Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 2, 9 January 1886 — Page 1

Page PDF (1.57 MB)

This text was transcribed by:  Keiko Sasaki
This work is dedicated to:  everybody

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXV, HELU 2.   HONOLULU, POAONO, IANUARI 9, 1886.   NA HELU A PAU, 2058.

 

WR. KAKELA.

 

@@@O A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

A ROSA. (AKONI.)

@@@ A HE KOKUA MA KE K@NAWAI.

 He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Hoo

@anui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

 ANA AINA ! ANA AINA !

KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, koko@@@loa i ka Uwapo o Hoolili@manu.    tf

 

JP. HANAAUMOE.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai ma na

 A ha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

 

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

CHAS H PULAA.

@@ LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Konala Akau, Hawaii.        2001-tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

 LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI.

Keena Hana me Ho@ R. Prenton (loio Pe@ka@@@ ma Alanui Kaahumanu. Honolulu@

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

A he A@ena Hooiaio Kalapaia no ka Mo-

kupuni o Oahu

 KEENA HANA: Helu 8 alanui Kaahumanu-

tf.

 

WA. KINI.

LOIO, LOIO, LOIO.

 KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaahumanu. Honolulu.                tf.

 

W. C. AKANA (KALAUKI.)

He Mahele a Unahi-olelo ma ka olelo Pake me ka olelo Hawaii. Ua makaukau no hoi e @a@a i @a Kalapaia Kuai a Hoolimalima a paia aku ma@aena o na Pake a me na ka@aka Hawaii. E loaa no au ma ke Keena Helu 7. Alanui Moi, ma kahi e kokoke @@a i ka @@apo o Haaliliamanu.

2010-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lako kukulu hale na ano a pau, a me na me ne pono a pau @@ ka hale.

Kihi Alanui Moiwahine me Papu.     tf.

 

RICHARD F. BICKERTON.

(PRKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA : Helu 27 alanui Kalepa.

tf.

 

WILLIAM AULD.

I una Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Kona.

KEENA HANA : Ma ke Keena Wai o Ho @@ula.           tf

 

KE KAUKA IAPANA

Mr. m. Goto.

He Kauka no ka mai lepera, na mai e pili ana i ka ili o ke kanaka, ka mai kaokao,

etc.       etc.     etc.

 KEENA HANA : Aia ma Kapalama, mauka pono o @@@@@@@ ka H@n. @@ Keau.

 @@ HORA HANA @ @@ra i a ka 5 p. m.

 @@@@@@@@@ (Na La Sabati hora 8 a 12 m.

2047-1yr

 

E holoholo mau ana ka Moku Kuna Kialua hou o MR. J. PAIKO i kapaia ma ka inoa o kona makuahine oia o

 

“DOMITILA”

 

MA NA AWAO

Malae,

Kaneohe,

Hooia,

Kahaluu,

Waiahole,

Waiakne,

 A me na awa @ ae o Koolau; he oluolu ka uku ohua @ n@@ na u@ana; he moku maikai a maemae.                tf.

 

JAMES DOWER.

Oiahoi o Kimo Kapiolani, ka ona mua o ka mokuahi Kapiolani. Ua makaukau oia me na lako apau, no ka hana ana i na waapa, a me ka hana hou ana i na waapa naha. Ua makaukau oia me na Wae, na Umi@, a me na apana hookui e paa ai na waapa, a me na lako e ae no ke kapiii ana i na waapa. E @ ele mai ma kona hale ma Manamana, Honolulu.

2029-tf.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

KA MOKU KUNA EMMA.

 

 E holo aku ana oia no na Kona, Hawaii, ma na awa i hoike ia malalo iho:

KAILUA,                     HOLUALOA,                    KAHALUU,

KEAUHOU,                    KAAWALOA,                    NAPOOPOO,

HONAUNAU,                   HOOKENA,                    HOOPULOA.

2054-1M.

 

SH. MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

HALE HANA: Helu II aianui Nuuanu.

 

MTHOMPSON, [KAMIKANA]

HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

 Keena hana maluna o ka Hale Ponaku o Kamapela, (Campbell’s Block,) Rumi helu 8 me 9. Puka komo e huli la pono i ke Alanui Kalepa, Honolulu

 

HL. CHASE. (KEIKI.)

 Mea Paikii kaahele ma na mokupuni. E hanaia no na kii me ka maikai a me ka eleu pu no hoi. E paiia no na kii nui a lii lii me ka makemake o na makamaka.

 

J. A. MAGOON, (Makuna.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

 Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona.

ft          

 

JAMES M. MONSARRAT.

(MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

 E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

 KEENA HANA : alanui Kalepa.                                        tf.

 

PAPA! PAPA!

 

AIA MA KAHI O

 

LEWERS & COOKE,

 

(O LUI MA)

 

ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.

 

E loaa ai oa

 

PAPA NOUAIKI.

 

o kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,

Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papu

Ku, A me na Papa Moe nui loa

 

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau

 

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau

Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami

Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami

o na ano a pau, Na Aila Pena, o

kela me keia ano Na Aila Hoo-

maloo, he lehulehu wale,

Na Aila e ae o na

ano a pau.

 

NA WAI VANIKI

 

A ME NA

 

WAI HOOHINUHINU NANI !

 

O NA ANO A PAU LOA.

 

NA BALAKI ANO NUI WALE.

 

A ke hai ia aku nei ka lono i na, Makamaka a

pau, ua makaukau keia mau Makamaka

o oukou e hoolawa aku ma

na mea a pau e pili ana

ma ka laua oihana

 

NO KA

 

UKU HAAHAA LOA.

 

 E like me ka mea e holo ana mawaena o

 

LAUA a me ka MEA KUAI.

 

HELE MAI E WAE NO OUKOU

 

KA MOOLELO KAAO O

 

LAMEKA PULUKA

 

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka

o ka Ui Pua Rose a me Kahanuopaineki.

 

KA MEA I KAPAIA KA

Ka liona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana

ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua

e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka

mea hoi nana i pani ka maka o ka la.

 

HAALELE iho la o Kahanuopaineki a me Lameka Puluka kana keiki ia Mahinakauahiahi ma iloko o ka hale uwila maluna o kaupoku o ka hale alii, a iho aku la e hui me na alii o Pelekane; a i ko lakou ike ana mai ia laua, ua haawi mai la lakou i na leo hulo hoomaikai, a e uwauwa ana no hoi na makaainana me ka panai pu ana mai i keia mau huaolelo : Ano ua hiki mai ka hoola, e hele mai ana oia ma kona halelewa e ike i kona lahui kanaka ma ka honua nei. A o na mea a pau e waiho ana i ka nawaliwali, ua ala mai la lakou a hele mai la e ike i keia mea hou. Ua nui a paapu wale na kanaka mawaho mai o ka pa alii kahi i nana mai ai i keia mea hou, a e hoomau ana no hoi lakou i ka uwa. No keia uwauwa o na kanaka i ka hale uwila o ka kakou kamaeu, ua kauoha ae la ka nunui Polepa i na kiai o ua hale uwila la, e hookuu aku i ka lakou mau hana hoopahaohao, a ua hooko koke ia keia kauoha iloko o ka manawa pokole. Luai aku la lakou i na popo ahi e lele ana i ka lewa, a hoi hou mai la no a komo iloko o ko lakou mau waha, a pela mau lakou e hana ai i kela a me keia minute. I ka ike ana o na alii a me na makaainana i keia mea hou pahaohao, ua hooi loa ia aku ko lakou uwauwa ana me ke ano hoalii ana iho o ka makau maluna o lakou.

 I ka hiki ana aku o Kahanuopaineki a me kana keiki imua o na alii, a oia no hoi ka manawa i ike pono mai ai lakou o na alii no ka o Arabia. Mahope iho o na launa aloha ana, ua ninau mai la na alii i keia mea ano e, ua pane aku la o Kahanuopaineki : E na alii o P@lekane nei, mai makau a mai kaumaha ko oukou naau, no ka mea, o kela mea nui e kau nei maluna o kaupoku o ka hale alii nei, aole ia he mea e make ai o oukou, aka, oia ke alanui hele o ka’u keiki nei me kana mau wahine, a oia alanui hele, he hale uwila, a aia iloko o ia hale kahi i noho ai o Mahinakauahiahi, ka nani hookahi o ka lewa. Nolaila, e hauoli oukou a e olioli hoi no ka loaa ana o ka mea a lakou i lohe wale ai, ka nani o na nani a me ka oi ke@a o ka nohenohea. A ma ka la apopo e huli hoi aku ai ua hale uwila la no ke aupuni o Arabia, kahi a kona makuahine e noho u mai la no kana keiki. I ka hooki ana iho o Kahanuopaineki i kana mau olelo, ua ku mai la na alii a pau a nonoi mai la i ka lokomaikai o Kahanuopaineki, he makemake lakou e ike i ka nani o ka lewa, ka mea hoi a lakou i lohe ai ma ke mele a na manu e hoopuka ana i ka inoa o Mahinakauahiahi. I ka lohe ana o Kahanuopaineki, ua ae aku la oia i keia noi, a aole i keia wa, aka i ka la apopo, wahi hou a Kahanuopaineki; a aohe hoi he hana a kahi Lameka Puluka, oiai o ka mea a kona makua e hooholo ai, oia iho la no@

 I ka lohe pono ana o ka Moi o Pelekane i keia mea, ua ku mai la oia a pane mai la imua o kona mau tausani makaainana : E o’u mau makaainana aloha, na alii hoi a me na kaukau alii o ko’u aupuni nei, ke kuahaua aku nei au ia oukou, e hoomakaukau oukou i kekahi papaaina nui a hanohano hoi, no ka hookipa ana mai hoi i ke kaikamahine alii i o ka lewa. I ka lohe ana o ka ohana alii, ua ae lokahi mai la lakou, a hoomaka koke iho la no ka hoomakaukau ana i ka papaaina. Ia lakou nei no e nanea ana a kokoke wale i na hora koliu o ke aumoe, ua nonoi hou mai la na alii o Pelekane e hoemi iho i ka hale uwila a pili i ka ili honua; ua ae aku la no o Kahanuopaineki; (o kona mau no hoi o ka oioi.) Ia manawa, puka aku la oia iwaho, a ma o kekahi mau hoailona ana i hai aku ai, ua ike mai la no ka nunui a me na kiai, a o ko lakou wa no ia i hoemi iho ai i ka hale uwila mamua pono o ka hale alii, a he eha kapuai hoi ke kiekie mai ka honua ae. I ka pau ana o na hana o ka hale, ua huli hoi aku la o Kahanuopaineki ma kahi a na alii e noho ana, a pane aku la i kana keiki e hoi oia me kana mau wahine, ua ae aku la no hoi k@na keiki a huli hoi aku la, Ia Lameka Puluka i hoi aku ai, ua halawai aku la oia me kahi kahu kuapuu ona, a ua hoohalaia he hapalua hora no ka launa aloha ana, a ho-hoi aku la no ka hale uwila.

 I ko laua hiki ana aku, ua kamailio aku la o Lameka Puluka i kana mau wahine : E a’u mau wahine aloha, o keia wahi keiki kuapuu ko kakou mea o ka hiki ana mai i Pelekane nei; ina no aole oia nei, aole kakou e kipa mai maanei; nolaila, e ike ae olua iaia, no ka mea, o ko’u koko pili loa keia ma o ko makou hanauna alii. I ka lohe ana o na wahine, ua haawi mai la laua i ko laua mau lima palupalu no ka lulu-lima pu ana me kahi kuapuu, a hui kamailio mai la o Mahinakauahiahi ma me ua wahi kuapuu nei, a nana hoi i hoike aku i na mea a pau e pili ana i na aupuni a pau o ka honua, a ua hoohalaia he manawa loihi ma ke kamailio ana a kokoke wale i na hora o ka wanaao, ua huli hoi aku la ua wahi kahu kuapuu nei no kona hotele; a pela no hoi na alii opio. Mamua ae no hoi o ka huli hoi ana aku o kahi keiki kuapuu, ua kauoha aku la o Lameka Puluka iaia, e lawe mai i na pono a pau o laua i ke kakahiaka, no ka mea e huli hoi aku ana lakou no ke aupuni o Arabia kona aina hanau; ua ae mai la no hoi kona wahi kahu a huli hoi aku la. Oiai hoi na alii e hiolani ana, ua kauoha ae la ka nunui Polepa i na kiai e hookuu aku i na lapa uwila a puni ka hale, a o na popo luai pele hoi, e hookuu mau aku hoi i na manawa a pau, i mea nana e malama ka maluhia o ko kakou haku alii, aole nae e oi aku mamua o eono anana mai ka hale aku i ole e pilikia ka lehulehu o keia pa alii a me keia aupuni. I ka pau ana o kana kauoha, ua huli hoi aku la oia@@ ma ka ru@@ o Lobe e waiho ana me kona mau kupee hao mana kupua.

 I ke ao ana ae, ua huli hoi mai la o Kahanuopaineki, a hoala aku la i kana mau keiki, a i ko lakou ala ana ae, ua pane iho la ko lakou makuakane : E kuu mau keiki, e hoomakaukau oukou i ko oukou mau aahu, no ka mea he ike alii ko keia la, a ua makaukau hoi ka papaaina no ka hookipa ana aku ia oukou; a o ke kumu, oia no ka makemake loa o na alii o Pelekane nei e ike ia oukou. I ka lohe ana o kana mau keiki, ua ala ae la lakou a hoomakaukau iho la lakou i ko lakou mau aahu; a i ka makaukau ana, ua uleu mai la lakou no ka rumi hookipa, a malaila kahi i hoonanea ai. Ninau mai la o Mahinakauahiahi i kana aloha : No keia aupuni nei no keia poe kanaka a pau ? Ae, wahi a kana kane. Nui maoli no ka hoi kanaka o keia aupuni; a he poe kino pahaohao no paha lakou ? Aole, he kino ko lakou e like me kakou nei; a aohe hoi he kino pahaohao@ Ia lakou nei no e kamailio ana, ua ike aku la lakou nei i na mahele Naita e ku laina mai ana ma ke alanui o lakou nei e hele aku ai; a i ka makaukau pono ana ua puka aku la o Lameka Puluka a ku iho la i ka honua, lalau ae hoi o Mahinakauahiahi elua manu hulu gula a hookau ae la ma kona mau kipoohiwi, a pela no hoi o Nahokuewalu. Puka mai la laua a ku like iho la ma ka aoao o ka kakou kamaeu, lalau iho la hoi ua opio nei i na lima o kana mau wahine, a hoomaka aku la e hele, a aia hoi kahi kuapuu ke lawe la i na mea ai a kona mau haku e noho aku ai i ka papaaina.

 I ka manawa o na wawae o Mahinakauahiahi ma i ka@ aku ai, o ka wa no ia o na wahi manu i mele like mai ai; e mele ana lakou i na mele like ole o na ano kani a pau, a aohe no hoi o ka nani a koe aku. Na keia mau wahi manu e mele nei i hookau aku i ka ilihia maluna o ka lehulehu holookoa, a hui aku hui mai ka aha, me ke kamailio ana no ke akamai o ua poe manu nei i ka himeni; a na ka nani nohenohea hoi o na helehelena o ua mau ui nei o ka lewa, i kulai aku i ka puuwai o na keiki alii o Pelekane, aole hoi e hiki ia lakou ke ku pono ae iluna a hele mai me ka maloeloe imua o na ui o ka lewa; a na keia mea i koi ae i ko lakou mau puuwai e hoohana i wahi mele hoinainau, a oia hoi keia malalo iho:

E ka la a me ka mahina,

Nani ko olua lilelile;

Ua ike maopopo i---a

Ko olua nani kamahao,

Ua puni ka lewa a me ka honua, a hala loa aku i na moana.

E ke aloh e---e maliu iki mai;

Ko olua mau papalina nohea,

Me e ka nani e hoohihi ai;

A, i hookahi muki aloha ana,

A neia mau puuwai e hooniponipo nei. --- E ke aloha hoi e maliu mai.

 I na alii i hiki aku ai i ka lanai o ka hale alii, ua kukuli like mai la na mea a pau a hoomaikai mai la hoi imua o lakou nei, a pela no hoi lakou nei i panai aku ai ma ia haawina hookahi ma ke kunou ana; a i ko lakou hiki ana’ku ma ka rumi hookipa, ua haawiia he ike alii mawaena o na kamaaina a me lakou nei na malihini, a ua nui hoi ka hauoli o na alii a me na makaainana no ka lilo mua ana ia lakou o ka hookipa ana i na alii o ka lewa. Mahope iho o ka ike alii ana, ua haule aku la lakou ma ka lanai ahaaina, a malaila hoi lakou kahi i hoonuu ai i na mea ai i hoomakaukau ia; a i ka piha ana o ka lua o ka inaina, ua huli hoi aku la na mea a pau ma ka rumi i hookaawale ia ai o na lealea, a malaila hoi na alii kahi i nanea ai i na lealea hula, a me na himeni, a ua hauoli loa hoi na ui o ka lewa; ua hoomauia no hoi keia mau lealea a hiki wale i ka uhi ana mai o malu po, ua hookuu ia ke anaina; a ia manawa no hoi i haawi ia ai ke aloha hope mawaena o na malihini a me na kamaaina, a huli hoi aku la na alii opio no ko lakou hale uwila.

 Ia manawa no i hao mai ai na kiai i ko lakou mana, aia hoi, pii malie ae la ua hale uwila nei i ka lewa, a ia wa no hoi i kuu mai ai na kiai i ka lakou mau hana hoopahohao, oia hoi na popo ahi e lele ana i ka lewa, a i ka hala ana o ka hapalua hora, ua pii malie ae la ua hale nei, a iloko hoi o ka manawa pokole loa, ua nalo koke aku la ua hale uwila nei iloko o na ao polohiwa a o ka malamalama powehiwehi wale no ke ike ia @ku, a no Arabia hoi ke ala hele o ua hale uwila nei. A oiai lakou nei e lele ana i ka lewa a aole hoi i u iho, kau hoolai ana lakou maluna pono o ke kulanakauhale alii o Arabia, a ia wa i hoopaa ia kona lele ana. Ia manawa no hoi i hoike pau mai ai na kiai i ko lakou mana kupua, a ia wa koke no hoi i kui iho ai ka hekili, olapa ae la hoi ka uwila ma na paia paa o ka lewa. Na keia mau hana ano e i hoala aku i ka poe e hiamoe ana, a i ko lakou puka ana mai iwaho, ua hoopahaohao ia lakou i ko lakou ike ana ae i keia mea a e kau nei maluna o lakou; a ua hoopihoihoi pu ia no hoi ka manao o na alii a o ka Ui Pua Rose nae ka oi loa aku o ka hopohopo no keia mau ouli, malia paha o ko lakou manawa hope loa keia a pau lakou i ka make, a oia no hoi ka manao hookahi iloko o kela a me keia makaainana; a wahi a ua aliiwahine la imua o na makaainana : E na makaainana, aole au i ike i keia mea, a e kali aku no kakou, ina no ka make e make pu no kakou; a ehia ka hoi mea aloha o kuu kane, o ka ike ole mai i keia mau pilikia. Aka nae, me ke kuhihewa nui lakou e manao nei pela. Hoi aku la ka Ui Pua Rose a ka rumi e moe ana kahi aikane a Kahanuopaineki a me ka Wehi o Rusia, a hoala aku la, a me na huaolelo o ke kaumaha oia i pane aku ai : E laua nei e moe nei, e ala ae a e holo aku i kahi e pakele ai, no ka mea eia ka make maluna o kakou i keia manawa.

 I ka lohe ana o ka Wehi o Rusia i keia mea, ala koke ae @a oia a komo awiwi iho la i kona kapa, a puka aku la laua no ka makaikai ana i ua mea ano e nei. Ala ae la hoi kahi aikane a Kahanuopaineki a komo iho la i kona kahiko kaua, kaei ae la hoi i kana pahikaua ma kona puhaka, a puka aku la oia iwaho. Huli ae la hoi oia a nana pono aku la i ka mea a na kanaka e makau nei, a@a hoi ike maopopo aku la oia i kana aikane --- a puana ae la oia : E ke aliiwahine, e kauoha aku i na kauwa e hoomakaukau i ka hale alii, a e hoomalamalama ia hoi ka pa alii, no ka haawi ana aku i ka hoomaikai i kau kane a me ka kakou keiki, a me he la o na hunona pu kekahi a kakou a he mau mea e hoi kekahi e noho pu mai la, a me he la o ke pio paha, nolaila e hooko i keia kauoha. He manawa ole keia hoomakaukau ana, ua olapa ae la ka malamalama o na lama kukui, a ua panio hoi na rumi o ka hale alii. Mahope iho o ka pau ana o na hemahema, ua paiakuli la ka lewa i na leo hulo, a ua hoopau ia hoi na manao uluku makau o na makaainana; a o ka wa no hoi ia i emi iho ai ua hale uwila nei iwaena hoi o na leo hulo o na makaainana. A no keia pule ae

 

 E nana ae i ko makou mau moolelo, ke oili aku nei me ko laua nani nui.

 

Ka Moolelo Kaao Nani!

o

TONERIKA!

KA

Anela o Mekiko

Ka mea i oleloia, ka Hokuwelowelo o na

mauna Anede, a o ka mua loa hoi o k @

mea nana i haaheo ka leialii me ke

kalaunu o ke keiki alii Beriala.

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana

Mose Manu no ke Kuokoa.

 Mahope iho o ka poe nana e paa ana i keia manu, ka Moi ponoi a me na alii a pau malalo aku ona. I ka hele ana o keia huakai nui o na Ilikini maloko o na ululaau, ua hiki pono aku la lakou a pau ma kahi o ka lua o na Moi e noho ana me kona mau haneri tausani o kona poe makaainana me ka makaukau, a ia lakou i hoea aku ai ilaia, aia hoi, ua hookipa aku la hoi keia Moi me kona poe a pau, a malaila lakou i noho ai no na la ekolu.

 I ka hiki ana aku o keia alii me kona poe a pau, ua ku-ka like na alii elua no ka hele ana, a holo pono ko laua manao, ua hoomaka koke aku la ka hele ana o ka huakai nui o ua poe Ilikini nei ka eleu me ka awiwi, a o ka pahu hopu hoi o ka Anela. I ua poe nei i kokoke aku ai e hiki ma kahi noho o ua Anela nei, ua hoouna mua ia aku la he mau kiu mamua e nana pono a e hai aku hoi ia Tonelele ke loaa aku i ua mau kiu nei; eia lakou ke kokoke loa aku nei e hiki, a ina he manao ko Tonelele e hai mai i na kiu. I ka holo pono ana o keia mau manao, ua hoomoana iho la ka huakai holookoa ma ia wahi.

 I na kiu ponoi o ke alii i hiki aku ai a ike aku la i keia mau pali kiekie nani e ku mai ana, a he awawa maikai hoi a laula e waiho ana, aia hoi i keia manawa i ike mai ai na makua o Tonerika ma a me na elemakule i keia mau kanaka ano malihini, a ia laua nei i hi ki pono aku ai malaila, ninau mai la na poe kamaaina, mai hea mai nei olua i hele mai nei ? Pane aku la kekahi o na elele, “He mau kanaka maua i hoouna ia mai nei e ko maua mau alii.” Auea laua ? “Eia laua nei ke hoomoana nei me kekahi kuakai nui launa ole ma kahi kokoke loa e hiki mai ai ia nei.”

 

IKA lohe pono ana o na kamaaina i keia mau olelo, ua manao ae la iakou o ka mea a Tonelele i kii ai i kekahi mau la mamua ae, nolaila, ua kii koke ia aku la o Tonelele maloko o kona wahi e hiamoe ana, a iaia i ala ae ai me ka pane leo ole ae, aka, ua pane koke iho la kona papa : I kii mai la au ia oe, aia la he mau kanaka elua i hoouna ia mai nei e na’lii o na Ilikini, eia lakou ke kokoke loa mai nei e hiki mai i o kakou nei, nolaila, e ala ae oe e kamailio pu me na kanaka i hoouna ia mai nei.

 Mahope iho o ko Tonelele hooholo ana i kona manao me kona noonoo nui i na mea a pau e hiki ai ke hana i na mea e pili ana i ka hihio a kona hanau mua Tonerika, ka mea hoi a ka luahine Satone i hoakaka ai me ka pololei o kana mau wehewehe ana me ka manao no e hooko io ia ana no kana mea i hoike ai ma kona ano kilokilo e like me ka mea mau iaia; nolaila, (ua hiki no paha ia oe e ka mea heluhelu ke hoomanao ae i ka hihio a kela kahuna ma Molokai. oia hoi o Moi, oia hoi ka manawa i kaua ai o Kapepeekauwila me Kana a me Niheu ma Koolau o Molokai, ma kahi o kela puu o Haupu, he mea oiaio ka hihio a me na moeuhane.)

 I kona noonoo ana i kela wa me ka holopono, aia hoi, ua hiki hou aku la oia i kahi a kona kaikuahine e noho ana; a i kona hiki hou ana aku imua ona, pane mai la o Tonerika iaia : “He mea haohao no’u kou hiki hou ana mai nei i ko maua wahi nei.” A no keia olelo a kona kaikuahine, ua hoike aku la o Tonelele : “Ae, he manao ko’u i hiki hou mai la imua ou e kuu kaikuahine a me ko’u mea nana e malama nei, nolaila, e hai aku no hoi au ia oe i keia wa, oiai, ua lohe iho nei au no kau hihio a me na hoakaka pololei ana a Satone mai ka mua a ka hope, a ke hai aku nei au ia oe, ua hiki mai ke keiki alii Beriala a ka Moi o Mekiko, me kela kanaka mua i hiki mai ai ia nei ma na la mamua aku nei, ka mea hoi nana i malama ia’u, ua lohe oe ia mea, ua hai aku au ia oe, ua kokoke loa oia ma ko kakou wahi nei, a no ia mea wau i hele hou mai nei e hai mua aku ia olua, nolaila, e noonoo kakou i na mea e hiki ai ka hookipa ana mai i ke keiki alii, oiai, he mea nui keia malihini kiekie, ka hiki kino ana mai imua o kakou, a he mea kaumaha hoi ia’u kona hiki ana mai, nolaila, ke hilahila nei au i ua keiki alii nei.”

 I ka lohe ana o Tonerika i keia mau olelo a kona kaikunane, huli pono ae la oia a pane aku la i kona kahu hanai Satone, “Pehea la keia mau mea a pau a ia nei (Tonelele) e hai mai nei ia kaua i keia manawa ?” Me ka mino aka o ua luahine nei i hoike ae i kona mau hiohiona i puana ae ai i kona lei, “Ano e kuu hanai, aole ia he mea kaumaha no’u nei ka hiki ana mai ma ko kakou wahi nei, oiai, ua hoike au imua o na makua o olua ia mea, aia hoi, ua hoike mai kou mau helehelena a pau, he kulana kou e hiki aku ana i ke kiekie a me ka hanohano ma kou ano iho, nolaila, ke inakemake nei au ia oe e Tonelele, ano, e makaukau oe i kou lio i keia wa, a e hele koke aku oe e hui pu me na alii o na Ilikini, e houluulu mai ia lakou a pau maanei mamuli o kuu kauoha, a mai hopohopo oe a makau i ka hui pu ana me na alii o na Ilikini, mamuli o kuu kauoha ia oe, a i ninau mai ia oe i kou kuleana i hiki aku ai imua o na alii a me ka lahui a pau o na Ilikini, alaila, e hai aku oe ma kuu inoa a me ka’u kauoha.” I ka pau ana o keia mau olelo a ua luahine Satone nei, ua liuliu koke ae la ua keiki Tonelele nei me kona lio a hele aku la e hooko pono i keia mau olelo a pau; a iaia i haalele iho ai i ko lakou mau home pali, aia hoi, he manawa pokole, ua hiki aku la keia maluna pono o ka puka o kekahi lua nui e ku ana me kekahi laau nui i waenakonu o ua lua nei, a e kuku mai ana hoi na holoholona lio ma ma na wahi a pau o ka aina, a i ko ia nei hoomaopopo ana i ke ano o keia lua nui a me na holoholona lio e ku mai ana, ua loaa no iaia nei ka manao ana, he lua nui keia i eli ia e na Ilikini i hale no lakou e noho ai ke hiki aku i ka manawa e uhi paa pu ai ka hau maluna o ka aina, a ia Tonelele e nana pono ana i ke ano o keia lua, lohe koliuliu iho la oia i ka leo o na Ilikini e kamailio ana malalo pono o ua lua nei, a no keia mea, hoomaka koke iho la keia e kahea me ka leo nui maopopo ma ka huaoleio a ia lahui, oia hoi keia, “E na Anela Satotire Folodato.” I ka lohe ana o na Ilikini i keia leo e kahea iho nei maluna pono o ua lua nei, he mea e ka pioloke o na Ilikini ia manawa a hoomaka koke ae la kekahi poe o lakou e pii iluna o ka laau e ku ana i waena o ua lua nei, a i ka ike ana mai ia Tonelele, ua kahea koke iho la me ka leo nui i ka poe e noho ana ilalo, a i ko lakou lohe pono ana, ua pii koke ae la lakou a pau iluna he mau tausani ko lakou nui, aia hoi na wahine me ka lakou mau keiki e paa ana me na lako kaua a pau, a o ko lakou alii hoi, ua kahikoia me na hulu manu ma ke poo, a he mau kuuwelu hoi a puni kona kino, a he mau mea kaua me na kakaka e paa ana ma kona lima. I ka ike ana mai o ua alii nei o na Ilikini ia Tonelele, aole oia i haawi mai i kona manao huhu, aka, ua hoike mai oia i kona mau hiohiona oluolu, a haawi mai la oia i kona aloha me kona ninau pono mai i ke kumu o ko ia nei hiki ana aku malaila, aluila, hahai pono aku la keia i na mea a pau e pili ana no kana mea i hele aku ai mai ka mua a ka hope, a he mea hauoli nui loa keia no n@ alii nei o na Ilikini, nolaila, h@i mai la oia i kona manao ia Tonelele, “E hoi e aku no oe mamua a hiki i kou wahi mau me kou kaikuahine @ me ko olua mau makua, a na’u no wau e hele aku mahope nei me ko’u mau kanaka,” ae koke aku la o Tonelele i keia mau olelo a pau, a o kona huli hoi mai la no ia a hiki i kona wahi mau.

 (E ka mea e heluhelu ana i keia moolelo, ma keia wahi kakou e ike ai i ka hana a ke alii o na Ilikini me kona mau makaamana.)

 Mahope koke iho o ko Tonelele huli hou ana mai, aia hoi, ua hoouna koke aku la ua alii Ilikini nei i kekahi o kona mau kanaka e hele aku e hai i ke ahi o na Ilikini mauka loa o na mauna ka lua hoi o na mahele o ia lahui.

 Ua ike kaua e ka mea heluhelu ma na helu mua o keia moolelo, i ka wa i hoouna ia aku ai keia poe maluna o ko lakou mau lio eleu me ka holo nui, he manawa pokole loa, ua hiki aku la lakou nei ma kahi o ke ahi o na Ilikini me ka hai pu aku i ka huaolelo, e like me ka mea i hoouna ia aku ai, a pau na olelo ana, ua lilo ae la ia he mea maikai.