Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 1, 2 January 1886 — Ka Moolelo Kaao Nani! O TONERIKA! KA Anela o Mekiko. [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao Nani! O TONERIKA! KA Anela o Mekiko.

Ka mea i oleloia, ka Hokuwelowelo o na mauna Anede, a o ka mua loa hoi o k \ ' mea nana i haaheo ka leialii me ke kalaunu o ke keiki alii Beriala. Hoopukaia e ka Haku Mooklo kaula?ta Mose Manu no ke Kuokoa. MAHOPE iho o ko Tonelele hoi ana aku a hiki imua o kona kaikuahine Tonerika, a me ko laua mau makua a me ko laua mau kahu hoi nana laua 1 hanai, ka poe hoi nona ponoi ua mau home pali la, a me na ana lua huna hoi 1 hoahuia ai ko lakou mau waiwai ha nui wale, ka poe hoi nana i hoike aku i na ouli a me na pomaikai he nui wale e hiki mai ana maluna o ka mea nona keia moolelo a mc kona kaikunane ka mea i hiki mua aku i kahi o ka punahele loa a i paulehia loa ia ai hoi e ka puuwai aloha o ke Keiki Ali Beriala, ka mea hoi nona na haawina hanohano i ike ia ma na helu mua i hala hope ae nei, nolaila, o na wehewehe ana a keia mau elemakule a me na hoakaka pololei ana a ka luahine Satone ma kona ano mana kilokilo. He mau hoike oiaio ana ia no ia mau olelo, [e|hiki io aku ana ua.Anela la i ke kulana ( oi pakela loa aku o ke kiekie a me ka hanohano nui mamua ae o ka lahui a me na'lii a pau a me ka Moi ponoi o ke aupuni o Mekiko a me ka lahui hoi 0 na Ilikini me ko lakou mau Moi, ka poe hoi no lakou na home noho kuahiwi a me na mauna Anede. A ma keia kumu no hoi paha ua poe elemakule nei 1 baawi aku ai i na lio nani loa mai loko mai o ko lakou mau hanen iio, na lio hoi na laua i holo maluna o ka ili o ka honua a me ka leleana maluna o ka lewa me he manu la. Aia hoi ma keia mau hoike oiaio ana, nolaila, (ua hiki no hoi ia kaua e ka mea e heluhelu ana ke hookapeke wale ae 110 hoi, (< Kc hooneenee aku nei o Kailiahi, oiai, ke aneane aku la e hiki īa Oniula."

Ano la, ma keia wahi e ike īa ai na hana a ka lahui Ilikini a me ko lakou mau moi a me ka lakou mau hoohanohano ana aku imua o ua Anela nei, a me ka haawi ana aku o na 'lii nui i kekahi makana imua o ua Anela Tonerika, ka mea kamahao loa hoi, a ike ole ia e na moi ponoi o Mekiko a me kona mau makaainana, a heaha la uanei ka lakou mea e olelo ai ke "Ike maka lakou i ka nani o Aipo ?" Aia hoi, ma keia wahi o ko kakou moolelo e hiki ai ke kilohi iho i ka akoakoa nui ana o na Ilikini me ka makaukau nui. [Ka he!e ana rr.ai o na moi Ilikini me ko laua mau hanen tausani makaainana a hiki imua o Tonerika. Ka lakou mau olelo imua ona, a me ka haawi ana aku i ka makana nam lua ole o ka maikai a me ke ku i ka hanohano me ke eehia nui.] I ka manawa i hai aku ai o Tnele'e i na olelo a pau imua o ke alii nui o na Ilikini mauka loa o na mauna Anede, a huli hoi mai oia. aia hoi, ua noonoo nui oia ia manawa me ka hoo'ohe pono ana i kona manao, ua hui ae la oia me na alii a pau malalo aku ona e ku-ka pu lakou me ka noonoo pono ana i na mea e hiki ai, nolaila, ua hooholo ia e lakou i kela wa, e kuahaua ia na Ilikini a pau, e akoakoa lakou a pau ma kona wahi mau e noho nei. He manawa pokole mahope iho o keia ku-ka ana, aia hoi, ua hoouna ia nku la he elua mau alii me na kanaka elua haneri Ilikini maluna o na lio e hele lakou e hai aku i ka olelo kauoha a ka moi imua o ka lanui Ilikini a pau e noho ana ma na wahi a pau o ka aina. I ka hele ana o keia poe, ua hiki aku lakōu ma kela wahi keia wahi a na Ilikini i noho ai inaloko o na ululaau a me na lua, ua loaa aku kekahi ohana e noho ana maloko o na pu-ha laau a me na wahi e ae o ka aina, ma ka halawai kino ana aku o keia poe elele i hoouna ia ai, ua h; i aku la lakou i ka huaolelo a ko lakou alii, a i ko lakou lohe ana ia huaolelo, aole loa i kaulua iki' ko lakou manao, ua ike ia aku lakou e liuliu ana me ko lakou mau lio no ka he'e ana, *a o kekahi poe hoi, aole o lakou lio, aka, ua hi ki no ia lakou ke hele me ka hoolohe i ka olelo a ko lakou alii; ma keia olelo kauoha a ka Moi, ua lokahi like ae la na manao a pau o ka lahui Ilikini ma na wahi a pau loa o ka aina, nolaila, ua liulm like ae la na mea a pau me na la-

:ko kaua 0 kela a me keia ano, oiai, ua komo mai no iloko o na nooonoo paka hi o kela a me keia mea, rae he mea la, he olelo kauoha paha keia ako lakou alii e hele i ke kaua, a he mea maa mau no hoi ia ia lakou i na wa a pau; aia hoi, ua huliamahi like mai la na mea a pau me ka makaukau i na mea kaua a pau. Ona elemakule ame na r>oe hiki ole ke hele a me ka poe nawahwal», o lakou ka poe i koe aku. I ka akoakoa like ana tnai o na mea a pau ma kahi hoo'.ahi, he mau haneri tausani ko lakou nui. Ua hele mai la ua poe nei a hiki ana īmua o ko lakou alii, ahe manawa pokole ma ia hope iho, ua ku mai la ke alii iluna a paue mai la i kana mau huaolelo imua o kcna mau makaainana a pau : "E ko'u lahui, lia hiki mai imua o'u kekahi keiki ponoi hoi o ko kakou lahu ; , aua hai mai oia la'u i ke kumu nui 0 kona hele ana mai, a ma ia mea, na ae aku au i lrona manao e hooko aku i ksna olelo, nolaila, ua noonoo au a me ra alii, a ua hooholo iho au a me lakou e hoouna aku i kekahi 0 ko'u mau alii a me na kanaka imua ooukou, ano la, kc» ike nei au, ua hiki io mai nei oukou mamuli 0 ka'u kauoha; aole au i kauoha aku nei ia oukou e hele i ke kaua, aka, he huakai nui ka kakou e htle aku ai a hiki i kahi o kekahi alii e like me a'u nei, a nolaila, malaila kakou e hui aku ai me ia, a malaila aku kakou e hele ai a hiki i kahi i kii ia mai ai kakou e ka mea a'u 1 hai aku nei, nolaila, aole he manawa a kakou e kaH ai no kela kauoha, a oia leo ka'u e hoike aku nei ia oukou e ko'u mau inaknainana, k& poe hoi a'u i hilinai nui aku ai maluna 0 oukou, a oiai au e noho alii ana roaluna oko kakou aina aloha nei, ame oukou pu no hoi; aole no hoi ka'u mau olelo i hoole ia mai e oukou, mai ko'u lilo ana i Moi no na mana aupuni a hi* ki i keia la, a ke nana pono aku nei au 1 ko oukou mau helehelena a me na hi ona ma ke ano hoihoi, he mea oiaio, aia ka'u mau olelo iloko o ko oukou mau puuawai, e hooko pololei ana i keia mau olelo, nolaila, e makaukau oukou a pau me a'u me ko'u mau alii e hele aku no kahi i kauoha ia inai ai kakou e hele aku."

1 ka pau ana o keia mau elelo a ke alii, ua piha hauoli ae Ia r>a Ilikini a pau mai oao,a no keia manawa i wae pono ae ai ke alii i na wahine ui a me na kaikarrahine opiopio i hoohaumia ole ia e na kune, he mau hanen ko lakou nui, no lakou hoi na onohi maka uliuli a he mau htlehe!ena nani ke nana aku i kalukoia me na aahu maa mau ia lakou, a he poe hoi e hoopuku ana i na olelo maikai wale no, ua wae ia keia poe wahine a me na kaikamahine mailoko mai ona alii me na makaainana, a ua hookaawale ia ko lakou mau lio; o ka poe maluna o na )i<>, ua lilo aku la ia lakou ka maka mua o ka hnakai, a mahope iho o lakou ka poe heie Wawae, a mahope iho o ua poe la, he mau alii e paa ana i ka manu alii i hoopaaia iloko 0 ka hale i ulana ia me he hale ohe la, he ano hakahaka nae ka hana ia ana; he manu nui keia o kona kino he kulana kiekie a me ka haaheo o kona rnau hulu ke nana aku, a he nani kona mau hu|lu a pau, ua like kona nui a one kona | kiekie me elima kapuai a oi, a he ana--1 na a 01 aku ka loa o kona eheu hookaI hi, a he ehiku ka nui o kona mau hulu |ma kona kino holookoa a puni, a pela |no hoi na hulu o kona mau koo mahoipe. | Aia maluna pono iho oke poo o keia manu ne hulu ulaula, a he mau poai noepoe ekolu e h«x)puni ana i kona mau onohi maka, nolaila, ua iike ke ano o ka hulu o keia man.u me ke annenue. He kapu loa keia manu ina alii nui ona Ilikini aole e pepehi waleiae ka lahui Ilikini; ina e lele keia manu a kau maluna o kekahi poe oia iahui, ua iaa loa kela poe, a e kapaia ka poe a pau e noho ana maloko oka hale, he poe alii kiekie lakou i helu pu ia me na alii nui, a e hauoli nm auanei ia poe me ka heomaka ana e ahaaina, oiai ma kahi wale no o na alii e kau ai keia maau i ka po a me.ke ao, a he kakaikahi ka manawa e makemuke ai e lele ma na wahi e ae. Ua loaa keia ano manu i na Ilikmi maluna o na wahi kiekie loa o na Mauna Anede; ma na wahi anu loa i ka hau kaht noho pinepine o keia manu, a ina oia e hoomaka e lele, alaila poha kona Seo me ka maikai, a he manu laka loa h<»i keia ina alii. Ma keia mau ano a pau o keia manu i kapaia ai he n~anu alii, a# o keia manu alii ka makana a keia alii nui ona Ilikini e lawe nei a makana aku i ka mea ro a ktta moolelo; aia a hiki aku ko kakou olelo ana i'aila, aiai> la, e ike no auanei oe e ka mea heluhelu i ka hana a keia manu me ke kaoia» hao.