Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 5, 30 January 1886 — Page 1

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Kate Motoyama
This work is dedicated to:  in memory of sumie motoyama, kama'aina of pauoa

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXV, HELU 5.          HONOLULU, POAONO, IANUARI 30, 1886.      NA HELU A PAU, 20061.

 

NA HOLAHA KUMAU.

 

W K. KAKELA.

 

LOIO A ME KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hoelaio Palapala.

tf.

 

A ROSA.        (AKONI.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

KEENA HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.

tf.

 

DILLINGHAM & CO.

 

Mau Mea Kuai Lako Hoo

Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

 

ANA AINA!  ANA AINA!!

 

            KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, koko

ke loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.     @@

 

J P. HANAAUMOE.

 

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai @@@ ma

@@@ Hoomalu a Apana o keia Aupuni.

 

E loaa no au ma Puna, Hawaii.

 

CHAS H PULAA.

 

HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

 

A e loaa no au ma Honomakau, Ko-

hala Akau, Hawaii.     200@ tf.

 

W A. KINI.

 

LOIO, LOIO, LOIO.

 

            KEENA HANA: Helu 15 ALahui Kaahu-

manu, HOnolulu.        tf.

 

W. C. AKANA (KALAUKI.)

 

Ua Uahele a @nuki olelo ma ka olelo Pake me ka olelo Hawaii.  Ua makaukau no hoi e hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima a pela aku mawaena o na Pake a me na kanaka Hawaii.  E loaa no au ma ke Keena Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke ana i ka uwapo o Haniiliamanu.

            2010-1y

 

WILDER & CO. (WAILA MA.)

 

Mea kuao papa a me na lako kukulu hale

            na ano a pau, a me na me no pono a pau

no ka hale.

            Kihi Alanui Moiwahine me Papu.       tf.

 

RICHARD F. BICKERTON.

(PEKEKONA.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

KEENA HANA: Helu 27 alanui Kalepa.

tf.

 

WILLIAM AULD.

 

@@@a Hooiaio Palapaia Kepa Paaha@@

no ka ipana o Kona.

 

            KEENA HANA: Ma ke Keena Wai o Ho

nolulu.             tf

 

KE KAUKA IAPANA

 

Mr. m. Goto.

 

He Kauka no ka mai lepera, na mai e pili

ana i ka ili o ke kanaka, ka mai kaokao,

etc.      etc.      etc.

 

KEENA HANA         Aia ma Kapalama, mauka p@@@@ @

kahi noho o k@ @@@ J Keau.

NA HORA HANA {Hora @ a ka 5 p. m

  :  :  :  : {Na La Sabati hora 5 @ @ @ @

            @@@ @@@

 

E holoiolo mau ana ka Moku Kuna kia-

lua hou o MR. J. PAIKO i kapaia ma

ka inoa o kona makuahine oia o

"DOMITILA"

MA NA AWAO--

 

Mal@@,

            Kaneohe,

            Heeia,

            Kahaluu,

            Waiahole,

            Waiakane,

            A me na awa o ae o Koolau; he oluoha ka @@u ohua

a aue ukaua he moku maikai a maemae.         tf

 

JAMES DOWER.

 

Oia hoi o Kimo Kapiolani, ka on a mua o ka mokuahi Kapiolani.  Ua makaukau oia me na lako apau, no ka hana ana i na waapa, a me ka hana hou ana i na waapa naha.  Ua makaukau oia me na Wae, na Umii, a me na lako e ae no ke kapili ana i na waapa.  E hele mai ma kona hale ma Manamana, Honolulu.

            2029-tf.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

S H. MEEKAPU.

 

Tela humuhumu lole.

HALE NANA:  Helu 11 aianui Nuuanu.

 

M THOMPSON, [KAMIKANA]

 

HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

            Keena hana maluna o ka Hale Ponaku o Kamapela, (Campbell's Block,) Rumi helu 3 me 9.  Puka komo e huli la pono i ke Alanui Kalepa, Honolulu.

 

H L. CHASE.             (KEIKI.)

 

            Mea Paikii kaahele ma na mokupuni.  E hanaia no na kii ka maikai a me ka eleu pu no hoi.  E paiia no na kii nui a lii lii me ka makemake o na makamaka.

 

J A MAGOON, (Makuna.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI

 

            Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona.

            tf

 

JAMES M. MONSARRAT.

(MAUNAKEA.)

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

He Luna Hooiaio Palapala.

 

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

            KEENA HANA:  alanui Kalepa.      tf

 

JOHN MAHIAI KANEAKUA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.

HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO

BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.

 

            Keena Hana ma Alanui Kalepa, Honolulu, ma Ewa iho o ke Keena Kuai Buke oka Papa Hawaii.  1 yr.

 

PAPA!            PAPA!

--

AIA MA KAHI

LEWERS & COOKE,

(O LUI MA)

--

 

ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.

 

E loaa ai na

PAPA NOU AIKI

o keia a me keia ano.

--

 

Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,

Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na papu

Ku, A me na Papa Moe nui loa

 

--

 

Na Pili o na Hale o na ANo a Pau

--

 

Na Pepa Hoonani, Na pena o na Wai e @au

Na kui mai ke Nui a ka Makalii, Na ami

Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami

o na ano a pau, Na Aila Pena, o

keia me keia ano Na Aila Hoo-

maloo, he lehulehu wale,

Na Aila e ae o na

ano a pau.

--

 

NA WAI VANIKI

-A ME NA-

WAI HOOHINUHINU NANI!

 

O NA ANO A PAU LOA.

 

NA BALAKI ANO NUI WALE.

 

A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a

pau, na makaukau keia mau Makamaka

o oukou e hoolawa aku @@a

na mea a pau e pili ana

ma ka lana oihana

 

--NO KA--

 

UKU HAAHAA LOA.

--

 

E like me ka mea e hono ana mawaeno o

 

LAUA a me ka MEA KUAI.

 

HELE MAI E WAE NO OUKOU

 

KA MOOLELO KAAO O

LAMEKA PULUKA

--

 

Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka

o ka Ui Pua Rose a me Kahanuopaineki.

--

 

KA MEA I KAPAIA KA

 

Ka liona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana

ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua

e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka

mea hoi nana i pani ka maka o ka la.

--

 

PUOHO ae la ua mau luahine nei mai keia haawina pilikia i kau iho maluna o laua, a i aku la kekahi i kekahi:  Ei nei, mai hana hou kaua o make auanei kaua; ua hilinai ke Akua maluna o keia kaikamahine, a e noho malie no kaua, a malia ke huli ia mai nei oia nei; a o ka kaua hana pono wale no i keia wa, o ka waiho malie kau no iaia, ua ae mai la no hoi kekahi luahine.  Ano a ka mea heluhelu, he mea oiaio keia leo i pa e mai me ke kino kanaka ole, aka, he aka ia no ka nunui Polepa; a nolaila, ehoohuli ae ko kakou hooipo ana me ka kakou kamaeu hooipo ana me ka kakou kanaeu Lameka Puluka, a e ike auanei oe e ka mea e hoonuu nei i ka ono o keia nanea i ka hokui ana o na popo ahi uwila iloko o na ao kaalelewa o ka lani, a e poha mai auanei ka leo o ka hekili paapaaina, e hoonakulu, hoonakolokolo ana i ke aupuni o Matone.

            Ia Lameka Puluka e nanea ana me ka Ui Wilela iloko o ka rumi, aia hoi ua lohe aku laua i ka halulu o ka lumi hookipa kahi a na alii a me Kahanuopaineki e nanea ana, nie ko ia nei haupu ole ae he lono pilikia ke hiki mai ana.  He mau sekona mahope iho, nakeke ana ka o ko laua nei lumi, a i ka hemo ana ae, ua pane mai la ua nunui nei: E kuu haku alii, e ala mai oe a e aahu i kou mau kahiko me ke kali ole aku i sekona hookahi; no ka mea, o kau wahine, ua lilo aku oia i ka mea pakaha, a aia oia ke hoomainoino ia la e ke kupua Matone o ke aupuni o na huna ahi mawaena o ka huhui ho ku.  E wiki, mai kali o hala auanei ka wa pono a make oia.

            I ka lohe ana o Lameka Puluka i keia mau huaolelo mai kona pukaua mai, he mea e ka ehaeha o kona puuwai i ke aloha no kana wahine, a ua pii pu mai la no hoi me ka inaina.  Me ke kali ole i minute hou aku, ala ae la oia a komo awiwi iho la i kona aabu kaua, a pela hoi ka Ui Wilela a me ko laua makuakane, a i ka mkaukau ana, ua lele mai la ka Moi Pamekela a me ka ohana alii a pau e aloha i na alii opio a me ka kakou olomana, a huli hoi aku la lakou no ka hale uwila, a malaila hoi i ikuwa mai ai na leo hulo o na makaainana; a komo aku la lakou iloko o ko lakou hale.  Huli hou mai la o Lemeka Puluka  ma ka puka, a pane mai la me ka hoalohaloha:  E na makaainana aloha, eia makou ke huli hou nei no ko'u aupuni, a e noho oukou me ka maikai; aole no hoi au i manao e hoi koke ana, aka no kekahi kumu, oia hoi ka lawe aihueia ana o kuu mea i aloha ai e ka enemi; nolaila e hoi ana au a aku i ke ala e loaa ai oia ia'u.--  Aloha oukou.

            Ia manawa no i kauoha ae ai o Lameka Puluka i na kiai e hookuu mai i na ki i paa ai ka hale uwila; a emoole, ua pii malie ae la ka hale uwila a kiekie i ka lewa, a no ka manawa pokole loa, ua nalowale ano e aku la ua hale nei.  A he mau minute wale no, kau hoolai ana lakou nei maluna o ke kulanakauhale ahi o Arabia, a ia wa no hoi i emi malie iho ai ua hale nei a ku iho la ma ka aoao o ka hale ahi.  A i ko lakou oili ana aku iwaho, ua ikuwa mai la ka leo uew o na alii a me na makaainana, a o na makuahine nae ka oi aku o ke kumakena no ka nalowale ano e ana o ka laua hunona mai ko la ua alo aku.  Ia lakou i komo aku ai iloko o ka hale alii, ua apo aloha mai la na makua a me ka ohana alii i ka lakou milimili a ua hoomaikai imua o ka Ui Wilela.  Oiai no hoi na alii e makena ana, ku ae la o Lameka Puluka a papa aku la aohe make uew aka, e hoomakaukau mai i wahi papaaina na lakou, a ua hooko ia hoi keia kauoha, a haule aku la lakou paina, i hoohanohano ia hoi e na alii a me na maka hanohano.

            I ka maona ana, ua hoi aku la lakou no ka lumi hookipa, a malaila lakou kahi i nanea ai.  Ku ae la hoi o Lameka Puluka, a pane aku la imua o ka ohana alii:  E o'u mau makua a me ka ohana alii a pau, eia ko oukou alii, oia hoi ka mea a'u i lawe mai nei, o ka Ui Wilela; e malama loa oukou iaia a hiki i ko'u wa e hiki hou mai ai i ka honua nei; a eia no hoi ka hoia no'u e haalele ai ia oukou, a e huli aku ai i ke ala e loaa ai o kuu aliiwahine.  Hookuu ia ae la ko lakou launa kamailio ana, komo aku la o Lameka Puluka iloko o ko laua lumi, lawe mai la hoi i na mea mana a kana aloha Mahinakauahiahi, a huli hoi aku la no kona hale uwila, i ukali ia hoi e kona makuakane a me ko laua pukaua.  I ke komo ana aku o na alii iloko o ka hale, o ka wa no ia i pii ae ai o ua hale uwila nei, aole i liuliu, ua na'owale aku la ka aina a eia hoi lakou nei ke a-u nei i ka lewa a ua hala hoi lakou nei ke a-u nei i ka lewa a ua hala hoi he hapalua hora o keia lele ana, a hoea aku la lakou nei ma ka palena waho o ke aupuni o Matone.

            Me ka hookaukaulua ole iho, ua luku aku la lakou i na kiai o ua kupua Matone nei me ka weliweli nui, a ua auhee aku la hoi kekahi poe no ka imi ana i kahi e ola ai mai ka luku ana o ka kakou kamaeu.  I ka pau ana hoi o keia kaua ana, ua nee aku la no lakou imua me ka nui no hoi o na alalai mai mamua, mai na kiai kino hoopahaohao mai o ua Matone nei, aka he mea ole nae lakou a me ka lakou mau mea mana i na eueu o na mauna hui.  A mamuli hoi o keia haule pio ana o na enemi i ka kakou mau kamaeu, ua holo mahuka aku la kekahi a hiki imua o ko lakou Moi, oia hoi ke kupua Matone, a hoike aku la i ka nui o ka make ma ko lakou aoao, i ka kakou mau kamaeu, a no keia lono i lawe ia aku imua on a, ua ninau mai la ua kupua nei, Ehia ko lakou nui?  a wahi hoi a ka pane, He mau heluna lehulehu loa lakou, a ua like hoi kou mau miliona kiai me he la e paani wale ia ana no e lakou.

            I ka lohe ana o ke kupua Matone i keia mau olelo, ua kena ae la oia i ke kiai o ke kihi hikina e hele mai e kaua me ka enemi.  I ka lohe ana o ia pukaua on a i keia kauoha, ua liuliu ae la oia a me kona mau mahele Naita a hele aku la ma ke ala e halawai ai me ka kakou mau eu.  I ke kokoke ana aku e halawai he alo a he alo, ua poha mai la na huaolelo awahia mai Naita mai o o ke kupua Matone:  E ka poe aeahaukae, e ku oukou a hoi mai keia wahi aku, a mai neeu hou mau i elua kaina wawae imua nei o kau aku auanei ka make maluna o oukou i keia mana wa.  Pane aku la ka nunui:  AOle makou e emi hope a hiki i ka wa e loaa ai ko makou haku wahine a oukou i aihue ai, me ka manao o oukou e pakele ana oukou i ka make.  Huli ae la oia a pane aku la i kona mau hoa Naita me ka leo nui launa ole:  E o'u mau hoa Naita, e hele aku imua a e kaua aku i kela poe hookano.  Ia wa i uwauwa ae ai na Naita o ka pahi, a hohoomaka aku la ka nee ana imua a hui me na enemi, a hoomaka iho la ke kaua ana.  Aole i liuliu ua pau iho la na Naita o ke kupua Matone i ka make, a ua auhee aku no hoi kekahi poe, a e kuu pau ana hoi i ka mama no ka lawe ana i ka lono imua o Matone ne ko lakou auhee ana i na enemi; a o ka pukaua hoi ana i hoouna aku ai a i hilimai ai no kona ikaika a me ka mana, ua make oia i ka nunui Polepa.

            I ka ike ana mai o ua kupua nei i kona mau kanaka e auhee aku ana, ua pii ae la kona ena a oi ae mamua o ka mea kupono, a poha mai la kona leo nui launa ole i ka i ana:  E a'u mau keiki hohe wale pehea la oukou i holo wale mai nei mai na wahi aeahaukae mai?  Aole anei oukou i lohe i ka'u olelo e hele imua a kaua aku e like me ka makemake o ko oukou haku nei, nolaila, e hoolohe mai; e hele  aku oukou imua a e kaua aku i na enemi.  Ia manawa i pane like aku ai na mea a pau:  E ko makou alii, aole makou e hele hou aku e kaua, no ka mea o keia poe e hele mai nei, he oi aku ko lakou ikaika a me ko lakou mana.  I ka lohe ana o ke kupua Matone i keia mau olelo, ua oi aku kona piena a me kona ano ahiu, a ua hoohalike aku ka mea kakau me na lio ahiu o Halemano ka piena launa ole, pela iho la oia i hoike ae ai i kona ano.

            Ku ae la oia iluna me na maka li-o, a nana pono mai la i ke kanaka nana i pane pakike aku iaia, a pane mai la.  E kahi kanaka hookano, nawai i ao naaupo ia oe?  Owau ka oi hookahi a puni ka lewa nei, a aohe hoi he kupua e aa mai ia'u kou Moi nei.  Pane hou aku la ua wahi kanaka nei:  Pela paha, e lanakila ana paha oe aole paha, no ka mea, he ike maka aku nei ko'u i ka haehae liilii ia mai nei o ko kakou mau kanaka e na lima o keia poe, a me kekahi mea nui e nee mai la inahope o lakou i hoopuniia e na popo ahi luai pele he nui wale, a mailoko mai o laila e puka mai ai ka hekili, ka uwila, a me na moo lele he nui wale; a in a e hiki ana i kou mana ke hoopio ia mau mea a pau, alaila, manao ae makou e lanakila ana oe; aka, in a aole e hiki ia oe ke hoopio, alaila e manao ae makou e pio ana kakou a pau.  I ka lohe hou ana o ua kupua Matone nei i keia mau kamailio a ua wahi kanaka nei on a, ua kena aku la oia i kekahi o kona mau kiai ponoi, e hoopaa i ua wahi kanaka nei iloko o ka halepaahao, a in a e pau ke kaua ana a pio paha ka enemi, oia auanei ka manawa e li ia ai ua wahi kanaka nei.  Kii ia mai la ua wahi kanaka nei a hoopaa ia iho la i na kupee hao, a lawe ia aku la no ka halepaahao me na alina maewaewa maluna o kona kino, a oia hoi kana i pane ae ai.  Me keia ulia poino maluna o'u i keia hora, aole auanei oukou i ike i ko'u mea nana e hoopakele, a e pau loa auanei oukou i ka lukuia, a e neoneo hoi keia aupuni aohe kanaka, ke ole oukou e maliu mai i ko'u leo, mai kue aku iaia.

            I ka paa ana o ua wahi taata nei, ua hele aku la ka lono a lohe kana wahine a he mea e ka ehaeha o kona puuwai i ke aloha no kana kane, a aohe ana mea hoihoi.  Ua hoona-ku wale kona manao i kahi e pakele ai o kana kane, a hooholo iho la oia e hele i kahi o ke kahua kaua, a malia o loaa aku ka poe nana e luku mai nei i ko lakou aoao, a loaa he mea nana e hoopakele ae i kana kane.  Ku ae la oia, a me ka pane leo ole, ua hele aku la ma ke ala e halawai aku ai me ka kakou mau kamaeu.  I ka wahine e hele nei ma ke alanui, a i ke kokoke ana aku imua o na Naita o ka kakou mau kamaeu, ua ku iho la oia a hiki wale i ka halawai ana me ka nunui a kamailio iho la laua; ninau mai la ka nunui:  Heaha kou makemake o ka hiki ana mai nei o a nei?  Me ka leo kaumana o ka pilikia, ua pane aku la ua wahine nei:  I hele mai nei au e hai aku ia oe e ke alii, o kuu kane ua hoopaaia iloko o ka halepaahao, a aia a pau ke kaua ana, oia auanei kona wa e li ia ai.  O ke kumu, no ka hapai mau i ko oukou aoao a aole hoi i ko makou aoao, nolaila ukiuki ke alii, a hoopaa ia aku nei i ka halepaahao, a oia iho la ke kumu.  I ka lohe ana o ka nunui, ua pane aku la oia.  Mai kaumaha kou manao, a apopo e hiki aku ai makou ilaila a na makou e hoopakele iaia.  Huli ae la ka wahine a hoi aku la, a hahai pu aku la ka nunui a me na puali Naita mahope on a, a hiki i ka pale hao o waho loa. 

            E o'u põe heluhelu o ka moolelo o Lameka Puluka, e pono i ka mea kakau e hoikeike mua aku i ke ano o na palehao e hoopuni ana i ke kulanakauhale alii o ke kupua Matone.  Aia ma ka pale hao o waho loa, oia hoi ka pale 12, a aia hoi malaila he 12 muliwai e kaapuni ana i ke aupuni o ua Matonenei, a e kahe ana hoi ka wai me ka ikaika, a o na mea kino kanaka a kupua a pau e haule ana iloko o ua mau muliwai nei, e lilo koke no lakou i mea ole.

            Ma ka pale hao maloko iho, oia hoi ka pale 11, he mau pokaa uwea, a i ka wa e pa aku ai i ka enemi, o ka wa no ia e umi ia ai a paa loa, a aole hoi he kupua e hiki ai i kona mana ke wehe ae iaia mailoko ae o ia paa ana i keia mau uwea umi, a he make kona hopena.  Ma ka pale 10, aia ma ia pale e noho kiaiia ana e na keko he 12, a o na kupua a pau e hiki aku ana imua o lakou, aole loa lakou e hoi ola aku ana mai ka lima huluhulu aku o na poe keko nei.  Ma ka pale 9, e noho kiai ia ana e na legiona o na moo kupua, o ka kupua hoi a pau e hiki aku ana malaila, aole e ike ia ke kau wahi kulu koko e haule ana i ka honua, a aohe hoi he poe kupua e hiki ke hoopio i ko lakou mana.  Ma ka pale 8, e noho kiai ia ana e na liona he 16, aole no hoi he mau mea kino e hiki e hoopakele iaia iho mai ka mana mai o keia mau liona he 16, a ua olelo ia hoi ma keia moolelo, o keia mau liona he 16, o lakou na ki e paa ai ke aupuni o ke kupua Matone.  Ma ka pale 7, e noho kiai ia ana e na kanaka nunui he 13, oia hoi na keiki punahele a ke kupua Matone, a o ka poe hoi ana i kapa aku ai, o lakou kona lima akau.  Ma ka pale 6, e noho mana ia ana e na ano kupua a pau o keia ano, a ua kapa aku ke kupua Matone ia lakou oia ko na lima hema.

            Ma ka pale 5, e noho mana ia ana e ka puahiohio, a o na mea kino a pau e lele ae ana ma ka lewa, aole loa lakou e hiki ae ana ma keia aoao, e lilo koke no lakou i mea ole, e lauwili hele ia ana ma o a maanei a hiki i ka wa e paupauaho ai a make.  Ma ka pale 4, e noho mana ia ana e ka uwila, ka hekili, a me na hana hoopahaohao a ke kupua Matone.  Aia ma ka pale ekolu, e noho mana ia ana e na lua ahi luai pele i pa-tausani ia hoi kona enaena, e hoopuni ana hoi i na pale elua maloko iho on a.  AIa hoi ma ka pale elua, e noho mana ia ana hoi e ka pukaua nui o ke kupua Matone, ka mea nana i kii aihue ia Mahinakauahiahi i ke aupuni o Arabia, a e noho mana ana oia me kona mau miliona Naita kino pahaohao; e malama ana i ka maluhia o ka hale alii a me ke aupuni.  Ma ka ka pale ekahi hoi, kahi hoi i ku ai ka hale alii a me ke kulanakauhale nani o ke kupua Matone.  E ulu wehiwehi ia ana hoi e na pua aala o kela ano keia ano, a aole no paha he aupuni oi ae o ka nani mamua o keia; aole hoi i helu ia ke aupuni o Mahinakauahiahi i keia aupuni o ke kupua.  Matone ka lua ole o ka nani i ikeia ma ka lewa a puni.

            E na makamake heluhelu o keia nanea, ua ike ae la lakou i ke ano o ke aupuni o ke kupua Matone a me na palena o kona ikaika, a e hookolo pololei aku hoi kakou ma ka meheu o ka kakou kamaeu opio a me kona puali Nata e uhai la mahope o ka wahine kamaaina.  I ka puali Naita i hiki aku ai mawaho o ka pale 12, ua huli mai la ka wahine kamaaina a pane mai:  Eia ka pale helu 12 o ke aupuni o ke kupua Matone, a o keia wai e kahe nei me ka ikaika, he muliwai make; a pehea la oukou e pakele ai mai keia wai aku?  I ka lohe ana o ka nunui, ku iho la oia ma kapa o ua muliwai nei, a namunamu liilii ae la i kekahi mau huaolelo, a no kamanawa pokole loa, ua lana malie iho la; luai aku la hoi oia i kekahi popo ahi luai pele, a lilo ae la ua muliwai nei i moana wai ahi, a aole hoi i liuliu ua pio iho la ke ahi; a ma kahi o ka muliwai, e ku ana he kulanakauhale nani i hanaia me ka paa loa, a e luluuu ana hoi na pua nani o kela a me keia ano, a e pahola ana i ko lakou moani aala a puni ke aupuni o ua kupua nei, a e waiho mai ana hoi ke alanui mamua o lakou i hoouluwehiwehi ia e na pua o na ano like ole.  Pane mai la ua wahine kamaaina nei:  ua nui no kou mana a me ka ikaika pu, aka he 11 aku make i koe, alaila halawai oukou me ke kupua Matone; a hoomaka aku la lakou e nee imua no na pale hao aku i koe.

            I ko lakou hiki ana aku ma ka pale 11, ua pane hou mai la no ua wahine nei:  Eia hou no keia make o ke aupuni o Matone, he mau uwea mimiki, a pehea la oukou e pakele ai mai keia mau uwea ae in a oukou e paa ana?  Ku iho la ka nunui a kahea aku la i kona mau hoa Naita e lalau like na lima i na uwea, a ia wa no i paa like iho ai na mea a pau.  I ka ike ana o ka uwea ua paa i na Naita, ua hoomaka ae la oia e umii, eia mae ua mokumoku liilii ae la oia a lilo kona mana i mea ole.  A aia ma kahi i pau ai ka uwea i ka mokumoku ia, e waiho mai ana he kula palahalaha nani kamahao, a e ulu ana na pua he dala wale no, a he dala hoi na mea a pau, a he keu aku o ka nani mamua o na mea a pau i ikeia ma ia aupuni.

            I ka hala ana o ia puu make o lakou, a he mau hiohiona nani hoi ko ka aina e waiho mai ana imua o lakou, ua hoomaka hou aku la no lakou e nee imua.  I ko lakou hiki ana aku ma ka pale umi, ku iho la lakou hiki ana aku ma ka pale umi, ku iho la lakou malaila a pane mai la ka wahine:  Eia hou no ua make o oukou, he mau keki he 12, a pehea la oukou e hana aku ai i pakele ai?  Oiai no lakou e kamailio ana ua hoea mai la ua poe keko nei me na helehelena hoomaka'uka'u, e hoaa mai ana hoi i na maka i ka nunui, aohe mae he mea a makau iho ua nunui Pelepa nei.  Poha koke mai la ka o-le kahea a ke kamaeu opio, e hea ana i kona mau mahele Naita e hoi aku lakou iloko o ko lakou aupuni pahikaua; a he mea haohao a hookah@ha loa keia i ka wahine kamaaina i ka nalo ano e ana o na mahele Naita mai kona alo aku iloko o ke sekona pokole loa.  Ku iho ia laua a elua ma ia wahi a hiki i ka manawa i kokoke aku ai o Lameka Puluka.  I ka ike ana mai o ka nunui i kona haku, ua pane aku la oia i ka wahine kamaaina:  Eia'e kuu haku opio ke hele mai nei; nolaila, in a e hiki mai ana, alaila e kukuli aku oe imua on a; a i ninau mai auanei ia oe, e hai aku oe he pio na ke kupua Matone, a i holo mai nei i pakele ia oe, a e hai pau aku no noi oe i kou manao imua on a, a nana auanei e hoopakele i kau kane a me kekahi mea no olua e pomaikai ai a hanohano paha.

            I ka loa ana o ua wahine nei i na kuhikuhi a ka nunui, ua hauoli loa oia; a i ka hiki ana aku o Lameka Puluka, ua hooko aku la oia i na mea a pau a ka nunui i hahai aku ai.  I ka lohe ana o ke alii opio i keia mau hoike a ka wahine mai ka mua o ka hope, ua komo iho la ke aloha iloko o kona puuwai opio no ua wahine nei a me kana kane i hoopaahao ia, aoia hoi kana i pane aku ai i ua wahine nei:  E ke kamaaina maikai, ua lohe ae la au i kou pilikia a he mea hoi e ehaeha ai ko'u puuwai nou; a nolaila, in a au e hiki akuimua o ua alii la o oukou, a i make oia ia'u, a lilo no auanei olua i mau Moi no keia aupuni; a ino hoi au e pio ana, o ko kakou pio pu ana no ia; a e hoomanawanui oe no kau kane, a malia o loaa ia kakou ka lanakila, a e hooko no au i kau i hai mua aku nei.  Huli ae la oia a pane aku la i kona pukaua:  O keia mau wahi keko liilii ae no kekahi mau kiai o ke kupua Matone?  Ae, wahi a kona pukaua.  Heaha ke ikaika o keia poe keko?  A wahi a ka wahine i pane mai ai:  E ke alii, aia ka lakou mau mea make ma ko lakou mau huelo, oia hoi ua hoopaa ia he mau pahi-kakiwi, a me kekahi mau mea mana e ae.  Kauoha ae la ua opio nei i kona pukaua e lele aku imua o na enemi a hoolilo hoi ia lakou i mea ole.  Ia wa i hoko aku ai ka nunui i keia kauoha a kona haku opio, a ua lele like aku la no hoi laua a luku aku la i na wahi keko, a ua lilo ko lakou mana i mea ole.

            I ka pau ana o keia mau enemi i ka make, ua kuupau aku la oia i ka holo o kona lio, a he mau sekona wale no ua hiki aku la oia i ka pale 9, kahi hoi e noho mana ia ana e na legiona o na moo kupua he lehulehu.  I ko lakou ike ana mai i ka olali opio, ua lele like mai la lakou maluna oia nei me ka weliweli nui.  Me ka puuwai i hoopiha ia me ka hopo ole, kaomi koke iho la oia i ke ki i hoopaa ia ai o ka uwila iloko o kana pahikaua, aia hoi, oili aku la na alelo manamana o ka uwila he 52, a hamu aku la i ua poe kupua nei, a lilo ae la ko lakou mau kino i mau puu lehu.  I ka meha ana iho o keia kaua ana, aia hoi he aina nani palahalaha ke waiho mai ana imua o kona alo, a o ka mea hoi i oi loa aku ai o ka nani, oia ka ike ana aku o ua opio nei, he gula wale no na mea a pau i keia aina; ka ululaau, na pua, ka pohaku, a o na mea no a pau loa he gula wale no Haalele iho la no keia ia wahi, a hoomaka aku la keia e hele.  Aole no hoi i liuliu, hoea aku la oia ma ka pale 8, kahi hoi e noho mana ia ana e na liona he 16; a i ko lakou ike ana mai iaia nei, ua hookeke mai la lakou i ko lakou mau niho, huipa ae la hoi lakou i ko lakou mau huelo, a hili iho la i ka honua, a ua like ke kani me na pukuniahi he mau tausani i ki ia i ka manawa hookahi; a hoomaka mai la e lele mai maluna o ka kakou opio, a oia no hoi ka manawa i hiki mai ai o ka nunui, a ua haalele aku oia i kona hoa hele wahine me Kahanuopaineki.  Ike mai la ke alii opio i kona pukaua, ua lele like aku la laua e kaua me na liona, a iloko o na minute pokole, ua pau ka lohe ia ana o ko lakou leo uwo, a ua lilo hoi ko lakou mau kino i mau puu pohaku kiekie.  Huli aku la no laua neik hele, a i ko laua hiki ana kau ma ka pale 7, ua ike mai la ua poe nunui nei he 13, a lele like mai lakou me ka lakou mau mea mana, a mamua o ko lakou halawai ana aku me ke ali@ opio, ua poha koke aku la ka leo o ka nunui Polepa:  E o'u mau hamau mua aloha, mai kau aku i ka hoopai maluna on a o pa-papau auanei oukou i ka make iaia a me a'u nei ko oukou pokii aloha, ka mea e noho pukaua nei nona; e moe koke oukou i ka honua a e mihi mai imua on a.