Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 4, 23 January 1886 — KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAMEKA PULUKA.

K* Makahiapo mua i oili tnai. mai ka puhaka o ka L'i Pua Kose a me Kahanuopaineki. KA MEA l KAPAIA KA Ka liooa o aa maona hni o Arabia, ka oaita aana oia{» m ktrpoa o ka levt lani a me oa kupoa • aoho aoa i ka papake o ka moana, o ka mea hoi naoa i pani ka maka okala. MAHOPE iho ō ka hololea ana o keia mea, ua liuliu ae la lakou no ka lele ana i ke aupuni o Matone; a i ka makaukau ana ua hoomaka aku ia lakou e lele. (0 ke aupuni o keia kupua Matone, aia no ia iwaenakonu o na huhui hoku a kakou e kapa nei o na kao, a aia iloko olaila kahi i noho ai ua Matone nei me kana mau keiki eha; he elua keikikane, a elua kaikamahine, a o ka muli loa o lakou ka oi o ka ui ma

ia aupuni, a ua kapaia ia aupuni ke aupuni ona huna ahi) Ia Mahina raa i hiki aku ai i ke aupuni o ke kupua Matone, ua hookipaia lakou me ka hanohano. Mahope iho oko lakou launa aloha ana, ua nmau mai la ua kupua nei 1 ke kumu o ko lakou hiki ana aku, ua hai aku la o Mahina ma mai ka mua aka hope. Ika lohe ana oke kupua Matone, ua pane mai la oia : E na malihini, ua lohe ae nei au i ke kumu o ko oukou hiki ana mai nei imua o'u, nolaila, eia ka'u noi ia oukou; e noho kakou iluna nei o kuu aupuni, a e hoouna ae au i kekahi o ko'u mau pukaua e iho e makai i ke ano o ke aupuni. 1 keia wa i pane koke aku ai o Mahina : Eka hoa'loha maikai, ina he mea hiki i kou pukaua ke ka'li mai i kuu kaikamahine, be oi loa aku ia o ka maikai. Pane mai la o Matone, he hiki no; o ka'u mau kauoha a pau e kauoha ai iaia, he hiki wale no. Oia ko'u makemake nui loa; wahi a Mahina i

pane mai ai. Ia manawa o Matone i ku ae ai a huki iho la i kekahi kaula e lewalewa ana ma ka paia, aia hoi ku'i koke iho la ka hekiii no 12 manawn, a enioole, ku ana imua o lakou kekahi kanaka nui a ka launa ole, a he ku i ka weliweli kona mau helehelena, a pane mai la : E kuu haku, heaha ka makemake o ke kahea ana ae nei i kau kauwa nei ? I ka'u kauwa hoolohe, i kauoha aku nei au ia oe e lele i ke aupu ni o Arabia, a ina e loaa ia oe o Mahinakauahiahi, e hopu oe iaia a lawe mai iluna nei i loaa ai he wahine na kou mau haku; e malama loa nae oe ia oe iho, oiai, o ka mea au e hoomakakiu aku ai, he poe ua piha i ka mana a me ka ikaika. E hoi oe a e aloha i kau wahine a me kou ohana, a hele aku oe ma kau huakai. A no eono mahina ou e hele ai ma kau huakai, a i ka hiku oka malama, e hoi mai oe; ua ae mai la kona pukaua, a haawi ke aloha hope, a huli hoi aku la oia no kona home; a i kona hiki ana aku, ua lele aku la oia |honi i kana wahine, a huli aku la oia ihele no kana huakai i ke aupuni o Arabia.

Auhea oukou e o u poe puni moolelo, ua ike ae la no kakou i ka make eia ke hele aku nei e kaili i ka lei a ka kakou eueu, a e hoohoka hoi 1 ka kakou opio; e ko io ana no la mau kuko, aka, aole no nae e liuliu, e hiki kino aku ana no o Lameka i ua aupuni la, a pulumi hoi i ke kupua Matone a lilo kona mana i mea ole, a e hoolilo ia hoi kona aupuni i moanawai ahi mai ka mana aku o ka kakou kaenaeu. A o ke kumu nui no hoi o keia lilo ana 0 kana wahine, oia no kona kii ana i kana wahine mare mua o ke aupuni pahaohao oka Moi Pamekela, a 012 hoi o kana mau kaikamahine, oia hoi o ka Ui Wilela, t kokoolua no kana nrahine # a eia iho na mea e i ana no keīa nalowale ana o Mahinakauahiahi:

I kekahi mau mahina o ka makalil, ua nonoi aku la o Lameka Puluka i kana wahine e hookuu inai iaia e he!e e ike i ke aupuni o ka Moi Pamekela. a e noi aku hoi iaia e hookuu mai i ka Ui Wilela 1 kokoolua nona e noho ai No kda mau olelo a kana kane me ka maikai, ua ae aku la oia i keia noi, me ka pane pu ana aku : Aole ia he mea no'u e huhu ai, a e hai pu aku no lvei iaia, he makemake nui au e ike iaia, a e noho pu oia pie a ? u i maiama mai ai ia maua I ka hora 12 o ka po, ua ba la aku la ua eu Lameka Puluka nei ma &ana huakai i ke aupuni o ka Moi Pa mekela, a ua hahai pu aku hoi kona nukuakane iaia, no kona ake nui e ike ia aupuni pahaohao» a ua naoea loa ia

I i ka oni a ka haie uwila, me ka manao oie ae eia ka pakaha ua hiki aku la Ike aupuni o Arabia_ Ama ka wehe'na o kaiao, ua hiki aku ia laua nei i ka hale alii. Kauoha aku la o Lameka Puluka 1 kona mau kiai, e hoike pau aku i ka mana o kona hale u*ila. 2 ka lohe ana o na kiai i ka oielo kauoha a ko lakou haku alii opio, ua kuu pau aku la lakou i ko lakou mana; anapu mai Ia ka uwila mailoko mai oka hale uwila, luai mai la hoi ka hale holookoa i kona mau luai pele, ku'i koke iho la ka hekili, a ike pu la hoi ka lele ana mai ona moo delagona. Ia ma-

nawa no i puiwa ae ai na niea a pau o ke aupuni pahaohao o ka Moī Pamekela, a i ko lakou puka ana aku iwaho, aia hoi ike aku la lakou i keia mea e a \ nei maiuna o ka hale alii, a ua piha loa i hoi lakou ike eehia. Holo aku la no! hoi kekahi poe ika halē alii, a ninau \ aku ia i ke ano o keia mea, aka ua pane mai la ka Moi : E o'u mau makaainana aloha, aole au i ike ike ano o keia mea, aka nae, ma ko'u manao, he kupua paha e kii mai ana i ke aupuni e kaili. Ina no hoi he kupua, e ili hou mai ana no ka pilikia maluna o kakou elike me mamua. I ke ao ana ae, ua ike aku la na mea a pau he hale ka. Aole i liuliu, ua emi j malie iho la ka hale a ku ma ka aoao o; ka hale ahi, me ka ike ole ia aku o na mea oloko; ahe hapalua hora ka noho ana o na makaamana ine na alii me na alii e noho ana iloko o ke eehia, aa ike aku la lakou i ka hemo ana mai o ka puka, a oili mai la o Lameka Puluka a me kona makuakane, a iho roai la ike alanui. Ua hiki ole ika Moi a me kona mau makaainana ke ike mai la laua nei, aka he kupua, wahi a lakou; oiai oko laua mau aahu me he imu ahi la, a e kaiewa ana no hoi ka laua mau mea kaua. Ika hiki pono ana aku o na malihini i ke alanuipii o ka hale ahi, ua ike koke mai la ka Ui Wilela o kana kane no ka. Ku ae la oia a holo mai la me na waimaka a puili ae la n>a ka a i o ka kakou kamaeu, a uwe kapalili ae la. Koino aku la lakou a ma ka lumi hookipa, malaila lakou kahi i noho ai me na kamakamailio no kona nalowale, loihi ana. Mahope |o ka luana maikai ana, ua hoolauna ia aku la ka kakou olomana me na alii a pau, me ka hai pu aku o Lameka Puluka, o kona makuakane ponoi no la, a ua pahola mai la no hoi lakou i ko lakou mau hoomaikai imua o Kahanuopaineki. Maho|)e iho, kono ia mai la laua nei e hoi e wehe i k© laua mau wahi aahu, a ua hooko aku la no hoi laua nei. Huli hoi loa aku la hoi ke kamaeu opio me kana wahine, a aohe hoi he hana ua kau ke poo i ka uiuna.

Ua hoolilo loa hoi na alii i ke kaniaīlio ana me Kahanuopaineki a ua hauoli loa hoi lakou i na mea a pau a ka olomana; a o na aliiwahme hoi, ua noho koke iho la ka hoohie maluna o lakou no ke kanaka ui niaoh no o ka kakou olomana. I ka makaukau ana o ka papnaina, ua haule aku la lakou paina; a o na alii opio hoi, aia no laua i Ka lawaia kahi i kuu ai i na makau a laua. A e ai ana hoi na aiii me ka hauoli, e inu ana, e walaau ana no ka olioli. O na kaikuaana hoi o ka Ui Wilela, e noho pu ana lakou me ka !a~ kou mau kane i mare a»; a o ko lakou pokii hoi, aole oia i ae e mare hou aku i kane hou, no ka mea, ua paa mua kana heohiki me ka kakou kamaeu wale no oia a hiki i kona make ana, a ua ho oko no oia t kana mp i hoohiki ai. Oiai no hoi ua mau opio nei ma ko laua lumi, a iwaena o ka )aua mau kamailio ana, ua nonoi ako ia o Puiuka i kana wahine penei : £ ae ana anei oe i ko'u wahi manao, aole paha. Wahi a ka Ui Wilela, e ae no au i kau mau mea a pau e olelo mai ai, ina paha no ka make a no ke ola paha. Pane hou aku ia kana kane, i kii mai nei au ia oe e hoi e noho pu rae ko punaiua a he makemake loa oia e ike i kou mau helehelena, a e noho pu hoi oe me ta i na wa a pau maklo o ka f u maiama ana a oia hoi ke kumu nui o ka hiki ana mai me ka oiakuakane o kaua. Heaha aunei ka hewa t e hoi aku no hoi pa ha au i wahi kanaka no olua. No keia huaoielo i pa e aku i na pepeiao o ka kakou kamaeu, he mea ehaeha loa ia i kona manao, a peia oia i pare aku ai: E kuu wahine aiolia, aole pela ko'u manao» e >100?ilo no au sa o!ua i mea nu! imua o ko'u alo aliī> a aole hoi e Uke me kau oielo i pane mai mi, a he «aea hoi no'u e ehaeha a e welenia ai

j ko\. J puuwaL Mahope iho oka iaua kaniaiho ana, ua hele aku la iaua no ka iumi aina, a oialaila 1 hoopiha ai iaua i ko I.iua houpo lewalewa; a i ka maona ana. ua huli hot aku la laua no ko laua lumi. Ena hoa heluhelu, e hoaui ae ko kakou kamaillo ana no MahinakauahiahL la Mahinakauahiahi i noho aku ai, a i kekahi kakahiakanui, ua ala ae la oia a me kona mau haia wahine * me kona makuahonowai pu no hoi a me ka Wehi o Rusia, a hele holoholo aku la ma na mala pua, a he mea rKaa mau hoi keia ia lakou. A oiai lakou e

nam a ana i ka moani aala o na pua, ua uhi uno e mai la kekahi ao a pouli pu iho la kahi a lakou e ku ana, me ka hiki ole i kekahi ke ike aku i kekahi. Ia manawa no i lalau iho ai na lima o ke aloha ole ia Mahinakauahiahi a heo aku la no ke aupuni o ke kupua Matone, a oiai ka lei aka kakou kamaeu e lawe ia ana eua pukaua nei o Malone, ua lohe ia aku la kona leo uwe kapalili. a e kahea ana hoi no na kokua, aole nae e hiki, oiai ua hala ka manawa kupono. A iloko hoi o keia manawa, ke alualu nei ka Moiwahine a me na kauwa i ke aka kino kanaka a ua pukaua nei i hoolilo ae ai e like me kona mana; a i ka wa a ua mau aliiwahine nei e hopu aku ai iua kino aka la, eia ka he lala pua, a pela lakou e hooluhi ia nsi iloko o keia pouli nui; a i ka mao ana ae oka pouh, ua ike aku la na Naita kiai ika hohoio o ua mau alii nei, a ua nalowale hoi o Mahinakauahiahi, a ua pupule ia piha lakou, a ia wa lakou i holo aku ai e kokua, aka nae pau pu iho la lakou ika uluhiaia eka mana o ka pukai.a o Matone. Ai ka mao ana ae o keia pilikia, ua wawalo ae la na leo e kalahea ana, ua nalowale o Mahinaka-

uahiahi. I ka lohe ana o kahi aikane a Kahanliopaineki i keia leo o ka pilikia. ua holo koke aku la oia ma ka lumi oka lakou hunona, a Uwe mai la hoi i ka ohe nana hoonuī ike a Mahinakauahiahi, a puka aku la iwaho. Hoohuli ae !a oia iua ohe nei a nana aku la ika akau, aohe wahi mea a ike ia; hoohuh i ka hikina, aole no he wahi mea a ikeia;' hoohuli hou i ka hema a me ke komo-1 hai.a, ua nele kona ike ana aku ia Ma-j hinukauahiahi No keia nele, ua ano kupilikii loa ia kona manao; a no na sek >na pokole keia ano pilihua o kona naau no keia loaa ole a ike ole ia; hoohuli wale ae la keia ika lewa, aia noi ike aku la oia ia Mahinakauahiahi e le-waN-wa ana ma ka aoao o kekahi kaneka nui iluna oka lewa. la nianawa no oia i pane ae ai : Ahaha ! Aia ke lawe la kela kolohe i kuu hunona, me ka manao paha ao'.e e loaa aku ana. a maI hope oe e ike ai, e ili aku ana ka hoepai aiainoino maluna ou a me ke aupuni kahi au e noho ai. Ua hoomau aku la no oia ī ka nana ana a hiki wale i ke komo ana o Mahinakauahiahi ma iloko oke aupuni o ke k*?pua Matone, iloko hoi oka huhui hoku, a ua ike pu aku la no hoi keia i ka halawai ana o Mahina ma me ka laua kaikamahine.

A oiai hoi o Mahikauahiahi imua o | kona mau mak.ua me na alina maewa- j ewa a ka nunui maluna o kona kino, | ua iele mai la o Mahina e ike i kana lei, a papale aku la nae ua kaikamahi-' ne nei me ka pane ole aku i kekahi huaoieio o ka noho pu waie no. I keia wa no hoi i hiki mai ai na keiki mahoe j a ke kupua Matone, a koi mai la laia | nei v hoi aku me laua, ua hoole aku ia j oae keia. No keia ae ole o Mahina kau«thiahi e hoi aku me laua, ua hoao j iho ia laua e hoahaaina i kuoiu e maliu l i aku ai o Mahinakauahiahi, aka nae aole i hookoia ko laua mau kuko; rto keia j nelf hou ana, ua kii mai ia laua a aumeume maoli me ka oleioana mai e li~ lo oia i wahine na laua, aka, ua hoole; aku keia aohe makemake; a wahi hou a u* mau mahoe nei: Ina aole oe e i ae asxa e lilo oe i wahine na maua, alai la, e hoopaa ia oe iloko o kekahi mmi paa loa o ko makou hale alii nei, a e hili mau ia oe i na manawa a pau a hi ki i kau wa e make ai, ke ae ole oe i ka maua nol Pane aku la o Mahinakau | anu* : me ka wmo ole : E na kanaka | no ō!ua na puuwai i hoopiha ta me na kuko lapuwale a me ka pakaha, ke hoohiki aku nei au imua 0 olua, aole loa au e ae aku i ko olua minio e lilo au 1 wahīne na olua, a o ka hoopai a olua i hai mai nei no'u, e hooko aku elike me ko oiua makemake. Pii te la ka -ieaina o ua mau mahoe nei* a kaualakoia aku la no kahi e hoe*

paa la ai; hoopaa ia iho !a na iinu a me na wawae a Mahinakauahuhi ina kupee hao, e hiki ole ai Lua wahine kc pakele ae nvai keia pop:'.ūs; nu», a aole hoi ana mea e īee huouianao ai, o kana kane waie no; e uwe kaukau ana oia no ka ike ole mai o kana kane \ keia pilikia o kana wahme; ano ka hiki ole iaia e uumi iho ike aloha wcl«* no kana kane? ua uwe ae la oia me ka leo nui a mt na huaoielo ehaeha o ka po~ ino oia i pane ae ai :—E kuu aloha, e Lameka Puluka hoi, ahea laoee huli mai ia'u oiai eia au iioko oka piiikia; —Aloha oe i kou ike oie aiai ia'u a e make ana au,-a—aole i kuu iho kona leo uwe, pa e mai la kekahi leo i ka i ana mai, e ke kaikamahine hookuli, e ae mai oe e lilo i wahine na na moopu* na a maua; ua hoole aku Ja no hoi keia me kona nana pono ana aku, eia ka he luahine. Ku mai la laua a pane mai ia me na huaoielo awahia, ina aole oe e hooko ana ika maua e hai aku nei, e hili koke aku no maua iaoe i keia ma nawa a hiki i kou make ana; a ina oe e ae ana, e ola no oe, a e lilo hoi oe i aliiwahine ma keia aupuni. Aole loa au e ae aku i ka olua, a hiki i kuu make ana; a i hiki mai kuu kane, e hooliio koke no oia ia oukou a pau i mea ole. Pane hou mai la ua mau luahine nei : Aoie loa e hiki i kekahi kupua ke komo mai i keia aupuni, he make wale no; a no ko iaua piha inaina, ua hili mai la laua i ka laua mau kaula \ ho-u ia i!oko o ke kai paakai maluna o M:ihinakauahiahi, a uaeha maoli no. Uwe ae la oia no ka eha mamuli o keia hili īa ana, a e oni ana hoi i o a ia nei. aka nae, pa-e mai la kekahi leo ma ke aheahe makani i ka pane ana mai : E kuu moopuna, e hoomnnawanui, eiae kau kane ke huli niai nei īa oe; a oiai hoi na luahine i hapai hou ae ai i na kaula ua poha mai la kekahi leo nui : K waiho i ka oiua mau kaula, o make olua i keia manawa ano. Puiwa ae la laua a haule aku la i ka honua me ke eehia nui.