Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 1, 2 January 1886 — Page 1

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Cheryl Mokuau
This work is dedicated to:  Haunani & Na Lei Hulu I ka Wekiu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

W.R. Kakela

OIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Ho@ Palapala.

 

A Rosa (Akoni)

@o a he kokua a me kanawai.

He Luna Hoolaio Palapala.

@ hana: Ma ke Keena Loio Kuhina.

 

Dillingham & Co@au Mea Kuni Lako Hoo Lanui Papu, Honolulu.

 

@kana Pahia.

 

ANA AINA! ANA AINA !!

 

@eena Hana: Aia ma alanui Moi, koko@oa i ka Uwapo o Hooliliamanu.

 

P. hanaaumoe.

 

Loia a he Kokua ina ke Kanawai ma na @ha Hoomalu Apana o keia Aupuni.

 

@oaa no au ma Puna, Hawaii.

 

Chas H Pulaa.

 

@ ma he kokua ma ke kanawai @loaa no au ma Honomakau, ko Aiau. Hawaii.  2001 @lf

 

@HN MAHIAI KANEAUKUA.

@oio a he kokua a me kanawai @ a na aha hookolokolo a pau o keia aupuni.

 

@ hana me kou. R. Preston (loio Pe@ i ma @ Kaahumanu, Honolulu?

 

@ BROWN.

 

@ A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

 

Agena Hooiai@ Palapala ao ka mokupuni o Oahu

 

KKENA HANA: Helu 8 alanui Kaahumanu

 

W.A. Kini

Loio, Loio, Loio.

Keena Hana: Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu, tf.

 

W.C. Akana (Kalauki)

Ma@ An@-olelo ma ka olelo pake @ Hawaii. @n makaukau no hoi @ i na Palapala Kuai a Hoolimalima @  o na Pakeo me na maka Hawaii. E @ no au ma ke kee@  makahi e kokoke @  Haalilia@. 2010-Iy

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

 

@ kuai papa me na lako kukula hule na ano a pau a me na me ne pono a pau e ka hale.

               

Kihi Alaanui Moiwahine me Papu  tf.

 

Richard F. Bickerton. (Pekekona.)

                Loio a he kokua a me kana wai keena Hana: Helu 27 alanui Kalepa. Tf.

 

William Aulo

@ Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Kona.

 

Keena Hana: Ma ke Keena Wai o Ho @ tf

 

KE KAUKA IAPANA

Mr. m. Goto

 

@ Kauka no ka mai lepera, na mai e pilo @i ka ili o ke kanaka, ka mai kaokao, etc. etc. etc.

 

Keena Hana Aia ma Kapa`ama, mauka pono o @ Hon. J. Keau.

 

@ Hana: Hora ia ka 5 p.m.

:) Na La Sabati hora 8 a 12 m.  2047-1 yr

 

 

@oloholo mau ana ka Moku Kuna kia@ hou o Mr. J. Paiko i kapaia ma ka inoa o kona makuahine oia o.

 

@Domitila”Ma Na Awao

@ Kaneohe Heeia, Kahaluu, Waiahole, Waiakane,

@ awa e ne o Koolau; he oluolu ka uku ohua @  moku maikai a maemae. Tf.

 

James Dower.

 

@oi o Kimo Kapiolani, ka ona muaa mokuahi Kapiolani. Ua makau oia me na lako apau no ka hana i na waapa a me ka hana hou ana waapa naha. Ua makaukau oiaa @a Wae na Umii, a me na apana kui e paa ai na waapa, a me na lako @ no ke kapili ana i na waapa. E @ mai ma kona hale ma Manamana @olul. 2029-tf.

 

Ka Moku Kuna Emma.

                E holo aku aana oia no na Kona, Hawaii, mana awa i hoike ia malalo iho:

 

Kailua, Holualoa Kahaluu, Keauhou, Kaawaloa, Napoopoo, Honaunau, Hookena. Hoopuloa. 2054 im.

 

S.H. Meekapu

Tela humuhumu lole.

Hale Hana: Helu 11 aianui Nuuanu.

 

M. Thompson, [Kamikana]

He loio a Kokua a me kanawai

                Keena hana maluna o ka Hale Pohaku o Kamapela (Campbell’s Block,) Rumi helu 8 me 9. Puka komo e huli la pono i ke alanui Kalepa, Honolulu

 

H.L. Chase (Keiki)

                Mea Paikii Kaahele ma na mokupuni.  E hanaia no ka kii me ka maikai a me ka eleu pu no hoi. E paiia no na kii nui a lii lii me ka mak emake o na makamaka.

 

J.A. Magoon, (Makuna)

Loio a he kokua ma ke kanawai

                Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke keena o Pekekona. Tf

 

James M. Monsarrat. (Maunakea)

Loio a he kokua ma ke kanawai. He Luna Hooiaio Palapala.

                E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoia ma ka moraki mana waiwai paa. Keena Hana: alanui Kalepa. Tf

 

PAPA! PAPA!

AIA MA KAHI O

LEWERS & COOKE,

(O LUI MA)

 

A me kahua kahiko ma alanui Papa a me Moi.

 

E loaa ai na

 

Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

 

Na pani puka na pka aniani, na olepelepe,

Na pou, na o-a, na papa hele, na papu

Ku, a me na papa moe nui loa

 

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau

 

Na pepa hoonani, na pena o na wai e pau

Na kui mai ke nui a ka makalii, `na ami

Puka, na ami puka aniani, na ami

O na ano a pau, na aila pena o

Kela me keia anon a aila hoomaloo, he lehulehu wale,

Na aila e ae o na ano a pau.

 

Na Wai Vaniki

A Me Na

Wai Hoohinuhinu Nani i

O na ano a pau loa.

Na Balaki Ao Nui Wale.

 

A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka

Pau, ua makaukau eia mau makamaka

O oukou e hoolawa aku ma

Na mea a pau e pili ana

Ma ka laua oihana

 

No Ka

 

UKU HAAHAA LOA

 

E like me ka mea e holo ana mawaena o

 

Laua a me ka me a kuai.

 

HELE MAI E WAE NO OUKOU

 

Ka MOOLELO KAAO O

LAMEKA PULUKA

 

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka ui pua rose a me Kahanuopaaineki.

 

KA MEA I KAPAIA KA

 

Ka liiona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana

Ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua

E noho ana i ka papaku o ka moana, o ka

Mea hoi nana I pani ka maka oka la.

 

                Ia Kahanuopaineki e kau hoolai ana maluna o kona lio, a e lele ana hoi I ka lewa, ua hoohuli ae la oia I kona motio no ke aupuni anuenue; aka, pane mai la kana keiki: E papa, alia kakou e hele no laila, e hoi kakou e huli 1 kuu wahine, e ike mua au i kona mau maka mamua o ko`u hele ana ia aupuni; a ua ae mai la no hoi kona makuakane; a huli aku la lako no ka lua ahi o Hilela, aole i emo ua hiki aku la lakou ilaila. Huli aku na maka o Lameka Puluka a o ke kau kehakeha mai o kona hale uwila iloko o ke okoko o kea hi ua pane ae la oia: E kuu hale uwila, ina aia no ka mea a kuu puuwai I aloha ai iloko o kou mau lumi nani, alaila ua makepono kou kau kehakeha ana malaila; a ia wa no hoi lakou i komo kino aku ai iloko o ke okoko wela o kea hi, aia hoi ua emi iho la kea hi a kona mau. Huli pono mai la ka hale uwila nani o kakou kamaeu imua o lakou, a me he la, ua hauoli hou oia i ka hoea ana aku o kona haku, a ua makaukau hoi oia no ka hookipa ana mai. Komo aku la lakou iloko o kahale uwila, a loa aku la o Mahinakauahiahi e moe oni ole ana iluna o kahi moe, a e makau ana no hoi kahi hanu ola i ka houpo, a ua hihi ia hoi na maka e ka punawelewele, a aohe hoi he heluna no kono kino, a o kona nani hoi, ua kokoke e pau. I ka ike ana o ka kakou ka maeu i keia pilikia nui o kana wahine, he mea e ka mokumokuahua o kona puuwai i ke aloha, a uwe ku-o ae la; puili ae la kona mau lima ma ka a-i o ka na aloha, a kahea iho la: E Mahinakauahiahi e, e kuu aloha, palua a pakolu ka ia nei kahea ana iho, aohe nae i pane ae he huaolelo, aohe hoi he oni; a me he la aole paha oia i lohe; a he mea ehaeha loa ia i ka manao o ka kakou kamaeu.

 

                Kahea hou iho la o Lameka Puluka me ka hoonui ana ae i kona leo, a ia wai i lohe koliuliu ai o Mahinakauahiahi I ka leo o kana aloha, a kaakaa ae la kona mau maka, a i kona ike lihi ana ae i na helehelena o kana aloha, pii malie ae la kona mau lima palupalu a apo ae la ma ka a-I o kana aloha, a hookuu mai la hoi kona mau lihilihi i na waimaka. Me keia mau haawina kaumaha no hoi e hoalii ana maluna o Kahanuopaineki no kana hunona, pale ae la oia i kana keiki ma kahi e, unuhi ae la hoi i ka omole wai ola a hookulu iho la hoi ma ka waha o Mahinakauahiahi i na kulu elua; Ia wa no i hoi hou mai ai ka ikaika o kona kino, a ua hooi paumi ia aku hoi ka nani a me ka nohea o kona mau helehelena I ko na wa mamua i hala aku. Ala ae la oia mai kona moe loihi ana no na mahina ewalu, a apo aku la i kana kane a uwe iho la laua me ka ehaeha. A i ka mao ana ae o keia mau haawina o ke kaumaha, ua pane aku la o Lameka Puluka: E kuu aloha, e ike ae oe iaia nei, o ko`u makuakane keia. I ka lohe ana o Mahikauahiahi ua hiki mai kona makuahonowai`kane lele aku la oia a puili ae la i na lima o Kahanuopaineki me ke aloha; a mahope iho o keia hui aloha ana ua pane aku la o Mahinakauahiaahi i ka na aloha, e hele aku e nana ia Nahokuewalu; a i ko lakou hiki ana aku ma ko na lumi e moe ana, e kamau mai ana no kona hanu ola iloko ona; a ia wa no hoi Kahanuopaineki i hookulu iho ai i na kulu elua o ka wai ola, a ia wa no i ala hiki wawe ae ai o Nahokuewalu, a i kona ike ana mai hoi i ka laua kane, ua lele mai la oia a puili ae la iaia nei, a uwe iho la lakou. Huli hoi aku la lakou no ka lumi hookipa, a malaila hoi lakou kahi i nanea ai a hiki wale ia ka makaukau ana o na mea ai, ua haule aku la lakou no ka paina ana Weh ae la o Kahanuopaineki I kona aahu kaua, a ua hoike mai la hoi kona oiwi kino i na hiona hiehie; a iloko o keia wa, i komo iho ai ka manao hoohihi iloko o Nahokuewalu no Kahanuopaineki no kona kulana kilakila a hiehie hoi.

 

                Oiai lakou e paina ana a no ka uilani launa ole o na manao kuko iloko o Nahaokuewalu, ua pane aku la oia: o oe no hoi ka`u kane, ina he mea oluolu ia i kou manao. Pane aku la o Mahinakauahiahi: E kuu hanau mua, mai manao oe me ia, no ka mea, o ko kakou makuakane no ia, ka makuakane hoi o ka kaua kane aloha; nolaila mai manao oe e lawe mai iaia i kane nau; eeia no ka kaua kane, a o kaua no a aelua kana mau wahine, a nana hoi e huli aku i kane nau ke makemake ia; a ina no aole, oia iho la no; aka o kou kuko ana iaia i kane nau aole ia he mea maikai. Oiai lakou e nuu ana i na mea ai a i ka maona ana, ua hooluolu iho la lakou ia koena la me na kamakamailio ana a hiki wale i ka uhi ana mai o ka o maluna o ka honua, a haule aku la hooipo me Niolopua. I kea o ana ae, ua paina iho la lakou, a i ka maona ana, ua kauoha ae la o Lameka Puluka i kona mau kiai e hoonee i kona hale uwila i ke aupuni anuenue. I ka lohe ana o na kiai i keia kauoha, o ko lakou wa no ia i kaomi like iho ai i na ki, a emoole, aia lakou nei ke kau hoolai la maluna o ke aupuni anuenue, a o Lobe hoi a me kona mau hoa kupua a me na makaainana, aia lakou ke hauoli nei, me ka manao ole ae ua kokoke mai ka make maluna o lakou. Komo aku la o Kahanuopaineki a komo iho la i kona aahu kaua, a i ka makaukau pono ana, ua hoemi ia iho la ka hale uwila a hiki i ke aupuni anuenue, hopu aku la hoi o Kahanuopaineki i kana ihe, a pela hoi kana keiki i ka pahi a Kahanuopaineki a pela hoi ka nunui. Kau ae la ka nunui Polepa a me kona haku opio maluna o ka noho koki, a o Kahanuopaineki hoi maluna o Lo Paina Huelo, a hoomaka aku la lakou e hele no ka pa alii kahi a Lobe ma e hauoli ana.

 

                Ia lakou nei i hele aku ai, aohe i ke iki na kiai o ke aupuni anuenue a ko mo wale lakou nei i ka pa alii kahi hoi a na kanaka e lealea ana me ko lakou alii, a kahi no lakou a ike eia k aka make imua o lakou. Ia Manawa i uwauwa ae ai ua poe nei a pane mai la: E ka poe aeahaukae a komo hewa hoi i ko makou aupuni nei, heaha mai nei ka oukou o ka mahaoi ana mai nei? Aole anei oukou i lohe he aupnni kapu keia no ke keiki alii Lobe, ka mea nan a i pepehi ke keiki alii o ka honua oia o Lameka Pulaka? Me keia mau huaolelo, pii malie ae la ka inaina wela iloko o Kahanuopaineki a pane aku la: Aohe makou e makau, aohe hoi he hopohopo no ka make; e kii aku oukou i ua alii la o oukou ina he ikaika kona e hiki ai e hoopio ia makou. I ka lohe ana o na kiai, ua holo aku la lakou a hai I ko lakou alii. I ka lohe ana o ka makuahine o Lobe, ua pane aku la oia i kana keiki: E kuu keiki, o keia ka la hope o ko kalou noho ana ma ke aupuni anuenue nei i lohe oe e kuu keiki paakiki, o ka mana o ka pahikaua au i aihue mai ai, e huli mai ana oia ma kela aoao a kaua kue mai ia oe no ka mea, o ka makuakane o ka mea au i pepehi ai me kou mau lima hilahila ole oia ke kanaka i aloha nui ia e na kupua a me ka mea nana i hana ke kanaka a me na mea a pau, ina nae oia mai nei kekahi Pane aku la o Lobe, aole au e kanalua a hiki i kuu hoolilo ana ia lakou i mau moo, a o lakou auanei na kiai o kuu aupuni nei.

               

                Puka mai la o Lobe me na mea kaua a ka kakou ka maeu ana hoi i aihue ai, a me na huaolelo hoonaukiuki, ua hoomaka iho la ka hakaka ana. Ia wa i kahea aku ai o Lameka Puluka i kona enemi: E lobe, e Lobe, eia au o Lameka Puluka: ka mea au i hoolilo ai I pilikoa no ka moana, a ua ola hou au; i keia la e pau ai kou no ho alii ana maluna o ke aupuni anuenue nei, a e lilo ai hoi oe i pio na`u; a i ke kuu ana iho o kana mau huaolelo, ua luku aku la laua i na enemi, a oiai he mautausani mai ma kela aoao, a he ekolu hoi ma keia aoao aku, aka nae ua lilo lakou i me aole ia lakou nei. Iloko o keia wa a lakou e kaua ana, ua halawai aku la o Kahanuopaineki me Lobe, ia wa i uhau mai ai oia i ka pahikaua kupua maluna oia nei, aka, ua pane ae la o Kahanuopaineki: E kuu pahikaua, ku hoapili hoi o na wahi a pau, mai haliu kue mai oe ia`u, aka e houlilo koke oe i kou kino i pauku hao kila, i hiki ole ai i ka mea pakaha wale ke kue inai ia`u kou haku oiaio. I ka pau ana o keia mau olelo a Kahanuopaineki, o ka wa no ia ai pahemo iho ai ua pahikaua nei mai ka lima iho o Lobe, aia hoi ua lilo ae la kona kino i pauku hao kila nui launa ole e hiki ole ai i na kanaka he 50 kehapai. I ka ike ana o Lobe ua lilo kana pahi i pauku hao, unuhi koke ae la oia i ka ipu uwila a paki mai la imua o Kahanuopaineki, aka nae loa e aku la nae i ka hopu ia e Lameka Puluka, a poholo iho la iloko o kona poli. Ike iho la o Lobe i keia hooko ole ia ana o kona makemake, u a holo hou aku la oia iloko o ka hale alii i kana mau mea mana, a oia no hoi ka wa i hoi hou ae ai ka pahi a kona maui, hopu mai la ka kakon kamaeu i ua pahi la a luku aku la i na enemi. Puka mai la o Lobe me kona kookoo mana a hoomaka iho la oia e hakaka me Kahanuopaineki; a o kona mau hoa kupua hoi ua pau loa i ka luku ia.

 

                Oiai o Lobe a hakaka ana me ka olo mana Kahaanuopaineki, ua hookuu mai la ua Lobe nei i kona mana, aka he mea ole ia mana i ka ihe poo delagona a ka kakou old man; a eia no hoi k aka kakou  kamaeu e makaikai ana I ka laua la hakaka ana. I ka ike ana o Lobe ua puhili kana mau mea mana i ka eu o Arabia, ua hoao aku la oia e holo, oia anao ka wa o Kahanuopaineki i pahu aku ai i kana ihe, aia hoi lele pololei aku oia a nahu aku la i ka pua I o lo e a paa loa. Holo aku la kakou opio a lalau aku la i ke kookoo mana a Lobe, kana pahikaua a me na hua anaiani, hoohina iho la hoi ia aLobe ialalo, a hoopaa iho la oia iaia i i na kupee hao. Kai ia aku nei o Lobe no ka hale uwila, a hoopaa ia aku la ma kekahi o na rumi paa loa o ua hale la; kauoha ia aku la hoi ka nunui e malama loa i ka lakou pio o lilo auanei. Hoi hou aku la laua nei no ke aupuni auenue, a hookuu aku la hoi i na luai pele a emoole ua lilo ae la ua aupuni nei i kahua na pele e noho ai, a ua hoolilo ia hoi na mea a pau i mea ole. Huli hoi aku la o Kahanuopaineki ma no kahale uwilaa a ma ke noi a kana hunona, ua hoohuli ae la ko lakou ala hele no ke aupuni oMahinakauahiahi. i ko lakou hiki ana aku, ua hele makaikai aku la o Kahanuopaineki me ke kuhikuhi ana hoi a kana mau keiki, a he mea e ka nani o keia aupuni, wahi a Kahanuopaineki iloko iho ona, a ua hauoli loa hoi oia i ka loaa ana o keia aupuni hou o kana keiki.

 

                I ka uhi ana mai o ka po, ua hoi aku la o Lameka Puluka a me kana mau wahine e hia moe, a o Kahanuopaineki hoi a me ka nunui, ua kuka ino laua iI na mea e pono ai ke aupuni o ka laua mau keiki; ua pane mai la ka nunui: Manao au, ua lawa no ke aupuni i kekahi o ko kaua mau kiai; a mahope iho o ka laua mau pa-pa-leo ana, hoi aku la laua e hia moe. I kea o ana ae, ua ala e ae la no laua nei, a hoomakaukau iho la i kekahi mau mea ai no ko lakou paina kakahiaka; a i ka makaukau ana, ua kii ia aku la na alii opio, a haule aku la paina. I ka maona ana, ua liuliu ae la lakou no ka hoi ana i ke aupuni o Arabia. Puka aku la hoi o Kahanuopaneki iwaho me kona nani kilakila, a unuhi ae la oia i ka pahikaua a hookuu ku la i ko laua mau naita hoopahaohao he hookah tausani; kauoha aku la oia ia ko laua mau naita hoopahaohao he hookah tausani; kauoha aku la oia ia lakou e kiai makaaloa loa i ke aupuni o ko lakou mau haku opio; a o na enemi e hiki mai ana, e kipaku loa aku ia lakou a pau, a iole e hoopau loa i ko lakou mau ola ana ma keia ao. Liu liu ae la lakou a kome aku la iloko o ka hale uwila; a ia wa hoi I ku hou ae ai o Kahanuopaineki ma ka puka o ka hale uwila a pane aku la i kona mau natia: Eia makou ke hele nei i ko kakou aupuni, a pau ka`u hana laluna o ko oukou enemi e huli hoi mai no au e ike ia oukou. I ke kuu ana o kona mapouna leo, ua haawi mai la na Naita i na leo hulo, me ka haawi pu ana mai i ko lakou aloha hope; a nalo aku la lakou nei iloko o na ao kaalelewa; a e motio ana hoi ko lakou ala hele no Arabia. Oiai lakou nei ma ka lewa, ua noi aku la o Lameka Puluka i kona makuakane e kipa mua lakou i ke aupuni o Pelekane, no ke kii ana i kona wahi kahu, a ua ae nno hoi kona makuakane i keia noi. Hoohuli hou ae la ko lakou nei ala hele no Pelekane, a no elua pule keia hele ana me ka hoomaikai ana hoi ia. Mahinakauahi ma i na aupuni o ka honua, ua hiki maalahi aku la lakou i ke aupuni o Pelekane; a i ko lakou Ike ana aku, ua uhi paa ia pa aupuni la e ka noe. Lele aku la lakou a kau hoolai iho la maluna o Pelekane, a hoemi iho la na kiai i ua hale uwila nei, a kau pono iho la ama kaupoku o ka hale alii, a i ka ike ana mai o na kanaka i keia mea ano e, uawawa ae la lakou me ke eehia nui, a e hoalii ana hoi kea o omamalu kaumaha maluna o na alii o Pelekane, malia paha ua kokoke mai ka make maluna o lakou a pau.

 

Ka Moolelo Kaae Nani!

 

Tonerika!

Ka Anela o Mekiko

 

Ka mea i oleloia, ka Hokuwelowelo o na

mauna Anede, a o ka mua loa hoi i ku

mea nana i haaheo ka leialii me ke

kalaunu o ke keiki alii Beriala.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu no ke Kuokoa.

 

                Mahope iho o ko Tonelele hoi ana aku a hiki imua o kona kaikuahine tonerika, a me ko laua mau makua a me ko laua mau kahu oi nana laua i hanai, ka poe hoi nona ponoi ua mau home palai la, a me na ana lua huna hoi i hoahuia ai ko lakou mau waiwai he nui wale, ka poe hoi nana i hoike aku i na ouli a me na pomaikai he nui wale e hiki mai ana maluna o ka mea nona keia moolelo a me kona kaikunane ka mea i hiki mua aku i kahi o ka punahele loa a i paulehia loa ia ai hoi e ka puuwai aloha o ke Keiki Ali Beriala, ka mea hoi nona na haawina hanohano i ike ia ma na helu mua i hala hope ae nei, nolaila, o na wehewehe ana a keia mau elemakula a me na hoakaka pololei ana a ka luahine Satone ma kona ano mana kilokilo. He mau hoike oiaio ana ia no ia mau olelo, e hiki io aku ana ua. Anela la i ke kulana oi pakela loa aku o ke kiekie a me ka hanohano nui mamua ae o ka lahui a me na`lii a pau a me ka Moi ponoi o ke aupuni o Mekiko a me ka lahui hoi o na Ilikini me ko lakou mau Moi, ka poe hoi no lakou na home no ho kuahiwi a me na mauna Anede. A ma keia kumu no hoi paha aua poe elemakule nei i baawai aku a i na lio nani loa mai loko maki o ko lakou mau hanri lio, na lio hoi na laua i holo maluna o ka ili o ka honua a me ka lele ana maluna o ka lewa me he manu la. Aia hoi ma keia mau hoike oiaio ana, nolaila, (ua hiki no hoi ia kaua e ka mea e heluhelu ana he hookapeke wale ae no hoi, “Ke hooneenee aku nei o Kailiahi, oiai, he aneane aku la e hiki ia Oniula.”

 

                Ano la, ma keia wahi e ike ia ai na hana a ka lahui Ilikini a me ko lakou mau moi a me ka lakou mau hoohanohano ana aku imua o ua Anela nei, a me ka haawi ana aku o na`lii nui i kekahi makana imua o ua Anela Tonerika, ka mea kamahao loa hoi, a ike ole ia e na moi ponoi o Mekiko a me kona mau makaainana, a heaha la uanei ka lakou mea e olelo ai ke “Ike maka lakou i ka nani o Aipo?”

 

                Aia hoi, ma keia wahi o ko kakou moolelo e hiki ai ke kilohi iho i ka akoakoa nui ana o na Ilikini me ka makaukau nui.

 

                [K hele ana mai o na moi Ilikini me ko laua mau haneri tausani makaainana a hiki imua o Tonerika. Ka lakou mau olelo imua ona, a me ka haawi ana aku i ka makana nani lua ole o ka maikai a me ke ku i ka hanohano me ke eehia nui.]

 

                I ka Manawa i hai aku ai o Tnele`e i na olelo a pau imua o ke alii nui o na Ilikini mauka loa o na mauna Anede, a huli hoi mai oia, aia hoi, ua oonoo nui oia ia Manawa me ka hoo`ohe pono ana i kona manao, ua hui ae la oia me na alii a pau malalo aku ona e kuka pu lakou me ka noonoo pono ana i na mea e hiki ai, nolaila ua hooholo ia e lakou i kela wa, e kuahaua ia na Ilikini a pau, e akokoa lakou a pau ma kona wahi mau e noho nei. He Manawa pokole mahope iho o keia ku-ka ana, aia hoi, ua hoouna ia aku la he elua mau alii na kanaka elua haneri Ilikini maluna o na lio e hele lakou e hai aku i ka olelo kauoha a ka oi imua o ka lahui Ilikini a pau e noho ana ma na wahi a pau o ka aina. I ka hele ana o keia poe, ua hiki aku lakou ma kela wahi keia wahi a na ilikini i noho ai maloko o na ululaau a me na lua, ua loaa aku kekahi ohana e noho ana maloko o nap u-ha laau a me na wahi e ae o ka aina, ma ka halawai kino ana aku o keia poe elele i hoounaia ai, ua hai aku la lakou i ka huaolelo a ko lakou alii, a i ko lakou lohe ana ia huaolelo, aole loa i kaulua iki ko lakou manao, ua ike ia aku lakou e liuliu ana me ko la kou mau lio no ka hele ana, a o kekahi poe hoi, aole o lakou lio, aka, ua hiki no ia lakou ke hele me ka hoolohe i ka olelo a ko lakou alii; ma keia olelo kauoha a ka Moi, ua lokahi like ae la na manao a pau o ka lahui. Ilikini ma na wahi a pau loa o ka aina, nolaila, ua liulia like ae la na mea a pau me na lako kaua o kela a me keia ano, oiai ua komo mai no iloko o na nooonoo paka hi o kela a me keia mea, me he mea la, he olelo kauoha paha keia a ko lakou alii e hele i ke kaua, a he mea maa mau no hoi ia ia lakou i na wa a pau; aia hoi, ua huliamahi like mai la na mea a pau me ka makaukau i na mea a pau me ka makaukau I na mea kaua a pau. O na elemakula a me na poe hiki ole ke hele a me ka poe nawaliwali, o lakou ka poe i koe aku. 

 

                I ka akoakoa like ana mai o na mea a pau ma kahi hookah, he mau haneri tausani ko lakou nui. Ua hele mai la ua poe nei a hiki ana imua o ko lakou alii, a he Manawa pokole ma ia hope iho, ua ku mai la kea lii iluna a paue mai la i kana mau huaolelo imua o kona mau makaainana a pau:

 

                “E Ko`u lahui, ua hiki mai imua o`u kekahi keiki ponoi hoi o ko kakou lahui, a ua hai mai oia ia`u i ke kumu nui o kona hele ana mai a ma ia mea, na ae aku au i kona manao e hooko aku i kana olelo, nolaila, ua noonoo au a me na alii, a ua hooholo iho au a me lakou e hoouna i i kekahi o ko`u mau alii a me na kanaka imua o oukou, ano la, keike nei au, ua hiki io mai nei oukou mamuli o ka`u kauoha; aole au i kauoha aku nei ia oukou e hele i ke kaua, aka, he huakai nui ka kakou e hele aku ai a hiki i kahi o kekahi alii e like me a`u nei, a nolaila, malaila kakou e hui aku ai me ia, a malaila aku kakou e hele ai a hiki i kahi i ku ia mai ai kakou e ka mea a`u i hai aku nei, nolaila, aole he manawa a kakou e ka`i ai no kela kauoha, a oia leo ka`u e hoike aku nei ia oukou e ko`u mau makaainana, ka poe hoi a`u i hilinai nui aku ai maluna o oukou, a oiai au e noho alii ana maluna o ko kakou aina aloha nei, a me oukou pu no hoi; aole no hoi ka`u mau olelo i hole ia mai e oukou, mai ko`u lilo ana i Moi no na mana aupuni a hiki i keia la, a ke nana pono aku nei au i ko oukou mau helehelena a me na hi ona ma kea no hoihoi, he mea oiaio, aia ka`u mau olelo iloko o ko oukou mau puua wai, e hooko pololei ana i keia mau olelo, nolaila, e hooko pololei ana i keia mau olelo, nolaila, e makaukau oukou a pau me a`u me ko`u mau alii e hele aku no kahi i kauoha ia mai ai kakou e hele aku.”

 

                I ka pau ana o keia mau olelo a ke alii, ua piha hauoli ae la na Ilikini a pau mai o a o, a no keia Manawa i wae pono ae ai ke alii i na wahine ui a me na kaikamahine opiopio i hoohaumia ole ia e na kane, he mau haneri ko lakou nui, no lakou hoi na onohi maka uliuli a he mau helehelena nani ke nana aku i kahikoia me na aahu maa mau ia lakou, a he poe hoi e hoopuka ana i na olelo maikai wale no, ua wae ia keia poe wahine a me na kaikamahine mailoko mai o na alii me na makaainana, a ua hookaawale ia ko lakou mau lio; o ka poe maluna o na lio, ua lilo aku la ia lakou ka maka mua o ka huakai, a mahope iho o lakou ka poe hele wawae, a mahope iho o ua poe la he mau alii e paa ana i ka manu alii i hoopaaia iloko o ka hale i ulana ia me he hale ohe la, he ano hakahaka nae ka hana ia ana; he manu nui keia o kona kino he kulana kiekie a me ka haaheo o kona mau hulu ke nana aku, a he nani kona mau hulu a pau, ua like kona nui a me kona kiekie me elima kapua a oi, a he ana a oi aku ka loa o kona eheu hookah, a he ehiku ka nui o kona mau hulu ma kona kino hoolookoa a puni, a pela no hoi na hulu o kona mau koo mahope.

 

                Aia maluna pono iho o ke poo o keia manu he hulu ulaula, a he mau poai poepoe ekolu e hoopuni ana i kona mau onohi maka nolaila, ua like kea no o ka hulu o keia manu me ke anuenue. He kapu loa keia manu i na alii nui o na Ilikini aole e pepehi wale ia e ka lahui Ilikini; ina e lele keia manu a kau maluna o kekahi poe o ia lahui, ua laa loa kela poe a e kapaia ka poe a pau e noho ana maloko o ka hale, he poe alii kiekie lakou i helu pu ia me na alii nui, a e hauoli nui auanei ia poe me ka hoomaka ana e ahaaina oiai ma kahi wale no o na alii e kau ai keia manu i ka po a me kea o, a he kakaikahi ka Manawa e makemaeke ai e lele mana wahi e ae. Ua loaa keia ano manu i na Ilikini maluna o na wahi kiekie loa o na Mauna Anede; ma na wahi anu loa i ka hau kahi noho pinepine o keia manu, a ina oia e hoomaka e lele, alaila poha kona leo me ka maikai, a he manu aka loa hoi keia iI na alii. Me keia mau ano a pau o keia manu i kapaia ai he manu alii, o keia manu alii ka makana a keia alii nui o na Ilikini e lawe nei a makana aku i ka mea no a kela moolelo; aia a hiki aku ko kakou olelo ana ilaila, aiaila, e ike no auanei oe e ka mea heluhelu i ka hana a keia manu me ke kamahao.