e kupono ai ka la maluna o kakou, o ko kakou wa ia e hui ai ma ko'u hale alii nei.

            I ka hiki ana mai o ka manawa i kuahaua ia ai, ua ikeia aku la ka lewa, ua pouli pu i na kupua, aole hoi he ike maopopo ia aku o ka la.  I ka nana aku i na mea a pau, he ku i ka weliweli ka hana a na kupua; e lele ana na moo lele, e oni ana na moo oni o na akua poolua a hiki i na akua poo-umi-kumama-ono e manamana hele mai ana i ka lewa a komo ae la i ke aupuni o Mahina; aole i hala ae na hora elua, ua piha ae la ka hale alii a hu iwaho, a o ka hapa nui hoi o na kupua ka iwaho.  Oiai na kupua a pau e akoakoa ana, ua kuka iho la o Mahina a me Hokuloa ma, i na mea o lakou e haiolelo mua ai; ua pane mai la o Hokuloa a me ke akua Poowalu :  Ua manao maua, o oe no ke haiolelo, no ka mea, nau keia hana, a he kokua wale aku no hoi ka maua.  Ae, wahi a Mahina, na'u e hoohuli i ko lakou manao.

            I ka hiki ana mai o ka manawa, ua komo aku la o Mahina ma i kahi e akoakoa ana o na kupua, ku ae la o Mahina a pane aku la :  E o'u mau hoa kupua, ua ike au ua akoakoa mai oukou i keia la e hoolohe i na mea a'u e hai aku ai ia oukou, oia hoi keia : Ua makemake au e kii e hoopai i ka'u kaikamahine a me kana wahi kane, no ka mea, aole o'u makemake ia wahi kane ana; aole no ia he kupua elike me ko kakou ano; a e kipaku loa aku no hoi iaia me ka hoolilo ana i kona kino i pilikoa no loko o ke kai. E anai aku no hoi i kona mau aupuni a pau a hoolilo i pohaku pahoehoe, i loaa ole ai he wahi e ku ai kona mau kapuai a kaua kue mai ia kakou; oia iho la na mea nui a'u i manao ai na kakou e hana. Ia lakou no e kamailio ana, aia hoi, ua hoea mai la ke keiki o ke aupuni Anuenue; ia wa no i hulohulo mai ai na kupua a pau, a ua like hoi ko lakou leo me na ku'ina  hekili e wawahi ana i ka honua.

            A no ka nui launa ole o ko lakou mau leo e hauwalaau nei i ke aupuni o Mahina, ua holo aku la ka wawalo a hiki i na pepeiao o Lameka Puluka a me Mahinakauahiahi, ua puka koke mai la laua iwaho a ninau aku la i ko laua mau kiai no ka hauwawa a laua i lohe au, ua pane mai la lakou :  E ko makou haku, ua ike aku nei makou i na kupua a pau o ka lewa, ua komo ae nei i ke aupuni o Mahina, a oia kela leo e uwauwa mai la.  I ka lohe ana o Mahinakauahiahi, ua kii koke aku la oia i kana ohe hoonui ike a hoohuli aku la iluna o ke aupuni o Mahina kona makuakane; ike aku la oia i ka nui hewahewa o na kupua; huli mai la ia a pane mai la i kana kane :  E kuu aloha, aole o ka-na mai ka nui o na kupua, no ka mea, ua hele a piha pono ka pa alii, i na ano kupua a pau, a he ku i ka weliweli ko lakou mau helehelena ke nana aku.

            Ia wa i huli aku ai o Lameka Puluka a nana i na kupua, a i kona ike ana aku, ua puana ae la oia :  U-hu! Nui io no, aole nae lakou i helu ia imua o ko'u mau kiai;  aka, ke nana aku i ko lakou mau helehelena ano e no, aole nae ia he mea e hoopuiwa mai ai i ko'u puuwai; kahihi, nui io no ko lakou mana, aole nae ia i helu ia i ka mana o kuu pahikaua, kuu lio mana a me o'u mau kiai pauaho ole, a aole no hoi he mea hookahi nana e hookuemi mai i ko'u mau lima a me ko'u puuwai hoi i ka hopo ole.  E kali aku no hoi kakou me ka makaala i na wa a pau no kakou iho, a malia paha, o hele mai lakou a hoohalua mai ia kakou i ka manawa a lakou i makemake ai, a e noho aku ana kakou me ka makaukau e pale aku i na pilikia a pau e hiki mai ana maluna o kakou, a oia auanei ko'u wa e hoike ai ia'u iho he ahikanana no ka honua a me ka lewa nei.

            E no hoa hoonanea o keia moolelo, e huli ae ko kakou kamailio ana no na kupua e noke nui mai la i ka ahaolelo a me ke keiki alii hoi o ke aupuni Anuenue.  Ia lakou e noke ana i ka uwauwa, ua ku like mai la lakou a hoomaikai mai la imua o Lobe a pane mai la lakou :  I hakalia wale no na mea a pau i kou hiki mai, a hoea mai la no oe o ka hoomaka no ia o ka kakou hana. I ka lohe ana o ke keiki alii Lobe, i keia mau olelo, ua pane aku la ia : O ko'u manao no ia, no ka mea, o Lameka Puluka, ua hoahewa loa au iaia no ka mea, ua lohe nohoi paha oia ua hoopalauia au me Nahokuewalu, aole nae oia i waiho i ka maluhia o ka'u wahine, ua lawe ae no oia a wawahi; aole hoi au pela i kana wahine, ua waiho malie aku au i kana a nana no e wawahi i ka maluhia, nolaila, aole au eholo mahope ona; eia no au mahope o oukou.  Nolaila, eia wale no ka olelo, e hooholo kakou i ka manawa e kii ai o kakou e kaua i ua wahi keiki hookano nei o Arabia; nolaila, o ka la a me ka hora a kakou i manao ai e kaua, oia ka kakou e hooholo i maopopo ai ia ka kou ka la e kaua ai, a e hoolilo ia ai ke aupuni o Mahinakauahiahi i luai pele na ko kakou inaina, a e koala ia ai hoi ko lakou mau wahi io a papaa a lilo i mea ole, a o ke ko ana no hoi ia o kuu makemake.

            Ia manawa i ku mai ai o Mahina a pane mai la :  Ua manao au, elua pule mai keia la aku, a i ka la mua o ke kolu o ka pule, oia ko kakou wa e hooili kaua ai me ua wahi keiki la.  I ka lohe ana o Hokuloa, ua pane mai la ia e hoomaka koke no ke kaua, aka, ua hoole na mea a pau; a no ia mea, ua ulupuni loa ia o Hokuloa i ka inaina, no ka make ana o kana keiki aloha; ua makemake oia e hooili aku i ke koko o kana keiki maluna o ka mea nana i pepehi; aka o na kupua  a pau, ua hooholo lakou e like me ka Mahina i hai ai; a ua hookuu ia ke anaina kupua e hoi.

            I ka hiki ana mai o ka la e kau ia ai o ka hoopai a na kupua maluna o ke keiki alii Lameka Puluka, a i na po paha o Hoku, ua ike ia aku la ka pouli ano e o ke aupuni o Mahina e hoopuni ia ana e na ao hakumakuma ano e, a e hoopuniia ana e na anuenue he 28, a mawaho ae o ke aupuni o Mahina, e ike mau ia aku ana ka lele mau mai o na popo luai pele.  Ia manawa na kiai o Lameka Puluka i komo mai ai a hai mai la :  E ko makou haku aloha, i keia wa ua makaukau ke kaua o ke aupuni o Mahina, nolaila e pono e liuliu kakou no ke kaua; e hoonee i ko olua hale uwila i ka lewa, a e haalele kakou i ke aupuni o olua, no ka mea aole o ka-na mai ka nui o na kupua; ua ae mai la oia, a o ko laua wa no ia i hoi aku ai a noho iloko o ko laua hale uwila pahaohao.

            Kakau iho la o Lameka Puluka i kekahi leta a hoouna aku la i kekahi o kana mau ilio kupua, e lele i ka lua ahi o Hilela, a penei ke ano o ua leta nei :  I ko'u kupunakane alona, Lameka, aloha oe; i keia manawa a'u e noho nei, ua nui ko'u pilikia, ke alu nei na kupua a pau o ka lewa nei ia'u, nolaila, e hookuu mai oe i na legiona o na kupua a pau o ka lua ahi o Hilela i mau kokua no'u.  I ka hiki ana aku o @a ilio nei imua o Lameka, ua nana iho la oia a ike i na manao o loko o ka leta, ua pane aku la oia.  O hoi a hai aku iaia, ua lawa oia i ka ikaika e luku ai i ka lewa holookoa; o hoi a hai aku i ko haku, mai makau, no ka mea, e hiki aku ana no he mau kokua nona.  Huli aku la ka ilio kupua a hoi aku la no kahi a kona haku e kali mai la.  I ka hiki ana aku o ua ilio kupua nei imua o Lameka Puluka, ua hoike aku la oia i na mea a pau ana i lohe ai; a i ka lohe ana o ke alii opio i keia mau hoike a kona elele, ua hauoli loa oia; a huli hoi aku la no ka hale uwila kahi hoi a kana aloha e noho mai ana, a haule aku la hiolani no ka hooluolu ana i na lihilihi maka.

 

KA MANAO HOAKAKA O KA MEA KAKAU MOOLELO KAAO.

 

            (E ka poe e heluhelu ana i ka moolelo kaao o ka Anela Tonerika, Aloha oukou.  Aneane e hala elua mahina ka haule ana o ko kakou nanea, nolaila. Ua komo mai paha na manao hoohuoi iloko o oukou i ke kumu o ka puka ole ana maloko o ko kakou Nupepa KUOKOA i keia mau mahina, nolaila, ke hai aku nei au imua o oukou e na makamaka a me na hoaloha; he mea mau ia'u ma ke kakau ana i na kope a hooili aku maloko o ka eke leta ma Honolulu, ua koe iho hookahi aoao o ke kope i koe ia'u i mea e pololei ai ke kakau hou aku, nolaila, o ua kope'la i koe iho ia'u, ua waiho au ia mea maluna o ko'u pakaukau me na palapala a pau, aka i ka manawa a'u i lawe aku ai i na kope he 12 aoao ma ka eke leta o Hana, a kau aku maluna o ka mokumahu Likelike i ka malama o Ocatoba no ka Nupepa Kuokoa ma Honolulu; a ia'u i hoi mai ai a hiki ma ko'u hale noho ma Kipahulu nei, a hala he mau la, hoomaka aku la e kakau hou i na kope, aia nae i ka huli ana aku i ua koena aoao nei maluna o ko'u wahi kakau aole he loaa iki; ninau aku la wau i ka poe i komo maloko o ko'u wahi kakau, aole he hai ia mai, aka, ma ko'u noonoo no nae, ua nalowale kela kope i na keiki lalau a ko makou poe, no ka mea, he poe aole i loaa ka noonoo maikai a me ka naauao; a ma keia keia kumu i haule loa ai ko kakou moolelo no keia mau mahina, nolaila, ua kauoha aku au i ka poe nana e hoonoho ma Honolulu, e hoouna hou mai ia'u ina he koena koe ia lakou, a noia mea, ua hoouna mua ia mai ma ka ka leta ke koena ia lakou, aole nae i loaa pono mai ia'u; a no ia mea, ua leta hou aku au ia Rev. H. H. Paleka e hoouna hou mai i ke kope, a ua loaa pono mai ia'u ua koena 'la o ka aoao 12, a eia mai ua Anela 'la ke oili pulelo aku la me he "ahi la Kamaile," nolaila, aole i pili ka haule ana o ka moolelo ma o ka poe la nana e hoonoho a me ke KUOKOA nolaia, ke noi aku nei au i ko oukou lokomaikai e ka poe heluheu,l e kala mai ia'u, a no keia makahiki ae (1886) e puka aku ana he mau moolelo hou nana e kuwili ia kakou me ia mau nanea.)

            Ka moolelo o ke kaua nui ana o na mano o keia Pae Aina ma ka nuku o Puuloa, nona hoi ka olelo kaulana, "Mehameha Puuloa ua make o Kaahupahau."

            Ka moolelo o Kahalaopuna, ke kai kamahine kaulana nana i noho Kaua kuahine o Manoa.  He moolelo walo hia keia no ka puka ana aku.

            Ka moolelo o ka Puhi o Laumeki, e waiho nei kona kino pohaku ma ke kumu o ka puu o Kauiki ma Hana Maui nei.

            Ka moolelo kaao o ke kaikamahine o Nu Ioka, ka mea nana i hookele ka Moana Iniana a hiki i ka Lae Hone.

            Ka moolelo o ka Moi Kaleiopapa Kauikeaouli Kamehameha III; mai kona hanau ana mai a hiki i kona mamake ana.

            O keia mau moolelo a pau e waiho ia aku ana no ka Nupepa KUOKOA; nolaila, e hoomau aku i ka lawe ana, oiai ka makahiki 1886 e Iubile ai kakou no na moolelo.  Huro !  Huro!!

            MOSE, MANU.

            Kipahulu, E. Maui.  Nov. 24, 1886.

 

Ka Moolelo Kaao Nani!

o

TONERIKA!

KA

Anela o Mekiko.

Ka mea i oleloia, ka Hokuwelowelo o na mauna Anede, a o ka mua loa hoi o ka mea nana i haaheo ka leialii me ke kalaunu o ke keiki alii Beriala.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu no ke Kuokoa.

 

I UA keiki alii Beriala nei e hiolani ana me kona hoa, aia hoi kahi ilio e ala ana me ke kiai pono ia laua nei, a ke haka pono loa 'la kona mau maka i ka nana ana i na enemi e hiki mai ana, oiai oia e holoholo ana a puni kona kahu a me ke keiki alii a hiki wale i ke ao ana; a ia laua i ala ae ai me ka maluhia, aia no hoi ko laua nei mau lio e ku malea ana me ka pilikia ole, a o keia ka manawa a Beriola i hai ae ai i kana moeuhane i kona hoa me kona hoolohe pono i ke ano o ua moeuhane nei a ke keiki alii mai ka mua a ka hope, a mahope iho o ka pau ana o kana olelo ana, alaila, noonoo iho la ua kanaka nei a hai aku la i ka mea hiki iaia ke hoakaka aku imua o ke alii, "He oiaio, o ka mea au i ike aku la ma kau moe, a ina ua hoomaopop oe i kona mau ano a pau loa, aole ia he mea e ae, o ka mea noia a kaua e huli nei, a oia no hoi ka mea a'u i hai aku ai ia oe, a nona hoi na owili lauoho a'u i hoike aku ai ia oe;" a no keia olelo a kona hoa hele, ua pane iho la ua keiki Beriala nei i kana huaolelo paa; "E ko'u hoa hele maikai, a no, ke hilinai nei au maluna o kau olelo maikai, hanehane io paha au a ike maka aku i ua kaikamahine la nona hoi na helehelena e like me ka hoopuni ana a ke anuenue i ka la, (Ka mea i olelo ia he luakalai ma kahi olelo ana a Hawaii nei.)  Heaha la auanei ka'u mea e hana aku ai imua ona ? alaila, ua haule paha au me ko'u kulana alii me ko'u hanohano nui a pau i mua ona, aia malaila ko'u kaumaha nui, a ina paha he nui ka poe e ike maka ana ia'u i kela manawa a'u e olelo aku nei ia oe, alaila, ua oi loa aku paha ko'u hilahila.  I ka lohe ana o ke kanaka i keia mau olelo a Beriala, aia hoi, huli pono aku la kona mau nanaina imua o ke keiki alii me na hiona hauoli oia i pane aku ai, "E kuu haku alii, e oluolu kou puuwai alii e hoolohe mai i ka olelo a kou kanaka ponoi, o ka mea au e olelo mai nei, aole au i manao he mea hilahila nou e kuu alii, oiai, ua hele mai nei au e ike maka iaia a me kona ano a pau.

            O kou ike pono ana i kona mau hiohiona, aole ia he mau nou e ke alii e hewa ai, he mea hiki wale no ia ke hoomanwanui malie iho, a na'u no e kokua ia oe ma ia mea; he mea mau io no hoi paha ia i na mea a pau, owau no hoi kekahi i loaa ia haawina au e olelo mai nei ia'u, nolaila, e helekaua i keia wa, alaila, he kuleana ko kaua hiki ana ilaila, oia hoi kona kaikunane Tonelele ka mea au i manao nui ai, a nau hoi oia i malama i na la i hala ae nei, nolaila, e haalele ka manao hilahila i keia wahi, a e hele aku kaua me ka manao e lanakila maluna o ua kaikamahine la.  I ka pau ana o keia mau olelo a kona hoa, ua makaukau ae la na lio o laua nei a hele aku la me kahi iliio a nana no hoi i pailaka aku i ko laua nei ala hele me ka pilikia ole.  Ua hala he mau la loihi o ko laua hele ana a ia laua nei e nanea wale ana no maluna o na lio, aia hoi, pane mai la ke kanaka ia Beriala, "me he mea lan ke kokoke aku nei kaua i kahi a kaua e hele nei.  Ke aha la ? wahi a ke keiki alii.  Wahi a ke kanaka i pane mai ai, "Ano, ke ike nei au i ka welelau o na pali ke kau pono nei mamua o kaua.

            Ia laua nei no e kamailio ana peia, aia hoi, lohe aku la laua nei i ka halulu a me ka hu o ka makani i ka lau laau, ia wa i hoomaka ae ai kahi ilio e hae me kona leo, a no keia mea, ua ku malie iho la laua nei me na lio, no ka hoomaopopo i ke ano o keia mea halulu; he kikiao makani paha, a he mea e ae paha.  (A nou hoi e ka mea e heluhelu ana i keia moolelo, a ke haohao iho la paha kou noonoo i keia mea halulu a me ka hu o ka makani iluna o ka lau o na laau, aole ia he mea e ae, o ua Anela la e lele ana ma kona lio a me na manu Aeto iloko o ka lewa, e like me ka mea mau iaia, e like me ka mea i ike ia ma na helu mea o keia moolelo.)

            A no ka maopopo ole ia laua o keia mea; ua hoomau hou aku la no laua nei i ka hele ana a hiki wale i ko laua ike ana aku i ka ku i na hiona o ka home noho pali o Tonerika me kona wahi kaikunane Tonelele me na makua ka mea hoi nana i hou iho i ka puuwai o ke keiki alii Beriala me he maka pahi la.

            Ia laua e ku ana malaila a huli pono aku ko laua mau nanaina i na wahi a pau o ua mau pali nei, aia hoi, ua kuhikuhi pono aku la kahi kanaka i kahi o Tonerika me kona kahu hanai a me na wahi apau, kahi hoi i kau ole ia e na ao a me ka ohu.  I ka pau pono ana o ka ke kanaka hahai ana, olelo iho la ke keiki alii Beriala iloko iho ona, me ka pane ae i kona kanaka aole no ka he kupanaha mai a koe aku o kahi o ka mea a'u e kaunui nei e ike i kona mau ano a pau, he mea e ka hihiu a me ke ano e launa ole mai, a he hiki ole no ke kokoke na poino malailia, a he mea e ka nani a me ka laumania o keia mau pali me ke kulana kilakila.  I ka pau ana o  keia mau olelo a ke keiki alii Beriala, hai maila kona kanaka i kana huaolelo i ke alii.  E ku'u haku alii, ua manao au ua kupono ia kaua e noho iki ma keia wahi me ke kali malie no ka manawa kupono ia kaua e halawai aku ai me ke kahi o ka poe a kana e ike aku ai i kahi mea o lakou, aka, ma ko'u noonoo ana, oi loa'ku ko kaua laki ke hui mua kaua me Tonelele, alaila ua oi loa'ku kou pomaikai nui e ku'u ahi Beriala, a no keia mau olelo maikai i ka manao o ke alii, aole no hoi ana mea e olelo ae ai, mahope iho o ka pau ana o keia mau olelo lele iho la laua nei mai luna iho o ko laua mau lio a hoomaha iho la malaila.

 

HE MOOLELO NO KA NAITA

 

ALA-HUNA

 

KA WELI, A O KA POWA HOI, O KA ULULAAU ELEELE.

 

He Nanea i piha me na Hooipo ana a ke Aloha, a o na mea Kupaianaha a Hoopahaohao hoi i hanaia, a me na hana Weliweli i ikeia ana ia au Hookala Makakila.

 

MOKUNA V.

            Ua puni na paia lewa

            Me na ao poluluhi ino.  A@@

            Poha mai la ka la

            Me kona nani kamahao lua ole,

            A hoopuehu liilii ae la i ka iao @ai

            A waiho kalae ae la na lani.

 

I KELA wa, noonoo iki iho la ke Kapena opio no kekahi mau minute no ka mea ana e hana aku ai.  A hooholo iho la ia iloko ona, a wehe ae la ia i kana wahi pu dala uuku ma kona poli, me kona manao e ki pololei aku mawaena konu o ka lae o ka iliohae o ke kuahiwi e alai pono mai nei mamua ona.  Ia wa kau koke ae la ia i kana mea make me ka hoopololei pono ana aku hoi i kona maka, me ka oawalu pu ana mai hoi i ke kiko o kana pu.  A i keia manawa a ka ilio hae i ike mai ai i ko ia nei hoomakaukau ana aku me ke kau ana aku i ka pu, ua haka pono mai la kona mau maka i ke Kapena, me ka hoikeike pu ana mai hoi i kona mau niho loloa, aka aole i hopo iho o Ilaneka.  A i ka makaukau pono ana o Ilaneka, huki mai la ia i ke kiko o kana pu a ki aku la ia me ka hikiwawe.  He olopa ana ae o ke ahi me ka punohu ana o ka uwahi a oia wale iho no, a aole hoi kani aku.  Kakali iki iho la ia no kekahi manawa me kona manao ua pau iki paha ka pauda o ke kapuahi a loaa ole akku ai hoi ka piha oloko-aka, aole i kani iki aku ia mahope o kona kakali ana-he mea hoi ana i ike ole ai mamua me kekahi o kana mau pu, a akahi wale no.  Aole ia i ike iki mamua i ka hakalia o ke kani ana o kana pu i ka wa e iho ai o ke kiko.

            O ka olapa ana a me ka punohu ana ae o ka uwahi o ke kapuahi i iho aku ai ke kiko, ua lilo ia he mea nana i hoopuiwa aku i ka ilio a holo aku la ia a nalowale, aka aole ia i lilo he mea na ke Kapena e noonoo aku ai.  Oiai, ua pohihihi loa iho la no ia no ke kumu i kani ole ai o kana pu no kka wa mua loa, heaha la ka pilikia i loaa i kana milimili i hana ole ai ia i kana hana.

            I kona hoomaopopo ana ua nalowale aku ka iliohae mai iaia aku, lele iho la ia mai kona lio iho, a hoolei aku la i ke kaulawaha maluna o kekahi poomuku laau e kokoke ana, a hoomaka iho la ia e hoolilo ia manawa ma ka noonoo ana no kana pu.  A mamua hoi o kona huli koke ana aku me ka wehewehe ana hoi i ua wahi milimili dala nei ana, manao iho la ia e hoao mua i kekahi o na pu nunui iloko o na eke ili.  A wehe ae la ia i kekahi mailoko ae o kona wahi, a kau pololei aku la ia no kekahi wahi kumulaau e ku koke mai ana, oawa mai la ia i ke kiko a huki mai la, ia wa no hoi ua iho koke aku la no me ka hiki wawe, a ua like no me ka pu mua; he olapa ana ae, a he punohu ana ae hoi o ka uwahi a oia wale iho no, a aole i kani aku ka piha oloko.  A wehe hou ae la ke Kapena i kekahi, a o ke kolu ia o kana mau pu, (a e hoomaopopo no kakou e ka poe heluhelu ua like ana no me na pu mua.)

            Nolaila, ua maopopo loa iho la i ke Kapena, aia he mea ano e loa, a he mea hoopohihihi hoi e pili ana i kana mau kauwa hala ole.  I keia manawa, noho iho la o Ilaneka maluna o kekahi pohaku, a huki ae la ia i ka ohelo ko-lu i hoopaa ia ma ka aoao o kekahi o kana mau pu nunui, a hoomaka aku la ia e hou iloko o ka waha o kana wahi pu dala, a wehe mai la ia i ke pani pepa i papani ia mamua o ka poka.  A i ka wa i hemohemo mai ai ia mau pani pepa iwaho, ua koke iho la no o Ilaneka, aole ia o kana ano pani i hoopaa ai i kona wa i hoopiha ai ; aka, he mau pani pepa ia mai kana buke laa mai ma kona lume moe.  A wehe mai la ia i ka mea a pau oloko, a he pepa wale no ka mea i hemo mai, a aole ka poka ana i hookomo ai.  A pela no hoi oia i hana ai i kana mau pu nunui, a ua like loa no hoi lakou a pau, he pepa wale no ko loko a aole poka.

            I keia manawa, noho iho la o Ilaneka me kana mau pu e waiho ana mamua ona, a noonoo iho la ia i ke ano o keia mau mea a pau.  A holo ae la kekahi noonoo iloko ona a hoomaamaama ae la hoi i kona manao pohihihi.  Akahi no hoi ia a hiki ke wehewehe ae i ke ano o na helehelena maluna o ka Naita Ala Huna i kona wa i ike ai iaia ma ka puka pa.  A hoomaopopo koke ae la no hoi ia i ke kumu o ka hiki kakahiaka nui loa ana mai o kahi kauwa kuapuu i kona lumi.

            Ua pomaikai loa no hoi ke Kapena, oiai, ua hele mai no ia me ka lako no i ka pauda a me ka poka iloko o kana eke ili.  A wehe ae la ia i ke eke a hoomaka iho la e hooopiha i kana mau pu me ka malie a me ka nana pono ana; ana pono iho la ia i ka nui o ka pauda, me ka hookomo ana i ka poka no kela a me keia pu.  A ia ka pau pono ana o na hemahema a pau, a maopopo iho la hoi i ke Kapena ua makaukau pono ia, o kona kau hou ae la no ia maluna o kona lio a hoomau aku la ia no kana huakai.

            Aole i liuliu keia hele ana a ke Kapena opio ua hiki aku la ia ma ke kae o kekahi awawa hohonu.  A ku iho la malaila a nana aku la ia ilalo o ua awawa anoano nei, i hele hoi a hihi paa ia me na laau, a hiki pono ole hoi ke ike aku i ke alanui-a o kahi no hoi keia i weliia e ka poe haahele no ka nui a me ka pohihihi hoi o na alanui e moe ana maloko o na ululaau pouliuli, a ua nui loa ka poe kaahele i hiki a nalo wale loa iloko o keia mau awawa, oiai ua alai ia ka malmalama o ka la e ka lau o na laau-aka aole ia he mea na ke Kapena e kuemi ai, oiai ua maopopo iaia na ala a me na kee oloko o keia mau aina kuahiwi.

            A hoomau aku la no o Ilaneka i ka nee ana imua me ka hopo ole, a iho koke aku la ia ilalo a iloko hoi o ua awawa hihipe-a nei, a mehameha hoi, oaiai he mau hora wale no koe a hiki aku ia i kahi kauhale o Voleta; a he maikai wale aku no hoi ke alanui mailaila aku.

            A mahope iho o ka aloalo ana a ka kakou koa iwaena o na alanui kekeekee me ka hoomanawanui, ua hiki aku la ia ilalo pono o ua awawa nei.  A hoomaka aku la no ia no ka hele ana imua me ka hoohala ole ana hoi i kekahi manawa, oiai ua waiho malaelae iki mai la ke ala imua ona.  A hiki aku la ia ma ka huina o kekahi mau alanui, e mana ana kahi ma kona aoao hema, a o kekahi no hoi e moe pololei ana no imua ona.  A hoomau loa aku la no ia i ka hele ana imua o ke ala moe pololei, aka nae i kela manawa, ua lohe aku la ia, he halulu ana o ke kapuai lio ma kona aoao hema, a me ka hikiwawe hoi ua haka pono aku la ko ke Kapena mau maka ma ia aoao, a hoomaopopo aku la no hoi ia i kekahi mana alanui e moe ae ana a hui ae hoi me kona alanui e hele aku nei mamua koke aku ona.  Me ka hikiwawe no hoi o Ilaneka i wehewehe ae ai i na kaula i hoopaa ia ai ma ka waha o ke eke o kana mau pu nunui a waiho makaukau ae la, a aole io no hoi i liuliu iho, ku ana he elua mau koa nunui maluna o na lio, mamua pono mai ona, aole paha he mau anana elua ka mamao mai iaia aku.

            I kela manawa koke no hoi, ua kaohi mai la ia i ke kaulawaha o kona lio, a ua ku koke mai la no hoi ia, a ia manawa hookahi no hoi ua hoohuli pono mai la ua mau kanaka nei i ko laua alo iaia nei, a ike koke aku la no hoi ke Kapena Ilaneka Vona Lidena o kekahi mau kanaka nunui no keia ana i ike ai, oloko o ka huina koa o Sir Pasekala Danawolefa i ke Kakela Denakadefa.  Aole no hoi laua i hoao iki e huna i kekahi wahi lihi o ko laua mau helehelena.

            "Ka-ha-ha:  Ke Kapena:  Ea, o oe io no paha keia?  He manaolana ko'u, ua mahuka mai nei oe mai ia Pasekala mai.  A no Hadena kau huakai e manao nei e hele?"  wahi a kekahi o na malihini imua o Ilaneka i pane mai ai me ka leo henehene.

            "Ae, o ko'u manao ia a'u e hele nei, he huakai i ke kulanakauhale ahi o Badena."

 

            Eia mai ke oili aku la ke kaikamahine o na mauna Anede.  Tonerika.