Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 3, 16 January 1886 — Page 1

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  L. A. Marchildon
This work is dedicated to:  Any Canadians calling Hawaii home...I'm so envious !!

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXV, HELU 3.          HONOLULU, POAONO, IANUARI 16, 1886.      NA HELU A PAU, 2059.

 

W R. KAKELA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

tf.

 

A ROSA. (AKONI.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

DILLINGHAM & CO.

Mau Mea Kuai Lako Hoo

Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA !  ANA AINA!!

KEENA HANA:  Aia ma alanui Moi, kokokeke loa i ka Uwapo o Hooliliamana,    tf

 

J P. HANAAUMOE.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai ma na Aha Hoomalu a Apana o keia Aupuni

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

CHAS H PULAA

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

A e loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau, Hawaii.         2001-tf.

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII

            Keena Hana ma Alanui  Kalepa, Honolulu, ma Ewa iho o ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii.            1 yr.

 

CECIL BROWN.

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

A he Agena Hooiaio Palapala no ka Mokupuni o Oahu

KEENA HANA: Helu  8 alanui Kaahumanu

tf.

 

W A. KINI.

LOIO, LOIO, LOIO.

            KEENA HANA:  Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu.   tf

 

W. C. AKANA (KALAUKI.)

He Mahalo a Unuhi-olelo ma ka olelo Pak@ me ka olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi e hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima a pela aku mawaena o na Pake a me na @anaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi o kokoke ana i ka @apo o Haaliiiamanu.

            2010-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

Mea kuai papa a me na lako kukuia hale no ano a pau, a me na me ne pono a pau no ka hale.

            Kihi Alanui Moiwahine me Papu.       tf.

 

RICHARD F. BICKERTON,

(PEKEKONA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA: Helu 27 alanui Kalepa.

tf.

 

WILLIAM AULD.

Luna Hooiaio Palapala Kepa Paahana no ka Apana o Kona.

            KEENA HANA: Ma ke Keena Wai o Honolulu.      tf

 

KE KAUKA IAPANA

Mr. m. Goto.

He Kauka no ka mai lepera, na mai e pili ana i ka ili o ke kanaka, ka mai kaokao,

etc.      etc.      etc.

            KEENA HANA—Aia ma Kapalama, @uka pono o kahi noho o ka Hon. J. Keau.

            NA HORA HANA { Hora 1 a ka 5 p. m.

Na @ Sabati hora 3 @

            1@

 

E holoholo mau ana ka Moku Kuna kialua hou o MR. J. PAIKO i kapaia ma ka inoa o kona makuahine oia o

"DOMITILA"

--MANAAWAO—

@

 

JAMES DOWER.

Oia hoi o Kimo Kapiolani, ka ona mua o ka mokuahi Kapiolani, ka ona mua o ka mokuahi Kapiolani.  Ua makaukau oia me na lako apau, no ka hana ana i na waapa, a me ka hana hou ana  i na waapa naha.  Ua makaukau oia me na Wae, na Umii, a me na apana hookui e paa ai na waapa, a me na lako e ae no ke kapili ana i na waapa.  E hele mai ma kona hale ma Manamana, Honolulu.

            2029-tf.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

KA MOKU KUNA EMMA.

E holo aku ana oia no na Kona, Hawaii, ma na awa i hoike ia malalo iho:

KAILUA, HOLUALOA, KAHALUU,

KEAUHOU, KAAWALOA, NAPOOPOO,

HONAUNAU, HOOKENA, HOOPULOA.

            2054-1m.

 

S H MEEKAPU.

Tela humuhumu lole.

            HALE HANA:  Helu 11 aianui Nuuanu.

 

M THOMPSON, [KAMIKANA]

HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

            Keena hana maluna o ka Hale Pohaku o Kamapela, (Campbell's Block,) Rumi helu 8 me 9.  Puka komo e huli la pono i ke Alanui Kalepa, Honolulu

 

H L. CHASE. (KEIKI.)

            Mea Paikii kaahele ma na mokupuni.  E hanaia no na kii me ka maikai a me ka eleu pu no hoi.  E paiia no na kii nui a lii lii me ka makemake o na makamaka.

 

J. A. MAGOON, (Makuna.)

LOIO A HE KOKUA MA KEKANAWAI

Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona.

            tf

 

JAMES M. MONSARRAT.

(MAUNAKEA.)

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

He Luna Hoelalo Palapala.

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

            KEENA HANA:  alanui Kalepa.       tf

 

PAPA!  PAPA!

AIA MA KAHI O

LEWERS & COOKE!

(O LUI MA.)

MA KE KAHUA KAHIKO MA

ma ke kahua kahiko ma alanui  Papu a me Moi

E loaa ai na

PAPA NOUAIKI

o kela a me keia ano.

Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe, Na Pou, Na O-a,  Na Papa Hele, Na Papa Ku, A me na Papa Moe nui loa

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai a pau.

Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami

Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami

o na ano a pau, Na Aila Pena, o

kela me keia ano Na Aila Hoomaloo,

he lehulehu wale,

Na Aila e ae o na

ano a pau.

NA WAI VANIKI

--A ME NA—

WAI HOOHINUHINU NANI!

O NA ANO A PAU LOA.

NA BALAKI ANO NUI WALE

A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka pau, ua makaukau keia mau Makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana

--NO KA—

UKU HAAHAA LOA!

E like me ka mea e holo ana mawaena o

LAUA a me ka MEA KUAI.

HELE MAIEWAE NO OUKOU

 

KA MOOLELO KAAO O

LAMEKA PULUKA.

 

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui Pua Rose a me Kahanuopaineki.

 

KA MEA I KAPAIA KA

Ka liona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana uhipa na kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka mea hoi nana i pani ka maka o ka la.

 

            I KE ku ana iho o ua hale alii nei i ka honua ma ka aoao akau o ka hale alii, a he mau minute pokole mahope iho, oili mai la o Kahanuopaineki me kona kahiko piha, me ka hoomaopopo ole hoi o na mea a pau o ko lakou haku alii no keia, aka wahi a lakou, o ka enemi no paha e hele mai ana e luku ia lakou, oiai ua kau mua e no ka weli ia lakou no na hana hoopahaohao i hanaia mamua iho.  I ka hiki ana aku o Kahanuopaineki a ku ana imua o ke anaina, a i kona wehe ana ae i kona aahu kaua, oia ka manawa o kana aliiwahine o kana kane no ka, a pela no hoi ke anaina hoolookoa o ko lakou haku alii no; a ua hoapono loa hoi lakou haku alii no; a ua hoapono loa hoi lakou i ka hoike a kahi aikane a Kahanuopaineki, i hai mua ai ia lakou. Puili aku la ka Ui Pua Rose i kana kane, a me na koni iniki ana a ke aloha i hookuu aku ai oia i kona mau waimaka.  A i ka mao ana ae, ua pane aku la ua ui nei i kana kane:  Ikeia mai nei hoi oe, a auhea la hoi ka luhi a kaua?  No keia ninau a ke aliiwahine, ua pane aku la kana kane:  E kuu wahine, aia no oia a me kana mau wahine iloko o ka hale uwila; a mamua ae hoi o ko lakou komo ana mai, e hoomaemae koke ia ka hale alii nei.  Ua pau na hemahema, ua pau i ka hoomaemaeia ka hale nei; e kii koke aku i kuu luhi, ua wela kuu puuwai nona, a auwe ae la oia me ka leo nui, a hookuu aku la i kona mau waimaka a hiolo ana ma kona mau papalina.

            I ka lohe ana o Kahanuopaineki i keia, ua kauoha koke aku la o Kahanuopaineki i keia, ua kauoha koke aku la o Kahanuopaineki i na alii e komo i ko lakou mau aahu piha, a ua hookoia keia leo; a e komo ana hoi lakou i na aahu nani loa, me ke kilohi ana hoi o kela a me keia, a he hookelakela nani maoli no keia ano hana.  I ka makaukau pono ana, ua kauohaia aku la lakou e ku laina ma na aoao o ke alanui, kahi a ka kakou kamaeu opio a me kana mau wahine e hele mai ai ma ke ano e hoohanohano aku i na alii opio, a ua hooko ia no hoi keia kauoha, a e kali ana hoi lakou o ka hiki mai o ka manawa e puka mai ai o ua mau opio la.  Oiai ka malamalama o ka la e alohi ana maluna o ka honua, a o ka hora 8 paha ia, puka mai la o Kahanuopaineki a me kana wahine a hele loa aku la no ka hale uwila no ka ike mua ana o ka Ui Pua Rose i ka laua keiki Oiai laua i pii aku ai i ka uka o ua hale uwila nei, ua ike aku la oia i kana keiki, a ia wa no hoi oia i hookuu ae ai i ka lima o kana kane a holo aku la a puili ae la i kana keiki, a ku-o ae la kona leo; a he mea e no hoi ka welenia o ka naau oiai oia e uwe kaukau ana no kana lei, a pela no hoi kana keiki.  A oiai no laua e uwe ana, ua ninau aku la o Mahinakauahiahi ia Kahanuopaineki ina paha o ko laua makuahonowai wahine keia, ua ae mai la ko lakou makuakane.

            Puili mai la o Mahinakauahiahi i k a-i o ko lakou makuahine a honi iho la, a pela no hoi o Nahokuewalu.  I ka mao ana ae, ua huli hou mai la o ka Ui Pua Rose a nana pono aku la i ka laua mau hunona, a kokolo mai la oia ma kona mau kuli a me na lima, a me ke eehia nui e hoalii ana maluna ona no kona mau hunona, ua pane mai la:  E a'u mau hunona, e haawi mai i ko olua muki aloha ana ia'u.  Ku ae la o Mahinakauahiahi a pane iho la:  E ko makou makuahine aloha, ka mea hoi nana ka opuu rose a maua e lei nei, e ku ae a mai hoohaahaa hoi i kou kulana kapukapu alii.  Lele iho la na hunona a honi iho la i ko lakou makuahine, a ua hoohala ia hoi he mau minute ma ke kamailio ana.  Mahope iho o keia, kauoha aku la o Kahanuopaineki i na keiki e hoomakaukau no lakou:  a ua hoi aku la lakou a komo iho la i ko lakou mau aahu, a i ka makaukau ana, ua hoi aku la lakou a ma ka rumi hookipa, a luana like iho la me na makua.  I ka olu pono ana iho, ua puka aku lakou mai ko lakou halelewa aku me ka nani nui.  I keia manawa, aia na alii a me na makaainana, ke ku nei me ke eehia a me ka haalulu nui, a aole, hoi e hiki ke nana pono mai i na ui o ka lewa.  Oiai lakou nei i pii aku ai i ke alanui pii, huli ae la na alii opio a haawi mai la i ko lakou aloha imua o ke anaina, a ua mao ae hoi ke eehia e hoalii ana maluna o lakou, aia hoi, he mea e ka puiwa a hikilele o na allii opio i ka pii malie ana ae o ka leo ona mea kani, a i kahoolai ana iho, ua haawai ia mai la he  mau hulo hoomaikai, a ikuwa hou ae la ka leo o na mea kani, a o ka wa no ia o na alii opio i komo loa aku ai i ka rumi hookipa, kahi hoi a na alii o ka papa ekahi e kali mai ana o ka hiki aku o ka lakou pulapula, a hooilina hoi o ke aupuni.

            I ko lakou hiki ana aku, ua ku mai la na alii a apo aloha mai la i na alii opio, a luana kamailio iho la lakou ma na mea e pili ana i ka kakou kamaeu huakai a he mea e ko lakou welenia a me ke aloha no ka lakou pulapula alii Mahope iho o ka pau ana o ko lakou paina ana, ua hoohalaia he manawa loihi ma na mea hoohauoli manao a hiki wale i ka uhi ana mai o ka po, ua hookuu ia aku la ke anaina e hoi no ko lakou home iho, a pela no hoi na alii opio i hoi aku ai ma ko lakou rumi no ka hooluolu ana.  I ke ao ana ae, ua puka koke aku la ko olelo kuahaua a ka Moi Kahanuopaineki, no ka la e li ia ai ke keiki alii o ka lewa, oia hoi o Lobe; a ua makemakeia hoi na mea a pau o kela a me keia aupuni e holo mai e ike i ke keiki alii Lobe, ka mea hoi nana i hoolilo o Lameka Puluka i pilikoa no ka moana; a e hoike ana hoi maloko o ua olelo kuahau la:  He hokahi mahina mai keia la aku, a i ka pu le mua o ka lua o ka mahina, oia ka manawa e hooko ia ai ka make maluna o Lobe.   I ka puka ana aku o keia kuahaua alii ma na wahi a pau o Arabia a hala loa aku i na aupuni a pau o Europa, he mea e ko lakou ukiuki ia Lobe, a ina paha o Lobe iwaena o lakou, ina paha ua pau i ka haehae ia.  A no keia kauoha, ua liuliu ae la na alii, na kaukau alii a me na makaainana i ake loa e hele o kela a me keia aupuni, a kau ae la maluna o ko laku mau moku, a holo mai la no ke aupuni o Arabia.

            E na hoa heluhelu, e haalele kakou i ke kamailio ana no na aumoku oiai eia lakou ke au mai nei i ka moana, a e hooipo ae hoi kakou me na ui o ka lewa e hooniponipo ana me na ea moani aala o ke kakela alii o ka laua kane. I kekahi ahiahi, ua hele aku la na alii opio e holoholo ma na mala pua o ka pa alii, i ukali ia hoi e na alii a me na kaukau alii, a he mea hauoli loa hoi i ua mau ui nei ka launa kamailio ana me ka poe i like pu ko lakou mau ano me ka poe i like pu ko lakuo mau ano me ko laua, a aole hoi e like me ko laua manawa e noho ana i ko laua mau aupuni, he poe kupua wale no ka poe e kamailio pu ai.  Mahope iho o ka pau ana o ka lakou makaikai ana ua huli hoi aku la lakou no ka hale alii a paina iho la, a hoi aku la ma na rumi no ka hooluolu ana.  Mamua nae hoi o ko lakou hoi ana e moe, ua kuka iho la o Lameka Puluka me kona mau makua, no ke kane a Nahokeuwalu e male aku ai, a ua makemake nui loa hoi o Lameka Puluka e lilo no kana wahine makua i kekahi o kona io ponoi loa a i ole pela i kekahi no o ko lakou ohana alii, a aole hoi i kekahi ohana alii e aku; a pehea la o kuaana Puluka, (keiki a ke kaikuahine o Kahanuopaineki o Italia) ua pono, wahi a ka makuakane, ua like no me oe kona kino.  E o'u mau makua, e pono e kauoha aku iaia e holo mai no ka mare ana me Nahokuewalu; a ua ae mai la no hoi ka makua i keia noi a ka laua keiki.  A i ke ano ana ae, ua hoouna ia kekahi mau aumoku e kii i ke keiki alii Puluka.

            He mau la wale no koe a hikki mai i ka la e li ia ai o Lobe, ua hookomo mai la na aumoku o na alii a e welo ana hoi na hae kalaunu o kela a me keia alii o na aupuni lie ole o ka honua a ku i ke awa o Arabia, a o ke keiki alii Puluka kekahi iloko o keia uluaoa, a ua hhoopihaia hoi ka pa alii me na alii a me makaainana aukai, a e hauoli mau ana lakou i kela a me keia hora a po ka la.  I ka hiki ana mai o ka la e li ia ai o Lobe, ua piha ku'i ke kahua li kanaka me na makaikai he mau tausani, a e kali ana o ka hiki mai o na alii opio.  He mau minute pokole mahpe iho, ikeia aku la ke kaa o na aliiwahine e holo mai ana, a o Lameka Puluka hoi a me kona makuakane, e kau ana laua maluna o na lio me ko laua mau aahu kaua, a e kaiewa ana hoi ka pahikaua kupua ma ka puhaka o ka kakou kamaeu, a o ka @e poo delagona ma ka lima o kona makuakane.  I ko lakou hiki ana mai, ua paiakuli ae la ka lewa i na leo hulo o na makaainana a wawalo hele ae la ia i ka lewa.  Oiai lakou i noho iho ai ma ko lakou mau noho, ua lawe ia mai la o Lobe, a o na hana haiolelo no ka mea e li ia ana e ka bihohpa, i ka pau ana o kana, ua kono ia aku ke pio e hai mai i kona manao imua o ka lehulehu ina he manao kona aka ua hoole mai oia.

            I ka pau ana o na kukakuka ana, ua kani mai la na mea kani, a i ke kuu ana iho, ua huki ia ae la o Lobe a he elima anana mai ka honua ae a kau iho la oia me ke eehia nui, a e kani ana hoi na mea kani me na leo kanikau.  Iloko o keia manawa, i pii koke mai ai kekahi ao nui eleele mai ke kukulu hikina mai, a kau pono iho la maluna o kahi o Lobe e lewalewa nei, a he manawa pokole, ua uhi paapu ia ka aina e ua ao nei, a ku'i koke iho la ka hekili, olapa ae la ka uwila, a ua pili pu hoi ka hanu o ka poe makaikai, a holo aku la no ko lakou mau kauhale me ka makau nui, a e hoopuka ana hoi lakou he kupua io no o Lobe.  He elua la elua po o ka pahola ana o keia ino a malie ae la, a pela no hoi ko Lobe kau loihi ana iluna o ka amana me ke kiai ia hoi e ka nunui Polepa.  I ka hiki ana aku o Kahanuopaineki a me kana keiki, a me ka poe makaikai, ua hookuu i@ iho la o Lobe, me ka manao ia ua make, a i ka wehe ia ana aku o kona uhi maka, e nana mai ana no oia, aole oia i make.  Huli pono mai la oia imua o Kahanuopaineki a pane mai la me keia mau huolelo weliweli:  Ina eia pu me a'u kuu pahikaua a me kuu kookoo mana, alaila e hoolilo koke no au ia oe a me kou lahui kanaka i mea ole, a e hoolilo hoi i keia aupuni i loko ahi enaena na kuu inaina.  E Lobe, wahi a Kahanuopaineki, e make koke no oe i keia manawa mai ka waha aku o kuu ihe; a  okona wa no ia i hoohuli ae ai i ke poo o ua i @e nei imua o Lobe, a lilo iho la i puu lehu; a pela iho la oia i make ai, aole hoi ma ka amana.

            I ka pau ana o na hooponopono ana no ka puu lehu o Lobe, ua huli hoi aku na alii a me ka poe makaikai a pau no ka hale alii, a malaila i kukala ia aku ka mare o na alii opio, oia hoi o Lameka Pulaka a me Mahinakauahiahi, a o Nahokuewalu hoi me ke keiki alii Pulaka o Italia.  I ka hiki ana mai o ka la e mare ai ua mau opio la, ua hoohanohano ia ke kulanakauhale alii o Arabia me na hae e pulelo ana i ka makani, a me na wehi o ke kuahiwi; a i ka nana aku he mea e ka nani.  I ka hiki ana i ka hora e mare ia ai ua mau opio la, ua piha ka pa alii me na makaikai he mau haneri tausani a e hooho mau ana hoi lakou i na leo hauoli, a mareia iho la no hoi na opio.  A i ka pau ana o keia, ua haawiia he mau ahaaina hauoli, a ua hala na pule elua o keia hauoli ana, ua hookuuia na mea a pau no ko lakou mau aupuni.  Noho iho la na alii opio, me ke aloha kekahi i kekahi, a pela hoi na makua a me ka ohana; a i ka piha ana o na mahina elua, ua hoi aku la o Nahokuewalu me kana kane no ke aupuni o Italia, a noho iho la o Mahinakauahiahi me ke aloha no ke kaawale ana aku o kona hanau mua.  A i ko laua hiki ana aku i Italia, ua lilo laua he mea nui i ko laua ohana a me na makaainana, a ua noho Moi no ia aupuni.

            E o'u hoa hooniponiopo o keia nanae, he mea ehaeha no'u ka hoike ana aku imua o oukou a he mea no hoi e kaumaha ai ko oukou manao a oia hoi keia:  I ka huli hoi ana mai o Kahanuopaineki ma mahope iho o ka make ana o Lobe, ua ike iho la no kona mau makua a me La i na mea i hana ia maluna o Lobe, huli hoi aku la lakou no ke aupuni o Mahina, a hai aku la no keia mea, a koi aku la lakou e kii e luku i ke aupuni o Arabia, a e kaili mai hoi ia Mahinakauahiahi ma.  I keia wa i ku ae ai o Mahina iluna a pane mai la:  Aole loa e hiki ia kakou ke kii aku e kaua i ua kanaka la, no ka mea, he mau alina no hoi makou nana; nolaila he mea pono paha e hele kakou i na keiki mahoe a ke kup@a Ma@one, na mea i oleloia he hiki ia laua ke hoolilo i ko laua mau kino i elepani a me kekahi mau ano kino e ae hiki ai ke hoopahaohao i na mea kino kanaka elike me kakou.

 

            Mai pahaohao e na makamaka i ka make ole o Lobe ma ka amana li kanaka no ekolu la.  Ua make no ia.

 

Ka Moolelo Kaao Nani!

--O—

TONERIKA!

--KA—

A nela o Mekiko

Ka mea i oleloia, ka Hokuwelowelo o na mauna Anede, a o ka mua loa hoi o ka mea nana i haaheo ka leialii me ke kalaunu o ke keiki alii Be@ala.

 

Hoopukaia @ ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu no ke Kuokoa.

IA Tonelele i ala ae ai mailoko ae o kona hiamoe, me ka lohe pono i na olelo a kona papa, ua puiwa koke ae la oia me ka ninau aku i kona makuakane, "Heaha keia au e hoala nei ia'u?"  A wahi a kona papa i pane aku ai, Eia la he mau malihini ua hiki mai nei i o kakou nei me ka huaolelo i hoouna ia mai nei e na alii o na Ilikini, eia lakou ma kahi kokoke loa e hiki mai imua o kakou i keia la, nolaila, ano wale no ka manawa kupono ia oe e hele aku ai e hai i ka lohe i ko kaikuahine a me kona mea nana i malama; oia ko laua mea i hiki mai nei.  I ka lohe pono ana o Tonelele i keia mau olelo a kona papa, ua awiwi koke ae la oia me ka pihoihoi nui a me ka eleu, a no keia wa oia i hea koke aku ai i ka inoa o kona lio keokeo e hele mai ma kona wahi e kamailio nei me kona makuakane; i ka lohe ana o kona lio i kona inoa a kona haku i hea aku ai, he manawa pokole loa, ku ana ua lio nei imua ona me na ano o ka olioli a pau loa iluna ona.

            Ia manawa i pane iho ai o Tonelele i kona lio, ano, i keia wa, e holo ne e like me ka owaka ana o ka @ila, o la we aku ia'u i kahi o kuu kaikuahine e noho mai la iluna o kona home pali Iloa no a pau kana olelo ana, o ke kau ae la no ia o ia nei maluna o kona lio, a o na hiohiona o ua lio nei ke nana aku, he ku maoli no i ke anoano a me ke eehia, a no ka manawa pokole loa, e like me ka a@o ana a ka maka, ua hiki aku la oia ma kahi o kona kaikuahine, a hai aku la oia i ke kumu o kona hiki ana aku imua ona a me kona kahu hanai, a i ko laua lohe ana ia mea mai a Tonelele aku, he mea e ka piha o ka luahine Satone i ka olioli, a liuliu koke ae la oia i ka hoomakaukau i kana hanai, a ma ia hope iho i hai mai ai oia i ka huaolelo ia Tonelele:  E hoi aku oe a hai aku i na elele i hoounaia mai nei, ua makaukau mau no ka'u hanai i na manawa a pau loa e hoike aku iaia i na alii o na Ilikini a me ko laua mau kanaka.  I ka pau ana o keia mau olelo, ua huli hoi koke aku la o Tonelele a hiki imua o na kanaka i hoouna ia mai ai, a hai aku la oia i na olelo a pau a ka luahine Satone.  I ka pau ana o kana olelo, ua huli aku la laua nei a hiki ana i kahi o na alii e noho nei me ko laua mau makaainana, a i ko laua lohe ana, ua hele koke mai la lakou me ka mama loa a hiki ana imua o Tonelele a me ko laua mau makua a me na elemakule.  I ka hiki ana aku o keia huakai nui me na alii, ua lele hou aku la o Tonelele me kona lio ma kahi o kona kaikuahine e hai hou aku no keia mea, ia manawa i lele pu mai ai o Satone me Tonelele a hiki ana imua o ua mau alii nei o na Ilikini me ko laua mau makaainana:  mahope iho o ka haawi ana o kana mau huaolelo me ka manao piha i ka oliloli, ua pane aku la ua luahine nei imua o na alii:  "E na alii, a me ko olua mau makaainana, ke ike nei olua i keia wa, he mau pali laumanaia wale no keia e ku mai nei me ke kiekie launa ole mai, a he wahi kahua palahalaha maikai loa mawaena e waiho nei me na holoholona lio he nui wale, aka, aia nae ma keia mau pali e ku mai nei, aia he mau lua o na ana e hii ai ia oukou ke noho malaila, i pi ha i na lako a pau, he mau haneri tauseni ka nui, a he wahi e hiki ai ia oukou ke noho me ka pilikia ole, a o olua hoi e na alii, ua lawa olua no kahi kupono e noho ai kakou no ka manawa loihi."  I ka pau ana o keia mau olelo a Satone, pane koke aku la kekahi o na alii, "Aia i hea kahi o ke kaikuahine o ka mea nana maua i kii ae e hele mai e like me kana kauoha, he makana ka maua e haawi aku ai iaia i keia wa?"  A no keia olelo i pane mai ai o Satone imua o laua, "aia oia iluna o ka hapalua o keia pali e ku mai nei, me a'u mau oia i na manawa a pau loa, aole e liuliu mahope o keia kamailio ana a kakou, alaila, e ike no olua iaia me ke kupanaha nui a me ke ano e o na manao o olua a me na kanaka a pau o olua ke ike aku i kona mau helehelena a pau me na hiona nani o ke kamahao."  I ka pau ana o kana mau olelo, huli koke ae la oia me ka eleu nui a hele aku la.

            Iaia i hiki aku ai ma ke kumu o ua mau pali nei, o kona hoomaka koke aku la no ia e wehe i na lua mai kela aoao o ka pali a hiki i kekahi kihi o @a mau pali nei, a hamama like mai @ ua mau ana nei me na pono a pau iloko.

            A no keia manawa @ ke ia aku ai ua luahine nei e hoike ana i kona eleu nui me ka awiwi, a pau kona wehe ana ua mau ana nei hele hou mai la oia a hai mai la i kana olelo i na alii o na Ilikini a me Tonelele, e lawe aku i na alu me ko laua mau kanaka a pau, maloko o ua mau ana nei e noho ai, me ka hoomaha ana no kekahi manawa, o no keia olelo kauoha, ua hooko koke aku la o Tonelele i keia mea.

            I kona lawe ana aku i na alii a me ko laua mau kanaka ma kahi i olelo ia, aia hoi ua Satone nei ua hala aku la oia iluna o kahi o kana hanai Tonerika.

            Iaia i hiki aku ai imua o kana hanai, aia hoi oia e noho mai ana me ka mamakaukau i na kahiko e pili ana iaia a me kona lio nani eleele, aole no i liuliu iho, pane aku la o Satone  "E Tonerika, ano, e kau koke maluna o kou lio a lele aku oe e hoike ia oe iho imua o na alii a me ko laua mau kanaka ke noho mai nei lako i malalo nei o ko kakou wahi, ua hele mai nei lakou e @ ia oe, me kekahi makana nui e haawi mai ana ia oe, nolaila, e hele koke aku oe me ke kali ole, aole hoi au mea e makau ai no lakou.  I ka pau ana no o keia mau olelo, o ka hoomaka koke ae la no ia o Tonerika e kau maluna o kona lio eleele a lele mai la oia mai luna mai o kona home pali, aia i keia wa i hai aku ai o Tonelele i na alii me ke kuhikuhi aku o kona lima iluna, "E na alii, e huli aku olua a nana aku iluna o ka pali, ei ae o Tonerika ke lele @ i nei me kona lio i lalo nei."  I ka huli ana ae o ua mau alii nei a me ko laua mau kanaka a nana pono aku ia Tonerika me kona lio e lele mai nei he mea ka nui o ko lakou makemake, me na leo nui lakou i puana ae ai me ka o@ nui, no ka mea, akahi no lakou a ike @ keia mea kupanaha loa, a he mea na lakou i ike mua ole ai mai kinohi mai.

            I ka wa o ua Tonerika nei i kokoke mai ai e hui pu lakou, oiai no oia me kona lio ma ka lewa, me he man@ la e hulahula mai ana, aia hoi, haawi mai la oia i kona aloha imua o na al@ a me ko laua mau kanaka, a oia ka manawa i puana like mai ai na mea a pau @ kou mau leo olioli me ka wawalo @e ma na paia o na pali, a mahope iho o ia meha ana iho, ua ku like aku la na alii a elua me ka olelo aku imua o ka mea nona keia moolelo, "I keia l@, akahi no maua a ike ia oe a me ko maua mau makaainana, he mea kupanaha loa, aole mai ka mua mai, akahi wale no; nolaila, ano, i keia la e hooili aku ai maua maluna ou i alii nui maluna o maua a me na kanaka a pau, a e noho aku no maua malalo ou me ka hoolohe i kau mau olelo a pau, a pela no hoi e hoolohe ai na kanaka a pau loa, a e like me kou makemake, pela e hooko ia ai i na wa a pau, a ina paha oe e h@ aku ai i kou hopena, alaila, na ka mana o kau olelo e hooili e h@ aku @ kou noho moi ana maluna o kau mea e makemake ai, e like me kou manao @ o oe wale no ka mea mana maluna o @ mea a pau a he kuleana kou malana o na mea a pau."

            E ko maua mau kanaka a pau oa @ hele mai nei, o keia ka moi o kakou mai keia la a hiki i ko kakou hopena.

            Iloa no a pau na olelo ana a ua mau alii nei, ua wehe koke ia ae la ka manu alii hulu nani, a haawi makana ia aku la imua o Tonerika.  I ka wa i hoike ia aku ai ua manu alii nei, ua kau koke ua Tonerika nei maluna o kona kua, oia no ka wa i hohol@ ae ai o kona mau eheu a alohi ae la kona mau onohi maka, me he aniani la i pa pono aku i ka malamalama o ka la; i keia wa a Tonerika e kau nei, ua lele koke aku ia ua manu nei iloko o ka lewa, a no ka manawa pokole loa ua manu nei i lele aku ai ua manu nei i lele aku ai ua hiki aku la oia maluna pono o na mauna Anede, a mailala ae i hiki aku ai mahuna o na wahi kiekie a pau o ka aina, a pela i kaapuni ia ai ka lewa i ka la hookahi a hiki i Mekiko, e ka mea nona keia moolelo; a keia pule ae e ike ia ai kona nai.