Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 50, 12 December 1885 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

Ka Makahkpo mu« i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui Pua Rose a me Kahaooopuaeki. KA MEA I K.APAIA KA Ki Qoot o u maaaa bot o Anbit, ka uit> •alap*aakapo* oka kwa Uaiimukvp«a • Aoko ut i km pApaku 0 k* aoaaa, o ka ata uu i (Hiai ka maka o ka U. AOL.E i liuliu ka iaua moe ana iho, aia hoi, naueue ae ta ka hale uwila, a komo hou mai la na kiai a pane mai ia . Eko makou haku alo ha, eia na kupua o ka lewa ke iele mai nei, 1 ua kokoke loa hoi i o kakou nei. I ka lohe ana o ke alii opio i keia mau olelo a kona mau kanaka, ala ae la oia a komo iho la i kona aahu kaua, a i ka makaukau pono ana, ua haawiia he mau muki aloha ana mawaena o laua, a ia wa no ka kakou opio 1 pane aku ai i kana wahine : £ kuu aioha, eia au ke hele nei ike kaua me ko makuaka ne, a me ka nui o na kupua o ka lewa nei, a ke noho nei hoi oe me ka maiuhia, a aole hoi he kupua nana e hoohi 010 ika mana o kuu hale uwila, Lalau mai la o Mahinakauahiahi 1 ka lima o kana kane, a pane mai la : O kaua pu no ke hele, a ina no he hana no ka po mo a pilikia, o kaua pu no ilaila. Pane aku la o Lameka Puluka, e noho malie oe mai makau a mai hopohopo kou naau; a eia au ke heie nei, a n* na Lam e kokua mai i ka'u huakai, a e hui hou no kaua. • Oiii aku la oia iwaho o ko laua hale uwila, a huli aku la oia i ke aupuni o Mahina, aia hoi, ua ike aku la oia ina kupua e lele mai ana, o kona wa no ia i kaomi iho ai i ke ki i hoopaaia ai o leona mau Naita kino hoopahaohao a me ke ki hoi 1 noho ai o kona pukaua nui, a emoole, ku ana lakou a pau iuiua 41 knuoli# U oia h lakou e hm, t i ke «upuni, « t halo aku iiuna a o na kupua a pau e hiki mai ana, oia ka oukou e pulumi ai mai ko kakou aupuni aku nei; kauoha pu aku la no hoi oia i kana mau holoholona, e hoi pu ae e aiakai i na mah*le Naita; a emoole, ua makaukau aku la iakou a pau, a e kali wale ana 110 o ka hiki mai ona enemi. Oiai na kupua e kokoke iho ana aialuna o ke aupuni o Mahinakauahiahi, ua huio mai ia na Naita kino pahaohao 0 Lameka Puiuka, a ia wa pu no hoi lakou i holapu ae ai i na kupua a pau e hoea mua iho ana i ka aina. Ke nana aku ina Naita kino pahaohao o ka kakou koa opio, ua lilo na mea a pau ia lakou 1 mea ole. Ike mai la ka'nui o na kupua i ka lukuia o ko lakou mau hoa kupua ena Naita o Lameka Puluka, ua lu mai la lakou i na tuai pele 1 mea e pau ai na Naita o 1 .ameka Puluka, a e ko ai hoi ko lakou u akemake maiunao Mahinakauahiahi ka mea hoi a Mahina i makemake loa ai e lilo i ke keiki ake akua Poowalu.

Oiai na kupua e hoolei pakahi niai ana i na luai pele maluna o ka aina, aole i liuliu, ua lilo ae la ke aupuni o Mahinakauahi.ihi i ahi wale no. Hoounn pu mai ia n > hoi lakou i mau milionao na moo delagona e iho e iuku i na Nai ta pahaohao o kakakou kamaeu; aole i liuliu, lohe ia aku la ka halulu nui a uie kt koekoele o na mea kaua iloko o ke okoko o ke ahi; a o ke aupuni hoi, ua lilo i moanawai ahi. la Lameka Puluka e nana nei i na mihona o na kupua a me kona mau Naita e hakaka ana» ua lohe oia i ka nnnulu, a lohe pu aku la no hoi keia i ka leo o ka nunui e kahea ana ine ka leo nui: Imua e o'u mau hoa Naita» kokoke e pau keia poe oioo i ka make. A hala he mau minute, ua lohe aku la ka kakou kamaeu i ka u«rauwa mai o ua poe Naita pahaohao nei ona me ka leo nui : Ua pau 1 ua pau ua \>oe moo nei i ka make, aole o iakou heluna i koe. 1 ka pau ana o ka lakou h&kaka ana, ua wehe ae la o Lameka Puluka i kona kupunawahine ipu uwila, a kauoha iho la ; E kuu kupunawahme aloha, eia hou no kaua iloko o ka pilikia, nolaila, o ka makemake o kau moopuna nei, e kinai koke oe i ke ahi e * nei maluna o kk aina o ka kakou aloha, ko kaua »ca i mainoino ai la manawa % ooi ae ai ua ipu uwila nei, a hoomaka aku la oia e lele i ka lewa, a i ka hiki aaa i ka hapalua iike o kalewa» oka wa no ia t poha ae ai, a lilo kole te la kona kino i mau lipioe he 48* a kahihi iho la nialuna o ke aupuni, a o ke ahi hoi, tta pio tho la, a ua hol hou mat la hoi ka aina a like«ne mamoa. O kotta m&u

Naili hoi, i ko lakou wa i ikeae.ii i ko lauou haku wahine, ua haawi h iakou he mau ieo hulo hoomaileai, a e haawi mau ana hoi lakou i na leo hu!o o ka hauolL I ka ike ana mai o Mahina mi ua pau ko lakou niau hoa kupua i ka make, ua hoonua mai ia o Mahina i na kupua poo-lua a hiki ike poo 16, o lakou ke hele mai e kaua ike aiii opio. Oiai ka kakou kainaeu e kau hoolai ana i ka U:wa, ua ike aku ta keu i ka lele manamina hele niai o na poo i ka lewa, kani iho la ka lanei aka, me ka pane ana ae no hoi me ke ano henehene : Eia'e ua poe poo kihikihi nei ke iele mai nei, ike mai nei paha ua pau loa ko lakou mau hoa i ka make, iho mai la e hoo maka'uka'u me ka manao paha e paktle aoa lakou 1 ka hoopai weliweii e kau aku ana maluna o lakou. Ike kokoke ana iho oua poe kupua nei, ua kuhea aku la oia me ka leo nui : J£ hkou la e, mai hookokoke aku oukou i ke aupuni o Mahinakauahiahi, o pa papau mai oukou i ka make i na liona a Lameka Puluka; aohe nae he hoolohe mai o'ua poe kupua nei; a i ka ike ana mai hoi o na \'aita o ka kakou kamaeu, ua uwauwa mai la lakou me na huaoielo hoonauluulu, a ua piha loa hoi iia kupua ika inaina. Xke kokoke loa ana iho o ua poe kupua nei i ka aina, ua iiio koke ae la ko iakou mau kino i mau puu lehu; a o na poo o na akua poo 16 o lakou kai haule aku i ka aina o Mahinakauahīahi a hoomaka aku ia iakou e hakaka me na liona a ine na Naita.

A iioko o keia hoouka kaua ana, ua hahana maoh no, a ina paha me ko la kou mau kino holookoa, ina paha ua I hoohoka ia na Naita 0 ka kakou kamaeu, a ina no la paha ua pau loa lakou i ka luku ia; eia nae, ua hala ia manawa, | a ua hiki mai ka wa o ka make maluna o lakou a pau. Ika pau ana o keia hoouka kaua ana, a ua hoopiha ia hoi 6lu 'aKu' īa oiā no ka hale uwila kalii hoi a kana aloha e noho ana, a i kona ike ana mai, ua ninau mai la oia : Pehea aku nei ke kaua, a pehea hoi ke aupuni o kaua ? Ua pio ke ahi a ua pau na kupua i ka make; a aia no ko'u niau Naita ke kali la ina he mau kupua hou aku koe. la laua ne e kamailio ana, lohe aku la laua nei i ka uwauwa mai o na Naita, a ia wa 1 pane aku ai ka kakou kamaeu i kana aloha : Manao au, eia hou ae no keia poe hou ke iho mai nei, nolaila e haalele ana au ia oe. laia nei i puka aku ai īwaho, aia hoi, ua piha ku'i ka lewa i na kupua, a o kona wa no ia i holo aku ai ilalo o ko laua aupuni a hui aku la me kona 'nau Nai ta, a pane aku la oia 1 kona pu kaua nui; eia hou ae no ua make o kakou. E hookuu mai na keia mau lima e hoo kau aku i ka make maluna o lakou a pau, aole he mea nana e kaohi mai i ka ikaika a me ka mana o kou pu-kaua nei, aole loa 110 hoi he mau miliona o na ano k* pua a pau e hopo ai kou mau Naita ame a'u nei kou pukaua hoolohe. Nolaila, e kii aku oe iko ipu uwila a e hookeawaie ae ma kahi e, 1 hiki ai ia lakou ke iho mai i lalo nei a hui he alo ahe alo; ua ae aku la ko lakou haku opio, a kii aku la oia i kona ku | punawahine a hoihoi ae la a like me j mamua. Huli hoi aieu la oia a hui t..c < kona mau Naita, a aole hoi a lakou ha-1 na, o ke kali wale aku no o ka hiki tiiutj ona eneml Ike kokoke ana tnai u ua poe kupua nei f uwauwa aku la la kou nei, me ka hoopuka ana ina huaolelo hoohenehene. Ika lohe ana o

uj poe kupua nei i keia, ua pii ae L ko lakou inaina a luai mai la i na hua olelo awahia, me ka panai pu ana mai no hot me keia mau hnaolelo kaena : O keia ka ia e pau ai oukou i\a .<ake, a e pau ai ko oukou inau io i ke k ia iluna o ka imu ahi i pahiku i 1 <j enaena. I ka lohe ana o Lamek > l'u Uika i keia mau olelo, ua pane -i h oia me ka leo olu waipahe : £ kupua, e neenee mai imua, a e ike » > ou kou i ka haawina e kau ana ma'naa o oukou; mai kuhi oukou no ko oukou nui a oia ka mea e hopohopa ¥> o ka mamo a Lameka, oia hoi ka m* a e ku aku net imua o oukou me ko'u mau Naita, a ua makaukau hoi i na wa a pau e paio aku uie oukou; rioiaib, ano ka manawa e hoike ia ai o na keikikane o kakou; na oīikou iwiha m ka poe nui, | na makou paha na ka poe uukii. ! ta manavfa t pane «nai ai ke keiki alii Lobe ; E P: na hi au he hoa'loha n&aikat ue mA«, ka aoiei i kei* la e wehe ai m o

kauno ka mea, ua h<.v3hāutcia oe i ka! maluhia o ka*a mihenil!; #o!e hoi au peh i kau, noiaiia eia au ma ka aoae» e! kue ana ia oe Fi>ha aku i& ka leo o ka kakou kamaeu : E mai tmra, a e ike koke no oe aole oe rae hai e hakaka ai, aka rne a'u nei no. Lt rra nawa i hoomaka mai ai nakapu* j pau e nee raai īmua* aoie i liuiiu ua halawaī ae la na aoao a elua» a ;? wa i hoouka ia ai ke kaua me ka haha;';-, I-kek' ,wa : no hoi i komo pu mai ai ke aiii Lcbe,

e kokua i na kupua, a i-ela no hoi ka eueu i komo pu aku ai me kona mau Naiu, a luku aku 'ia ina enemi, Unuhi ae la oia i kana pithikaua kupua a hahau aku i kona mau enemi, a i«s kahi hoi a ua opio nei t uhau aku ai, ua iiio ae la na inea a pau i mau puu lehu, oiai na aielo mauamana he 52 o ka uwila e hnlapu ana i na enemi A iloko o keia hooili kaua ana, ke ake mai la hoi ke keiki alii Lobe e hui me ka kakou eu, a pela no hoi keia aka aole i hooko ia ia mau kuko ana o laua. Oiai na aoao a e!ūa e hakaka ana, ua halawai aku la ke keiki alii Lobe me ka nunui maka kahlf ka pukaua nui hoi o ka kakou opio, a hoomaka iho la laua e hakaka. Ua haawi pau mai la ua kei* ki l,obe nei i kona ikaika a me kona mana a pau me ka manao e hoopio i ka mana 0 ka nunui, eia nae he mea ole wale no ia 1 ua nunui nei. Luai aku la no hoi ua nunui nei i kona ma na inai kona waha aku maiuna o ua Lobe nei. aia hoi ua lilo ae la kona ki no i pohaku pahoehoe, a hoolilo hou ae la oia 1 ke kino o Lobe i kia p-ma ku; 0 kona kiekie he 51 kapuai. Eku ana ua kta pohaku nei o Lobe ma ke kihi hinina o ke aupuni o M-ahinakan lahiahi; a pane aku la oia me keia mau | huaolelo : Eke kanaka hookano, me jia kino oe eku kiai ai ike aupuni -o 1 kuu haku. A o Lamēka Puluka hoi, aij* oia a me kona ma A Naiia lre luku kupua me \tk weliweli nuf ' ~^ r

Huli hoi mai la ka nunui. a me ka ieo nui oia i pane mai ai : £ kaua aku e o'u mau hoa Na<ta, ua pau lakou i ka inake; o ka mea a lakou i hilinai ai oia ke keiki alii Lobe, ua make oia, a ua hooliloia hoi kona kino i kia pohaku kiekie, a he kiai hoi no ke aupuni o ka kakou alii, Ia manawa na Naita o Lameka Puluka i uwauwa ae ai no ka hauoli, a na ia mea i hooi loa aku i ka inaina wela maluua o Hokuioa, a lele j mai ia oia imua o na Naita o ka kakou kaniaeu, e luku ai me kona mau kukuna, aka nae, o ia mau mea he mea paani waie no ia i ua poe Naita pahaohao la. O Mahina hoi, ke hookikina mai la oia i na kupua e nee mai imua e ka ua ai, aka, ua ane kuemi hope lakou; ua kau ko lakou makau a me ka weli. i ka pahikaua ia Lameka Puluka, no ka mea, ma kahi a ua kainaeu nei e h >omoe aku ai i kana pahikaua, aohe he kupua e ianakiia. ua lilo koke lakou a pau i uiau puu lehu na ka inaina o ua pahikaua la; aka me ka nui hookikma a Mahina, ua nee hou mai la lakou imua a kaua hou mai la. Oiai na kupua e hoomaka mai ai e !ele makawalu mai imua o na N&iia o 0 ka kakou kamaeu, ua hoomaka ae la na liona a me na ilio e luku i na enemi .ne ka wehweh; e haehae ia ana hoi na kupua me he apana ioie la. a he ku i ka manaouao ka lakou mau haoa. la. lakou no e kaua ana, ua hiki oiai la he mau lcgiona ona moo ahi mai ka lua ahi mai o HUela. O keia mau nuo ahi he mau kokua hou no Laiueka Puluka, ana lakou i noopuehu ak i ina kupua a hlo lakou i niea ole. Ika ike ana o Mahina ua pau loa kona ma.t kokua 1 ka make, ua hoio aku la oia me ka manao e holo mahuka, eia nae, ua ike eia aku la oia a ua lele aku la :ka nunui e opa pu aku, aka, no ka nui mama no o Mahina ua puka aku la oia me kona ola, aka nae, o kona mau 1 kukuna ua pau loa i ka haihai ta e ka | nunu», ka pukaua hopo ole hoi o ka | kakou kan.aeu. Aua olelo ia ma keia moolelo, oia ka ka mea i palaweka 21 ka mahina i kekahi mau pj, no ka p*■ > aru o kona mau kukuna ikaika i ka ha ihai ia e ka pukaua o ka kakou kamaeu ; Lameka Puluka.

I ka pau loa ana o na ku|Mia i ka !u kuia, ua hoi mai la ka aina i ka uialuhia, a o ka haie aiii hoi ua hot hou ae U a like »nekona wa oianwa. Kauoha aku la o Puluka 1 kona mau kiai e kii i kona hale uwila, a hmhoi mai na kona wahi t ku mua ai» emoole uā hiki n\ai la ta a ku iho k ou kahi i ku ai Fuka cu*i la o Malnna-

kauahuhi mailoko m*i o ka hate uwiU, hele ma! h ota a kukuh iho U imua o kana kane, a pane aku la : E kuu ha Iku, e kuu hoola hoi, nani ko'u ike ana maī ia oe a me kou mau kokua e haka ka ana n:e nakupua o ka lewa nei, a me ko oukou luku ana aku hoi ia lakou a pau ika mafce: a aohe hoi a'u maka | na e ae e uku aku at ia oe, hookahi wa!e iho no o kuu wahi kmo -nei; a kt hoohikl pu aku nei no hoi &u imua oo a me kou rnau kopua, lole hai, aka ia oe wa'e no au i na wa a pau

a hiki i ko'u mau la hope. I ka lohi ana o Lauieka Pu'uka i na olelo a kana wahme, ua pane aku la oia me ka leo hoalohaloha . E kuu a.oha, mai kukuli mai oe iinui o'u, uo ka mea o kaua pn n*> iloko o keia popilikia; a he alii nui lioi oe no ka lewa nei. a peta no hoi au, he alii nui no ka honua. Nolaii*a, mai kukuli mai oe imua o'u, eku iluna ma kou mau kapuai, a e hele mai imua o. kau aloha nei, a na'u no e hoomaaliii aku i kon puuwai i pau ai kou kaumaha. Ku ae la oia iluna, a ua haawiia noi he mau muki aloha mawaena o laua. Kauoha ae ia ka kakou kamaeu i kona mau tausani Naita, e hoomaha lakou no ekolu la a me ekolu po, a 1 ka ha oka la, e kukulu ai lakou i kekahi ahaaina nui no ko lakou luhi a me ka inea o ke ka ua ana. Ike kuu ana iho o kana mau kamailio ana, uwauwa ae la na Naita me ka hauoli, a huli hoi aku la na alii opio no ka hale alli.