Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 2, 9 January 1886 — Page 2

Page PDF (1.86 MB)

This text was transcribed by:  Kelly Murray
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa

No ka Makahiki, $2.00, No Eono Mahina, $1.00  KUIKE KA RULA.

Poaono, IANUARI 9, 1886.

 

Hala hou kekahi o na Kumu Kahiko.

            Ma ka auina la Sabati, i hala, ua waiho mai o Rev. D. Baldwin (Balauina makua) i ka noho ana o ke kino a hoi aku la iluna, i ka noho ana i oi kelakila aku i ko ka honua nei.  Ua pae mai o Balauina i keia aina iloko o ka makahiki 1831, me kana wahine.  O na hoa hana o ka holo pu ana mai, oia o Dibela a me Tinika.  Ua noho mua o Balauina i Waimea i Hawaii; aohe nae i liuliu hoi i Lahaina e lawelawe ai i ka hana, mamuli o ka hooholo ana o kona poe hoa kumu pela.  O Lahaina kona kihapai a hiki wale i ka wa i waiho aku ai i ka hana no ke ano palupalu o ke kino.  He makua aloha oia no ko Lahaina lehulehu no na makahiki lehulehu, a maloko o ka luakini o Wainee, kahi a ka Rev. A. Pali e hai mau nei i ka Olelo, malaila kahi a Balauina i ao ai i na kanaka, ma ka awai a iloko no hoi o ke kula Sabati, a ua ike nui ia no hoi oia ma na kauhale o na kanaka e lapaar ana i na mai, me ka hoolana ana a kokua ana i ka poe pilikia.  I ka wa a Balauina i waiho ai i ka hana ma Lahaina, ua hoi mai oia i Honolulu nei e noho ai, ma ka hale o kekahi o kana mau keiki kona home no na makahiki o kona noho palupalu ana.  Ua launa nui oia me na alii o ka aina o kela wa kahiko i hala; a ua alohaia oia e lakou a me ka lehulehu.  I ka Poakahi nei ka waihoia ana aku o ke kino ko ka honua nei koena, ma ka aoao o kana wahine i hala mua, iloko o ka ilina ma Kawaiahao, mahope o ka pau ana o ke anaina hoolewa iloko o ko laila luakini.  Ua hele oia, aka aole e pau ka hana a me ka pono i hookumuia e ia a me kona poe hoa lawe hana ma keia paeaina.  Ua waihoia mai ka hana maluna o na poohiwi o na keiki hanau o ka aina.  E hookanaka e pono ai.

           

Hoike Nui o na Kula Sabati.

            I ka la ekahi o keia mahina ua malamaia he hoike nui o na kula Sabati o na Hono a Piilani, ma Kaluaaha Molokai, malalo o na hooponopono ana a ka Hon. J.W. Kalua ka Peresidena o ka Ahahui Kula Sabati o na moku o Maui.  He lehulehu wale na haumana i akoakoa ae.  Ko Keanae, Maui, ko Makawao, Wailuku, Waihee, Waiehu, Lahaina, Lahainaluna, Kaanapali a me ko Honokohau, ka i akoakoa ae, na kumu a me na haumana Maluna o ka mokuahi Likelike ka holo nui ana ae a i Kaluaaha.  O na kula kekahi o ka mokupuni o Molokai ka i komo pu iloko o keia hoike nui.  Iloko o ka luakini ma Kaluaaha ka malamaia ana o na hana hoike o ka la.  He poe makaikai no hoi kekahi mai Oahu aku nei.  Ma na lono i loaa mai, ua loheia ka mahalo nui ia o keia hoike no ka maluhia a me ka ohohia o na hana, no ka lako o na hoomakaukau ana a me ka makaukau o na kula i hoikeia.

            O ke komite nana i hoopuka ka olelo hooholo no keia hoike kula, mahope iho o ko lakou nana akahele ana i na hana o ka la hoike, o W.R. Kakela, W. Kini a me L. Kakina.  Ua haawiia na mahaloia ke komite i ke kula o Keanae, Maui, no ka makaukau ma na haawina Baibala; ia Halawa a me ko Lahainaluna no ke akamai ma ka himeni:  ia Kaluaaha a me ko Kaunakakai no ke akamai ma ke alakai ana i na kamalii.  Ua mahalo nuiia ka makaukau o na keiki ma ka olelo Enelani, a me ko lakou ano maluhia malalo o na rula.

            Ua ikaika no hoi ko Molokai poe ma ka hoomakaukau ana no keia ahaaina.  He $1,500 na lilo no ka hoolako ana, a na ko Molokai poe keia auamo a hapai me ka lanakila.

Na Lono o na Aina e.

            Ma na mahina i hala ae nei ua loaa pinepine mai na lono e pili ana no ka minau hoole waiona.  Iloko o kahi mau makahiki i hala iho nei, ua ulu ikaika loa na manao o ka poe hoole waiona ma America a me Enelani no hoi.  Ua mahuahua loa no hoi ka heluna nui o ka poe noonoo, ma ia mau aupuni a elua, e ku nei maluna o ke kahua o ka hoohaiki ana i ka laha nui o na waiona.  Ua hanaia he kanawai ma Rusia, a ua hoomaka ka hooko ana o ia kanawai i ka la muao Ianuari o keia makahiki, e hookapu ana i ke kuai waiona ma na wahi a pau loa o ia aupuni nui, koe wale no maloko o na hotele a me na hale paina.  Mamuli o keia kanawai ua paniia he kanawalu tausani oi halekuai rama ma Rusia.  Ma ke aupuni o America ua ulu nui ka noonoo no ka hoole waiona ma ke ano o ka "local option."  O ke ano o keia, oia no ka waiho ana aku i kela a me keia apana o ka aina ka mana e ae a e hoole paha i ke kuai ana o na waiona mawaena o lakou iho, e like me ka makemake o kela a me keia apana i ikeia ma ke koho balota ana mawaena o lakou iho.  Ma keia ano ua ulu ikaika ka aoao hoole waiona ma kekahi mau mokuaina o ia aupuni.

            Ua lohe mua no ko makou poe heluhelu no na hana a ke aupuni o America i hapai ai no ka mare lehulehu maloko e ka panalaau o Utah.  Ua ikaika na lawelawe ana a na luna aupuni, a ua ikaika no hoi kekahi aoao ma ko lakou hoopaakiki i ka mare lehulehu.  O kekahi kanaka o Cannon kona inoa, ua hoopiiia imua o ka aha hookolokolo o Utah no keia hewa a ua hoopaiiia; no kona makemake nae e hoao i ka mana o ke kanawai, me ka manao paha e loaa ana he pomaikai nona iho, ua hoohalahala oia, a ua lawe ae oia i kana hihia imua o ka aha kiekie o ke aupuni ma Wasinetona, a i ka hiki ana nae ilaila ua hoaponoia mai la ka olelo hooholo o ka ana malalo.  Ma ka nana me he mea la, e pau ana ka mare lehulehu ma Utah.

            O Mrs. Hampson, kela wahine haiolelo nana i malama na halawai pule hoomau iloko o ka luakini o Kawaiahao, he makahiki a oi i hala ae, aia i Portland, Oregon, i keia wa, e lawelawe ana ma kana hana.  Ua kukuluia he mau halawai hui iloko o ia kulanakauhale malalo o kana alakai ana.

 

Ahaaina ma Hanawana, Maui.

E ka Nupepa KUOKOA  -  Aloha nui oe.

            He ahaaina maikai i ka i haawiia ae e W.B. Keliikipi ma kona hale ma Hanawana, i ka la ekahi o keia mahina.  Mamua ae o ka paina ana ua weheia ae he halawai nui o na makaainana kuo koa, a ua noiia aku o Kalekika, ka moho holo lunamakaainana o ka poe kuokoa o keia apana e haiolelo imua o ka lehulehu.  A i kana ku ana a huai mai i na hana pono ole i lawelaweia e kia poe kuhina o ke aupuni e noho nei, aole o kana mai o ka pioloke o ke anaina holookoa, me ke kokua nui ia o na manao o ka mea haiolelo.  Ma ka nana aku i keia mau apana, me he mea la ua hoowahawaha lakou ia Kamakele no kona ana lolo maoli no, ae manao ana lakou e koho i ke kanaka eleu i ike i ka hana io.  I ka pau ana o ka haiolelo a Kalekika, ku mai la o W.B. Keliikipi, Kealakai a me kekahi poe e ae, a wehewehe nui mai la lakou e kokua ana i na manao o ka haiolelo o ka la.

            A i ka pau ana o na haiolelo, hoomakaukauia ka pkaukau, a noho ae la ke anaina a hoonuu wale aku i na mea ai, a moana pono i ka lokomaikai o ka haku mea hale.  Pau ka makemake o ko keia mau apana i na hana apakee a kahi "Elemakule o ke kai."

            Owau no me ka mahalo,

                        LEALEAKAWAIONAPALI.           Hanawana, Maui, Ian. 2, 1886.

            Eia kekahi:  ma ia la hookahi no he ahaaina nui a Hamakua-poko, a haiolelo hou no o Kalekika ilaila, a me Kapule, a me kahi poe e ae.  A i ka pau ana o na haiolelo, a ninauia ka manao o ke anaina no ka mea a lakou e koho ai i wahaolelo no lakou iloko o ke kau ahaolelo e hiki mai ana, hapaiia ae la na lima a pau no Kalekika, koe hookahi wale lima i oia no Kapule, a ua manaoia e haalele ana paha o Kapule, alaila e waiho ana ka hana mawaena o Kalekika a me Kamakele.

            Ma ia la hookahi no ua kukulu ae la o Kamakele i ahaaina no kona poe ma Pauwela; ua noho alii ia keia ahaaina e ka waiona.  He kini a me ka uwala i hanaia a awaawa na mea ai, a no ka ona loa o ke anaina, aohe hiki ke hoomaopopo aku i na haiolelo, aohe no hoi nui o kanaka.      Aloha no,        LEALEA.

 

Olelo Kuhihewa.

            MA ke ahiahi Poaono, ua lohe makou i ka hoike ana ae o ka Hon. Keau ma kona ike, ma ke ano paha o ka unuhi ia ana o ka manao o ke kanawai a me Kumukanawai e keia Aha Kuhina, a ma o kona ike kanawai iho no paha, aole ka he kuleana o na Alii o ka Hale Ahaolelo e haiolelo, a aole no hoi he kuleana koho balota o ia poe.  He mau hoike manao ana keia a ka Mea Hanohano, a makou i minamina ai nona iho, oiai, he mau olelo hawawa loa keia mai ka waha mai o kekahi mea i ao kanawai, a i waiho mai iaia iho, ma kona ano naauao a makaukau, i Lunamakaainana no keia kau Ahaolelo ae.  Ua nalu iho makou i ke kumu o keia mau olelo pahaohao, a hookahi wale no kumu pale no ka mea nana ka olelo, me he la, aole o Mr. Keau ka puana ae i ka olelo, aka, o ka mea ana i hookomo ai iloko ona, he mea awaawa ka i hookomo ia iloko ona, he mea awaaawa ka mea i puai ia mai, me he la, ua poha Ke-au, no kekahi kumu ana i kuhihewa ai.  Ma keia kakou e hoomaopopo ai i ka pakele o keia hoa i ka hopena i loaa ia Kalakoa, mamuli o ka ai hoonuu ana i ka wai hoomalule noonoo a lawe ola, i hele wale a lehia ia poe.  Nolaila, ma ko makou ano makee i na Hawaii ponoi, ma kekahi o na haawina kanaka makua a makou i ike ai iloko o ka Mea Hanohano, ke uwalo aku nei ka leo aloha, e kapae ia na manao kupouli, e lawe i ke kalae ana ma na olelo a me na paio kumu ana a ka noonoo maoli iho, me ka hoopa ole ana i ka wai hoopouli ike, i kuhihewa ia e ia a e kekahi poe e ae, oia ka mea nana e hoala ae i ka noonoo e ulu mai ai na kalai naauao ana.  E ke hoa, he kuhihewa ia, he mea uhane ole ka mea au i lawe mai ai i kokua nou, he huelo awahua kona.  O Kalakoa ka luahi a oukou i hookumu ai no ko oukou pono holo balota o keia mua iho, a eia kona kino ke waiho puanuanu nei iloko o ka honua, iloko o ka lua i hoonalo awiwi ia aku ai oia mamuli o na hopohopo i loaa ia oukou no kona poino ana.  E hoomanao oe, e hoomanao kakou a pau, o na pomaikai a kakou i upu ai malalo o ia mau ano hana, aole e ko ana; a o na wahi manaolana e loaa ana malalo o ia kumu, he pulelehua wale, aohe e mau, he poino no ka hopena o ke kino, a he hoopoino pu i na hoa'loha, e like me ke ola o kela kanaka mamuli o ka oukou mau kumu alakai i ka lehulehu i loaa ai ka pono koho balota ia oe a me kou mau hoa.  E oki na hana naaupo aoia ano, e waiho ae ke kalai ana i na manao imua o ka lahui, me ka lawe ole ae i ka waiona i kumu e komo ai ka olelo.  O keia mau hana, he mau hana keia e hoike ana he popo kou a me kou mau hoa holo balota, kahua e ku nei, a e kapae aku ia ano hana.  Mai kuhihewa kakou o na noonoo i puana ia mai me ka maea pu mai o ka rama, he ikaika kona, a he lanakila kona i ko na olelo i hele maemae nai me ka hookikina ole ia e ka uhane ino e hoouluku ana i na noonoo maikai o ke kanaka.

 

Hoopania.  (Kakauia no ke Kuokoa.)

            UA minamina makou i ka hoike aku i ka hoopau ia ana o Kauka Anina, mai kona lawelawe lapaau ana i na mai lepera.  ua hoopau ia aku oia e ka Peresidena o ka Papa Ola, (oia o aloha Lahui?) me ka ui ole aku i kona mau hoa o ka Papa Ola, aka, e like me ke ano mau iaia, he hapuku-mana, a he hookiekie, ua kuka iho la me Hunona, a hooholo ae la, a hoopuka koke aku la o Hunona i ka olelo ua pau oe.  I wahi hookamaemae no keia hana a laua, ua olelo ia aku la o Dr. Anina, ua pau oia no ka nele o ke aupuni i ke dala.  I ko makou ninau ana nokeia mea, ua hoike ia mai, he okoa loa ke kumu i hoopau ia ai o Kauka Anina.  Ua nonoi aku ka Peresidena o ka Papa Ola e hoike mai o Kauka Anina i ka hua o kana mau hana e pili ana i na mai lepera, a ua hoike mai oia e like me ka mea ana i manao ai he kupono, aka, aole ia i lawa i ka makemake o ka Peresidena, oiai o kona makemake e huai pau mai ke Kauka i na mea a pau ana i imi ai me ka noeau, i mea na ka Peresidena e hoolaha aku ai ma na aina e, me he la nona iho.  He mau hana maalea keia e like no me ke ano o keia Kuhina, he maalea ka haawina nui i loaa iaia, a ua makaukau mau oia e lawe malu i ko hai ike a pahola aku nona ponoi, aka, i keia hoao ana nae ana, ua hoopahua ia kona makemake pakaha wale.  He mau kumu ko ke Kauka hoole ana i kona haawi pau ana mai i na mea i loaa iaia.  1 Aole i pau kana imi ana i ke kumu o ka mai.  2 He elua mana maluna ona, o ke aupuni Geremania, a o ke aupuni Hawaii.  3 He kuleana ponoi kona nona iho, ma kana oihana.  A he mau kumu e ae no hoi kekahi.  Ua hoounaia mai o Kauka Anina mai Geremania mai me kona uku ia, e imi a e noonoo i ke ano o ka mai lepera.  I kona hiki ana mai, ua ae ia aku oia e ke Aupuni me kona kokua pu ia aku.  Ua lohe mai makou, ua mahuahua no na mea i loaa a i hoopaa ia e ke Kauka, a oia mau mea ke koi ia aku nei e ka Peresidena o ka Papa Ola; ua waihoia mai he hoike, aka, ke ake ia aku nei e haawi pau ia mai, i ao iho paha ka Peresidena iaia iho, i ka Hunona paha, ia Kauka Weba paha.  No ke ko ole o keia makemake o Kaisara, ua hookamani aku, nei, aohe waihona e hiki ai i ke aupuni ke hoomau aku iaia ma kana hana.  Ma keia kakou e ike ai i ke ano a me ka oiaio ole o na aloha o keia Kuhina i ka Lahui Hawaii.  I ka manawa e hookui ia ai kona mau manao kolohe a hookiekie ua helelei koke mai la kana mau hana hookamani mamuli o na manao huhu, a ua hoopau koke aku la oia i ke kanaka naauao, i hilinai ia e ke aupuni Geremania, e imi ana i ka ike e loaa ai ke ola i na palapu o Hawaii; aka, he mea ole ke ola o keia lahui ina e hookui ia ka makemake lapuwale aia nei.  Ua nele ka waihona e lawa ai ke kokua o ke Kauka Anina, aka, aole i nele no ka uku ana i ka uku o ke Kauka Webba, a na mai e hoole a e hoowahawaha nei.  Manomano na hewa o keia Aha Kuhina a makou e hoike aku nei, me ka hiki ole ia lakou ke pale kumu no lakou iho, a eia hou keia mea a kakou e hoomaopopo ai.  Nawai ole mama no hoi o na wawae i ke ko-ke i na apa na e hoohulihuli, e hoouhiuhi malu, a e pelo a kipe i ka lahui kanaka e koho i ka poe i makaukau e hoapono i keia  mau hana, i kumu e nalo ai ka oiaio, i kumu e pakele ai mai na hoahewa a ka poe manao maikai a hoopono.  E ka Lahui Hawaii, nana ia mai, ua hio ke kolohe.

 

(Kakauia no ke Kuokoa.)

            MA ka po o ka Poaono i hala, ua akoakoa ae ka Hui Poola ho Honolulu, ma ka lakou halawai mau; a mahope iho o ka pau ana o na kuka ana a me na hoike a na komite o keia hui, ua nonoi ia aku kekahi mau makamaka o ka hui e kokua mai i ka ka hui mau hana ma na olelo paipai a alakai hoolana manao.  O ka mua o ka Rev. Waiwaiole, ma kekahi mau olelo pokole, i kukulu ia maluna o ka makia kaulana a ko kakou Moi no Kona Aupuni, oia ka "Hooulu Lahui;" a malalo no oia kumu hookahi ua waiho mai o Mr. Bush, he mau olelo alakai i paipai i na hoa o keia hui.  O ke ano nui o kana mau olelo, -ua pili a ua kukuluia malalo o na ninau, "Ke ko nei anei ka manaolana no ka Hooulu Lahui?"  a "Heaa ke kumu e ulu ole nei o ka Lahui?"  Ma kona manao, wahi ana, ua hemahema a ua hoopalalehaia na hana a me na alakai ana, e ko ai ka iini o keia lahui, no ka hooulu hou ana aku, mai ke Poo o ka Lahui mai, na luna aupuni a me na makaaianana pu kekahi, a ma o na makaaianana oia i waiho aku ai i kana mau olelo paipai ma kahi i pili o ka hana i kela a me keia kupa o ka aina.  Ua ku mai no hoi o Mr. H. Swinton, (Hale Pinao) Luna o ka Home Lunalilo, ma ke noi ia ana aku, me kona hoomoe ana i kana mau olelo ma ia kumu hookahi no, meka hookoikoi ana i kona ahewa i na hana a keia Aha Kuhina, kekahi kumu i pahua ai na manaolana no ka ulu a hoopomaikai ana i keia lahui.  Iwaena o ka haiolelo paipai ana, ua kue mai o Mr. Keau, kekahi hoa o ka hui, aka, mamuli o ka lokahi o ka manao o na hoa, ua ae ia nona haiolelo e hoomau aku a hiki i ka pau ana o ko lakou manao.

            MAHOPE iho o ka pau ana o ka halawai a ka Hui Poola, a mawaho pono iho no o ka puka pa o ka Luakini o Kaumakapili, ua lohe ia ka leo o Mr. Keau e hoahewa ana i kekahi o na haiolelo o ia ahiahi.  He nui na olelo maikai ole a ano hupo a Mr. Keau i kalahea ai, aka, no ko makou hoomaopopo iho, ua "ai oia a hewa ka waha," ke waiho nei makou iaia na kona luna-ike-hala e ao iho iaia no kana mau hana a me kana mau olelo oia ahiahi.

 

Na Nuhou Ano Nui!  Aihueia $4,100 Na ka Powa Puuwai Eleele.

HE MAU MAKE MAINOINO.

Ai kekahi a Make loa-Moe hoi kekahi a moi loa. -Waiho laua he mau Moopuu na ka Waiona.  Na Ukali o Kalakoa

 

HOU PAHI WELIWELI MAKE LOA KA MEA I PEPEHI IA.

 

HE MAKE MAWEWAEWA.

 

Loaa he Kino make maluna o ke Aa Pele-Make ma o ke kanoia ana e ke Kekake, etc.

 

AIHUEIA 4,100 DALA.

            Ma ke kakahiaka nui o ka la Sabati i hala Jan. 3, 1886, ua paholaia ae la ka lono iwaena o ka lehulehu i akoakoa ae ma ka Hale Leta ma ia kakahiaka, "ua laawe aihueia na dalal o ka Hale Leta."  Ma ka huli ia ana o ka oiaio, ua loaa aku la na hiohiona o na hana pakaha a ka puuwai eleele e waiho maopopo mai ana imua o na maka.  Ua komo mai ka mea aihue ma ka aoao mauka pono o ka hale a wawahi mai la i ka puka.  Komo loa mai la a loaa ka pahu hao waiho dala, wawahi iho la a lawe ae la i na dala e loaa ana iaia.  Aia ma kekahi papa e waiho wale ana ma ke keena, e ku ana he puu dala gula, ua loaa aku la ia i na lima palanehe a lawe ae la.  Ma kekahi pahu hao e aku, ua weheia a hemo, a laweia he mau dalal keokeo me ke gula.  Mamuli paha o ka pupuahulu loa, ua lawe ae ia ua mea aihue nei i na dala i loaa ma kona lima me ke kauwahi hoolowaa, a holo aku la.  Aia ma o a maanei o ka papahele e waiho mokaki ana na bila dala aupuni a Hale Leta, na apana dala he nui wale, a me na pepa dala o kela a me keia ano.  Ua eleu koke ae la na makai ma ia kakahiaka a huli aku la i ka mea aihue, aka, o ka meheu, ke eke dala, ka hamale, a me kekahi kawele kai loaa aku, a koe aku no ka piko pau i ka iole.  He lono kaumaha keia i pahola ae i na poo o ka oihana, a me ka lehulehu pu.  Nolaila, ua hoolaha ae ka Ilamuku he makana o elima haneri dala.  Aole i loaa iki ka mea aihue a hiki i keia la.

 

E MAKE MAINOINO.

 

MOE, A HIAMOE LOA.

            Ma ka la hapenuia nei, ua malamaia he paina hauoli makahiki hou e na kanaka o Puuloa ma kela kapa.  Ua holo aku ko keia kapa malaila e paina hauoli pu ai.  Maluna o ka papaaina, ua hoolokoia me na mea ai Hawaii (ka hapa nui) a me kekahi mau omole Rama.  Ua noho like iho la na hoa ai a hoonuu i na lihaliha o ka papaaina i hoomakaukauia, a ua inu no hoi.  Hookahi o lakou i ona kupouli loa, a hoao mai la e hoi no kona home ma keia aoao, a ma kona hele ana, ua haule iho la oia ma ka hapalua like (paha) o ke ala a hiamoe aku la; a ma ia moe ana no hoi, ua moe loa aku la i ka moe kau a kau.  Mahope iho o ka pau ana o na hauoli ana a kona mau hoa ma kahi o ka papaaina-, ua hoi mai la lakou ma ke ala hookahi a keia kanaka e moe oni ole la, a halawai pu iho la me na hiohiona weliweli maluna o keia kino kanaka e waiho aea ma ke one, ua huli no ke alo malalo.  No ka wa mua, ua manao lakou, ua hiamoe, a i ka hoala ana aku, auwe!  Ua hala o Manakaolono!!  O kona hale puanuanu ke waiho ana, ua make loa.  Mahope o keia, ua hoihoi koke ia kona kino lepo i kona hale a waihoia ma kahi kupono.  Lulumi nui mai la na makamaka ma kahi o ke kino make, e ike, ae uwe pu; aole nae i liuliu iho, ua ulu ae la ha haunaele mahope iho, mamuli no o ka ona, a hakaka iho la ma kahi o ka mea make e hoike ae la i ka hopena awahua o ka waiona.  Lele liilii na mea o loko o ka hale, aole manao ae i ke kino kupapau e waiho ana.  He nui ka haunaele i hanaia.  Ua hoike kokeia ae keia lono, a hiki imua o ka Lunakanawai James H. o Ewa, ua eleu koke ae la oia ma ka hoouna ana i lono i ka Makai Nui oia o Mr. Keone Esqr.  A ma ka Poaono ae, ua malamaia he aha niele, a ma ka lakou olelo hooholo, "ua make oia i ka mai mau a me ka ona rama."

 

AI A MAKE LOA.

            Eia hou no ua mea make; i ka lama no.  He wahine keia, no na Koolau ae nei o kakou.  He papaaina no ka i malamaia ma ka la hapenuia no.  Ua hoolakoia no ka papaaina mea ai he nui, a aole i nele ka waiona ma ia papaain      bvva.  Ua ai na hoa a ua inu a kena, a ona, a o keia wahine pu kekahi i ona.  Iaia e ai ana, ua ai me ke kupono ole; ua hapuku, me he la e haia ia aku ana.  Ua kapoo pu na manamana a pau o ka lima iloko o ka umeke poi a hao mai la i ka ai a komo iloko o ka waha.  Mahope iho o kona maona ana, ua haule aku la ia make loa.  Me he la i ola no ia i ka hapa moana, i ka maona loa ana akula paha make ai.  Ke pa-e mai nei na leo hanehane o ka uhane o Kalakoa penei:  "Aole; ua make oe i ka waiona.

 

HOU PAHI WELIWELI.

            Me ke Kinau o ke Sabate i hala e laweia mai ai ka haole hou pahi o Kohala ma ka inoa o Thomas Curley, He pake ka mea i pepehiia, a ma na lono i hoikeia mai, ua make loa oia.  Penei ka mea i haiia mai : Ma ka po a ao ae, oia ka la Karisimaka, ua inu keia haole a ona i ka waiona a hele aku la i kahi o ka Pake.  Malaila, ua ulu ae he hoopaapaa, mawaena o laua e a hele loa i ka nui; I wa i hoomaka ai laua e lawelawe lima, a no kekahi manawa loihi no, ua unuhi ae la keia haole i kekahi pahi pelu nui a pahu aku la ma ke poo o ka pake.  He mainoino na hiohina ke nana aku.  Eia ka mea hou pahi ke paa nei ma Kawa.

 

            Malalo iho e ike ai na makamaka i ka moolelo piha o kela make maewaewa ma Kona Hema, Hawaii, mai kekahi mai o ko makou makamaka, penei:

 

HE MAKE MAEWAEWA.

            E ka Nupepa KUOKOA e, Aloha oe:-

            He mea manaonao a lihaliha no hoi ka ike maka ana i ke kino make o Niau e waiho ana iluna o ke aa, mahope o kona kauo ia ana e ke Kekake, oiai hoi kona wawae ua paa i ke kaula o ke kekake nana e kauo ana iaia.  Ma ke kakahiaka o ka la 28 o Dec. 1885 nei, (i hala, wahi a na paahana) ua lawe ia mai keia lono kaumaha imua o'u, a ua holo koke aku au i kahi o ke kino make i ike ia ai, me kekahi poe e ae a nui wale.  I ko'u ike ana i keia kino make e waiho nei, aole e hiki ke hoomanawanui i ka uumi ana iho i ke aloha no keia hoa kanaka, a ua kaumaha pu no hoi ka poe a pau i ike maka iaia.  Ma kona wawae hema, e paa ana no ka lolewawae ahinahina, a oia wawae ua haki a ua pepe hoi ia kapuai mamuli paha o ka hihia ana oia wawae me ka pohaku i ka wa i kauo ia ai.  A o kona wawae akau hoi, oia ka wawae i paa i ke kaula, a e paa ana no ke kamaa keokeo ma ia kapuai, a o ka lole o ia wawae, ua pau aku i ka ai ia e ka pohaku; a ma kahi hoi o ke kaula i paa ai, ua puali ia wahi.  O kona pauku kino, e waiho wale ana aohe kapa; ua pau kona palaka i ka weluwelu i ke aa, oiai paha oia e kauoia ana; a no ka nahae ana aku o kona palaka, ua hemo aku a kaualakoia mai kona kino me ka lole no kekahi wahi mamao mai kahi i loaa ai kona palaka.  Ma ke koho ana iho, me he la, ua aneane no paha e hapaha mile ka loihi o kahi i kauoia ai ke kino o Niau iluna o ke aa mai kahi i waiho ai kona papale, (me he la, malaila paha kona hoomakaia ana e kauo e ke kekake;) makai mai o ia wahi, loaa kona hainaka ua paumaele i ke koko, makai mai kona palaka ua weluwelu; a makai mai hoi o ia wahi, e waiho ana ke kino make manaonao.  O kona poo ua naha, kona helehelena ua nalowale, kona kino, e kau ana na alina palapu mainoino a ka pohaku i hana ai mamuli o ke kauo ana a ke kekake.  Auwe!  Lihaliha wale ke hoomanao ae.  Ua kahea au i Aha niele no keia make.  A ma ka imi ia ana, ua hooholo lakou, ua make o Niau mamuli o kona kauoia ana e ke kekake ma o ka paa ana o kona wawae i ke kaula.  Ua ikeia oia e hele ana e imi kekake ma ke kakahiaka Sabati, Dec. 27.  A ua haalele oia i kona hale ma ka hora 8 A.M., a o kona ike hope ia ana, e noho ana oia ma kekahi wahi e hoomaha ia ai, a e ku ana no ke kekake malaila, me he la oia paha ka hora 11 A.M. o ka la 27 no; a ma ia hope iho, aole i ike hou ia a hiki i ka hora 8 paha o ke kakahiaka o ka 28 o keia mahina, oia ka wa i loaa aku ai kona kino make.  Me ke aloha no, C.W.P. KAEO.

Lunakanawai Apana o S. Kona, H.

            Mamuli o ke noi maluna o keia leta, ke hoike akea aku nei ke KUOKOA i na makamaka a pau o Niau, ua make oia me ka mainoino. -Aloha wale.

 

            Nui na manao waiwai i hoomakaukau ia no keia helu e puka aku nei, a no ke kowa akea kupono ole e komo ai nolaila ua kaulua iki ia.

 

NA HOOLAHA HOU.

            AHA KIEKIE O KO HAWAII PAE AINA.  Ma ka hooponopono waiwai, ma ka hana o ka waiwai o Eperaima Kupele (k) o Kamoiliili, Honolulu, Oahu, i make.  Olelo kauoha e koho ana i la e hooiaio ia ai ka Palapala Kauoha, a no ka hoolaha ana.

            No ka mea, ma ka la 6 o Ianuari M.H. 1886, ua waihoia mai imua o ka Aha, kekahi Palapala i olelo ia, oia no ke kauoha hope loa e Eperaima Kupele (k) i make aku la, a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaioia kela palapala kauoha a e hoopuka ia hoi ka Palapala Luna Hooko ia Nakoana Kupele ua waiho ia mai e ua Nakoana Kupele la.

            Nolaila, ua kauoha ia o ka POALUA oia ka la 2 o Feberuari M.H. 1886, ma ka hora 10 kakahiaka ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Aliiolani Hale Honolulu, oia ka la me ka hora, e hooiaio ia ai ia Palapala Kauoha, a e hoolohe ia ai hoi ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooko.

            A ua kauoha hou ia, e hoolaha ia ia mea no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA he nupepa i pai ia i hoolaha ia ma Honolulu.

            Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Ianuari 6, 1886.

A.F.JUDD,   Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.    Ikea:  HENRY SMITH, Hope Kakauolelo.  2058-3ts.

 

            AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Pae Aina.  Ma k hooponopono waiwai.  Maka hana o ka waiwai o Simon K. Kaai, o Honolulu, Oahu i make, ma ke Keena imua o ka Lunakanawai McCULLY.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka Palapala Noi a me ka Papa Hoike a S.B. Dole a me S.M.Damon, na lunahooponopono o ka waiwai o ka mea i oleloia maluna e noi ana e apono ia na hoolilo he $11,071.40 a e hoike ana o na mea i loaa mai ia laua he $11,071.40,  a e noi ana e nana a apono ia kela mau mea, a e kauoha ia e mahele ia na waiwai e waiho ana ma ko laua lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ia laua me ko laua mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.

            Ua kauohaia o ka POAKOLU ka la 17 o FEBERUARI , M.H. 1886, ma ka hora 10 o kakahiaka, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena, ma ka Hale Hookoloko, ma Honolulu, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua Noi la, a me na Papa Hoike i olelo ia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou, e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i olelo ia.  A o keia kauoha ma ka olelo Enelani a me Hawaii, e pai ia maloko o ka HAWAIIAN GAZETTE a me ke KUOKOA he mau nupepa i pai a i hoolahaia ma Honolulu, i ekolu pule mamua ae o ka manawa i olelo ia no ka hoolohe ana.

            Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina i keia la 7 o Ianuari, M.H. 1886.

L. MCCULLY.  Lunakanawai o ka Aha Kiekie.  Ikea:  HENRY SMITH, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

 

            HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.  Ke hoike nei ma keia:  Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia ma kekahi palapala moraki, i hanaia i ka la 7 o Augate 1883, mawaena o Davida L. Kalawaia o Honolulu, Oahu, ia J.I. Dowsett, o Honolulu, i oleloia, ma ka buke 83, ma na aoao 68, 69, me 70.  A ma o ka uhaiia ana o na kumu aelike i hoikeia ma ua moraki la i oleloia, nolaila, e hooko ia aku ana ia mana kuai ma ke kuai kudala akea ana i na waiwai.  Penei na waiwa e kuai ia ana:

            1 He aina i hoakakaia ma ke Sila Nui, helu 3787; kuleana helu 2218. ia Kaawahua, e waiho la ma Manoa, Oahu.

            2 He aina i hoakakaia ma ke kuleana 9967, Mahele 50 ia Laumaka e waiho la ma Haunapo, Kalihi, Oahu.

            3 He aina i hoakakaia ma ke Sila nui helu 889, kuleana 4312, Kilia.  J.I. DOWSETT.

Mea Moraki mai.  L.A. Thurston, (Kakina) Loio.  Honolulu, Jan. 4th 1886.                       2058.4ts.

 

            HOOLAHA I KA POE AIE:  -Ua hookohu pono ia mai ka mea nona ka inoa malalo ka Hon A Fornander, lunakanawai kaapuni o Maui. i lunahooponopono no ka waiwai o Edward Batchelor o Wailuku i make, a ke kaheaia aku nei ka poe he aie ko lakou ma ka waiwai i oleloia, e hookaa koke mai ia'u; a o ka poe he mau koina ko lakou iloko o ka waiwai i hoikeia, ina ma ka moraki a ma kekahi ano e ae paha, e hoike koke mai ia'u ma ka hale hookolokolo o Wailuku iloko o na mahina eono mai keia la aku, me na haoakaka pololei ana, a i ole pela e hoole mau loa ia aku no lakou.

T.W. EVERETT, Lunahooponpono o ka waiwai o Batchelor.                      2055-4t

 

            MAMULI o ka mana i haawiia mai ia'u e ke Kumukanawai a me na Kanawai o keia Aupuni, a me ko'u manao ana he mea keia i ku i ka pono.

            Ma keia ke kauoha nei au.  O ke Kau Hookolokolo o ka Aha Hookolokolo Kaapuni Apana Eha, e malamaia ana ma Nawiliweili, Kauai, maka Poalua mua o Feberuari, M.H. 1886, ua hoopaneeia a ka POAKOLU, la 10 o FEBERUARI i oleloia, M.H. 186, ma ka hora 10 A.M.

            [SILA.]  Keia ko'u lima a me ke Sila o ka Aha Kiekie ma Honolulu, i keia la 6 o Ianuari, M.H. 1886. 

A.F. JUDD.  Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.  Ikeia:  HENRY F. POOR,  Hope Kakauolelo Elua.  2058 3ts.

 

            HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO Waiwai.  ua hookohu ia mai ka mea nona ka inoa malalo iho i lunahooponopono no ka waiwai o S. P. Kewe o Waimea, Kauai. i make me ke kauoha.  Nolaila, o ka poe a pau he mau aie ko ka mea make ia lakou, e hoike mai ia'u iloko o na malama eono mai keia la aku, a i ole pela, e hoole mau loa ia aku lakou, a o ka poe he aie ko lakou i ka mea make, e hele mai e hookaa koke ia'u ma ko'u hale.

S. AUKAI,  Lunahooponopono.  Waimea, Kauai, Nov. 26, 1885.              2053-4t

 

NA HOOLAHA HOU.

            AHA HOOKOLOKOLO Ap@ Eha o ko Hawaii pae Aina.  Ma @ hooponopono waiwai.  Ma ka waiwai o H@ NA (w) no Hanalei, Kauai, i make kauoha @ Imua o ka Lunakanawai Kaapuni, ma @ keena.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ana ma ka Palapala Noi a LAUKI (k) o @ hoike mai ana o MAHOE (w) no Hanalei, @ make kauoha ole ma Wainiha ma ka la 2 @ Iulai, M.H. 1885, a e noi ana e haawiia @ Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia Jas. W. Bush.

            Ua kauohaia o ka POAONO oia ka la @ IANUARI, M.H. 1886, i ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hool@ ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, @ ke Keena Hookolokolo o keia Aha, na @ Kauai, a ma ia manawai a ma wahi no e @ mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke @ mu, ina he kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia ua noi la.  A o keia olelo kauoha e hoola@ ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ke KUOKOA nupepa ma Honolulu.

            Kakauia ma Koloa, ko Hawaii Pae Aina Dekemaba 19, M.H. 1885.

JACOB HARDY,  Lunakanawai Kaapuni Apana @ 2050

 

            MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI APANA ELUA ko Hawaii Pae Aina, ma ka waiwai o H. k. no Ukumehame, Maui i make.

            Ua heluheluia a waihoia ka palapala @ Kanihoaiai (k) e noi ana e hooholo @ waiwai o Hulu (k) no Ukumehame, Maui, na hooilina; oia ka waiwai i hana mua ia ka la 30 o Sept. 1881, a aole hooholoholo hooilina.

            Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka pau, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 25 o @ 1886, ma ka hora 10 A.M. ka hale hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i ko@ ka hoolohe ana i au nonoi la, a me na @  ke hoikeia.

ABR. FORNANDER,  Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H. @  Lahaina, Dec. 18, 1885.

 

            MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI Apana Elua Hawaii Pae Aina.  Ma ka Waiwai o @ no Lahaina, Maui, i make.

            Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala a Hapai Nui, e noi ana e hooponopono @ waiwai o Hana (w) no Lahaina, Maui, @ kauoha ole, a e hooholo ia i na hooilina.

            Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka pau, ke pili, o ka POAKAHI, oia ka la 2, Ianuari, 1886, ma ka hora 9 A.M. ma hale hookolokolo ma Lahaina oia ka @ me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua @ noi la a me na mea kue ke hoikeia.

ABR. FORNANDER,  Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H.P.A.  Lahaina, Dec. 17, 1885

 

            AHA Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina ma ke Keena, Ma ka waiwai o Kapule (k) no Papa aloa, Hilo, Hawaii make.

            Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala @ H.B. Naiiuia (k) e noi ana e hooponopono ia ka waiwai i o Kapuli (k) no Papaalo@ Hawai, i make kauoha ole, a e hoonoho @ iaia i Lunahooponopono no ia waiwai, a i @ ma ama no na keiki oo ole a ka mea i @.

            Nolaila, ma kauohaia ka poe i pili, o ka @ akahi; oia ka la 27 o Ianuari, M.H. 1886, @ hora umi o kakahiaka, ma ka hale hoo@ lo ma Hilo, Hawaii, oia kahi a me ke ma @ wa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la @ mea kue ke hoikeia.

F.L.LYMAN,  Lunakanawai Kaapuni.  Hilo. Hawaii, Dekemaba 14, 1885.  2050

 

            AHA Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Paeaina ma ke Keena.  Ma ka waiwai o Kaihekaola (k) no Puna, Hawaii i make.

            Ua heluheluia a ua waiho ia ka palapala @ a Nihoa (w) e noi ana e hooponopono ia@ waiwai o Kaihekaola (k) no Puna, Hawaii, make, a e hoonoho aku ia J. Kapukini @ Lunahooponopono no ia waiwa.

            Nolaila, oia ka la 27 o Ianuari, M.H. 1886, ka hora umi o kakahiaka, ma ka hale hookolokolo ma Hilo, Hawaii, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi a me na mea kue ke hoikeia.

F.L.LYMAN,  Lunakanawai Kaapuni.  Hilo, Hawaii, Dekemaga 14, 1885.  1050 3ts.

 

            HOOLAHA A KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI:  -Ua hookohuia ka mea @ ka inoa malalo iho, e ka Mea Hanohano, ABR. FORNANDER, ka Lunakanawai Kaapuni o @ Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina, i Luna Hooponopono Waiwai, ma ka waiwai o NOA (k) o Ualapue, Molokai, i make kauoha ole Nolaila, ke kauoha ia aku nei ka poe a pau i aie iaia, e hookaa koke mai, a me ka poe ana i aie aku ai e hoike mai. A ina he maa waiwai ko ka mea i make ma ka lima o kekahi poe, e hoihoi mai ia'u, a e loaa no au ma Kaluaaha, Molokai.

D. KAAILAU.  Luanahooponopono Waiwai o Noa (k).

 

            HOOLAHA I KA POE AIE:  O G.D. Freeth ka mea nona ka inoa malalo iho, ua hookohu pono ia mai i Lunahooponopono no ka waiwai o Chas.  Lorich o Ka@ Oahu, i make, a ke kono ia aku nei ka poe aie i ka waiwai i oleloia, e hookaa koke @ o ka poe a pau he mai koina ko lakou iloko @ ua waiwai la i oleloia, e waiho koke ma @ hoakaka kupono ana ma ko'u wahi oihana @ ko o na mahina eono mai keia la aku, a i ole pela, e hoole mau loa ia aku no lakou.

G.D. FREETH.  Honolulu, Dec. 26, 1885.               2057 4ts

 

KA PAPA INOA O NA LOIO @ e lawelawe i ka oihana ma ka Aha Kiekie malalo iho, a e noho ana ma keia Aupuni.

S.L. Austin Sept. 8, 1852, S.W. Mahelona Oct. 30, 1852, J. Kauai Feb. 2, 1857, Jona Kupau Feb. 10, 1857, H.J. Wana Mar. 5, 1857, Z. Kakaai May 5, 1857, J. Kaluhi Aug. 25, 1857, D.H. Hikikoki Oct. 12, 1857, E.G. Hikikoki Ian. 10, 1857, H.A. Widemann Aper. 17, 1867, J.Kaunamano Mar. 1, 1867, D.W Kaaemoku Sept. 3 1867, J.A. Nahaku Ian. 1, 1868, M. Kealoha Aper. 4, 1868, S.B Dole Feb. 9, 1868, L. Aholo Iulai 21, 1874, D. Kahaulelio Iulai 28, 1874, Thomas Tannatt Iune 6, 1872, D.H. Nahinu Iulai 14, 1874, J.P. Green Iulai 27, 1874, E.N. Hailama Oct. 2, 1874, Cecil Brown Ian. 28, 1878, W.R. Kakela Feb. 18, 1876, J. W Kalua Mei  6, 1876, W.L. Holokahiki Aug. 30, 1876, R.F. Bickerton Mei 31, 1877, J.L. Kaulukou Set. 17, 1877, F.M. Hatch Ian. 9 1877, J.M. Monsarrat Aug. 22, 1877, O.T. Shipman Iulai 7, 188@, W.A. Whitting Sept. 7, 188@, E.F. Ward Ian. 21, 188@, L.A. Thurston Nove. 6, 188@, W.A. Kinney Aper. 17, 188@, C.W. Ashford July 11, 188@, William Foster Aug. 1, 188@, Paul Neumann Oct. 12, 188@, M.Thompson Nov. 27, 188@, A.P. Peterson Sept. 2, 188@, J.M. Poepoe Ian. 10, 188@, Jona Austin Sept. 2, 188@, H.E. Avery Oct. 10, 188@, A. Rosa Oct. 20, 188@, J.M. Kaneakua Oct. 27, 188@, V.V. Ashford Feb. 10, 188@, A.C. Smith Aug. 6, 188@, J.A. Magoon Oct. 5, 188@, S.K. Kane Dek. 15, 188@.

            Ina he poe kekahi e paa nei i na laikini, a @ haule ko lakou inoa mai keia papa inoa aku, @ oluolu lakou e hoike mai no ka hoolaha ana.

WILLIAM FOSTER,  Kakauolelo o ka Aha Kiekie.                        2056-3ts